YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER

YAĞDA ÇÖZÜNEN

VİTAMİNLER

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

 İzopren birimleri içeren 6-OH kromanlar (tokoller)

 E vitamininin etkilerini gösteren 8 tokoferol ve tokotrienol vardır

 Kroman halkasından sentezlenir.

 Biyolojik olarak en aktif form α-tokoferol’dür.

 Isıya dayanıklı ancak O

, ultraviyole ışınlarına

dayanıksız, açık sarı vizköz yağlar

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

• Alfa-tokoferol en aktif formdur.

– D izomeri L izomerinden daha aktiftir

• E vitamini stabil bir molekül değildir.

– Çok kolay okside olur

• Selenyumla birlikte aktivite gösterir.

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

Emilimi ve Taşınması

• Besinlerle alınan tokoferol esterlerinin hidrolizi için pankreatik esteraza ve safraya gereksinim vardır.

• Serbest hale geçtikten sonra pasif diffüzyonla genellikle ince barsakların üst kısmından emilirler.

• En fazla alfa-tokoferol olmak üzere günlük emilimleri %21-86 aralığında değişir.

• Emilen tokoferoller şilomikronlar tarafından alınarak lenf yoluna girerler. VLDL, LDL ve HDL içinde taşınır.

• Çoğunlukla adipoz doku, karaciğer ve kaslarda depolanır.

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

Emilimi ve Taşınması

• α-tokoferolün katabolizması sonucu kuinon oluşur.

• Kuinon dışkıyla atılır.

• %75’i safra ile glukuronit konjugatları halinde atılmaktadır.

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

İşlevleri

• Antioksidandır

– Serbest radikal toplayıcısıdır – DNA’yı korur

– Kalp için koruyucudur

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

İşlevleri

• Serbest radikal zincir reaksiyonlarını kırar – Nükleik asit ve protein metabolizması

– Mitokondrial metabolizma

Selenyum ve Vit E’nin Sinerjik Etki

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

Gereksinim ve Kaynakları

• Yetişkinler için günlük ortalama 8-10 mg α-tokoferol ve eşdeğeri alımı önerilmektedir.

• Ayrıca günde 1 g PUFA 0.4 mg E vitamini alımı önerilmiştir.

• En zengin kaynakları yağlı tohumlar ve yeşil yapraklı sebzelerdir.

• Sığır karaciğeri, et

• Tereyağı

• Süt

• Yumurta sarısı

• Bitkisel yağlar

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

Yetersizliği

• Eritrosit hemolizi veya hemolitik anemi

• Uzun süreli yetersizliğinde nöromuskular fonksiyon

bozukluğu görülür.

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

Yetersizliği

• Üreme bozulur

• Hücre geçirgenliği bozulur

• Muskular lezyonlar

• Büyüme geriliği

E VİTAMİNİ (Tokoferol)

Toksisite

• 300 mg/gün dozlarda toksisite gözlenmemiştir.

• Çok yüksek alım durumlarında –RDA’nın 50-100 katı- K

vitamininin kanın pıhtılaşması üzerine etkisini değiştirerek

hemoraji riskini artırabilir.

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

Genel Özellikleri

• En yaygın olarak bulunan ve kullanılan dört türevi vardır.

 Fillokuinon (K

): Doğal olarak bitkilerde sentezlenir.

 Menakuinon (K

): Gram pozitif bakterilerce sentezlenir.

• Menadion (K

) ve Menadiol (K

): Yan zinciri olmayan sentetik

formlardır. K vitamini aktivitesi gösterir. Suda çözünür,

vücutta menakuinona dönüşür

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

Emilimi

• Emilim koşulu→ yağ emiliminin normal olması

• K

yapısı ince barsaklardan enerjiye gereksinim duyularak emilir.

• K

ve K

pasif difüzyonla ince barsaklardan ve kolondan alınır.

• Emilimlerinde pankreatik sekresyona ve safra tuzlarına ihtiyaç

duyarlar.

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

Taşınması ve Atımı

• Membrandaki misel yapıda alınan K vitamini formları şilomikronların yapısına girerek lenf yoluyla KC’e taşınırlar.

