GELİŞİM
ÖĞR. GÖR. AYSU GÜL ŞANLİ
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
•
YAŞAM BOYU BİREYDE
MEYDANA GELEN DEĞİŞİM
VE GELİŞİMLERİ İNCELER.
Gelişim Uzmanının Görevleri
• Tanımlama: İnsanlar farklı yaşlarda nasıl hisseder- davranır-düşünür
• Açıklama: Bazı bireyler neden diğerlerinden farklı gelişir
• Öngörme: Bilgiye dayalı, gelecekle ilgili tahmin
• İyileştirme: Gelişimsel problemlerle baş etmede destek
Anlamlarını biliyor muyuz?
Büyüme
Olgunlaşma Öğrenme
Gelişim
Hazır Bulunuşluk
GELİŞİM SÖZLÜĞÜ
• Büyüme: Vücudun sadece boy, kilo ve hacim olarak artması.
(Sayısal artış).
• Olgunlaşma: Bir organın görevini yapabilecek düzeye ulaşması için geçirdiği biyolojik değişmeler
• Öğrenme: Bireyin çevresiyle belli bir düzeydeki etkileşimleri sonucunda meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış
değişikliği
• Gelişim: Bütün değişiklikleri kapsar (büyüme,olgunlaşma ve öğrenme)
• Hazır Bulunuşluk: Olgunlaşma+Öğrenme
0-1
ergenlik
GELİŞİM ilkeleri:
• Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür
• Gelişimde bireysel farklılıklar vardır
• Büyüme ve gelişme baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğrudur
• Gelişim çok boyutludur: beden-zihin-duygular-…
• Gelişim çok yönlüdür: sosyal-kültürel-dil-mantık
• Gelişim esnektir: Plastisite-adaptasyon
• Gelişim bilimi çok disiplinlidir: Sosyoloji-antropoloji-psikoloji- sinir bilim-tıp
• Gelişim biyoloji-kültür-bireyin ortak ürünüdür.
• Gelişim nöbetleşe ilerler
KALITIM VE ÇEVRE
• Bazı gelişim teorileri öğrenmenin değişim ve gelişimde etkisi üzerinde durur (çevre)
• Bazı teoriler kişinin fizyolojik yapı ve işlevinin gelişim üzerindeki etkisini savunur (kalıtım)
• Kalıtımın davranış örüntülerini araştıran davranışçı genetikçiler de bulunmaktadır
• Evrimsel psikologlarda aynı şekilde kalıtım-davranış ilişkisini incelemektedir
Kalıtımdan Etkilenen Özellikler
Fiziksel özellikler
•Boy
•Kilo
•Obezite
•Ses ton
•Kan basıncı
•Diş çürüğü
•Atletik olma
•….
Entelektüel özellikler
•Bellek
•Zeka
•Dil edinimi
•Okuma güçlüğü
•Zeka geriliği
Duygusal özellikler
•Utangaçlık
•İçedönük- Dışadönük
•Duygusallık
•Nevrotizm
•Şizofreni
•Kaygı
Genetik faktörler belli özellikler açısından sınırları belirler;
•
Zeka- boy-fiziksel yetenek vb.
•
Doğuştan gelen genetik özelliklerimiz potansiyellerimizi oluşturur.
•
Çevre etkisiyle bir kısmı ortaya çıkarken
bir kısmı ortaya çıkmaz
İKİZİN
OLSUN İSTER
MİYDİN?
• Tek yumurta-çift yumurta ikizleri
• Doğduğu andan itibaren aynı ortamda büyüyen ikizler
• Bir süre aynı ortamda büyüyüp daha sonra farklı ortamlarda yetişen ikizler
• Doğduğu andan itibaren farklı ortamlarda yetişen ikizler
Kalıtım- Çevre çalışmaları
•
Kardeşler
•
İkiz kardeşler
•
Benzer genetik yapıda fareler vb
kullanılır
GELİŞİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
• KESİTSEL ARAŞTIRMA:
• Aynı zaman diliminde
• Aynı konuda
• Farklı yaştaki bireylerin karşılaştırılması
• Sınırlılıklar;
• Örn. IQ farklılıklarına kesitsel araştırma ile baktığımızı düşünelim.
• Farklı yaşlardaki bireylerin performansı veya eğitim seviyesi gibi faktörler karıştırıcı etkiye sahiptir
• BOYLAMSAL ÇALIŞMA: Davranış ya da gelişim aynı kişiler üzerinde belli yaşlarda incelenerek ölçülür.
• Kesitsel çalışmalar insan grupları arasındaki farklılıkları değerlendirirken;
• Boylamsal çalışmalar zamanla davranış değişimini inceler
• Sınırlılıklar
Araştırma uzun zaman alır
Araştırmadaki kişiler taşınabilir-yarıda bırakabilir- ölebilir
Uygulanan teste ya da uygulamaya aşinalık oluşabilir
•
Ardışık Araştırma= Kesitsel+Boylamsal
DOĞUM ÖNCESİ
GELİŞİM
Kalıtım
• Kişinin anne-babadan genler yoluyla aldığı özelliklerdir.
