MOTOR
KONTROL VE MOTOR
PROGRAMLAR
DUYUSAL BİLGİ KAYNAKLARI
• Performans sergileyen bireyler beceriyle
performans sergilemede bazı temel bilgi
kaynaklarını (duyusal bilgi kaynaklarını)
kullanmaktadırlar.
DUYUSAL BİLGİ KAYNAKLARI
İNTREORECEPTÖRLER
EXTRARECEPTÖRLER
PROPRİOCEPTÖRLER
İNTREORECEPTÖRLER
Bedenin içinden gelen,açlık ve susuzluk
gibi duyusal bilgileri içerir.
EXTRARECEPTÖRLER
Bedenin dışından gelen bilgi kaynaklarını içerir. Dıştan gelen bilgi kaynaklarının başı görmedir ve hareketlerimizi kontrol etmede görme önemlidir .Örn; karşıdan gelen topu yada top atacağınız uygun pozisyondaki
ark. görme . Dıştan gelen ikinci temel bilgi
kaynağı ise işitmedir.Örn.tekneye vuran
suyun sesiyle hızını kestirmek.
PROPRİOCEPTÖRLER
Kişinin kendi içinden gelen vücuduna ilişkin
duyumları(kinestetikbilgi)içermektedir.Örn;ekle
mlerimizin pozisyonu,kaslarımızın ürettiği güç .
Dıştan gelen bilgi(duyusal bilgi) motor davranışlarımızı değişik şekillerde
etkileyebilir.Hareketin duyuşsal
kontrolünü düşünmede basit bir yol
ise araba motorundaki tetiklenme
süreci gibidir.
KAPALI DEVRE(LOOP)
KONTROL SİSTEMLERİ
KAPALI DEVRE KONTROL SİSTEMLERİ
• Hareketlerin kontrolünde duyusal bilgiyi nasıl kullandığımızı kavramsallaştırmanın bir yolu,gündelik durumlarda çevreden
gelen bilgiyi kullanan fiziksel sistemlerin
ortak yönünü göz önünde bulundurmaktır
Örn. Evlerimizde kullandığımız ısıtma ve
soğutma sistemleri.
KAPALI DEVRE (LOOP) KONTROL SİSTEMİNDE DÖRT FARKLI PARÇA BULUNUR.
Hatalara ilişkin karar vermede kullanılan işlemci(executive) sistem
Kararların uygulanması için etkileyici (effektör) sistem Hatayı belirlemek için feedback’in karşılaştırıldığı
doğruluk referansı(karşılaştırıcı)
Bir hata sinyali
Kapalı devre (loop) kontrol sistemin de
işlemciden-effektöre (uygulayıcıya) ve
tekrar işlemciye dönen bir kapalı devre
söz konusudur.
İŞLEMCİ SİSTEM(DÜZEY) ----Karar verme süreçlerini içerir ve effektör(uygulayıcı)
sisteme komutlar gönderir.Bunlardan
biriside motor programlardır.
• KARAR VERME SÜREÇLERİ
• Uyarının alınması
• Tepkinin seçilmesi
• Tepkinin programlanması
EFFEKTÖR SİSTEM ---- İşlemci düzeyden gelen komutları uygulamaya sokar.
Bu sistem;
Motor Prg.
Spinal kord Kaslar
Hareket
Çevre’den oluşur.
DOĞRULUK REFERANSI(karşılaştırıcı)
---Zaman içerisinde her an için değişen
durumlar olarak ele alınıp tek bir durum
içermez.Uygun pozisyona göre değişik
özelliklere sahip olunabilir.
İŞLEMCİ SİSTEM
ETKİLEYİCİ SİSTEM
ÇIKTI
İSTENEN DURUM HATA
FEEDBACK
KARŞILAŞTIRICI
KAPALI DEVRE KONTROL SİSTEMİNİN BASİT ŞEMASI Magill,1989
UYARININ TANIMLARI
TEPKİ SEÇİMİ TEPKİNİN PRG.
MOTOR PRG.
SPİNAL KORD.
KASLAR
HRK.
ÇEVRE
DOĞRULUK REFERANSI
HATA
KAPALI DEVRE (LOOP) SİSTEMİ İLE İLGİLİ KAVRAMSAL MODEL (SCHMİAT 1991)
İnsanların günlük performansında en çok kullandığı kontrol mekanizmasıdır.