• Daha sonra lipoproteinlere bağlanarak plazmayla adrenal beze, akciğerlere, kemik iliğine, böbreklere ve diğer organlara giderler.

 Metabolitleri idrarla atılırlar.

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

İşlevleri

• Karaciğerde, inaktif öncüller olarak sentezlenen kanın pıhtılaşma faktörlerinden

– faktör II (protrombin), – faktör VII (prokonvertin),

– faktör IX (plazma tromboplastin komponenti)

– faktör X’un (Stuart faktörü) sentezi ve karboksilasyonu için

ve protrombin sentezi için gereklidir.

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

İşlevleri

• γ karboksiglutamat oluşumu

• Trombositlerle protrombin etkileşimi

• Kemik metabolizmasında

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

Yetersizliği

1. Yağ malabsorbsiyonu

2. Barsakların sterilizasyonuna yol açan antibiyotik kullanımı

3. Yenidoğanlarda K vitamini eksikliği:

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

Gereksinim

• Ortalama karışık bir diyet günde 300-500 μg K vitamini sağlar.

• 1 μg/kg/GÜN

Toksik Etki

• Sentetik yapısı olan menadinin aşırı düzeyde alımı hayvanlarda

hemolitik anemiye neden olmaktadır.

K VİTAMİNİ (Naftokinon)

Kaynakları

• Bitkisel kaynaklı besinlerde bulunur. Bitkisel kaynaklarda fillokuinon hayvansal kaynaklarda hem fillokuinon hem de menadion bulunur.

• Yeşil yapraklı sebzeler, lahana, karnabahar

• Karaciğer

• Yumurta

• Peynir

PSÖDOVİTAMİNLER

(Vitaminoidler, Vitamin Benzeri Maddeler)

• İnsanlar için diyetle alımları elzem olmayan, vitaminlere

benzer işlevleri olan biyolojik aktif moleküllerdir. Diyette

bulunmamaları halinde yetersizlik semptomları oluşmaz.

PSÖDOVİTAMİNLER

(Vitaminoidler, Vitamin Benzeri Maddeler)

Yağda Çözünen Vitaminoidler Suda Çözünen Vitaminoidler Ubikinon (koenzim Q) Biyoflavanoidler (vitamin P) Esansiyel yağ asitleri (vitamin F) Paraaminobenzoik asit (PABA)

İnozitol (Vitamin B

) Orotik asit (Vitamin B

) S-metilmethionin (Vitamin U)

Karnitin (Vitamin BT) Lipoik asit (Vitamin N) Pangamik asit (Vitamin B

)

Kolin (Vitamin B

)

Ubikinon (Koenzim Q)

• İnsan dokularında mevalonik asitten, fenilalanin ve tirozin metabolitlerinden üretilmektedir.

• İnsanlarda eksikliği bildirilmemiştir fakat bazı durumlarda ihtiyaç artışı olduğu gözlenmiştir.

• Ubikinon lipid membran katmanı boyunca hidrojen

transferinde bir mediyatör olarak fonksiyon görür.

Esansiyel Yağ Asitleri (Vitamin F)

• Başlıca kaynağı bitkisel yağlardır.

• Fonksiyonu bütün yönleriyle aydınlatılamamıştır.

• Prostaglandin üretiminde, A vitamininin dokularda etkinliğini artırmada, kan kolesterol düzeyini azaltmada rolü vardır.

• Eksikliğinde folliküler hiperkeratoz gözlenmiştir.

Biyoflavonoidler (Vitamin P)

• Fenolik asitten dönüşürler.

• Sebze ve meyvelerin büyümesi ve gelişmesini sağlarlar. Yapıda glikozid şeklinde bulunur.

• Enzim inhibitörü, uv ışınlarına karşı koruyucu, metal şelatörü ve indirgen madde olarak fonksiyon görürler.

• Biyoflavonoidlerin en belirgin özelliği kapiller permeabilite ve frajiliteyi azaltmalarıdır. Konnektif doku kollojen yapımında, hiyalüronik asit depolimerizasyonunun inhibisyonunda da görevlidir. Antiosteoporotik, antiülserojenik, antitrombotik, antikanserojenik, antihepatotoksik etkilidir.

