R a s i t g o k h a n s u c u . c o m
…Tarih Kainatın Vicdanıdır...
OSMANLI DEVLETİNDE
GERİLEME DÖNEMİ
(1699-1792)
Gerileme Dönemi Padişahları:
1- II. Mustafa (1695-1703)
2- III. Ahmet (1703-1730)
3- I. Mahmut (1730-1754)
4- III.Osman (1754-1757)
5- III.Mustafa (1757-1774)
6- I. Abdülhamit (1774-1789)
7- III.Selim (1789-1807)
Gerileme Döneminin Genel Politikası:
1- Kaybedilen toprakları geri almak
2- Avrupa’nın bilim ve tekniğinden
yararlanmak
3- Denge Politikası: Varlığını
sürdürebilmek amacıyla başka
devletlerden destek almak (Fransa)
Gerileme Döneminde Siyasi Olaylar:
Edirne Olayı(1703): Karlofça Antlaşması’ndan sonra
II.Mustafa Edirne’ye çekilmiştir. Yönetimi şeyhülislama
bırakmıştır. Bunun üzerine isyancılar II. Mustafa’yı tahtan
indirmişler, yerine III. Ahmet’i geçirmişlerdir.
Osmanlı-Rus Savaşı (Prut Savaşı 1710-1711):
Nedenleri:
1- Rusya’nın sıcak denizlere inme politikası(Kırım’ı ele
geçirmek)
2- Rusya’nın Eflak-Boğdan beylerinin Osmanlılara karşı
kışkırtması
3- Osmanlıların İstanbul Antlaşmasıyla kaybettiklerini geri
almak istemesi
4- İsveç Kralı Demirbaş Şarl’ın Osmanlıdan yardım istemesi
Sonuçları: Prut Nehri kıyısında yapılan savaşı Osmanlı
Devleti kazandı. Prut Antlaşması imzalandı.(1711)
Buna göre;
- Osmanlı Devleti İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya verilen Azak Kalesi’ni geri aldı.
- Ruslar İstanbul’da sürekli elçi bulundurmayacaktı.
Önemi: Osmanlı devleti Azak Kalesi’ni geri alınca kaybedilen diğer yerlerin de alınabileceği ümidine kapıldı. 18.yy’ın ilk siyasal başarısıdır.
Osmanlı-Venedik-Avusturya Savaşları:(1715-1718) Nedenleri:
1- Osmanlı Devleti’nin Karlofça ile kaybettikleri Mora’yı geri almak istemeleri 2- Katolik Venediklilerin Ortodoks Mora’lılara baskı yapması ve Mora halkının Osmanlılardan yardım istemesi
3- Venedik’in Osmanlı gemilerine saldırması
Bu nedenlerle, başlayan savaşı Osmanlı Devleti kazandı. Mora’yı ele geçirdi.
Bunun üzerine; Karlofça Antlaşması’nın garantörü olan Avusturya olaya karışarak Osmanlı’ya savaş açtı. Petervaradin’de yapılan savaşı Osmanlı kaybetti. Pasarofça Antlaşması imzalandı. (1718)
Buna göre;
-Banat Yaylası, Belgrat ve Eflak’ın batısı Avusturya’ya bırakıldı.
-Mora Osmanlı’ya bırakıldı.
-Dalmaçya kıyıları, Bosna-Hersek, Arnavutluk Venediklilere bırakıldı.
Önemi: Belgrat ilk kez elimizden çıktı. Osmanlı Devleti Avrupa’nın teknik üstünlüğünü kabul etti. Osmanlı Devleti’nde Lale Devri başladı.
Osmanlı- İran İlişkileri (1722-1746):
Nedenleri:
1- İran’ın Sünni Müslümanlara baskı yapması
2- İran’daki mezhepsel ve siyasal çatışmalar
3- Rusya’nın sıcak denizlere ulaşmak için İran topraklarına girmesi
Bunun üzerine; Osmanlı İran’a bir ordu gönderdi. Osmanlı ile Rusya
arasında savaş tehlikesi belirdi. Fransa’nın araya girmesiyle antlaşma
sağlandı. İstanbul Antlaşması imzalandı. (1724)
Buna göre; Osmanlı ile Rusya savaşmayacak, Osmanlı ile Rusya
İran’ın batı ve kuzey topraklarını paylaşacaktır.
İran, İstanbul Antlaşmasına tepki göstererek Osmanlıya savaş açtı.
