Üniversite Ö¤rencilerinin Profesyonel Psikolojik Yard›m
Alma Tutumlar› ile Ba¤lanma Stilleri ve Kiflilik Özellikleri
Aras›ndaki ‹liflki
The Relationship of University Students’ Professional Psychological Help-Seeking Attitudes with their Attachment Styles and Personality Traits
Emine Ülken1 , Hatice Odac›2
1Beflikdüzü Merkez Ortaokulu, Trabzon
2Karadeniz Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Sosyal Psikoloji Anabilim Dal›, Trabzon İD
İD
Genç bir yetiflkin için üniversite y›llar›, kendi içinde birçok de¤iflimin yaflan-d›¤› karmafl›k bir süreç olarak alg›lanabilir. Bu dönemde birey çeflitli sorun-larla karfl›laflmakta ve bunlar›n üstesinden gelmek durumundad›r. Bu kritik dönemde gençler yaflad›klar› problemleri her zaman kendi bafllar›na çözme-de yeterli olamad›klar›ndan profesyonel bir yard›m aray›fl› içine girmeleri söz konusudur. Üniversite ö¤rencilerinin profesyonel psikolojik yard›m al-ma tutumlar›n› etkileyen pek çok bireysel ve çevresel de¤iflken bulunal-makta- bulunmakta-d›r. Bu araflt›rma kapsam›nda, üniversite ö¤rencilerinin profesyonel psiko-lojik yard›m alma tutumlar› ile ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›n-daki iliflkiler incelenmifltir. Araflt›rma grubunu; 441’i kad›n, 320’si erkek ve 25’i cinsiyete dayal› bir bildirimde bulunmayan toplam gönüllü 786 üniver-site ö¤rencisi oluflturmaktad›r. Kat›l›mc›lara Demografik Bilgi Formu, Psi-kolojik Yard›m Almaya ‹liflkin Tutum Ölçe¤i-K, ‹liflki Ölçekleri Anketi ve S›fatlara Dayal› Kiflilik Testi uygulanm›flt›r. Elde edilen veriler Pearson mo-mentler çarp›m› korelasyon katsay›s› ve çoklu do¤rusal regresyon analizi tekni¤i kullan›larak analiz edilmifltir. Yap›lan analizler sonucunda; profesyo-nel psikolojik yard›m alma tutumunun ba¤lanma stillerinden güvenli ba¤-lanma stili ile pozitif; saplant›l› ba¤ba¤-lanma stili ile negatif yönde anlaml› bir iliflkisinin oldu¤u gözlenmifltir. Ayr›ca; profesyonel psikolojik yard›m alma tutumu kiflilik özelliklerinden d›fla dönüklük, aç›kl›k, yumuflak bafll›l›k ve so-rumluluk özellikleri ile de pozitif yönde anlaml› bir iliflki göstermifltir.
Anahtar sözcükler:Ba¤lanma stilleri, kiflilik özellikleri, profesyonel psi-kolojik yard›m alma tutumu.
University years can be perceived by a young adult as a complex time involv-ing many changes. In this period, the individual encounters various problems that s/he needs to overcome. Since young people are not always able to solve their problems on their own in this critical period, they seek professional help. There are many individual and environmental variables that affect uni-versity students' attitudes of seeking professional psychological help. The present study investigated the relationships between university students’ atti-tudes towards seeking professional psychological help, their attachment styles, and personality traits. The study group consisted of 786 university stu-dents, of whom 441 were female, 320 were male, and 25 declined to state gender. Demographic Information Form, Attitudes Towards Seeking Psychological Help Scale-S, Relationship Scales Questionnaire and Adjective-Based Personality Test were administered to the participants. The obtained data were analyzed by using the Pearson product moment correla-tion coefficient and multiple linear regression analysis techniques. The results of the analyses showed that the attitudes towards seeking profession-al psychologicprofession-al help positively and significantly correlated with the secure attachment style, while it significantly but negatively correlated with the pre-occupied attachment style. The attitudes towards seeking professional psy-chological help also showed a significant correlation with the traits of extra-version, openness, good-temper, and responsibility.
Keywords:Attachment styles, attitude towards seeking professional psy-chological help, personality traits.
‹letiflim / Correspondence: Prof. Dr. Hatice Odac› Karadeniz Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Sosyal Psikoloji Anabilim Dal›,
Yüksekö¤retim Dergisi / Journal of Higher Education (Turkey), 11(1), 87–96. © 2021 Deomed Gelifl tarihi / Received: May›s / May 11, 2019; Kabul tarihi / Accepted: Kas›m / November 27, 2020
Bu makalenin at›f künyesi / How to cite this article: Ülken, E., & Odac›, H. (2021). Üniversite ö¤rencilerinin profesyonel psikolojik yard›m alma tutumlar› ile ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›ndaki iliflki. Yüksekö¤retim Dergisi, 11(1), 87–96. doi:10.2399/yod.20.563336
Bu çal›flma, Emine Ülken taraf›ndan Karadeniz Teknik Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsünde Prof. Dr. Hatice Odac›
Özet Abstract
B
B
irçok genç için, üniversite dönemi, ailesinden ilk kez ay-r›lma ve toplum içerisinde “kendi ayaklar› üzerinde du-rabilme” olarak isimlendirilen yaflamsal görevin yerine getirilmesi sürecidir. Aileden ayr›lma, baflka bir ilde yaflama, kendi ihtiyaçlar›n› kendi bafl›na karfl›lama, farkl› insanlarla ayn›ortamda bar›nma, düzeni farkl› olan bir e¤itim kurumunda bu-lunma, akademik ve mesleki anlamda sorumluluklar›n de¤iflme-si, arkadafl iliflkilerinin niteli¤inin farkl›laflmas› gibi birçok dene-yim bu dönemde gençleri beklemektedir. Genç art›k yetiflkin hayata ad›m att›¤› için kiflisel, akademik ve sosyal yaflam›na
ilifl-kin sorunlar›n› kendisi çözmek durumundad›r. Çözülmemifl problemler zamanla ö¤rencilerin sosyal ve akademik yaflamlar›-n› olumsuz yönde etkileyerek ruh sa¤l›¤› rahats›zl›klar›na yol açabilir. Son dönemlerde Eskin (2012) taraf›ndan 1203 üniversi-te ö¤rencisi üzerinde gerçeklefltirilen bir araflt›rman›n sonuçlar› üniversite ö¤rencilerinin %42.5’inin intihar düflüncesi oldu¤u-nu, %11.5’inin de intihar girifliminde bulundu¤unu bildirmifltir. Yine Eskin (2017) yak›n geçmiflte yapt›¤› bir di¤er çal›flmas›nda da 1401 üniversite ö¤rencisinden %29’unun kendini öldürme düflüncesi oldu¤unu tespit etmifltir. Bu sonuçlar üniversite ö¤-rencilerinin yaflad›klar› sorunlarla bafla ç›kamad›klar›n›n ve yar-d›ma ihtiyaçlar›n›n oldu¤unun göstergesidir.
