9
Aral›k 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Spitzer k›z›lalt› teleskopuyla yap›lan gözlemler, Samanyolu’nun merkezinde-ki çubu¤un 28.000 ›fl›ky›l› uzunlu¤unda oldu¤unu ortaya koydu. Çubuk, Günefl ile gökada merkezini birlefltiren do¤ru-ya 45 derece e¤imli ve büyük ölçüde yafll› k›rm›z› y›ld›zlardan olufluyor.
Mars’›n Tharsis bölgesindeki yanarda¤-lardan en güneydeki olan› Arsia Mons, uçtan uca 480 km geniflli¤inde. Yanar-da¤›n trepesindeki kaldera (baca a¤z›) da kendi bafl›na bir rekortmen. Geniflli¤i 115 km. Bu a¤›z, Hawaii Adalar›’n›n en büyü¤ünü rahatl›kla yutabilir.
Chandra X-›fl›n› uzay teleskopu, birbirle-rinin çevresinde saatte 1,6 milyon km h›zla dolanan iki beyaz cüce belirledi. Beyaz cüceler, ömürlerinin sonunda d›fl katmanlar›n› hafifçe uzaya salm›fl olan Günefl benzeri y›ld›zlar›n, a盤a ç›km›fl, Dünyam›z boyutlar›na kadar s›k›flm›fl ve ›s›nm›fl merkezleri. Chandra’n›n keflfetti-¤i çiftin aras›ndaki uzakl›k 80.000 km. Cüce efllerin 200.000 y›l sonra birlefle-cekleri düflünülüyor. Araflt›rmac›lar, bir gün çiftten gelecek güçlü kütleçekim dalgalar›n› belirlemeyi umuyorlar.
Cassini uzay arac›, Satürn’ün uydular›n-dan Hyperion’un yak›n›nuydular›n-dan geçerken Günefl Sistemi’nin en garip ay›n› gözler önüne getirdi. Gökcismi, yüksek kenarl› derin kraterlerle delik deflik, uzam›fl bir biçime sahip. 360 km boyunda ve 250 km geniflli¤indeki Hyperion’un, bir çar-p›flma sonucu parçalanm›fl daha büyük bir cismin parças› oldu¤unu düflünüyor-lar.
Muhteflem Sarmal
Bundan 85 milyon y›l önce Dünya denen küçük bir gezegende dev dinozorlar, 20 milyon y›l sonra bafllar›na gelecek felaketten habersiz hüküm sürüyorlar, memelilerse henüz küçük ürkek canl›lard›. Bolivya, fiili ve Arjantin’deki And s›rada¤lar› henüz oluflmam›fl ve Güney Amerika bir ada k›tayd›. 85 milyon y›l önce Günefl ve çevresindeki gezegenler, bugün olduklar› yerden 60.000 ›fl›ky›l› ötedeydi. 85 milyon y›l önce görkemli sarmal gökada NGC 1350’den yola ç›kan baz› ›fl›k fotonlar›, 2000 y›l›nda fiili’deki And Da¤lar› üzerindeki Cerro Paranal’da bulunan Avrupa Güney Gözlemevi’ndeki Çok Büyük Teleskop’a ulaflt›.
Gökbilimciler NGC 1350’yi Sa(r) tipi bir gökada olarak tan›ml›yorlar. Yani genifl bir merkezi olan bir sarmal gökada. Asl›nda NGC 1350, bir “k›r›k halka” ve iki d›fl kollu düzgün sarmal
kategorilerinin tam ortas›nda yer al›yor. 130.000 ›fl›ky›l› çap›nda olan ve bu durumuyla Samanyolundan’da büyük bir dev gökada olan NGC 1350’nin soluk görünümlü d›fl kollar› içerideki ana halkadan ç›k›yor ve her biri yar›m daire çizerek öteki kolla birleflerek bir d›fl halka (ya da göz) oluflturmufl izlenimi veriyorlar. Gökadan›n merkez bölgelerinde küçük sarmallar biçiminde görülen ve sanki gözdeki damarlar izlenimi veren bir örüntü oluflturan toz, ayn› zamanda y›ld›z oluflumunun kan›t›. Gökadan›n d›fl bölgeleri son derece seyrek oldu¤undan arkas›ndaki uzak gökadalar rahatl›kla görülebiliyor. Bu gökadalardan baz›lar› milyarlarca ›fl›ky›l› uzakl›kta. Yani henüz Günefl ve Dünyam›z oluflmadan ortaya ç›km›fllar. Güney gökküredeki Fornax (Ocak) tak›my›ld›z› bölgesinde bulunan 85 milyon ›fl›ky›l› uzakl›ktaki gökada her saniye bizden 1860 km uzaklafl›yor.
NASA Bas›n Bülteni, 29 Eylül 2005
Perde Ne zaman
Araland›?
Hubble (optik) ve Spitzer (k›z›lalt›) uzay teleskoplar›n› kullanan gökbilimciler, evrenimizi ortaya ç›karan Büyük
Patlama’dan yaln›zca birkaçyüz milyon y›l sonra oluflmufl dev bir gökada belirlediler. Bu, gökbilimcilerin hesaplama
yöntemlerine göre k›rm›z›ya kayma (z) de¤eri 15 olan bir gökada. Bulgunun gösterdi¤i, Büyük Patlama’dan k›sa süre sonra evreni kaplayan karanl›¤›n, ya da sisin erken da¤›lm›fl oldu¤u.
Evrenin evriminin satandart modeline göre Büyük Patlama’dan 300.000 y›l sonra
yeterince so¤uyan evrende atom çekirdekleri, serbest elektronlar› yakalayarak atomlar› oluflturuyorlar ve art›k serbest elektronlardan saç›lamayan ›fl›n›m (fotonlar) uzaya saç›l›yor. Bugün evrenin her yerinde gördü¤ümüz kozmik mikrodalga fon ›fl›n›m›, bu saç›lman›n, uzak geçmiflten gelen imzas›. Ancak, saç›lmayla ›fl›n›m uzaya da¤›ld›¤› için evren yine karanl›¤a gömülmüfl bulunuyor. Ta ki, oluflan ilk gökadalardaki dev y›ld›zlar›n güçlü morötesi ›fl›n›mlar› elektronlar› atom çekirdeklerinin yörüngelerinden kopararak evrendeki gaz›n, ilk gökadalardan
bafllayarak ›fl›maya bafllamas›n› sa¤lay›ncaya kadar.
Nature, 3 Kas›m 2005