Sonucunda; Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı. (1732)
Buna göre; Dağıstan Osmanlıya, Tebriz İran’a verilecektir.
İran’ın bu antlaşmayı da tanımaması üzerine 1746 yılında II. Kasr-ı
Şirin Antlaşması imzalandı:
Buna göre; Barış sağlandı, bugünkü sınırımız belirlendi.
NOT: İran’la imzalanan son antlaşmadır.
Osmanlı- Rus-Avusturya Savaşları (1736-1739):
Nedenleri:
1-Rusya’nın Kırım’a, Avusturya’nın Bosna-Hersek’e yerleşmek istemesi
2-Rusya ile Avusturya’nın Osmanlıya karşı ittifak kurması
Osmanlı Devleti her iki devlete karşı mücadele etmiştir.Mücadeleyi kazanmıştır.
(Fransa arabuluculuk yapmıştır.)
Sonucunda; Belgrat Antlaşmaları imzalandı.(1739)
Avusturya ile imzalanan antlaşmaya göre; Banat Avusturya’da kalacak,Belgrat Osmanlıya verilecektir.
Rusya ile imzalanan antlaşmaya göre;Azak kalesi yıkılmak şartıyla geri
verilecek,Rusya Karadeniz’de ticaret ve savaş gemisi bulundurmayacak,Rus Çarı protokol bakımından Avusturya İmparatoru ve Fransa Kralına denk
sayılacaktır.
Belgrat Antlaşmalarının Sonuçları:
1-Osmanlı Devletinin 18.yy’daki son siyasal başarısıdır.
2-Belgrat geri alınmış, balkanlarda güvenlik sağlanmıştır.
3-Karadeniz’in son kez Osmanlı Denizi olduğu onaylandı.
NOT: Antlaşmalarda arabuluculuk yapan Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi. (1740)
Osmanlı- Rus Savaşı (1768-1774):
Nedenleri:
1- Rusya’nın başına geçen II. Katerina’nın Osmanlı üzerindeki emellerini devam ettirmesi.
2- Lehistan’ın iç işlerine karışması ve Leh’lilerin Osmanlı’dan yardım istemesi
Rusya bu savaş sırasında İngiltere’nin rehberliği ile Cebelitarık’tan geçerek ilk kez Akdeniz’e ulaştı. Çeşme’de bir Osmanlı donanmasını yaktı. (1770 Çeşme olayı) Yenilgi üzerine; Küçük Kaynarca Antlaşması yapıldı. (1774)
Buna göre;
1- Kırım bağımsız devlet olacak ,Kırım halkı dinsel açıdan Osmanlı halifesine bağlı olacak.
2- Ruslar Karadeniz’de donanma bulundurabilecek.
3- Rusya’ya kapitülasyon verilecektir.
4- Rusya İstanbul’da devamlı elçi bulundurabilecek, gerekli gördüğü yerlerde elçilik açabilecek.
5- Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek.
6- Ruslar Osmanlı Eflak, Boğdan beylerinin ve Ortodoksların haklarını koruyabilecek.
Sonuçları: İlk kez halkı Türk ve Müslüman olan toprak parçası elimizden çıktı. Rusya ilk defa kapitülasyon hakkı elde etti. Osmanlı Devleti ilk defa savaş tazminatı ödedi. Rusya Osmanlı Devletinin iç işlerine karışma hakkını resmen elde etti.
Rusya’nın amacı Kırım’a egemen olmaktı. Bu nedenle; Rusya, Kırım’ın işlerine karışmaya başladı. Kırım’da kendi tarafını tutan Şahin Giray’ı Kırım Hanı seçtirdi. Bu durum Osmanlı ile Rusya arasında tartışmalara neden oldu. Bunun sonucunda Aynalı Kavak sözleşmesi imzalandı.(1779) Buna göre Rusya Kırım’ın iç işlerine karışmayacak Osmanlı Devleti Şahin Giray’ı Kırım Hanı olarak tanıyacak.
Not: Rusya sözleşmeye uymadı,1783’te Kırım’ı topraklarına kattı.
Osmanlı-Rusya-Avusturya Savaşları(1787-1792):
Nedenleri:
1. Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi,Halk üzerinde baskı
uygulaması.
2. Katerina’nın Yunan(Grek) planı.
Sonuçları: Osmanlı Devleti Rusya ve Avusturya’ya karşı başarılı
olamamıştır. Bir süre sonra Fransız devriminin Avusturya’yı
etkilemesi üzerine Avusturya savaştan çekilmiş ve barış
istemiştir.
