ÖĞRENME ÖĞR. GÖR. AYSU GÜL ŞANLİ

ÖĞRENME

ÖĞR. GÖR. AYSU GÜL ŞANLİ

•İlk kez yediğiniz bir yiyeceği düşünün

yemeden önce nasıl hissedersiniz, herhangi bir bedensel tepki oluşur mu?

•Tadına baktıktan sonra lezzetin harika

bulduğunuzu hayal edin, bir kez daha aynı

yiyeceği gördüğünüzde ağzınız sulanır mı?

ÖĞRENME NEDİR?

•ALIŞMA NEDİR?

•Elindeki yüzük-Oyuncak-sokaktan gelen gürültü-odanın boya kokusu

•Öğrenme ile ilgili ilk sistematik çalışma İvan

Pavlov’un Klasik Koşullamasıdır

• Klasik koşullama: nötr bir uyarıcının doğal bir tepkiye yol açan

uyarıcıyla eşleştikten sonra, tepkiye tek başına sebep olabilen bir uyarıcı haline gelmesidir

• Nötr uyarıcı: koşullanma öncesi tepki ortaya çıkarmayan uyarıcı

• Koşulsuz uyarıcı (UCS): doğal olarak öğrenme olmadan belli bir tepkiyi ortaya çıkaran uyarıcı

• Koşulsuz tepki (UCR): doğal olarak ortaya çıkan tepki

• Koşullanma sırasında nötr olan bir uyarıcı koşullu uyarıcıya dönüşür

• Koşullu uyarıcı (CS): öğrenme ve alıştırma sonucu oluşur

• Edinim: Nötr bir uyarıcı ile koşulsuz tepkiyi ilişkilendirmeyi öğrenme süreci

• Koşullu tepki (CR): koşullanma sonrası başta nötr olan uyarıcıya sonradan verilen tepki

Klasik Koşullama ve İnsan Davranışları

•Bazı fizyolojik ve duygusal tepkilerimiz koşullama ile ortaya çıkar;

•Watson- küçük Albert-korku-fobi

•Klasik koşullanma ile sınav performansı

artırma- şarkı ve rahatlamanın koşullanması

–nefes egzersizi+şarkı-

• Dişçinin aletle

sinirlere dokunması acı- ağrı hissi

oluşturur. Bir daha dişçiye

gideceğiniz zaman aynı acıyı gitmeden hissedersiniz.

Diş doktoru koşullu uyarıcı olmuştur

• Uzun zaman koştuğunuzda

endorfin

salgılarsınız

Koşarken aldığınız koku-

ayakkabılarınız-giysiniz koşullu uyarıcı olabilir.

Uyarıcı ve tepkileri bulalım!!!

• Anne bebeğini dışarı çıkaracağı zaman onu çocuk

arabasına bindirmektedir. Bir süre sonra bebek çocuk arabasına her oturduğunda dışarı çıkacakmış gibi

sevinir.

• Sakalları olan bir baba bebeğini her akşam eve geldiğinde öpmektedir. Her defasında sakalları

bebeğin yüzünü acıttığı için bebek ağlamaktadır. Bir süre sonra bebek babasının yaklaşmasıyla ağlamıştır.

• Aşı deneyimi yaşamış bir çocuğun enjektör görünce

ağlaması

Zil sürekli çalınmasına rağmen uzun bir süre

yemek verilmezse ne

olur?

• Sönme: önceden klasik koşullanmış bir tepkinin zamanla azalması ve artık ortaya çıkmaması.

• Kendiliğinden düzelme: kaybolmuş bir koşullu tepkinin belli bir dinlenmeden sonra ve koşullanma olmaksızın tekrar ortaya çıkması

• Kokain kullanan bir bağımlının, maddeyi çağrıştıran (pudra şekeri vb) bir uyaran gördüğünde tekrar maddeyi kullanmak istemesi

• Uyarıcı genellemesi: bir uyarıcıya karşı bir tepki

koşullaması oluştuktan sonra benzeyen uyarıcılara aynı

tepkinin verilmesi

EDİMSEL KOŞULLAMA

•ÇOK İYİ

•HARİKASIN

•ŞİMDİYE KADAR İÇTİĞİM EN GÜZEL ÇORBA

•MUHTEŞEM GÖRÜNÜYORSUN

•Edimsel koşullama: Arzu edilen ya da edilmeyen sonuçlara bağlı olarak istemli tepkinin güçlendiği ya da zayıfladığını öğrenmedir.

•Skinner fare deneyi

• Davranış ile sonuç arasında bağlantı kurmayı öğrenmedir.