Örn: Kış mevsiminde evdeki ısı.Isının
kontrolü bir termostat aracılığı ile
yapılmaktadır.
PEKİ NASIL OLUYORDA ISI
HEP AYNI KALABİLİYOR?
İstenen ısı örn / 23C
OGerçek ısı örn / 20C
OAradaki fark ---- 3C
o(hatayı verir)
Hata işlemci düzeye iletilir.İşlemci düzey hatanın düzeltilmesi için
yapılacak işlem hakkında karar verir ve Uygulayıcı (effectör)
düzeye komut gönderir.Uygulayıcı düzeyden gelen komutu işleme
koyarak ısıyı hedeflenen düzeye
gelene dek arttırır.
Hata sıfıra indiğinde bu kez işlemci
ısının kesilmesi için uyarı gönderir.Taki ısı yeniden istenen düzeyin dışına
çıkana dek sistem durur.(termostat
çalışamaz)
Bir spor ortamında sistemi örneklersek ; Basketbolda top tutmaya çalışan oyuncu
topa doğru hareket eder.Burada uzanan ele ilişkin görsel bilgiler feedback olarak adlandırılır.Elin gittiği yön ile topun
yakalanması arasındaki açıklık(mesafe) hatayı oluşturur.
İşlemci düzey burada elin doğru yöne gitmesi için karar verir ve effektör
sisteme iletir.
Daha karmaşık becerilerde feedback içsel ve dışsal kaynaklı,çeşitli
reseptörlerde çıkan bilgilerin toplamı
olarak ele alınmalıdır.
AÇIK
DEVRE(LOOP) KONTROL
SİSTEMLERİ
Hareketin kontrolüne ilişkin bir diğer kontrol sistemi de budur.Bu sistem
diğerinden daha basittir.Sistemde sadece iki bölüm bulunur.Bunlar;
İŞLEMCİ (EXECUTİVE)ve ETKİLEYİCİ
(EFFEKTÖR ) düzeylerdir.
AÇIK LOOP (DEVRE) KONTROL SİSTEMİNİN BASİT BİÇİMDE GÖSTERİMİ (SCHMİDT 1988)
GİRDİ İŞLEMCİ DÜZEY
(EXECUTİVE) EFFEKTÖR ÇIKTI
(ÇEVRE)
AÇIK DEVRE KONTROLÜ
• Sistem işlemciye bilgi(girdi) iletilmesi ile başlar.Girdi işlendikten sonra hareket ile ilgili karar verilir.Bu hareket için yapılan plan etkileyiciye iletilir ve hareket başlar.
Ancak geri bildirim olmadığından sistem eylemin çevresel hedefleri başarıp
başaramadığından habersizdir.
Gerçek yaşamdaki çeşitli türden yöntemlerde bu türden kontroller kullanılmaktadır.
Örn.Birçok kavşaktaki trafik akışının tekrarlı bir dizideki YEŞİL/SARI ve KIRMIZI
ışıklandırması sayesinde trafiğin düzenlenmesi bir açık döngü
mekanizmasıdır.Kavşakta bir kaza olsa dahi
sistem ayni düzende devam eder.
• Açık devre kontrol sisteminin bir özelliği de eylemi çevreleyen koşullar değişmediği
sürece etkinliğini devam ettirmesidir.
Açık devre(döngü) kontrol
sistemler;çevresel durumlar yordanabilir ve değişmezken etkilidir.
İşlemci(executive)düzeyde işlenen bilgi
etkileyici düzeye iletildikten sonra hareket
başlar ve biter.
Sistem işlemci düzeyde başlar.Düzeyin
görevi, yapılacak olan harekete neden
gereksinim olduğunu belirlemektir. Daha
sonra uygulayıcı(effektör) düzeye gerekli
komutlar iletir,eylem bir kez başladı mı
kesintisiz devam eder.
AÇIK LOOP(DEVRE) KONTROL SİSTEMİNİN İŞLEM BASAMAKLARININ GÖSTERİMİ (SCHMİTH 1988)
UYARININ TANIML.
TEPKİNİN SEÇİMİ TEPKİNİN PRGRANM.
MOTOR PRG.
SPİNAL KORD.
KASLAR HRK.
ÇEVRE
İŞLEMCİ DÜZEY (EXECUTİVE)
EFFEKTÖR
