Dairevî kovalı bir merdiven
MERDİVEN VE MERDİVEN KOVASINI ANLAMA
SANATI ÜZERİNDE DÜŞÜNCELER
Yazan: Konrad GATZ ve Fritz HİERL Tercüme eden: Halûk TOGAY
Merdiven ve merdiven kovası inşaasını düşünen mimar, bugün herzamandan çok inşaî imkânlara sahiptir. Zaten em-rinde lüzumu kadar tatbikatçı mütehassısları bulunduğu için. teknik ve fonksiyon mecburiyetleri, umumiyetle mimar için hususî bir müşkülât tevlit etmemektedir.
Bununla beraber bir merdivenin inşası ve tertibi, tam mânasiyle bir inşaat meselesidir ve daima da öyle kalacak-tır. Mühim olan tatbiki mümkün sayısız merdiven inşaatları arasından inşaî veya ölçü fikrine en uygun olanını seçmek-tir. Fonksiyonel şartlar, bu hususta mühim isnatlar teşkil etmekle beraber, mimarî gayretler hiçbir zaman sadece bu hususu tatmin etmekle iktifa etmemelidir.
Bu düşüncelerden, her şeyden evvel şu netice çıkmakta-dır: Mimarî zaviyeden mülkemmel olarak inşa edilmiş her merdiven, tamamiyle hususî bir mânada, bütün teknik ger-çekleştirmelerin üzerinde ve bunlardan uzak olarak hakikî bir artistik eserdir.
Bu vazifeyi yapmıya gayret ederken, Goethe'nin bir gün îöylemiş olduğu «Eğer ihtiyaç tamamlanmışsa, güzellik te-zahür etmiştir, fakat bununla beraber kendini belli etme-mektedir.» Cümle ile ifade etmek istediğini, mimar her de-fa başka bir şekilde teyit edecektir.
Bu bakımdan, mimarî eser içinde merdivenleri sadece kaçınılmaz bir zaruret olarak mütalea etmek uygun değildir, bundan mevzubahis mimarî tablo içinde artistik gerileme ifadesi ve sanlandırıcı hareketleri gerçekleştirmek bakımın-dan daima istifade etmelidir.
Bünyesi bakımından merdiven daima hareketlendirici bir unsuru teşkil eder. Mailliği umumiyetle bina ve mekân-ları tespit eden şakulî ve ufkî hatlarla bir zıddiyet yaratır, Merdiven hiç bir zaman binanın diğer kısımları gibi
dinlen-mez, onda ve ondan sonra daima başlangıç ve son, yüksek ils alçak hareket halindedir.
Bundan dolayı, merdivenlerin inşaasmda hareketli hat-ları, form ve kütlelerinin dağılmaları yanında, merdiven cssrin mimarî ve inşaî görünüşünü tespit edici rolünü sa-dece dinlenen hatlara, hareketi getirmesi sayesinde oynamak-tadır.
Bununla beraber, eğer merdivenden böyle bir istifade sağlanamıyacaksa onu kaldırmağa veya talî bir mahalle yer-leştirmeğe gayret edilmelidir.
Bu bakımdan, hâdisede hereket uygundur, zira merdi-ven daima muhitine uygun karakteristik bir mimarî tesir yaratmıya mütemayildir. Zira merdivenlerin bu karakteris-tik mimarî, bugün çok defa sert olan mimarî hatlar içinde yegâne canlandırıcı unsur olması, günümüzde bilhassa na-zırı itibare alınmalıdır.
Merdivenlerin tanzim ve tertibi bakımından, pek çok değişik imkânlar mevcuttur. Demek, hiçbir zaman merdive-nin mutad ve monoton tekrarına dönmek temayülüne yönel-memslidir. Bir merdiven üzerimizde çekici veya donuk, ba-yağı veya muhteşem, ağır veya kullanışlı, rahat veya yorucu zengin veya iktisadî bir tesir bırakabilir.