• Pekiştirilen (memnun edici sonuçlara yol açan)davranışlar güçlenir,

• Cezalandırılan (memnun etmeyen sonuçlara yol açan) davranışlar zayıflar.

• «Edimsel» (operant) koşullama olarak adlandırılması, organizmanın sonuç ortaya çıkması için bir eylemde bulunmasına gerek olması

nedeniyledir.

• Pekiştireç: Yapılmış bir davranışın tekrarlanma olasılığını arttıran bir uyarandır. (pekiştirme-süreç)

• Örn. bir köpeğe havladığı her zaman bir yiyeceği pekiştirici olarak verirseniz onu havlamaya koşullayabilirsiniz.

• Bu, pekiştirici kullanarak köpeğin havlamasını arttırma süreci pekiştirme olarak isimlendirilir.

• Ceza: Yapılan bir davranışın tekrarlanma olasılığını azaltan nahoş ya da acı verici uyaranlardır.

• Örn., köpeğiniz koltuğun üzerine her çıktığında üzerine su

püskürtürseniz, su püskürtme ceza, koltuğa çıkma hareketini azaltma süreci cezalandırma olarak isimlendirilir.

•Birincil pekiştireç: yemek-sıcaklık- biyolojik ihtiyaçları karşılayan/

•ikincil pekiştireç: para gibi biyolojik

ihtiyaçların giderilmesinde aracı

• Olumlu pekiştireç: ortama eklendiğinde davranış tekrarını artırır.

• Örn., haftalık işçinin parasını alması, haftaya gelme ihtimalini artırır

• Olumsuz pekiştireç:

• Örn., arabalarda kemer takmama durumunda ötmesi ve susturmak için kemer takmak

• Olumlu ve olumsuz pekiştirmede davranışın tekrar

edilme olasılığı artar

• Olumlu ceza: istenmeyen bir uyarıcı kullanarak bir tepkiyi zayıflatma

• Örn., trafik cezasına uymayan kişiye ceza yazma

• Olumsuz ceza: hoşumuza giden bir şeyin bizden alınması

• Örn., ders notları düşük olan öğrencinin elinden telefonunun alınması

• Hızlı gittiği için insanlara çarpan bir sürücünün ehliyetinin elinden alınması

Olumlu ve olumsuz cezada yapılan bir davranışın

tekrarlanma olasılığı azalır

1. Olumsuz davranıştan hemen sonra ceza verilmiyorsa ya da kişinin cezadan uzaklaşma şansı varsa etkisizdir (Örn.

Ailesi arabasını elinden alsa da çocuk arkadaşının arabasını alır)

2. Fiziksel ceza, kişinin fiziksel saldırganlığın istenen bir şey olduğunu düşünmesine yol açar

3. Ceza sinir anında verildiğinde ceza dozu fazla olabilir ve bu şekilde büyüyen çocukta özgüven düşer

4. Ceza davranışın doğrusunu öğretmez sadece yanlış

olanı anlamasını sağlayabilir

Pekiştirme tarifeleri: sıklık-zaman örüntüsü

Sürekli pekiştir

me tarifeleri

Kısmi pekiştir

me

Sabit oranlı tarife:

belli sayıda

tepki

Değişken oranlı tarife:

değişken sayıda tepkide

Sabit aralıklı

tarife:

belli süre geçtikten

sonra pekiştireç

Değişken aralıklı

tarife:

değişken süreden

sonra pekiştireç

• Sürekli pekiştirme tarifeleri

• Kediye eve geldiğinizde selamlamasını öğretmek için, her selamladığında ödül vermek

• Kısmi pekiştirme tarifeleri

• Her selamladığında değil arada ödül Vermek.

Kısmi pekiştirme ödül vermeyi bıraksak da Uzun bir süre selamlamaya devam etmesini

Sağlayacaktır. Daha güçlü ve uzun süreli öğrenme söz konusu

KISMİ PEKİŞTİRME TARİFELERİ

• SABİT VE DEĞİŞKEN ORANLI TARİFELER:

• Pekiştirme verilmeden önce tepki miktarı önemli

• SABİT VE DEĞİŞKEN ARALIKLI TARİFELER:

• Pekiştirme verilmeden önce geçen süre önemli

• Sabit oranlı tarife

• Fare 10 kez butona basınca yemek gelmesi (1:10 oran)-farenin butona basma davranışı

• Fidan diken işçilere diktikleri 30 fidanda bir para verilmesi

• Bir matematik dersinde, her bir sınav dört problem içermekte ve sınavı başarıyla tamamlayan öğrenciler bir yıldız almaktadır

• Değişken oranlı tarife:Pekiştireci değişen sayıda tepkiden sonra verme

• Bir golf topuna vurulmasında pekiştirme, topun deliğe girmesiyle

sağlanır. Bazen, ilk vuruşta topu deliğe sokabilirsiniz. Ama daha sıklıkla, deliğe sokabilmek için bir kaç kez topa vurmanız gerekecektir.

