PATOLOJİ LABORATUVAR TEKNİKLERİ
SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU
PLT216-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ Öğr. Gör. Nüket ÇALIŞKAN nuket.caliskan@omu.edu.tr
ATIK YÖNETİMİ
Hafta-14
PLT216-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ
2
ATIK YÖNETİMİ
TIBBİ ATIKLAR YÖNETMELİĞİ
• 9 Ekim 2013 Resmî Gazete Sayı : 28790
MADDE 29 – (1) Tıbbi laboratuvara ait tıbbi atıkların yönetimi, 22/7/2005 tarihli ve 25883 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uygun olarak
yürütülür.
• 25 Ağustos 2011 Resmî Gazete Sayı : 28036
MADDE 33 – (1) Laboratuvara ait tıbbi atıklar ile ilgili işlemler, 22/7/2005 tarihli ve 25883 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tıbbî Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uygun olarak
yürütülür.
Tıbbî Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 22.07.2005 Sayı: 25883
ATIK YÖNETİMİ
• Atık, çevreye atılan veya bırakılan ya da atılması zorunlu olan herhangi bir madde veya materyallerdir.
• Atık yönetimi ise, atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden, oluşumundan bertarafına kadar olan sürecin yönetimini sağlamaktadır.
Süreç temel olarak:
1. Atık oluşumunun önlenmesi- azaltılması,
2. Atıkların yeniden kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı gibi yollar ile doğal kaynak kullanımının azaltılması,
3. Atıkların özelliğine ve türüne göre kaynağında ayrıştırılması, biriktirilmesi, toplanması, geçici depolanması, taşınması, ara depolanması, bertaraf işlemleri,
4. Sürecin, izlenmesi, kontrolü ve denetimi faaliyetlerini kapsar
1 2
3 4
ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI
Evsel Nitelikli Atıklar
Genel Atıklar
Ambalaj Atıkları
Tıbbi Atıklar
Enfeksiyöz Atıklar Patolojik
Atıklar Kesici Delici Atıklar
Tehlikeli Atıklar Radyoaktif Atıklar
EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR
• Yönetmeliğin Ek-2 olarak verilen atıklar listesinde A grubu altında yer alan evsel nitelikliatıklar, tıbbi, tehlikeli ve ambalaj atıklarından ayrı olarak siyah renkli plastik torbalardatoplanırlar.
• EK-2’de B grubu altında yer alan kağıt, karton, plastik ve metal ambalaj atıkları, kontamine olmamaları şartıyla diğer atıklardan ayrı olarak mavi renkli plastik torbalardatoplanırlar.
• Evsel nitelikli atıklar toplanmaları sırasındatıbbi atıklar ile karıştırılmazlar.
• Karıştırılmaları durumunda tıbbi atık olarak kabul edilirler.
AMBALAJ ATIKLARI TIBBİ ATIKLAR
• Bu atıklar, insan ve çevre sağlığına zarar verebileceği için atığın oluşumundan bertaraf edilmesine kadar olan sürecin etkin biçimde yönetilmesi gerekir.
• Sürecin yönetimi için atıkları doğru tanımlamak, yerinde ayrıştırmak dekontamine etmek ve bertarafını sağlamak gerekir.
• Tanımlama, ayrıştırma ve dekontaminasyon işlemlerinden laboratuvar çalışanı sorumludur.
• Tıbbi atıkların bertarafı ise yapılan sözleşme kapsamında belediyeler tarafından gerçekleştirilmektedir.
7 8
9 10
TIBBİ ATIKLAR
• Tıbbi atıkların uygun yöntemlerle dekontamine edilerek yetkililere teslim edilmesi, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında zorunlu olmamasına rağmen; çalışan, halk ve çevre sağlığı açısından daha güvenli bir yaklaşımdır.
• Bu yüzden tıbbi atıklara otoklavda dekontaminasyon işlemi uygulanabilir.
• Dekontamine edilmiş atıklar, daha sonra tıbbi atık gibi işlenmektedir.
Dekontaminasyon İşlemi
• Otoklava dayanıklı torbalar 3/4 oranında dolduğu zaman ağzı otoklav bandı ile bağlanır ve ikincil bir otoklavlanma ile dekontaminasyon işlemi yapılır.
• Atık dekontaminasyonu için önerilen otoklav sıcaklık ve süreleri;
121°C’de 1 saat veya 134 °C’de 10 dk’dır.