Merdiven inşaasmda evvelâ artistik temelden hareketle aynı zamanda malzeme olarak zarurî olanı da nazarı itibare alınırsa, detaylar için müşabih neticeler çıkar. Aşağıda fonksiyonel ve teknik şartların bilinmesiyle nasıl hareket edilmesi gerktiğine kısaca işaret edeceğiz.
1.— Muhtelif seviyeler arası irtibatı temin eden mer-diveni, sirkülâsyon ve mimarî faydaya nazaran en avantajlı mahale yerleştirmek uygundur.
2.— Muayyen bir mahali çerçevelemeye münhasır inşa-atlarda, merdivenler umumiyetle bir bağlantı veya mafsal unsurunu teşkil eder. Bu gibi hallerde merdiveni sadece sir-külasyonun menfaatine göre tanzim etmek doğru değildiı Zira merdivenin mimari bünyesi form bakımından fazla te-barüz edecektir. Onun için merdiven binanın diğer kısım ve mahallerinden tecrit edilmelidir. Bu mecburiyet, merdive-nin tertibi ve mimarî tatbikatının hey'eti umumîyesi içinde başlıca şartı teşkil eden merdiven kovası tesisatıyle yerine getirilmektedir.
4.— Merdivenlerin, merdiven kovası içine yerleştiril-mesi halinde, sadece içten dışa veya aksine olarak tebarüz ettirtmek uygundur. Bu hallerde bilhassa iç ve dış tesirler daima müştereken inkişaf etmelidir.
Bir dahilî merdiven gerek pencerelerle gerek giriş prob-leminin sureti haliyle geniş ölçüde binanın dış görünüşünü tayine yardım edebilir. Diğer taraftan, durumu bakımından katlar arası irtibatı temin eden bir imkân olduğundan, umu-miyetle cephenin menfaatine kısmî bir sureti halle zarar vermemelidir.
5.— Başlıca inşaat usulleri ne kadar mütenevvî ise, bir merdivenin tertip imkânları da o kadar muhteliftir. Umu-miyetle dahilî merdivenlere tercihan binanın daha faydalı olarak başka maksatlara kullamlmıyan mahalleri, meselâ şimale veya arka sokağa mütenazır kısımları tahsis edilme-lidir.
Betonarme bir kiriş üzerine rıhtsız yerleştirilmiş basamaklı
Har halde, inşaatları kontrol eden makamların asgarî kayıtlarından azade olarak, merdiven ve merdiven kovala-rmnda havalandırma ve ışıklandırma tevziinin kâfi olması-na dikkat etmek uygundur.
6.— Bütün inşaatlarda, iyi tesirli ölçüler istenir. Bazan fazlasiyle kâfi olmasına rağmen merdiven ve merdiven ko-vasına sadece asgarî fonksiyonel sahayı bırakmak hatâdır. Bütün inşaat çalışmalarında nazarı itibara alınması gereken-lerden müstakil olarak, merdivenin yerleştirilmesi mevzuun-da topyekûn bir ölçü tesirinden hareket etmek, mevzuun-daima bir planimstrik hesaptan daha uygun tesir yaratır.
Bununla beraber bu husus, en başta hey'eti umumiyeye nazaran iyi nispetler icap ettirir. Bununla beraber, fazla tasarruf umumiyetle binanın heyeti umumiyesinde fena te-sir yaratacağından, zarurî olandan fazla bir sahanın kullanıl-ması tavsiye edilir.
7.— Bir binanın küçük olması nispetinde, ufkî projek-siyonu ve ölçü tesiri, ona bu ehemmiyeti verdiren merdive-nin yerleştirilmesine ve formuna bağlıdır. O kadar ki, bu gibi hallerde, merdiven ve bitişik sahaya ayrılan kısım nisbî olarak, büyük binalara ayrılan sahalardan daha büyüktür. Öyleyse, merdivenin yerleştirilmesine ayrılan saha ne kadar büyük olursa, inşaatın hey'eti umumiyesindeki mimarî su-reti halli de umumiyetle o kadar mühim olacaktır.