• Topa vurma davranışınızın sayısı bir deliğe sokma durumundan diğerine değişmektedir. O halde, bu bir değişken-oranlı tarifedir.

• Sabit aralıklı tarife

• Pekiştireç sadece beli bir süre geçtikten sonra verildiği için tepki miktarı da genelde düşüktür

• Memur maaşları

• Değişken aralıklı tarife

• Pekiştirecin verilme süreci, ortalama bir süreden sonradır

• Öğretmenin öğrencilere bazen 20 dklık bazen 45 dklık bazen de 10 dklık çalışmalarına + vermesi

•Edimsel koşullama ile çocukların ödevlerini yapma ihtimali nasıl

artırılır?

Edimsel koşullamada Ayırt edici uyarıcı

• Tepki sonrası pekiştirecin gelip gelmeyeceğini işaret eden uyarıcıdır

• Örn:

• Arkadaşınızdan arabasını istemek için arkadaşınızın keyfinin yerinde olmasını bekliyorsanız arkadaşınızın keyif durumu ayırt edici uyarıcıdır

• Bir kişinin size yakınlığının romantik mi arkadaşça mı

olduğunu anlamak için sözel olmayan ipuçlarına bakarsınız.

Sözel olmayan ipuçları ayırt edici uyarıcıdır

Edimsel koşullamada uyarıcı genellemesi

• Organizmanın bir uyarıcıya tepki vermeyi öğrendikten sonra benzer uyarıcılara genellemesi

• Örn. Kibar olma davranışlarınız pekiştirilmişse benzer

koşullarda da kibar olmaya çalışırsınız

Şekillendirme: doğal olmayan pekiştirme

• İstenen davranışa yakın her davranışı ödüllendirerek karışık işleri öğreten yöntemdir.

• Önce istenen davranışa benzeyen tüm davranışları ödüllendirme

• Sonra sadece istenen davranışa çok benzeyen davranışları pekiştirme

• En son sadece asıl istenen davranışı pekiştirme

• Örn. Üniversitede derse katılma becerimiz ilkokulda şekillenmeye başlamıştır

• Sirk hayvanlarına bazı davranışlar kazandırılırken de bu yöntem kullanılır (aslanın ateşli çemberden atlaması…)

DAVRANIŞ ANALİZİ VE DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

• İstenen davranışın sıklığını teşvik eden ve istenmeyenin ortaya çıkmasını azaltan formüldür

• Örn: agresif davranışlar sergileyen bir çocuk

• Örn: ders çalışmayan bir çocuk

• 1. amaç ve hedef davranışı belirleme

• 2. kayıt tutulması (ilk durum ve son durum kıyaslama)

• 3. Davranış değiştirme stratejisi seçmek

• 4. uygulama

• 5. kayıt

• 6. işleyen programı değerlendirmek ve gerekirse değiştirmek

ÖĞRENMEDE BİLİŞSEL YAKLAŞIMLAR

GİZİL ÖĞRENME:

• 3 fare ve labirent deneyi- 17 gün

• 1. grup 17 gün boyunca ödülsüz labirentte dolaşır

• 2. grup labirentin sonuna her ulaştıklarında ödüllendirilirler

• 3. grup 10 gün hiç ödül almaz, 11. günden itibaren alır. Ödüllendirme sonrası koşma hızlarının arttığı görülür

• İlk gruptaki farelerinde aynı şekilde labirenti gizil bir şekilde öğrendiği, pekiştireç verildiğinde bunun ortaya çıktığı

görülmüştür

• Örn: Markette gizil öğrenme sayesinde sürekli gittiğiniz markette hiç girmediğiniz ve sevmedğiniz mutfak gereçleri bölümünü

öğrenmişsinizdir.

SOSYAL ÖĞRENME

• Albert Bandura

• Taklit ederek öğrenme

TEMEL KAYNAK

• Hill, MG. (2015). Aklımın Aklı: Psikoloji, (Çev. Edit: Durak, M., Durak , E. Ş., ve Kocatepe, U.). Ankara: Nobel.