• Otoklav torbalarının 140 °C’ye kadar nemli basınçlı ısıya dayanıklı ve buhar geçirgenliğine sahip olması zorunludur.
• Polietilen torbalar genellikle 121 °C’ye, polipropilen torbalar ise genellikle 141 °C’ye ye kadar dayanır .
• Dekontaminasyon işlemi tamamlanan tıbbi atıklar, “DİKKAT TIBBİ ATIK’’ ibaresi taşıyan KIRMIZIrenkli plastik torbalara konularak yardımcı personel tarafından tıbbi atık konteynırlara bırakılır.
• Laboratuvarlarda kullanılan biyolojik etken dökülme kitlerinin atıkları için de tıbbi atıkların toplanması/ taşınması sırasındaki uygulamalar geçerlidir.
TIBBİ ATIKLAR
ENFEKSİYÖZ ATIKLAR
Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması imhası özel uygulama gerektiren atıklardır.
• Mikrobiyolojik laboratuar atıkları -Kültür ve stoklar
-İnfeksiyöz vücut sıvıları -Serolojik atıklar
-Diğer Kontamine atıklar(Lam-Lamel,pipet,petri v.b.)
• Kan ve Kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler
• Kullanılmış ameliyat giysileri (Kumaş,önlük ve eldiven v.b)
• Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar)
• Karantina atıkları
• Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri
• Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve temas eden tüm nesneler
TIBBİ ATIKLAR
PATOLOJİK ATIKLAR
•Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi v.b. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları:
•Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar)
• Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri
TIBBİ ATIKLAR
PATOLOJİK VE ENFEKSİYÖZ ATIKLAR
• Başta Uzman, asistan ve laboratuvar teknik elemanı olmaküzere ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları sırasında kaynağındadiğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak otoklav poşetlerinde biriktirilir.
• Toplama ekipmanı, atığın niteliğine uygun ve atığın oluştuğukaynağaen yakın noktada bulunur.
• Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar, ambalaj atıkları ve tehlikeli atıklar ilekarıştırılmaz.
• Otoklav poşetleri 3/4 oranında dolduğu zaman poşetlerin ağzı otoklav
bandı ile bağlanarak kovası ile birlikte dekontaminasyon işlemine tabi tutulur.
• Dekontaminasyon işlemi tamamlanan tıbbi atıklar, “DİKKAT TIBBİ ATIK’’
ibaresi taşıyan KIRMIZI renkli plastik torbalara konularak yardımcı personele kayıt altında teslim edilir.
• Yardımcı personel, bu atıkları tıbbi atık konteynerine bırakır.
TIBBİ ATIKLAR
PATOLOJİK VE ENFEKSİYÖZ ATIKLAR
13 14
15 16
TIBBİ ATIKLAR
PATOLOJİK VE ENFEKSİYÖZ ATIKLAR Tıbbi atıkların toplanmasında;
✓
yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı;
✓ orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüzolarak üretilen,
✓ çift kat kalınlığı 100 mikron olan,
✓ en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli,
✓ her iki yüzünde görülebilecek büyüklükte
✓
“Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile
‘‘DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır.
TIBBİ ATIKLAR
PATOLOJİK VE ENFEKSİYÖZ ATIKLAR
• Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanır.
• Bu torbalar hiçbir şekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz.
• Tıbbi atık torbalarının içeriği hiçbir suretle sıkıştırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boşaltılmaz ve başka bir kaba aktarılmaz.
TIBBİ ATIKLAR
KESİCİ DELİCİ ATIKLAR
Batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar:
• enjektör iğnesi
• iğne içeren diğer kesiciler
• bistüri
• lam-lamel
• cam pastör pipeti
• kırılmış diğer cam v.b
TIBBİ ATIKLAR
KESİCİ DELİCİ ATIKLAR
Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak
✓ delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılmasıve karıştırılması mümkün olmayan,
✓üzerinde“Uluslararası Biyotehlike”
amblemi ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan
✓ plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu veya konteynerler içinde toplanır.
TIBBİ ATIKLAR
KESİCİ DELİCİ ATIKLAR
• Bu biriktirme kapları, en fazla ¾oranında doldurulur, ağızlarıkapatılırotoklav poşeti bulunan kovalara konulur.