• Eksikliğinde diş eti kanamaları ve purpuralara rastlanır.

RDA 1 g/gün

Biyoflavonoidler (Vitamin P)

Biyoflavonoidler Bulunduğu Besinler

Flavonoller Soğan, brokoli, lahana, elma, çilek, böğürtlen, kiraz çay, kırmızı şarap

Flavonlar Maydanoz, kekik

Flavononlar Turunçgiller

Kateşinler Elma, çay

Antosiyanidinler Kiraz, üzüm

İzoflavonlar Soya fasulyesi

Paraaminobenzoik Asit (PABA)

• Folik asit sentez eden mikroorganizmalar için gerekli bir besinsel faktördür; barsak bakterileri tarafından sentezlenebilir. Folik asit eksikliğini giderir.

• İnsanlarda laktasyon için gereklidir.

• Tetrahidrofolikasid koenziminin yapısında bulunur.

• Saçların kırlaşmasını önler.

• Deriyi güneş yanıklarından korur.

• Detoksifikasyon etkisi vardır.

RDA

50 – 100 mg/gün

İnozitol (Vitamin B ₈ )

• Kas şekeri olarak bilinirler.

• Optikçe aktif izomerlerden sadece bir tanesi miyoinozitol biyolojik açıdan aktiftir.

• Fosfolipitlerin bileşiminde ve kas, kalp, KC dokularında bulunur.

• Lipotropik etkisinden dolayı karaciğeri yağlanmaktan korur.

• Kolesterolu düşürücü etkisi vardır.

• Ateroskleroza karşı koruyucudur.

• İnozitol, glukozdan oluşabildiği gibi glukoza da çevrilebilmektedir.

• İnozitol, karbonhidrat gibi metabolize olmaktadır.

• Antiketojenik olarak da etki etmektedir.

RDA

500 mg/gün

Orotik Asit (Vitamin B ₁₃ )

• Pirimidİn bazı ve nükleotidlerinin biyosentezinde prekürsördür.

• Biyolojik aktif formu olan orotat, nükleotid ve nükleik asit sentezinde kullanılır.

• Bu sayede orotik asit protein sentezi, hücre bölünmesi, büyüme ve gelişmede uyarıcı rol oynar.

S-metilmethionin (Vitamin U)

• Aktif metil grubu vericisi olup, bu sayede kolin, kolin

fosfotidleri, kreatin ve diğer metillenmiş bileşiklerin

sentezini kolaylaştırır.

Karnitin (Vitamin BT)

• Özellikle uzun zincirli yağ asitlerinin mitokondriye taşınması için transport görevi yapar.

• Lizin ve metiyoninden sentez edilir.

• Pankreas egzokrin fonksiyonunu uyarır.

• Eksikliği insanlarda çizgili kasları etkiler.

Lipoik asit (Vitamin N)

• Sülfür grupları içerir.

• Halkası dihidrolipoik asite dönüşünce açılır ve sülfür grupları redükte olur.

• Multienzim kompleksi olan piruvat ve a-ketoglutarat

dehidrojenazların koenzimidir.

Pangamik asit (Vitamin B ₁₅ )

• Metil grubu transfer edebilme yeteneğindedir.

• Metillenmiş grupların biyosentezinde kolaylaştırıcı

rol oynar.

Kolin

 Kolin, trimetilamino etanol yapısındadır.

 Besinlerde fosfatidilkolin (lesitin) şeklinde bulunur.

Vücutta metiyonin varlığında serinden sentezlenir.

 Sfingomiyelin sentezinde ve asetil kolin yapısında bulunur.

 Yetersizliğinde yağlı karaciğer tablosu gelişir.

 Kolin eksikliği, kardiyovasküler sistem bozuklukları, böbrek, kalp kasları ve adrenal bezlerde kanamalara sebep olmaktadır.

 Kolin organizmada oksitlenerek betaine dönüşür.

Betain (CH₃) metil grubu kaynağıdır. Metillendirme reaksiyonlarında kullanılır.

34

RDA

400 – 500 mg/gün