YAĞDA ÇÖZÜNEN
VİTAMİNLER
A VİTAMİNİ
• Fizyolojik olarak – Alkol-retinol – Aldehit-retinal – Asit-retinoik asit
– Ester-retinil esterleri formlarında bulunur.
• Bunların dışında doğal oluşan vitamin ön maddesi
«provitamin» olarak adlandırılan retinoidler ve bunların A vitamini aktivitesi gösteren ve göstermeyen sentetik analogları bulunur.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Doğal olarak oluşan retinoidler: A vitamininin biyolojik aktivitesini gösteren bileşikler
• Retinol
• Retinal
• Retinoik asit
Retinolün bugüne kadar 8 steroizomeri saptanmıştır.
Diyette en önemli A vitamini kaynağı karotenlerdir.
Retinolün bugüne kadar 8 steroizomeri saptanmıştır.
Diyette en önemli A vitamini kaynağı karotenlerdir.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
• A vitamininin kimyasal yapısında uzun bir karbon zincirine bağlı β iyonin halkası vardır.
• All trans retinolün;
– Hidrofobik yapıda β iyonin halkası – Konjuge yan zinciri
– Polar terminal grubu vardır.
• Kimyasal yapısından dolayı
– Kolaylıkla okside olur ve yapısı bozulur
– İyon radyasyonuna karşı hassastır ancak pastörizasyon, sterilizasyon ve dehidratasyon gibi besine uygulanan işlemler sırasında kaybı az olur.
– Genellikle ısıya, aside, alkaliye karşı duyarlıdır.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Emilimi
• Diyetle alınan A vitamini barsaklara retinol, retinil ester ve provitamin olan karotenler, özellikle β-karoten yapısında gelir.
• Retinol; doğrudan enterositlere girer ve orada hücresel retinol bağlayıcı proteinle (RBP) bağlanır.
• Retinil esterleri; emilmeden önce retinil ester hidrolaz ile serbest hale geçer.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Emilimi
• Provitamin karotenler; hem pasif olarak hem de diffüzyonla fırça yüzeydeki reseptörlere bağlanır.
• Enterositlerde karotenleri ayıran ve parçalayan enzimlerle retinal aldehite dönüşürler ve RBP’ye bağlanırlar.
• Retinil esterler şilomikronların içinde mikrozomal transfer proteinle lenf kanalına taşınır. Alınan vitaminin %80-90’ı emilir.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Emilimi
• Emilim alınan öğünün protein ve yağ düzeyinden etkilenir. Protein yetersizliğinde (kuvaşiorkor) A vitamini yetersizliği de görülebilir.
• Provitaminlerin barsak duvarından emilmesi için safra tuzlarına gereksinim duyulmaktadır.
• Karotenlerin barsak mukozası ve karaciğerde retinole dönüşümü oksidasyonla gerçekleşir.
• Karotenler barsaklardan retinol kadar kolay emilemezler.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Taşınma ve Depolanma
• Lenf yoluyla karaciğere gelen A vitamini, Retinil Esterleri şeklinde bir Lipoglikoprotein kompleksi olarak depo edilir.
• Normalde karaciğerde 300-900 mg depo vardır.
• Dokulara transportu gerektiğinde hidroliz olur
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Taşınma ve Depolanma
• Büyük bir kısmı (%90) KC’de, %9’u böbrekler ve akciğerde retinil ester yapısında depolanır ve diğer dokulara dağılır, %1’i serumda kalır.
• Vitamine gereksinim duyulduğunda KC’den retinol yapısında salınır.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Depolanma
• KC 1 yıllık vitamin yetecek kadar depolayabilir. Buna rağmen, bu depolar kişi hasta veya infeksiyonu varsa boşalabilir.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Hücrelere Dağılım
• Dolaşımdaki RBP ve transtiretine bağlı retinol hücre membranlarındaki özgün reseptörler tarafından tanınır ve hücreye alınır.
• Hücre içine alınan vitamin bağlayıcı proteinlerle bağlanarak hücre nükleusuna taşınır. Hücrenin farklılaşmasını ve büyümesini sağlarlar.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Biyotransformasyon ve Atımı
• All-trans retinol dönüşümlü olarak aldehit ve retinal yapılarına okside olabilir.