Rickwood, Deane, Wilson ve Ciarrocci (2005) üniversite döneminin, bir yandan geliflimsel olarak kimlik ve ba¤›ms›zl›k kazanma çabalar›na devam edilen; di¤er yandan ise üniversite yaflam›n›n beraberinde getirdi¤i sorunlarla mücadele edilmeye çal›fl›lan kritik bir dönem oldu¤unu ifade etmektedirler. ‹lgili li-teratür, üniversite ö¤rencilerinin psikolojik problemleriyle ilgi-li farkl› yard›m kaynaklar›na yöneldiklerini bildirmektedir. Ör-ne¤in, yaflad›klar› problemlerin çözümü için aile ve arkadafllar gibi informel ya da psikolojik yard›m uzmanlar› gibi formel kay-naklardan destek alabilmektedirler (Offer ve Schonert-Reichl, 1992; Rickwood, 1995). Araflt›rmalarda, gençlerin kendi kendi-lerine problemlerini çözemedikleri durumlarda, daha çok, aile ve arkadafl gibi informel kaynaklardan yard›m arad›klar› tespit edilmifltir (Boldero ve Fallon, 1995; Rickwood vd., 2005; Shef-field, Fiorenza ve Sofronoff, 2004; Topkaya ve Meydan, 2013; Türküm, K›z›ltafl ve Sar›yer, 2004). Benzer sonuçlarla birlikte, ö¤rencilerin aileleri ve arkadafllar› d›fl›nda bir uzmandan yard›m almaya orta derecede gönüllü olduklar›; özellikle, sigara/madde kullan›m›yla, kiflilik problemleriyle ve duygusal problemlerle il-gili sorunlar yaflad›klar›nda bir uzmandan yard›m almaya daha çok gönüllü olduklar› belirtilmektedir (Erkan, Özbay, Cihgir-Çankaya ve Terzi, 2012). Özetle, gençlerin psikolojik an-lamda destek almak için genellikle ailelerini ve arkadafllar›n› ter-cih ettikleri, yaflad›klar› problemin türüne ve ciddiyetine göre psikoloji alan›ndaki uzmanlardan yard›m almaya gönüllü olduk-lar› söylenebilir. Türkiye’de özellikle son y›llarda üniversiteler psikolojik dan›flma hizmetlerine ayr› bir önem vermekte ve bir-çok üniversite kampüsünde Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik (PDR) merkezlerinin aç›ld›¤› gözlenmektedir.
Psikolojik yard›m arama davran›fl›, bireyin varl›¤›na karfl› tehdit oluflturan herhangi bir durum veya sorunla karfl› karfl›ya kald›¤›nda, söz konusu durum veya sorun ile bafl edebilmek için içsel kaynaklar›n›n yetersiz oldu¤unu düflünmesi ve d›flsal kay-naklara yönelmesi olarak tan›mlanabilir (Fischer ve Turner, 1970). Yard›m alma süreci, Rickwood ve di¤erlerine (2005) gö-re; problemin fark edilmesi, problemin çözümü için deste¤e
ge-reksiniminin oldu¤unu ifade etme, ulafl›labilir yard›m kaynakla-r›n›n olmas› ve yard›m almaya gönüllü olmak üzere dört aflama-dan oluflmaktad›r. Psikolojik bir s›k›nt› hissedilmesi an›nda d›m almak için bir profesyonelin seçilmesi, büyük ölçüde yar-d›m gereksinimi duyan kiflinin böylesi bir yaryar-d›m almaya iliflkin görüfllerine ba¤l›d›r (Türküm, 2001). Bireyin bu görüflleriyle ba¤lant›l› psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumu, Fisher ve Turner’a (1970) göre, psikolojik yard›m alman›n de¤eri hakk›n-da bireyin olumlu veya olumsuz görüfllerini yans›tmaktad›r. Ya-ni, psikolojik yard›m alma tutumu olumlu olan bir birey yard›m alma davran›fl›nda bulunabilirken, tutumun olumsuz olmas› bi-reyin yard›m alma yolundaki en büyük engelini oluflturmakta-d›r. Psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumlar› olumlu olan bi-reylerin, psikolojik yard›m alma niyetlerinin de yüksek oldu¤u önceden yap›lan araflt›rmalarda gözlenen sonuçlardand›r (Top-kaya, 2014; Topkaya ve Büyükgöze Kavas, 2015; Vogel ve Wei, 2005). Bu ba¤lamda, bireylerin ihtiyaç hissettiklerinde psikolo-jik yard›m alma davran›fl›nda bulunmalar› için, yard›m alma tu-tumlar›n› etkileyen faktörlerin belirlenmesi önemlidir. Çünkü bireylerin yard›m alma tutumlar›n› etkileyen faktörlerin ortaya konulmas› sa¤l›kl› bir yard›m sürecinin oluflturulmas› için önemlidir.
Bireylerin psikolojik yard›m alma tutumlar› pek çok de¤ifl-kenden etkilenmektedir. Üniversite ö¤rencilerinin psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumlar›n›n; bafla ç›kma stratejileri, öz damgalama, psikolojik yard›m almaya yönelik isteklilik, kendini saklama, duygular›n› ifade etme, cinsiyet rolleri, ruhsal hastal›k-lara yönelik görüfller, benlik sayg›s›, özdenetim, kiflilik özellik-leri, sosyal damgalanma, kültür ve sosyal destek gibi bireysel ve çevresel de¤iflkenlerden etkilendi¤i araflt›rmalarla ortaya konul-mufltur (Kalkan ve Odac›, 2005; Leong ve Zachar, 1999; Mivil-le ve Constantine, 2006; Odac› ve K›n›k, 2018; Serim ve Cihan-gir-Çankaya, 2015; Vogel, Wade ve Hackler, 2007; Yelpaze ve Ceyhan, 2020).