• 23+23=46 kromozom
• DNA-Gen, 25.000
Hücreler
Hücre Çekirdeği
Yapısal planlar- 46 cilt
•
Genotip: Kişinin genetik malzemesinin tümü
•
Fenotip: Gözlemlenebilir özellikler
(uzunluk-ağırlık-saç rengi)
•
Kromozom: temel kalıtım bilgisini içeren çubuk biçimli yapılar
•
XX- XY
•
Genler: genetik bilginin aktarıldığı kromozom parçaları
•
Zigot: yumurta ve spermin birleşimiyle
şekillenmiş yeni hücre
mitoz-mayoz-zigot
Kritik evre
• Organizmanın uyarıcılara açık olduğu gelişimsel olarak hassas dönemleridir
• Fetüs annenin ilaç-alkol-madde kullanımından, aşırı stres faktöründen vb. etkilenir
• Kritik dönem doğumdan sonra da meydana gelebilir.
• Dil gelişiminde kritik evrede çocuklar dilsel uyarıcılara maruz kalmalıdır
• 24-30 hafta arası doğanlarda henüz olgunlaşmamış organlar vardır ve yaşama şansı düşüktür
• 24 haftalık doğan bebeklerin %50den daha az yaşama şansı vardır
Fetüs üzerinde genetik etkiler
• Fenilketonüri:
• Normal gelişimi için enzimi üretememe durumudur.
• Bu durum ciddi mental retardasyona neden olabilir.
• Erken teşhis için testler yapılabilmektedir
• Erken teşhis durumunda önlemler alınabilir
Orak Hücre Anemisi:
• Anormal olarak şekil almış kırmızı kan hücreleri neden olur.
• Ağrı-sarımsı gözler-kısa boy-görme problemleri- kalp sorunları
• Orta yaşta erken ölümler
Tay-Sachs hastalığı:
•
Doğu Avrupa ırkı Yahudilerinde sıklıkla görülmektedir
•
Metabolizma bozukluğudur
•
Bu hastalıkta çocuklar bedenin yağı
parçalayamamasından kaynaklı beyinde yağ birikmesi vb nedenlerle 3-4 yaşlarında
ölürler
Down sendromu:
•
Genetik düzensizlik sonucu 21. kromozom çiftinde fazladan bir kromozom bulunması durumudur
•
18- ve 35+ anneler down sendromlu çocuk
dünyaya getirme açısından daha fazla risk
taşır
Doğum Öncesi Çevresel Etkenler
•
Doğum öncesinde fetal gelişim
problemlerine neden olan çevresel faktörler de bulunmaktadır
•
Bunlardan bazıları; ilaç-virüs-kimyasal
vb kaynaklıdır
Annenin beslenmesi:
•
Anne karnında fetüs yeterli beslenmezse hastalıklara açık hale gelir
•
Zihinsel gelişim olumsuz etkilenir
Annenin hastalığı:
•
Kritik dönemde annenin geçirdiği
hastalıklar fetüs için sorunlar doğurabilir
•
Örn: kızamıkçık-frengi-diyabet-yüksek
tansiyon vb fetüs üzerinde kalıcı etkiler
bırakabilir.
Annenin ilaç kullanımı:
• Madde kullanımı bağımlı olma riski yüksek bebekleri dünyaya getirebilir
• Bebeklerde acılı yoksunluk belirtileri
• Fiziksel ve zihinsel bozukluklar
• Anne tarafından alınan akne ilaçları vb de yıkıcı olabilir
Alkol:
• Her 750 bebekten biri ortalamanın altında zeka- gelişim gecikmeleri-yüzde deformeler ile sonuçlanan fetal alkol sendromu ile doğar (FAS)
Nikotin kullanımı:
•
Düşük-ölü bebek riski
•
Solunum hastalıkları-kulak enfeksiyonları
•
Psikolojik rahatsızlıklar olabilir
BEBEKLİK VE ÇOCUKLUK
• Deri doğumdan önce koruma amaçlı beyaz-kaygan bir kaplama olan verniks salgılar
• Aynı zamanda yine koruma amaçlı lanugo (tüyler) ile kaplı olabilir
• Yaşamın ilk 2 haftasında yenidoğan normal bir görünüm almaya başlar
Refleksler
• Otomatik ve Yeni doğanın denetimi dışında, onun hareketlerini yöneten tepkilerdir
• Arama refleksi: ağzın bir tarafına ya da yanağa dokunulduğunda oluşan tepki
• Emme refleksi: ağzına yerleştirilen bir nesneyi emme
• Moro refleksi: ani, ses veya harekete karşı yeni doğanın tepkisi
• Kavrama refleksi: yenidoğan avcuna dokunulduğunda kavrayarak tepki verir
Hislerin gelişimi
• Bebeklerin görüş netliği kazanmaları
zaman almasına rağmen gördükleri kadar mesafedeki nesneleri takip edebilirler
• Kendilerine doğru hızla bir nesne geldiğini fark ettiklerinde ellerini kaldırabilirler