• Retinalin daha fazla oksidasyonu ile metabolik aktivitesi olmayan retinoik asit oluşur.
• Retinoik asidin suda daha kolay çözünebilmesi için karaciğerde glukronik asitle bağlanması gerekir.
• Bu glukronit yapılar safrayla lümene akar, tekrar emilerek KC’e gelir. Bu metabolitlerin bir kısmı dışkı ile atılır.
• A vitamini ve karotenler Genellikle emilmemiş halde dışkı ile atılır.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Vücutta A Vitamini Düzeyini Etkileyen Etkenler
• Günlük diyetle alıma, depolardaki miktara ve taşıyıcı proteinlere bağlı olarak uzun zaman değişmeden kalabilir.
• Diyetteki protein, yağ, çinko düzeyi ve bireyin yaşı, stres düzeyi, alkol alışkanlığı, herhangi bir hastalık durumu, ilaç kullanımı ile ilişkilidir.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Vücutta A Vitamini Düzeyini Etkileyen Etkenler
DİYET PROTEİN
ÇİNKO YAŞ STRES
HASTALIKLAR
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
İşlevleri
1-Görme Siklusu
• Vit A nın en önemli etkisi Görme Biyokimyasındaki rolüdür.
2-Büyüme 3-Üreme
4- İmmün Sistem
5- Epitel doku ile ilgili görevleri vardır.
6- Mukopolisakkaritlerin sentezinde etkilidir.
7-Retinol-fosfat-mannoz şeklinde glikolipid
8-Vitamin A ve β karoten Antioksidan etki gösterirler.
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Günlük Gereksinim
• Erişkin
– Erkek: 1000 RE – Kadın: 800 RE
• Çocuk: 400 RE
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Kaynakları
• Primer olarak hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur.
– Balık karaciğeri-yağı – Balık yumurtası
– Belık eti
– Diğer hayvanların karaciğeri – Tereyağı
– Yumurta – peynir
• Karotenoidler halinde en fazla
– Havuç
– Bal kabağı, patates – Brokoli, ıspanak
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Eksikliği
• Karaciğerde A Vit.deposu azaldığında az ışıkta görme bozukluğu (gece körlüğü- niktalopia) ortaya çıkar.
• Bunu takiben retinada dejeneratif değişiklikler meydana gelir. Bulber konjonktivada kurumalar gözlenir. Buna kserozis denir.
• Aynı zamanda küçük, gri, köpük şeklinde bitot lekesi meydana gelir.
Vit A yetmezliği yaygın bir körlük nedenidir Vit A yetmezliği yaygın bir körlük nedenidir
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Fazlalığı (Hipervitaminozis A)
• Hipervitaminozis A, günlük dozun yaklaşık 10 misli kadar fazla alınması sonucu gelişir.
8000 – 10000 mcg/gün veya 25000-33.000 IÜ/gün Günlük mak.doz 3000 mcg≈10000 IÜ geçmemeli
A VİTAMİNİ (Akseroftol, Retinol)
Fazlalığı (Hipervitaminozis A)
• İştah kaybı, ağırlık kaybı
• irritasyon, ağızda çatlaklar, dudakta kanamalar görülür.
• Kaşıntı
• Mide bulantısı – kusma
• Saç dökülmesi
• Bulanık görüş
• Baş ağrısı
• Yorgunluk
• Kemik ve eklem ağrısı
• Karaciğer büyümesi, siroz
KAROTENEMİ:
-Besinlerle fazla karoten alınmasıyla oluşur.
-Deri, avuç içi, ayak tabanı sararır
-Sarılıktan farkı sklera sararmaz KAROTENEMİ:
-Besinlerle fazla karoten alınmasıyla oluşur.
-Deri, avuç içi, ayak tabanı sararır
-Sarılıktan farkı sklera sararmaz
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
• D vitamini kalsiferol yağda çözünen ikinci vitamin olarak kabul edilmiştir.
• Steroid yapıda bir prohormondur (siklopentano perhidro fenantren halkası).