Bu çal›flma kapsam›nda, ele al›nan ve bireysel bir faktör ol-du¤u düflünülen de¤iflkenlerden biri ba¤lanma stilleridir. Ba¤-lanma, insanlar›n kendileri için önemli gördükleri baflkalar›na karfl› gelifltirdikleri güçlü duygusal ba¤lar olarak tan›mlanabilir (Bowlby, 1980). Bartholomew ve Horowitz (1991), Bowlby’nin kendisi ve baflkalar›na iliflkin bilifllerinden oluflan içsel çal›flan modeller kavram›na dayanarak dört ba¤lanma stili önermifller-dir. Bunlar güvenli (olumlu kendilik ve baflkalar› modeli), sap-lant›l› (olumsuz benlik, olumlu baflkalar› modeli), kay›ts›z (olumlu benlik, olumsuz baflkalar› modeli) ve son olarak da kor-kulu (olumsuz kendilik ve baflkalar› modeli) ba¤lanma stilleri-dir. Ba¤lanma kuramlar›, erken çocukluk döneminde birincil bak›c›larla kurulan iliflkinin niteli¤inin, yaflam›n daha sonraki dönemlerinde kurulacak olan iliflkilerde belirleyici oldu¤unu
vurgulamaktad›r. Bu süreçte bak›c› ile çocuk aras›nda kurulan iliflki sonucunda, çocu¤un bak›c›s›na ve kendisine iliflkin olufl-turdu¤u zihinsel iflleyen modeller yaflam boyu sürmekte ve her dönemde kiflileraras› iliflkilerin temelini oluflturmaktad›r (Bowlby, 1980). Türkiye’de yap›lan çal›flmalarda, bireylerin psi-kolojik yard›m almaya iliflkin tutumlar› ile ba¤lanma stilleri ara-s›ndaki iliflkinin ele al›nd›¤› herhangi bir çal›flmaya rastlanma-m›flt›r ancak yurt d›fl› literatürde bu iki de¤iflkenin birlikte çal›-fl›ld›¤› araflt›rmalar mevcuttur (Shaffer, Vogel ve Wei, 2006; Vogel ve Wei, 2005). Benzer çal›flmalarda, güvenli ba¤lanma stilinde olan bireylerin, yard›m alma tutumlar›n›n daha olumlu oldu¤u bildirilmektedir (Lopez, Melendez, Sauer, Berger ve Wyssmann, 1998; Moran, 2007). Bulgular, bir bireyin ihtiyaç duydu¤unda psikolojik yard›m almaya niyet etmesinin psikolo-jik yard›m almaya iliflkin gelifltirdi¤i tutumlara ba¤l› oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bu ba¤lamda, psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumun farkl› arac› rollerle araflt›r›ld›¤›nda, yetiflkin ba¤lanma stilleri ile oldukça iliflkili bir yap› sergiledi¤i görül-müfltür. Yani, bireylerin ba¤lanma stillerine göre profesyonel psikolojik yard›m almaya iliflkin tutum gelifltirdi¤i ve bu tutum-lar›n›n yard›m alma niyetlerini etkiledi¤i söylenebilir. Öyle ki araflt›rmac›lar, profesyonel hizmete ihtiyaç duyan bireylere ula-flabilmek için, ba¤lanma stilleri aç›s›ndan bireysel farkl›l›klar›n dikkate al›nmas› gerekti¤inden söz etmektedirler (Shaffer vd., 2006; Vogel ve Wei, 2005).
Araflt›rma kapsam›nda hem bireysel hem de çevresel faktör-lerden etkilendi¤i kabul edilerek yer verilen ve iliflkisi incelenen de¤iflkenlerden bir di¤eri de kiflilik özellikleridir. Burger (2006) kiflili¤i, bireyin kendisinden kaynaklanan tutarl› davran›fl kal›p-lar› ve kiflilik içi süreçler olarak tan›mlam›flt›r. Kiflilik ile ilgili birçok görüfl ortaya at›lm›flt›r. Befl faktör kiflilik kuram› bu fark-l› görüflleri bir çat› alt›nda bütünlefltirmifl görünmektedir. Yap›-lan araflt›rmalar kiflilik ile ilgili çal›flmalar›n befl faktörde derle-nebilece¤ini göstermifltir. Bu faktörler d›fla dönüklük, duygusal denge/nevrotizm, yumuflak bafll›l›k, sorumluluk ve deneyime aç›kl›k/kültür olarak birçok kültürler aras› çal›flmada do¤rulan-m›flt›r (Bacanl›, ‹lhan ve Aslan, 2009). Befl faktör kiflilik kuram›-n›n d›fla dönüklük boyutu; aktivite, enerji, bask›nl›k, sosyallik, etkileyicilik, d›fla vurumculuk ve olumlu duygularla karakterize edilmifltir. Yumuflak bafll›l›k boyutu ise; toplumsal rekabete ve düflmanl›¤a karfl› toplum yanl›s› bir uyum, baflkalar›n› düflünme (özgecilik), yumuflak huyluluk, güven, alçak gönüllülük gibi özelliklerle aç›klanm›flt›r. Sorumluluk boyutu, kurallarla belir-lenmifl dürtü kontrolünün olanak sa¤lad›¤› görev ve hedef yö-nelimli davran›fllar olarak ele al›nm›flt›r. Nevrotizm (duygusal dengesizlik) boyutu; genifl bir olumsuz duygulan›m yelpazesi olan duygusal sabitlik, anksiyete, üzüntü, asabiyet ve ciddi geri-lim s›fatlar›yla ifade edilmifltir. Son olarak, deneyime aç›kl›k
bo-yutu; düflünce özgürlü¤ü, genifllik, derinlik, insanlar›n ruhsal ve tecrübe edilmifl hayatlar›n›n karmaflas› olarak aç›klanm›flt›r (Be-net-Martinez ve John, 1998).
Türkiye’de yap›lan önceki çal›flmalarda psikolojik yard›m alma tutumu ile befl faktör kiflilik özelliklerini araflt›ran s›n›rl› say›da çal›flmaya rastlanm›flt›r (Koç, 2014; Tekin Çatal ve Kum-ca¤›z, 2015). Yurt d›fl› çal›flmalara bak›ld›¤›nda ise, Kakhnovets (2011) taraf›ndan gerçeklefltirilen bir çal›flmada, kiflilik de¤ifl-kenleri, dan›flma beklentileri ve yard›m arama tutumlar› aras›n-daki iliflki araflt›r›lm›flt›r ve kiflilik özellikleri ile yard›m arama tutumunun iliflkili oldu¤u bulgulanm›flt›r. Önceki araflt›rmalar s›n›rl› düzeyde olsa da, kiflilik özelliklerinin psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumu yorday›c› bir de¤iflken oldu¤unu belirt-mektedir.
Üniversite dönemini kapsayan gençlik y›llar›, gencin kiflisel, sosyal, mesleki ve akademik alanda sorumluluk almas›n› gerek-tiren, zor bir dönem oldu¤u tüm uzmanlarca kabul edilen geli-flimsel bir süreçtir. Bu geligeli-flimsel süreci gencin en az hasarla ve en çok kazan›mla geçirmesi, ülkenin dinamik gelece¤i ad›na ol-dukça önemlidir. Bu bilinçle, üniversitelerde verilen psikolojik dan›flma ve rehberlik hizmetlerinin ulaflabilece¤i ö¤renci say›s›-n› ve verimlili¤ini art›rabilmesi için, hedef kitlesinin yard›m al-maya iliflkin bilgi sahibi olmas› gerekir. Gencin, yard›m alma davran›fl›nda bulunmas› için, öncelikle yard›m almaya niyet et-mesi gerekir. Yard›m alma niyetini etkileyen en temel faktörün, bu sürece iliflkin tutumlar›ndan olufltu¤u bilinmektedir. Bu ba¤-lamda, gencin psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumlar›n› etki-leyen faktörler üzerinde çal›flmak, hem alan çal›flanlar›n›n ve-rimlili¤i hem de gençlerin psikolojik sa¤l›¤› için oldukça önem tafl›maktad›r. ‹lgili literatür incelendi¤inde, üniversite ö¤renci-lerinin profesyonel psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumlar›n› etkileyen faktörlerin belirlenmesinde ba¤lanma stilleri ve kiflilik özelliklerini birlikte inceleyen herhangi bir araflt›rmaya rastlan-mam›flt›r. Bu durum, üniversite ö¤rencilerinin psikolojik yar-d›m almaya iliflkin tutumlar›n› yordamada ba¤lanma stilleri ve kiflilik özelliklerinin bir arada araflt›r›lmas› ihtiyac›n› do¤urmufl-tur. Bu ihtiyac› karfl›lamak ad›na bu çal›flma planlanm›flt›r.
Ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri üniversite ö¤rencileri-nin psikolojik yard›m almaya yönelik tutumlar›n›n belirleyicisi olabilir. Dolay›s›yla psikolojik dan›flmanlar›n bu etkenlerin bi-lincinde olmas›n›n hem daha fazla gence ulaflmalar›n› hem de psikolojik dan›flma sürecinden elde edilen yarar›n›n artmas›n› sa¤layaca¤› düflünülmektedir. Bu çal›flman›n ayn› zamanda alanda yürütülecek akademik çal›flmalara katk›da bulunarak, ça-l›flmalar›n derinlefltirilmesine, farkl› de¤iflkenlerin çal›fl›lmas›na ›fl›k tutaca¤› ümit edilmektedir. Yap›lan bu çal›flman›n ayr›ca yeni bilgiler sa¤layarak profesyonellerin daha fazla üniversite
ö¤rencisine ulaflabilmek için kendilerine nas›l bir yol haritas› çi-zeceklerine ve dan›flmanl›k hizmetlerini planlamalar›na katk›da bulunaca¤› da düflünülmektedir. Bu araflt›rmada üniversite ya-flam›nda birçok problemle karfl›laflan üniversite ö¤rencilerinin profesyonel yard›m aramalar›yla iliflkili olan psikolojik yard›m alma tutumlar› ile ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›n-daki iliflkilerin incelenmesi amaçlanm›flt›r.
Yöntem
Çal›flma GrubuBu araflt›rmada üniversite ö¤rencilerinin profesyonel psiko-lojik yard›m alma tutumlar› ile ba¤lanma stilleri ve kiflilik özel-likleri aras›ndaki iliflkiler incelenmektedir. Çal›flma nicel arafl-t›rma yaklafl›mlar›ndan iliflkisel desene dayal› olarak tasarlan-m›flt›r. ‹liflkisel desen iki veya daha fazla de¤iflkenin kendi ara-lar›ndaki iliflkileri belirleyebilmektedir (Cohen, Manion ve Morrison, 2007; McMillan ve Schumacher, 2006). Çal›flmaya Türkiye’nin kuzey bölgesinde yer alan bir devlet üniversitesin-de ö¤renimlerine üniversitesin-devam eüniversitesin-den 441 k›z, 320 erkek ve 25 cinsiye-te dayal› bir bildirimde bulunmayan olmak üzere toplam 786 gönüllü üniversite ö¤rencisi kat›lm›flt›r. Kat›l›mc›lar›n yafllar› 17 ile 42 aras›nda de¤iflmekte olup yafl ortalamalar› 20.55’dir (Ss=2.01). Kat›l›mc›lar›n ayr›ca ölçeklerden elde ettikleri puan-lar; minimum ve maksimum de¤erler, ortalamalar, standart sapma, çarp›kl›k ve bas›kl›k de¤erlerine iliflkin baz› tan›mlay›c› bilgiler TTTTablo 1’de sunulmufltur.
Ölçekler
Profesyonel Yard›m Almaya ‹liflkin Tutum Ölçe¤i-K (PYTÖ-K): Ölçek Türküm (2005) taraf›ndan gelifltirilmifltir. Bireylerin profesyonel yard›m almaya iliflkin tutumlar›n›n
öl-çüldü¤ü bu ölçek, 5’li Likert tipinde 18 maddeden oluflmakta-d›r. Ölçe¤in faktör analizi sonuçlar› 18 maddenin iki faktörde topland›¤›n› göstermifltir. Psikolojik yard›m almaya iliflkin olumlu görüflleri içeren birinci faktörün iç tutarl›k katsay›s› .92’dir. Psikolojik yard›m almaya iliflkin olumsuz görüflleri içe-ren ikinci faktörün ise iç tutarl›k katsay›s› .77’dir. Ölçe¤in tama-m›na iliflkin iç tutarl›k katsay›s› ise .90’d›r. Ölçe¤in ay›rt edici geçerli¤ini incelemek amac›yla psikolojik yard›m alm›fl olan ve psikolojik yard›m almam›fl olan bireylerin ölçekten ald›klar› pu-anlar aras›nda, yard›m alma deneyimi olpu-anlar›n lehine anlaml› fark bulunmufltur. Ölçe¤in test-tekrar test yöntemi ile elde edi-len kararl›l›k katsay›s› ise .77’dir. PYTÖ-K, 18 maddeden olufl-makta, maddeler 1 ile 5 aras›nda iflaretlenmekte ve ölçekten 18–90 aras›nda bir puan al›nmaktad›r. Ölçekten al›nan puan›n yüksekli¤i, psikolojik yard›ma iliflkin olumlu tutumun yüksekli-¤ine iflaret etmektedir. Ölçe¤in araflt›rma örnekleminde toplam puan için iç tutarl›k katsay›s› .85 bulunmufltur.
‹liflki Ölçekleri Anketi (‹ÖA): Griffin ve Bartholomew’un (1994) gelifltirmifl oldu¤u bu ölçek 30 maddeden oluflmakta ve farkl› maddeler toplanarak dört ba¤lanma prototipini ölçmek amaçlanmaktad›r. Ölçekte yer alan her bir madde bireylerin kendilerini ve yak›n iliflkilerdeki tutumlar›n› ne derece tan›mla-d›klar›n› gösterecek flekilde 7 basamakl› bir ölçek üzerinde (1= Beni hiç tan›mlam›yor; 7= Tamam›yla beni tan›ml›yor) iflaret-lenmektedir. Ölçe¤in alt ölçeklerinin alfa de¤erleri .70 civar›n-dad›r. Türkçe uyarlama çal›flmalar› Sümer ve Güngör (1999) ta-raf›ndan yap›lm›flt›r. Yap›lan faktör analizinde 30 madde dört faktör alt›nda toplanm›flt›r. Alt ölçekler aras›ndaki güvenirlik katsay›lar› .41 ile .71 aras›ndad›r, ölçe¤in test-tekrar test güve-nirli¤inin yüksek oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Bu çal›flma kapsam›n-da alt ölçeklere iliflkin iç güvenirlik katsay›lar› .45 ile .76 aras›n-da hesaplanm›flt›r.
TTTTablo 1.Ölçeklerden elde edilen minimum ve maksimum de¤erler, ortalamalar, standart sapma, çarp›kl›k ve bas›kl›k de¤erleri.
De¤iflken N Min. Maks. Ort. Ss Çarp›kl›k SH Bas›kl›k SH
Güvenli ba¤lanma 786 6 33 19.29 4.80 .211 .087 .067 .174
Korkulu ba¤lanma 786 7 27 16.88 3.65 .180 .087 -.332 .174
Saplant›l› ba¤lanma 786 4 25 14.19 4.07 -.135 .087 -.132 .174
Kay›ts›z ba¤lanma 786 10 35 22.59 5.10 .136 .087 -.469 .174
Psikolojik yard›m Arama 786 36 90 66.03 10.92 -.080 .087 -.300 .174
Duygusal denge 786 7 43 24.81 6.64 .286 .087 -.206 .174 D›fla dönüklük 786 19 63 43.83 8.78 -.166 .087 -.157 .174 Aç›kl›k 786 22 56 41.28 6.48 -.230 .087 -.128 .174 Yumuflak bafll›l›k 786 26 63 47.85 7.35 -.367 .087 -.071 .174 Sorumluluk 786 17 49 36.65 6.53 -.467 .087 -.044 .174 SH: Standart hata.
