* % EN İYİ KAHVE, KAKAO ve SALEP

(1)

M E S K E N D A V A S I

Y. Mimar Zeki SAYÂR

r — n

1 h H T E H M İ M A R L I K , Ş E H İ R C İ L İ K V E S Ü S L E M E S A N A T L A R I D E R G İ S İ İ M T İ Y A Z S A H İ B İ ; Z E K İ S A Y Â R U. N E Ş R İ Y A T M Ü D Ü R Ü . A B İ D İ N M O R T A Ş A D R E S : A N A D O L U H A N N O : 3 3 E M İ N Ö N Ü İ S T A N B U L T E L : 2 1 3 0 7

S A Y I : 1 7 1 - 1 7 2 » S E R İ : IV. • Y I L : 1946

Baş yazı

Son birkaç yıldanberi devletin mesken işini ele aldığına şahit oluyoruz. Ucuz mesken davasının hal- li için 1930 - 1939 arasındaki yıllar altm bir devir iken, bu fırsattan memleketimiz faydalanamamıştır.

Ne devlet, ne de ilgili meslek adamlarımız, o zaman yurdda bir mesken problemi yaratamamışlar ve bu hususda, dünyada olup bitenlerle de ilgilenmemiş-

lerdir. •

İkinci dünya harbi, bütün memleketlerde mes- ken buhranını şiddetlendirerek had bir hale soktu.

Bizde de, mesken ihtiyacı bilhassa altı yıldanberi ya- pı faaliyeti olmadığı için kuvvetle his edildi. Yalnız İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerimizde değil,

•küçük illerimizde de bu buhran kendini gösterdi. Sa- nayileşen veya başka sebeblerle nüfusları -artan küçük ilçelerimizde bile ev sıkıntısı duyulmaktadır.

İstanbulda, bilhassa Ankarada ev buhranı aile geçimine o kadar tesir etti ki, devlet inşaat için mü- sait zaman beklemeden işe başladı. Saraçoğlu ma- hallesi, doğu evleri bunun musibet delilidir.

Doğu illerimizde, memurlara oturulabilir evler yapmak, bu suretle medenî hayatı sağlamak için, dev- let yeni bir ev inşaat programının tatbikına başladı.

Doğu illerinin birçoklarında, 5.5 - 6 milyon lira har- canılarak 275 parça memur evi yapılmasına başlandı.

Bugüne kadar, ne devletin yaptırmakta olduğu evler ve mahalleler, ne de Ankarada halkın kurdu- ğu muhtelif kooperatiflerin yaptığı inşaat ucuz mes- ken dâvasına uygun birer tatbikat örneği olamamış- lardır.

Yapı kooperatiflerinin bugüne kadar kur- dukları mahalleler, gerek malî bakımdan gerekse teknik sebeplerden hakikî ucuz mesken Prensiple- rine göre tahakkuk ettirilememiştir. Bazı koopra- tiflerde ortaklar, yüklendikleri yüksek borç ve 'faiz- lerden dolayı, evlerini sonradan ikiye bölüp kiralı-

yatak bu yükü hafifletmek çarelerine baş vurmuş- lardır. Bu sonuç bize, ucuz mesken tatbikatının ne kadar sathî bir şekilde yapıldığını anlatmağa kâfi- dir. Diğer taraftan Maliye Bakanlığı ve iller tara- fından yaptırılan memur evlerinin parası hazineden çıktığı için şikâyet sesleri işitilmemiştir. Ancak bazı illerde yaptırılan memur evlerinin maliyeti dikkati çekecek derecede yüksek olmuştur.

Yurdumuzda ucuz mesken işi başka memleket- lerde olduğu gibi malî, teknik bir problem olarak etüd edilmiş olsaydı, yeni yaptırılmasına karar ve- rilen; Doğu memur evleri için sarfedilecek 5,5-6 milyon lira ile, iki misli inşaat yaptırmak imkânı hasıl olurdu.

Bugün küçük mikyasta da olsa yurdumuzda, başta devlete, sonra on», bağlı işletmelere ve daha sonra özel teşebbüslere ait yapı kooperatiflerinin mesken inşaatı 'vardır. Bvnlarm her biri gelişi güzel yapı yaptıran, .sıtandard malzeme, prefabrike doğra- ma, bölme, dolap etajer gibi ev içi teçhizatı kullan- mayan, ucuzluğu ve aynı zamanda konforu sağlayan rasyonel ve ekonomik plân ve projelerden mahrum olan, ucuz ıtaşıt tarifelerinden faydalanmıyan jbu teşebbüsler elbette ki, yapılarım çok pahalıya mal etmekte devam edeceklerdir. Bu şekilde çalışmağa devam edildiği takdirde yapacağımız evler ve ma- halleler, başka memleketi er dekilerle, her cihetten kıyaslanmıyacak kadar geri olacaktır.

Maliyetlerdeki yükseklik bize hiçbir zaman sos- yal bir gaye olan herkese bir ev temini prensibini tahakkuk ettirmek imkân mı vermiyecektir. Devle- tin iyi niyeti, ancak hov ilde birkaç memur evine inhisar edecek, kurulan kooperatifler ortaklar?na hiçbir veçhile vadettiği ucuz evi sağlıyamıyacak-

lardır.