Ziştovi Antlaşması(1791):
Buna göre; Avusturya savaş sırasında aldığı yerleri geri
vermiştir. Avusturya ile yapılan son antlaşmadır.
Yaş Antlaşması(1792):
Buna göre; Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu
kabul etti.
Önemi: Kırım’ın kaybedilmesiyle Osmanlı Devletinin kaybettiği
toprakların geri alma ümidi sona erdi. Gerileme dönemi sona
erdi, Dağılma dönemi başladı.
Fransa’nın Mısır’ı işgali(1798):
Nedenleri:
1. İngiltere’nin sömürgeleri ile bağlantısını kesme.
2. Mısır’ın zenginliği, ticaret yolları üzerinde bulunması.
3. Napolyon’un Fransa’dan uzaklaştırılmak istenmesi.
4. Fransa’nın 7 yıl savaşları ile İngiltere’ye kaptırdığı
sömürgelerden daha iyisini elde etmek istemesi.
Napolyon 1798’de Mısır’ı işgal etti. Bunun üzerine Rusya
ve İngiltere Osmanlı’ya destek verdiler. Fransa barış
istemek zorunda kaldı. El-Ariş antlaşması imzalandı.
(1801) Buna göre Fransa Mısır’ı boşalttı.
Not: Fransa’ya karşı kazanılan bu zafer Nizam-ı Cedit’in ilk
başarısıdır. Rusya yardım amacıyla ilk defa Boğazlardan
geçti.
XVIII. Yüzyıl Islahatları
Genel Özellikleri :
1. Bu dönemde Avrupa’nın askeri ve teknik alanda
üstünlüğü kabul edilmiştir.
2. Yenilikler sultanlar ya da üst düzey görevlilerce
gerçekleştirilmiştir.
3. Yenilikler çıkar çevrelerince engellenmeye çalışılmıştır.
4. XVIII.yüzyıl ıslahatları XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha
kapsamlıdır, fakat bu yeniliklerden de istenilen sonuçlar
alınamamıştır.
Lale Devri(1718-1730):
- Avrupa’nın bilim ve teknolojisinden yararlanılmaya
başlanmıştır.
- İlk defa Osmanlı matbaası kuruldu. (1727)
- İlk sanayileşme hareketi başladı. (Yalova’da kağıt,
İstanbul’da kumaş fabrikaları açıldı.)
- İlk defa çiçek aşısı uygulandı.
- Yeniçerilerden ilk defa itfaiye örgütü kuruldu.
- Avrupa’nın büyük başkentlerine ilk defa elçiler gönderildi.
- Sivil mimari gelişti.
** Lale Devri Patrona Halil isyanı ile sona erdi.
Bu isyan yeniliklerin öneminin anlaşılmaması, halktan ağır vergiler alınması ve sarayın lükse yönelmesi nedenleriyle ortaya çıkmıştır. III. Ahmet tahttan indirilmiş yerine I. Mahmut geçmiştir.
I. Mahmut Islahatları:
- Askeri alanda batılı yenilikler yapılmaya başlandı.
- Humbaracı Ahmet Paşa topçu ve Humbaracı ocaklarını ıslah etti.
- Osmanlı ordusunda tabur, bölük ve alay örgütlemesi yapıldı.
- Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi açıldı.
III. Mustafa Islahatları:
- Ordu da yeniliklere devam edildi. Baron de Tott sürat topçuları ocağını kurdu.
- Tersane ıslah edildi.
- Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi açıldı.
- Maliyeyi düzeltmek için halktan borç para alındı.(Esham-ı Tahvilat) I.Abdülhamit Islahatları:
- Humbaracı ve lağımcı ocakları ıslah edildi.
- Yeniçerilerin sayımı yapılarak Ulufe alım-satımı yasaklandı.
III.Selim Islahatları:
- Batılı anlamda ilk ordu olan Nizam-ı Cedit kuruldu.
- Bu ordunun masraflarını karşılamak amacıyla İrad-ı Cedit hazinesi oluşturuldu.
- Avrupa’da sürekli elçilikler kuruldu.
- Yapılan yenilikler Ulema ve yeniçerilerin tepkisine yol açtı. Kabakçı Mustafa ayaklanmasıyla III.Selim öldürüldü. (1807)