S›fatlara Dayal› Kiflilik Testi (SDKT): S›fatlara Dayal› Kiflilik Testi (SDKT); Bacanl› ve di¤erleri (2009) taraf›ndan befl faktör kuram›na dayal› olarak gelifltirilmifltir. SDKT, birbi-rine z›t s›fat çiftlebirbi-rine dayal› 40 maddeden oluflmaktad›r. Ölçek maddeleri iki kutupludur. Ancak, yan›tlama 1–7 aras›nda Likert tarz›nda yap›lmaktad›r. ‹ki kutuplu maddeler, 7 noktal› bir bo-yut üzerinden al›nan puanlara göre de¤erlendirilmektedir. Ya-p›lan faktör analizi sonucunda d›fla dönüklük (ör. “yaln›zl›¤› tercih eden-sosyal/toplulu¤u seven”), yumuflak bafll›l›k (ör. “kindar-affedici”), sorumluluk (ör. “düzensiz-düzenli”), duygu-sal dengesizlik (ör. “sakin-sinirli”) ve deneyime aç›kl›k (ör. “sa-nata ilgisiz-sa“sa-nata ilgili”) olmak üzere befl faktörlü bir yap› elde edilmifltir. Befl faktörün, ölçe¤in toplam varyans›n›n % 52.63’ünü aç›klad›¤› görülmüfltür. D›fla dönüklük alt ölçe¤i do-kuz, yumuflak bafll›l›k alt ölçe¤i dodo-kuz, sorumluluk alt ölçe¤i ye-di, duygusal dengesizlik alt ölçe¤i yedi ve deneyimlere aç›kl›k alt ölçe¤i ise sekiz maddeden oluflmaktad›r. SDKT’nin uyum geçerli¤ini s›namak için Sosyotropi Ölçe¤i, Çat›flmalara Tepki Ölçe¤i, Negatif-Pozitif Duygu Ölçe¤i ve Sürekli Kayg› Envan-teri kullan›lm›flt›r. SDKT’nin boyutlar›n›n bu ölçeklerle orta düzeyde ve anlaml› bir yap› ortaya koydu¤u görülmüfltür. SDKT’nin güvenirlik çal›flmas›nda, her bir alt ölçek için testin tekrar› yöntemi ile elde edilen güvenirlik katsay›lar› d›fla dö-nüklük için .85, yumuflak bafll›l›k için .86, sorumluluk için .71, duygusal dengesizlik için .85 ve deneyime aç›kl›k için ise .68’dir. Cronbach alfa katsay›lar› d›fla dönüklük için .89, yumu-flak bafll›l›k için .87, sorumluluk için .88, duygusal dengesizlik için .73 ve deneyime aç›kl›k için .80’dir. Bu çal›flma kapsam›n-da elde edilen iç tutarl›k katsay›lar› ise d›fla dönüklük için .89, yumuflak bafll›l›k için .78, sorumluluk için .80, duygusal denge-sizlik için .74 ve deneyime aç›kl›k için .77’dir.
‹fllem
Çal›flman›n yap›ld›¤› üniversitenin rektörlü¤ünden gerekli resmi iznin al›nmas›yla veriler 2015–2016 e¤itim-ö¤retim y›l› güz döneminde 3 haftal›k bir süre içinde toplanm›flt›r. Ö¤ren-ciler birinci araflt›rmac› taraf›ndan ziyaret edilerek araflt›rma konusunda bilgilendirilmifller ve sözel onam al›nm›flt›r. Ölçek-ler uygulan›rken etik ilkeÖlçek-ler dikkate al›nm›fl, kat›l›mc›lara arafl-t›rman›n amac›, kapsam›, süresi, ölçekler ve çal›flmaya kat›l›p kat›lmama karar›n›n kendilerine ait oldu¤u ve gönüllülük ilke-sine dayand›¤› hakk›nda bilgiler verilmifltir. Ayr›ca güvenirli¤i sa¤layabilmek amac›yla paylafl›lacak olan bireysel bilgilerin ve kimliklerin gizli tutulaca¤› belirtilerek ö¤rencilerden ölçeklerin üzerine isim yazmamalar› istenmifltir. Veri toplama araçlar› ça-l›flmaya kat›lmay› kabul eden ö¤rencilere uygulama yap›lan fa-kültelerden yard›mc› olmay› kabul eden ö¤retim elemanlar›yla birlikte birinci yazar gözetiminde tek oturumda yaklafl›k 20
da-kikal›k bir sürede uygulanm›flt›r. Ayr›ca, gerekli durumlarda kat›l›mc›lara ek aç›klamalar yap›lm›flt›r.
Verilerin Analizi
Çal›flmaya gönüllü olarak kat›lmay› kabul eden 810 ö¤ren-ciye ölçme araçlar› uygulanm›flt›r. Araflt›rmac›lar taraf›ndan yap›lan kontrollerde eksik ve yanl›fl doldurulan 24 ölçek de-¤erlendirmeye al›nmam›flt›r. Toplamda 786 kiflinin doldur-du¤u ölçme arac› bilgisayar ortam›na aktar›lm›fl ve veriler SPSS 22.0 program› ile tan›mlay›c› ve ç›kar›ml› istatistik tek-niklerinden yararlan›larak analiz edilmifltir. Psikolojik yard›m alma tutumlar›, ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›n-daki iliflkiler veriler normal da¤›l›m gösterdi¤inden Pearson momentler çarp›m› korelasyon katsay›s› tekni¤i ile analiz edil-mifltir. Çal›flmada bulunan de¤iflkenlerin çarp›kl›k ve bas›kl›k de¤erlerinin (+2, -2) aras›nda olmas›n›n normallik varsay›m›-n› karfl›lad›¤›varsay›m›-n› (George ve Mallery, 2019) göstermektedir. Bu ba¤lamda psikolojik yard›m alma tutumlar›, ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›ndaki iliflkiler, veriler normal da¤›l›m gösterdi¤inden Pearson momentler çarp›m› korelasyon katsa-y›s› tekni¤i ile analiz edilmifltir. Psikolojik yard›m alma tu-tumlar›n›n ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri taraf›nda yordanabilirli¤ini belirlemek amac›yla çoklu do¤rusal regres-yon analizinden yararlan›lm›flt›r.