Yurdumuzun mesken politikasını daha geniş

(2)

bil'" açıdan görmek ve ona göıe programlamak ge- reklidir.

Ucuz mesken dâvası ancak şu faktörlerin temi- nile halledilebilir kanaatindeyiz.

1 Ucuz ve uzun vâcieli kredi temin etmek, 2 Yapı malzemesi Sanayii kurmak, malzeme fiyatlarını dünya piyasasına göre tanzim etmek.

3 — Ucuz mesken projelerinde yeni ve özel prensipler kabul etmek.

Bu üç esası inceliyelim:

Bizde gayri menkullere açılan krediler çok ağır şartlar ile yapılmaktadır. Ancak münferit müraca- atlar işin birkaç malî müessese 7(8.5 faizle, en fazla 10 yıl süre ile kredi açmaktadırlar. Kredi verilir- ken yapılan ekspertizlerde daima müşteriden âza- mi teminat alabilmek için tahminler çok ihtiyatlı yapılmakta ve kredi miktarı gayri menkulün değe- rinin hiçbir zaman %50 sini geçmemektedir. As- lında 7 8,5 gözüken faiz, komisyon, sigorta ve sair masraflarla ','< 10 u bulmaktadır.

Kooperatif yapıları gibi toplu teşebbüslerde, ne faiz haddi indi ilmekte, ne vâde uzatılmakta ve ne de kredi daha geniş miktarda açılmaktadır.

İngiltere, B. Amerika ve Fransada gayri men- kullere açılan kredilerin, faizleri harpten önce %1.5

%3 ü hiçbir zaman geçmemişti. Toplu yapı hareket- lerindeki borçlanmalarda vâde 20 hattâ 25 yıla ka- dar uzamaktadır. Yine toplu yapılarda, açılan kre- di miktarı çok geniş tutulmakta, bu nisbet ^ 8 0 - 7 9 0 a kadar yükselmektedir.

Ucuz mesken dâvemızı yurdun her tavafında tahakkuk ettirmek, küçük bütçeli aileleri ev bark sahibi yapabilmek için, önce faizi hiç olmazsa başka memleketlerdeki dereceye yakın bir ölçüye indir- mek gerektir. Türk kredi fonsiyesinin tahakkukun- da hâlen %8 olan faizin 7< 6 ya indirilmesi düşünül- mekte olduğunu öğrenmiştik. Ancak bu nisbetin de

kâfi olmadığını kaydetmek icap eder.

*

Yapı malzemesi sanayii olmıyan bir memleket- ten ucuz yapı beklenmemelidir. Demir, çimento, tuğ- la. kereste gibi ana malzemenin fiyatlarını dünya piyasasına göre tanzim etmek için bu malzemenin istihsalini ve bunlardan stoklar teminini düşünmek icap eder. Memleket içinden temin ettiklerimizin maliyetlerini düşürmek kâfi stokları yoksa ihraç- larını menetmek, bilâkis ithal çarelerini aramak geıekir. Bizde son yıllarda kereste fiyatları her mal- zemeden daha çok artmışken, yılda 40-50 bin metre mikâp kereste ihraç etmekteyiz. Halbuki B. A- merika dünyada sayılı kereste istihsal eden mem- leketlerden olduğu halde ev inşaatını korumak için kereste ihracını menetmiştir.

Malzeme çeşitlerini çoğaltmak ta alınacak ted- biılerden biridir. Yapı sanayiinde son yıllarda başka memleketlerdeki ilerlemelerden faydalanarak, ham maddesi yurdumuzda bulunan malzeme sanayiinin kurulmasını teşvik etmelidir. Sıkıştırılmış çimento - amyant, amyant - bitüm curuf keza sıkıştırılmış ah şap levhaların inşaatta geniş mikyasta kullanılması için bu gibi sanayii sağlamalıyız. Bütün dünyada tuğla tekniğinden prefabrike planşa doğru gidişe bi- zim de uymamız yapılacak ilk hareketlerden olma- lıdır. Ucuz ve seri' yapı usullerinin yurdumuzda ev yapımında bir inkılâp yapacağı muhakkaktır.

Bugüne kadar toplu yapılarda - Saraçoğlu ma hailesi ve diğer kooperatiflerin evlerini kasdediyo- rıız - hakikî ucuz ve rasyonel ikametgâh prensiple- rine rastiamayışımızm üçüncü sebebi de; bu sahada- ki ilmî ve teknik noksanımızdır» Mesken problemini bir dâva olarak ele alıp inceleyen hiçbir ilmî teşek- külümüz yoktur. Ne Bayındırlık Bakanlığı, ne ilgili tahsil müesseselerimiz, ne de meslekî teşekkülleri- miz de bu hususta ilmî araştırmalar yapacak, bilgi ve öğüt verecek bir teşkilât yoktur

Mesken dâvası, elan ele alınması icap eden bâ- kir bir konu halinde ortada durmaktadır.

Z. SAYAR