• Genelde diyetle alınması zorunlu olmayan, güneş ışınlarından yeterli miktarda sağlanan yegane vitamindir
• !!!! Ancak; güneş ışınları yetersizse diyetle almak gerekir
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
D Vitamini kaynağı
Diyetle alınan D2 ve D3
D2-kalsiferol: Bitkisel kaynaklı ergesterolün UV ışığa maruz kalmasıyla oluşan ergokalsiferoldür.
D3-hayvansal kaynaklı 7-dehidrokolesterolün UV ışığa
maruz kalmasıyla deride oluşan kolekalsiferoldür.
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
• Karaciğer hücrelerinin mikrozom fraksiyonunda hidroksillenir.
Kolekalsiferol 25.hidroksi kolekalsiferol (25.hidroksi Vit.D3)
25-Hidroksilaz
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
• 25.hidroksi kolekalsiferol’un Vitamin D etkisi yoktur.
• Karaciğerde bu maddenin oluşum miktarı 25.hidroksi D3 miktarı ile ayarlanır.
• Dolaşıma bu şekilde katılır ve bu şekilde depo edilir.
• Gerektiğinde böbrekte yeniden hidroksillenir.
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Emilim ve Metabolizması
• D vitamini safra tuzlarının varlığında ince barsaklardan lipidler içinde emilir.
• Deride oluşan ve diyetle alınan D vitamini KC’de sentezlenen D vitamini taşıyıcı proteine bağlanarak KC’e gelir.
• 1-25 dihidroksikolekalsiferolün 25. pozisyondaki hidroksilasyonu KC’de, 1. pozisyondaki hidroksilasyonu böbreklerde yapılmaktadır.
• KC’de ve böbreklerde aktif formuna dönen vitamin hedef dokuları olan kemik ve barsak mukoza hücrelerine taşınarak etkisini gösterir.
• D vitaminin en aktif formu 1-25 dihidroksikolekalsiferoldur
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Dağılım ve Depolanma
• Emilim sonrası kolekalsiferol plazmaya geçer ve α2-globuline sıkıca bağlanarak taşınır.
• Yarılanma ömürleri 3-4 hafta kadardır.
• D vitaminleri lipofilik maddelerdir.
• Karaciğerde ve yağ dokusunda depolanırlar.
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
D vitamini üç hedef yapıyı etkileyerek bu ana görevi yapar:
1- Barsaktan kalsiyum ve fosfat emilimi:
2- Kemikler:
3-Böbrekler:
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
KAYNAKLARI:
- D vitamini eklemesi yapılmış süt ve süt ürünleri - Balık yağı
- Yumurta sarısı - Tereyağı
- Karaciğer
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Gereksinim
RDA
• Kadın ve erkek 19-50 yaş : 5 microgram/gün 200 IU/gün
• “ 51-70 yaş : 10 mcg/gün 400 IU gün
• “ 70 yaş üstü : 15 mcg/gün,
600 IU/gün
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Eliminasyon
• D vitaminleri ve metabolitleri, steroidler gibi karaciğerde hidroksillenmek ve konjügasyon suretiyle inaktive edilirler.
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Eksikliği
- RAŞİTİZM (Çocuklarda görülür) - OSTEOMALAZİ (Erişkinlerde)
- Yaşlılarda 7.dehidrokolesterolun D3 dönüşümü
(derideki fotoliz) azalır.
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Toksik Etki
• Günde 10.000 Ü vitaminin 3 aydan fazla verilmesi hipervitaminoza neden olabilir.
• Yumuşak dokularda kalsifikasyon – Karaciğer, kalp ve damarlarda – Arteriel kalsifikasyon
• Hiperkalsemi
– Normal düzey ~10 mg/dl
– Kan kalsiyum düzeyinin aşırı artışı böbrek taşlarına neden olur
D VİTAMİNİ (Kalsiferol)
Toksik Etki
• İştah kaybı
• Aşırı susama ve idrara çıkma
• Hiperkalsemi uzun sürerse bebeklerde mental ve fiziksel gelişmede gerileme gözlenir.