Bulgular
Psikolojik Yard›m Alma Tutumu ile Ba¤lanma Stilleri ve Kiflilik Özellikleri Aras›ndaki ‹liflkiler Psikolojik yard›m alma tutumu ile ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›ndaki iliflkileri belirlemek amac›yla Pearson mo-mentler çarp›m› korelasyon katsay›s› tekni¤inden yararlan›lm›fl-t›r. Yap›lan analize iliflkin elde edilen bulgular TTTTablo 2’de su-nulmufltur. Tablo 2’de görüldü¤ü gibi, psikolojik yard›m alma tutumu ile ba¤lanma stillerinden güvenli ba¤lanma aras›nda pozitif yönde anlaml› bir iliflki bulgulan›rken (r=.07, p<.05, Co-hen’s d=.14), psikolojik yard›m alma tutumu ile ba¤lanma stil-lerinden saplant›l› ba¤lanma stili aras›nda negatif yönde anlam-l› bir iliflki oldu¤u (r=-.09, p<.05, Cohen’s d=-.18) gözlenmifltir. Psikolojik yard›m alma tutumu ile kiflilik özelliklerinden d›fla dönüklük (r=.13, p<.01, Cohen’s d=.26), aç›kl›k (r=.14, p<.01, Cohen’s d=.28), yumuflak bafll›l›k (r=.07, p<.05, Cohen’s d=.14) ve sorumluluk (r=.08, p<.05, Cohen’s d=.16) aras›nda pozitif yönde anlaml› iliflkiler oldu¤u belirlenmifltir.
Ba¤lanma Stilleri ile Kiflilik Özelliklerinin Psikolojik Yard›m Alma Tutumlar›n› Yordama Gücü
Ö¤rencilerinin psikolojik yard›m alma tutumlar›n›n ba¤-lanma stilleri ve kiflilik özellikleri taraf›ndan yordanabilirli¤ini
belirlemek amac›yla çoklu do¤rusal regresyon analizinin uygu-lanmas›na karar verilmifltir. Regresyon analizine bafllamadan önce bir tak›m ön koflullar›n sa¤lanmas› gerekmektedir. Önce-likle de¤iflkenler aras›ndaki iliflkiler incelenerek çoklu efl do¤ru-sall›¤›n olmamas›na dikkat edilmifltir. Bu amaçla otokorelasyon durumu Durbin-Watson de¤eri ile incelenmifl ve elde edilen de¤erin (1.99) normal s›n›rlar aras›nda oldu¤u sonucuna ulafl›l-m›flt›r. Bu de¤er 1.5 ile 2.5 aras›nda bir de¤iflme gösterdi¤in-den, de¤iflkenler aras›nda bir otokorelasyon bulunmad›¤› varsa-y›labilir (Field, 2013).
Bu do¤rultuda ba¤›ms›z de¤iflkenlerin aç›klayamad›klar› varyans oran› olan tolerans de¤eri (1-R2
) ile varyans büyütme faktörü (VIF) incelenmifltir. Tolerans de¤erleri (1-R2
) .20 ölçü-tünden daha büyük ve .66 ile .98 aras›nda; varyans büyütme faktörleri ise (VIF) 10 de¤erinden daha düflük ve 1.01 ile 1.50
aras›nda oldu¤u için çoklu ba¤›nt› probleminin olmad›¤› sonu-cuna ulafl›lm›flt›r (Field, 2013). TTTTablo 3’te görüldü¤ü üzere ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri psikolojik yard›m alma tu-tumlar›n›n %2’sini aç›klamaktad›r (F(6, 779)=4.73, p<.001).
Modele dahil edilen de¤iflkenlerden saplant›l› ba¤lanma sti-li (β=-.08, p<.05) ile aç›kl›k kiflisti-lik özelsti-li¤inin (β=.08, p<.05) mo-dele özgün katk›s› anlaml› bulunmufltur (TTTTablo 3).
Tart›flma
Psikolojik Yard›m Alma Tutumu ile Ba¤lanma Stilleri Aras›ndaki ‹liflkiye Yönelik Bulgular›n Tart›fl›lmas›
Üniversite ö¤rencilerinin profesyonel psikolojik yard›m al-ma tutumlar› ile ba¤lanal-ma stilleri aras›ndaki iliflkileri belirle-mek amac›yla yap›lan analizler sonucunda, psikolojik yard›m
TTTTablo 2.Psikolojik yard›m alma tutumu, ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri aras›ndaki iliflkiyi belirlemeye dayal› Pearson momentler çarp›m› korelasyon de¤erleri. De¤iflken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1. PYAT 1 2. GBS .07* 1 3. KOBS .05 .16** 1 4. SBS -.09* -.06 .19** 1 5. KABS .03 -.35** .31** .38** 1 6. DD -.05 -.16** .09** .09** .16** 1 7. DDÖ .13** .24** .10** -.05 -.05 -.10** 1 8. A .14** .15** .17** -.04 .05 -.08* .50** 1 9. YB .07* .12** .01 -.03 .01 -.23** .22** .27** 1 10. S .08* .01 -.06 -.09 .05 -.10** .36** .29** .38** 1 Ort. 66.02 19.29 16.87 14.18 22.59 24.80 43.83 41.27 47.85 36.64 Ss 10.91 4.79 3.64 4.07 5.09 6.63 8.77 6.47 7.34 6.53
*p<.05, **p<.01. A: Aç›kl›k; DD: Duygusal dengesizlik; DDÖ: D›fla dönüklük; GBS: Güvenli ba¤lanma stili; KABS: Kay›ts›z ba¤lanma stili; KOBS: Korkulu ba¤lanma stili; PYAT: Psikolojik yard›m alma tutumu; S: Sorumluluk; SBS: Saplant›l› ba¤lanma stili, YB: Yumuflak bafll›l›k.
TTTTablo 3.Psikolojik yard›m alma tutumlar›n› aç›klamaya dayal› çoklu regresyon analizi sonuçlar›.