Meselâ merdivenin, tabiri mahsusiyle, birbirine bitişik
kısımlar haricinde, göze batması için hususî artistik bir gay-ret zarurîdir. Böyle bir gaygay-ret için sadece rastgele şematik sureti haller tekrar edilmemeli fakat daima inşaatın içinde geçen imkânlardan hareket etmelidir.
8.— Plânda hâkim olan temayüle göre, merdivenin mai-liyeti sarih olarak kaybettirilebilir veya kuvvetlice tebarüz ettirilebilir. Meselâ merdiven mailiyetinin ölçü çerçevesi içinde sarih olarak tezahürü, sık helezonlara sokmak, us-lûblü bir tebarüz veya mailiyeti temsil veya müstakil mer-diven kovalarında tecrit etmekle mümkündür. Herhalde ev-velemirde mailiyetin husule getirildiği tesiri hal etmeğe uğ-raşmak uygun olur.
9.— Merdivenin ihata edildiği boşlukta diğer mimarî unsurlarla, hey'eti umumiyede olduğu kadar detaylarda da, istikamet, nispet, mikyas, malzeme ve renge nazaran da âhenkli olması lâzımdır. Bu detaylar mütebariz zıd form-lar altında da hal edilebilir.
10.— İnşaatları kontrol eden otoritelerin merdivenler üzerine koydukları kaideler, memleket ve mahallere göre değişmektedir. Bununla beraber bu otoriteler sadı.k bir inşaat ve sirkülasyon için kâfi bir emniyeti istemek bakımından mutabıktırlar.
(München'de Georg D.W. Calhvey basımevi tarafından basılan Treppen und Treppenhauser adlı eser'den tercüme edilmiştir.)
(Baştarafı 65 nci Sayfada) ması iyi taraflarından olmakla beraber, bu hususun temini çok sıkıcı bir mono-tonluğun doğmasına sebep olmuştur. O-peranın ceza evi sahasına alınması hem arkasındaki hastahaneyi fazlası ile sı-kıştırmakta hem de böyle bir bina için istenecek olan hava ve deniz manzarası-nı ortadan kaldırmaktadır. Bu proje de son elemede çıkarılmıştır.
İZMİR - KONAK VE CİVARININ ŞEHİRCİLİK BAKIMINDAN TANZİMİ
MÜSABAKASI
Zabıt: 3
22/12/1955 Cuma günü saat 19 da hüviyet zarflarının açılması sonunda :
Birincilik kazanan (4) sıra numaralı projenin :
Y. Müh. - Mimar Doğan TEKELİ
Y. Müh.-Mimar Tekin A Y D I N Y. M ü h - M i m a r Sami N. SİSA'nm hazırladıkları (42424) rumuzlu proje,
İkinciliği kazanan (10) sıra numaralı projenin :
Y. Müh. - Mimar Güngör K A F T A N C I Y. Mimar Cihat FINDIKOĞLU'nun hazırladıkları (14748) rümuzlu proje,
Üçüncülüğü kazanan (2) sıra numaralı projenin :
Y. Müh. - Mimar Metin HEPGÜLER' in hazırladığı (01600) rümuzlu proje,
1. mansiyon kazanan (5) sıra numaralı projenin :
Y. Müh.-Mimar Can EGELİ'nin ha-zırladığı (42046) rümuzlu proje,
2. mansiyon kazanan (8) sıra numaralı projenin :
Y. Mimar Gazanfer ERİM Y. Müh.-Mimar Sema SEYREK Ressam Nevzat ÖZYURTLU'nun hazırla-dıkları (31312) rümuzlu proje,
3. mansiyon kazanan (6) sıra numaralı projenin :
Y. Mimar Abdullah A R D A L I Y. Mimar Ferruh NARMAN Y. Mimar Şinası GÖKCAN'ın hazır-ladıkları (12221) rümuzlu proje olduğu anlaşılmış ve bu zabıt dokuz nüsha ola-rak tanzim edilmiştir.
Kemal Ahmet ARÛ Seyfi A R K A N Sslâhattin AKÇİÇEK Rıza A Ş K A N Reha ERKIZAN Ferruh OREL Harbi HOTAN Zahit MUTLUSOY
Lâmi ESER Ash gibidir.