• Otoklav poşetlerin 3/4 oranında dolduğu zaman ağzı otoklav bandı ile bağlanarak kovası ile birlikte dekontamine edilir.
• Dekontaminasyondan sonra otoklav poşetleri
“DİKKAT TIBBİ ATIK’’ibaresi taşıyan KIRMIZI renkli plastik torbalara konularak yardımcı personele teslim edilir.
• Yardımcı personel, bu atıkları tıbbi atık konteynerine bırakır.
KESİCİ DELİCİ ATIKLAR
• Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmaz, açılmaz, boşaltılmaz ve geri kazanılmaz.
• Tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ¾ oranında doldukları zaman derhal yenileri ile değiştirilirler.
• Yeni torba ve kapların kullanıma hazır olarak atığın kaynağında veya en yakınında bulundurulması sağlanır.
TIBBİ ATIKLAR
19 20
21 22
TEHLİKELİ ATIKLAR
TEHLİKELİ ATIKLAR
Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıklar
• Tehlikeli kimyasallar
• Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar
• Amalgam atıkları
• Genotoksik ve sitotoksik atıklar
• Farmasötik atıklar
• Ağır metal içeren atıklar
• Basınçlı kaplar
TEHLİKELİ ATIKLAR
• Kimyasal maddelerin depolanmasında dikkat edilmesi gereken kuralların tamamı kimyasal atıklar için de geçerlidir.
• Tehlikeli kimyasal madde atıkları kesinlikle drenaja boşaltılmamalı, özelliklerine uygun şekilde ayrıştırılmalıdır.
• Tehlikeli kimyasal atık bertarafında;
✓ doğru etiketleme,
✓ risklerini ve güvenlik önlemlerini inceleme ve uygulama,
✓ kimyasal maddeleri geçimliliklerine göre ayrıştırma ve
depolama,✓ özellikle Güvenlik Bilgi Formlarını gözden geçirme tehlike riskini azaltmanın temel yollarıdır.
TEHLİKELİ ATIKLAR
• Bu grupta yer alan kimyasal atıklar, toksik, korozif (pH<2 ve pH>12), yanıcı ve reaktif (su ile reaksiyon verebilen, şoklarahassas) özelliklerinin en az birine sahip olmaları durumunda tehlikeli atık olarak kabul edilirler.
• Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmezler.
• Özel varillerde ya da atık bidonlarında biriktirilmesi gerekir.
• Variller en fazla ¾ oranında doldurulur
TEHLİKELİ ATIKLAR
Tehlikeli atık varil ve bidonları mutlaka etiketlenmelidir.
• Kodlama: Atık Yönetimi Yönetmeliği’ne göre yapılır. Bu yönetmelikte boya, inşaat, metalürji, kimya laboratuvarları, hastane gibi toplam 20 sektör için iki haneli atık kodları belirlenmiştir.
✓ Atığı üreten laboratuvarın bilgileri,
✓ Atığın adı
✓ Atık kodu,
✓ Atık içeriği,
✓ Depolama tarihi
✓ Atığın tehlike sınıfını gösteren piktogramlar bulunmalıdır.
TEHLİKELİ ATIKLAR
• Laboratuvar çalışanı tarafından Laboratuvarlarda niteliklerine ve tehlikeli atık kodlarına göre gruplandırılan atıkları, üzerinde kodları yazılmış etiketli kaplarda ayrı ayrı biriktirilmelidir.
• Laboratuvar çalışanı, tahliye edilecek atığı, tüm etiket bilgilerini doldurmuş olarak, güvenli ve temiz bir atık kabında, ağzı kapalı olarak yardımcı personele teslim eder.
• Laboratuvar çalışanı ve ilgili yardımcı personel tarafından Atık Takip Formu doldurulduktan sonra ilgili yardımcı personel, kontrol ederek teslim aldığı atıkları; geçici depolama alanına götürür.
• Atıkların geçici depolama alanına götürülmesi işlemleri sırasında KKD kullanılmalıdır.
• Siyanürler, organik peroksitler gibi reaktif kimyasal maddeler, uygun yöntemlerle ve gerekli önlemler alınarak zararsız hale getirildikten sonra bertaraf edilmelidir.
• bertaraf işlemi gerektiğinde bertaraf işlemini üstlenen firma ile iletişime geçilerek atıklar bertaraf ettirilir. Bertaraf sırasında 60 L’lik variller kullanılır.