De¤iflken B SH ββ t p R R2 F Sabit 55.19 3.82 14.43 .000** .18 .03 4.73 GBS .07 .08 .03 .94 .345 SBS -.21 .09 -.08 -2.26 .024* DDÖ .09 .05 .07 1.67 .095 A .14 .07 .08 2.13 .033* YB .03 .05 .02 .54 .587 S .02 .06 .01 .30 .762
alma tutumunun ba¤lanma stillerinden güvenli ba¤lanma stili ile pozitif; saplant›l› ba¤lanma stili ile negatif yönde anlaml› bir iliflkisi oldu¤u bulunmufltur. Çal›flmaya kat›lan üniversite ö¤rencilerinin güvenli ba¤lanma stili puanlar› artt›kça, psiko-lojik yard›m alma tutum puanlar› da yükselmifltir; ancak sap-lant›l› ba¤lanma stili puanlar›n›n yükseldikçe, psikolojik yar-d›m alma tutum puanlar› düflmüfltür. Psikolojik yaryar-d›m alma tutumu ile ilgili Türkiye’deki literatür incelendi¤inde ba¤lan-ma stilleri ile iliflkisinin arac› de¤iflkenler olba¤lan-madan çal›fl›lba¤lan-mad›- çal›fl›lmad›-¤› gözlenmifltir. Örne¤in, Turan (2009) içsel çal›flma modelle-rinin (benlik modeli ve baflkalar› modeli), ruminasyonun, psi-kolojik yard›m almaya yönelik tutumlar›n (olumlu görüfller ve olumsuz görüfller) üniversite ö¤rencilerinin göstermifl oldu¤u psikolojik belirtiler ile iliflkisini incelemifltir. Psikolojik yard›m alma tutumu ile içsel çal›flma modelleri de¤iflkenlerini içerme-sine ra¤men araflt›rmada psikolojik yard›m alma tutumu ile iç-sel çal›flma modelleri aras›ndaki iliflkinin incelenmedi¤i görül-müfltür. Ancak psikolojik yard›m alma tutumu ile ba¤lanma stilleri aras›ndaki iliflkiyi inceleyen ve bu araflt›rman›n bulgu-sunu destekleyen yurt d›fl› çal›flmalar mevcuttur (ör., Lopez vd., 1998; Moran, 2007; Shaffer vd., 2006; Vogel ve Wei, 2005). Moran (2007) ve di¤erleri güvenli ba¤lanma stilinde olan bireylerin yard›m alma tutumlar›n›n daha olumlu oldu¤u-nu tespit etmifllerdir. Güvenli ba¤lanma stilinde olan bireyin kendini de¤erli hissetti¤i ve bu de¤erlilik alg›s›n› di¤er insan-lara da yans›tt›¤› bilinmektedir. Bu durum kiflileraras› iliflkile-rinin de rahat ve esnek olmas›na f›rsat vermektedir. Temelin-de kiflileraras› iliflki kurman›n oldu¤u bilinen yard›m arama davran›fl›na iliflkin, kendine ve di¤er insanlara güvenen güven-li ba¤lanan bireylerin olumlu tutumlar gegüven-lifltirmesi muhtemel bir sonuçtur. Dan›flan›n yard›m almaya iliflkin gelifltirdi¤i olumsuz tutumun terapiden elde edece¤i faydaya yönelik bek-lentisinin düflmesine ve verimsiz bir terapi süreci yaflanmas›na sebep olaca¤› söylenebilir. Dolay›s›yla dan›flanlar›n güvenli ba¤lanma stiline sahip olmalar›, psikolojik yard›m›n faydalar›-na yönelik olumlu beklentilere sahip olmalar›faydalar›-na ve verimli bir psikolojik yard›m süreci yaflamalar›na arac› olabilir. Ayr›ca, da-n›flan›n sahip oldu¤u ba¤lanma stillerinin terapi sürecinde probleminin kavramsallaflt›r›lmas›, uygun müdahalenin seçimi ve kurulan terapötik iliflki gibi süreçler üzerinde belirleyici et-kiye sahip oldu¤u belirlenmifltir (Shorey ve Snyder, 2006). Bu durum, dan›flan›n güvenli ba¤lanma stiline sahip olmas›n›n da-ha sa¤l›kl› bir psikolojik yard›m süreci yaflamas›na ve dolay›s›y-la yard›m almaya karfl› olumlu tutumdolay›s›y-lar gelifltirmesine arac›l›k edebilece¤ini ortaya koymaktad›r. Di¤er yandan, kendini de-¤ersiz hisseden saplant›l› ba¤lanma stilinde birey, di¤erlerini olumlu ve de¤erli alg›lamas›ndan dolay›, baflka insanlar›n ona-y›n› ve deste¤ini ald›¤› sürece kendini sayg›n hissedecektir. Saplant›l› bireyin kiflisel alan›na iliflkin olumsuz alg›s›n›n
psi-kolojik yard›m alma tutumunun olumsuz olmas›na neden ola-ca¤›n› akla getirmektedir. Saplant›l› bireyin kendini de¤ersiz hissetmesi, di¤erlerinin onay›n› kazand›¤› sürece psikolojik an-lamda ayakta durabilecek olmas› ve iliflkilerinde tak›nt› yafla-mas› psikolojik yard›m alma durumunda di¤erleri taraf›ndan damgalanma korkusu yaflayabilece¤ini düflündürmektedir. Toplumsal damgalanma alg›s›n›n oldu¤u ortamlarda “yard›m al›rsam di¤erleri benim hakk›mda ne düflünür, bana de¤er ver-mezler” fleklindeki düflüncelerin saplant›l› bireyin yard›m al-mas› önündeki en büyük engeli oluflturaca¤› düflünülmektedir. Toplumsal damgalanma alg›s›n›n yol açt›¤› kiflinin kendini damgalamas›n›n da psikolojik yard›m alma tutumunun olum-suz olmas›na neden oldu¤u bilinen sonuçlardand›r (ör., Bilge ve Çam, 2010; Shea ve Yeh, 2008; Vogel vd., 2007). ‹lgili lite-ratürde tüm bu aç›klamalar› destekler nitelikte bir çal›flmada; benlik sayg›s› ve öz-denetim alg›s› yüksek olan bireylerin pro-fesyonel psikolojik yard›m alma konusunda daha pozitif tu-tumlar sergiledikleri ortaya konmufltur (Odac› ve K›n›k, 2018). Psikolojik Yard›m Alma Tutumu ile Kiflilik Özellikleri Aras›ndaki ‹liflkiye Yönelik Bulgular›n Tart›fl›lmas› Araflt›rman›n bir di¤er bulgusunda ise; psikolojik yard›m al-ma tutumu ile kiflilik özelliklerinden d›fla dönüklük, aç›kl›k, yu-muflak bafll›l›k ve sorumluluk özellikleri aras›nda pozitif yönde anlaml› bir iliflki oldu¤u tespit edilmifltir. ‹lgili literatür incelen-di¤inde Türkiye’de psikolojik yard›m alma tutumu ile kiflilik özellikleri aras›ndaki iliflkinin s›n›rl› say›da çal›fl›ld›¤› (Koç, 2014; Tekin Çatal ve Kumca¤›z, 2015; Yelpaze ve Ceyhan, 2020), yurt d›fl›nda gerçeklefltirilen baz› araflt›rmalarda ise po-zitif psikolojik yard›m alma tutumu ile olumlu kiflilik özellikle-rinin iliflkili oldu¤u bulgulanm›flt›r (Cardella-Filaski, 2010; Kakhovets, 2010). Koç (2014) mevcut araflt›rman›n bulgusunu destekler nitelikte, üniversite ö¤rencilerinin psikolojik yard›m alma tutumlar› ile kiflilik özelliklerinin d›fla dönüklük, yumuflak bafll›l›k ve deneyime aç›kl›k boyutlar› aras›nda pozitif yönde an-laml› iliflkiler oldu¤unu bulgulam›flt›r. Yelpaze ve Ceyhan (2020) da üniversite ö¤rencileri üzerinde gerçeklefltirdikleri ça-l›flmalar›nda sorumlu ve uyumlu kiflilik özelli¤i gösteren kat›-l›mc›lar›n psikolojik yard›m alma konusunda daha olumlu tutu-ma sahip olduklar›n› ancak deneyime aç›k kiflilik özelli¤ine sa-hip bireylerin psikolojik yard›m alma konusunda negatif tutum gösterdiklerini bildirmektedirler. Bu bulgular›n bir bölümü bi-zim çal›flmam›zdan elde etti¤imiz sonuçlarla uyumlu iken bir bölümü örtüflmemektedir. Sosyallikleriyle ön plana ç›kan d›fla dönüklerin; sosyal, güvenilir ve uyumlu yumuflak bafll›lar›n; dü-zenli, planl› ve çal›flkan sorumluluk sahibi bireylerin; gelenek-sel olmayan, de¤iflikli¤i seven, cesur ve aç›k fikirli, geliflime aç›k bireylerin ortak özellikleri incelendi¤inde psikolojik yard›m
