> < Bilim ve Teknik Temmuz 2014
H
endrikje van Andel-Schipper 115yaşında hayatını kaybettiğinde dün-yanın en yaşlı kadınlarından biri unvanını taşıyordu.Yaşamının son anına kadar çok sağlıklıydı, örneğin dolaşım sisteminde herhangi bir problem yoktu. Aynı zaman-da bilinci de son derece açıktı. 2005 yılın-da hayatını kaybettiğinde vasiyeti üzerine vücudu bilimsel araştırmalarda kullanıl-mak üzere bağışlandı.
Genetik mutasyonlar genellikle kanser gibi hastalıklarla ilgili olarak araştırmalara konu oluyor. Sağlıklı kişilerin hücrelerin-deki mutasyonlar hakkında ise bilim dün-yası çok az bilgiye sahipti. Yapılan bir ça-lışmada araştırmacılar Andel-Schipper’in beyaz kan hücrelerinin tam genom dizili-mini inceledi ve uzun bir hayat boyunca sağlıklı kan hücrelerinde mutasyon biriki-mi olup olmadığını araştırdı.
Genome Research dergisinde yayım-lanan çalışmada araştırmacılar Andel-Schipper’in beyaz kan hücrelerinde 400’den fazla mutasyon tespit etti. Ne-silden nesile aktarılmayan bu tip mutas-yonlar somatik mutasmutas-yonlar olarak bili-niyor ve çevresel faktörlerin etkisiyle or-taya çıkıyor. Pek çok somatik mutasyon zararsız olabiliyor, ama bazıları kanse-re ve başka hastalıklara neden olabiliyor. Andel-Schipper’in beyaz kan hücrele-rinde tespit edilen somatik mutasyonla-rın, Andel-Schipper’de bir sağlık sorunu-na yol açmamış olduğu düşüncesini ak-la getiriyor.
Kan, kemik iliğindeki hematopetik kök hücreler sayesinde sürekli yenilenir ve bu kök hücrelerin bölünmesiyle beyaz kan hücreleri de dâhil olmak üzere farklı tip-te kan hücreleri üretilir. Hücre bölünmesi sırasında meydana gelen hatalar sonucun-da hücrelerde mutasyon oluyor. Örneğin akut miyeloid lösemi gibi bir kan kanseri türü olan bir kişide yüzlerce mutasyon tes-pit edildi. Fakat sağlıklı beyaz kan hücrele-rinde mutasyon olup olmadığı daha önce-leri belirsizdi.
Araştırmacılar Andel-Schipper’in mu-tasyon içeren beyaz kan hücrelerini ince-lediklerinde insan ömrünün sınırları ile il-gili ipucu olabilecek önemli bir şey keşfet-ti. Andel-Schipper 115 yaşında öldüğünde periferik kan hücrelerinin sadece birbiriyle ilişkili, aktif iki hematopetik kök hücreden üretildiği anlaşıldı. Oysa sağlıklı bir yetiş-kin 11.000 hematopetik kök hücreye sahip. Bu kök hücrelerden yaklaşık 1300’ü kemik iliğinde yeni beyaz kan hücreleri üretmekle görevli. Çalışmada aynı zamanda telomer-lerin boyu da incelendi ve beyaz kan hüc-relerindeki telomerlerin doğumdan sonra nadir olarak bölünen beyin hücrelerindeki telomerlerinin boyunun 1/17’si kadar oldu-ğu tespit edildi. Bilim insanlarına göre bu durum Andel-Schipper’in kan hücrelerini üreten kök hücrelerinde yaşlanmaya bağlı tahribat olduğunun bir kanıtıydı. Bu çalış-ma yaşlı birinin dokularında biriken soçalış-ma- soma-tik mutasyonun ilk kez araştırılması nede-niyle hayli önemli. Ancak bulgular doğum-da ya doğum-da yaşamın erken dönemlerinde alı-nıp muhafaza edilen kök hücrelerin ileri-ki yıllarda vücuda enjekte edilmesiyle tek-rar uzun telomerlere sahip olunabileceği ve gençleşmenin sağlanabileceği ihtimalini gündeme getirdi. Öte yandan bilim insan-ları bu uygulamanın diğer dokular için de-ğil sadece kan hücreleri için geçerli olabile-ceğini de göz önünde bulunduruyor.
http://www.sciencedaily.com/releases/2014/04/140423132608.htm?
TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi
Dr. Özlem Ak İkinci
63 63