al-ma tutumlar›n›n olumlu olal-mas› oldukça anlaml› görünmekte-dir. Öyle ki, psikolojik yard›m alma, kiflileraras› yetenek gerek-tiren, insanlarla güven ve ifl birli¤i üzerine kurulu olan, olumlu de¤iflim ve ilerleme ad›na sorumluluk gerektiren, de¤iflime ve geliflime aç›k bir süreci temsil etmektedir. Ayn› zamanda, ba¤-lanma biçiminin bireyin kiflili¤i üzerindeki etkilerine yönelik önemli sonuçlar›n elde edildi¤i bir çal›flmada, güvenli ba¤lan-ma stiline sahip bireylerin güvensiz ba¤lananlara oranla daha az nörotik, daha d›fla dönük, daha az kayg›l› ve daha s›cak olduk-lar› bulgulanm›flt›r (Shaver ve Brennan, 1992). Bu ba¤lamda, araflt›rman›n di¤er bir bulgusundan yola ç›karak, güvenli ba¤-lanma stiline sahip bireylerin psikolojik yard›m alma tutumlar›-n›n daha olumlu oldu¤u göz önünde bulundurulacak olursa, daha d›fla dönük, daha uyumlu, daha az kayg›l› bireylerin psiko-lojik yard›m alma tutumlar›n›n da olumlu olmas› beklenen bir sonuç olmaktad›r. Yine benzer bir çal›flmada, güvenli ba¤lan-man›n duygusal dengesizlikle negatif, “d›fla dönüklük, deneyi-me aç›kl›k, yumuflak bafll›l›k ve sorumlulukla” pozitif; saplant›-l› ba¤lanma stilinin ise sorumlulukla negatif yönde anlamsaplant›-l› dü-zeyde iliflkili oldu¤u bulgulanm›flt›r (Deniz, 2011). Bu araflt›r-ma sonucunun da mevcut araflt›raraflt›r-man›n bulgusunu destekledi¤i söylenebilir. Öyle ki, güvenli ba¤lanma stiline sahip bireylerin “d›fla dönüklük, deneyime aç›kl›k, yumuflak bafll›l›k ve sorumlu-lukla” olumlu iliflkiye sahip olmas›, bu kiflilik özelliklerinin psi-kolojik yard›m alma tutumu ile de olumlu iliflki içinde olmas›n› anlaml› k›lmaktad›r. Saplant›l› ba¤lanma stiline sahip bireylerin ise psikolojik yard›m alma tutumlar›n›n (mevcut çal›flmadan el-de edilen bulgu) ve sorumluluk boyutlar›n›n düflük olmas›, so-rumluluk boyutu ile psikolojik yard›m alma tutumu aras›nda pozitif yönde bir iliflki olmas›n› desteklemektedir. Güvenli ba¤-lanma stiline sahip bireylerin çevreleriyle daha uyumlu, daha az sosyal problemler yaflayan ve kendine ve di¤er insanlara daha çok güvenen kifliler oldu¤u bilinmektedir. Ayr›ca güvensiz ba¤-lanma stilindeki gençlerin anti-sosyal davran›fllar sergileme, düflük öz sayg› ve yak›n iliflki kurmada güçlük çekmek gibi problemlerle yüz yüze geldi¤i göz önüne al›nd›¤›nda, güvenli ba¤lanan bireylerin kiflilik özellikleri ile güvensiz ba¤lanan bi-reylerin kiflilik özelliklerinin psikolojik yard›m alma tutumunu yorday›c› özelli¤e sahip oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Ayn› za-manda bu çal›flmada, ba¤lanma stillerinin ve kiflilik özellikleri-nin psikolojik yard›m alma tutumunun %2’sini yordad›¤› ve psikolojik yard›m alma tutumunun en önemli yorday›c›lar›n› “saplant›l›” ba¤lanma stili ile “aç›kl›k” kiflilik özelli¤inin olufl-turdu¤u bulgulanm›flt›r. Bu çal›flman›n bulgular›na paralel ola-rak Yelpaze ve Ceyhan (2020) da kiflilik özelliklerinin psikolo-jik yard›m alma davran›fl›n›n %5’ini aç›klad›¤›n› ve en önemli yorday›c›n›n “aç›kl›k” kiflilik özelli¤i oldu¤unu tespit etmifller-dir. Saplant›l› ba¤lanma stilinin psikolojik yard›m alma tutu-muyla kurdu¤u olumsuz iliflkinin düzeyi, gençlerin kendilerini
de¤ersiz, di¤erlerini de¤erli alg›lamalar›n›n di¤er stillere göre yard›m alma tutumu üzerinde daha belirleyici bir etkiye sahip oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Benzer flekilde befl faktör kiflilik özellikleri içerisinde gençlerin analitik düflünceye sahip, ba¤›m-s›z, yenilikçi ve de¤iflime aç›k olmalar›, di¤er kiflilik özellikleri-ne göre yard›m alma tutumlar› üzerinde daha olumlu bir etki-ye neden oldu¤unu düflündürmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Bu çal›flmada literatürle uyumlu ancak baz› aç›lardan farkl›-l›k gösteren psikolojik yard›m alma tutumu ile ilgili çal›flmalara temel oluflturabilecek baz› sonuçlara ulafl›lm›flt›r. Üniversite ö¤-rencilerinin psikolojik yard›m alma tutumlar›n›n; ba¤lanma stil-lerinden güvenli ba¤lanma stili ile pozitif, saplant›l› ba¤lanma stili ile negatif yönde anlaml› bir iliflki gösterdi¤i; yine ö¤renci-lerin psikolojik yard›m alma tutumlar›n›n kiflilik özellikö¤renci-lerinin alt boyutlar›ndan olan d›fla dönüklük, aç›kl›k, yumuflak bafll›l›k ve sorumluluk ile pozitif yönde anlaml› bir iliflkisinin oldu¤u bulgulanm›flt›r. Ö¤rencilerin ba¤lanma stillerinin ve kiflilik özel-liklerinin psikolojik yard›m alma tutumlar›n›n %2’sini aç›klad›-¤›; ba¤lanma stillerinden saplant›l› ba¤lanma stilinin ve kiflilik özelliklerinden aç›kl›k özelli¤inin modele özgün katk›s›n›n an-laml› oldu¤u sonucuna ulafl›lm›flt›r.
Geliflimsel aç›dan problem yaflama olas›l›¤› yüksek olan üni-versite ö¤rencilerinin bu dönemi sa¤l›kl› bir flekilde geçirmesi ülkenin dinamik gelece¤i aç›s›ndan önemlidir. Bu süreçte genç-lerin yaflad›klar› psikolojik problemgenç-lerin çözümü için üniversite bünyesindeki PDR merkezlerinden yard›m almalar› beklenen bir durumdur. Ö¤rencilerin profesyonel yard›m alma davran›fl›-n› sergilemeleri için öncelikle yard›m alma tutumlar›davran›fl›-n›n olumlu olmas› gerekir. Ancak olumlu profesyonel yard›m alma tutumu olan bireyler yard›m almaya niyet eder ve gönüllülük sergilemifl olurlar. Bu ba¤lamda, merkezlerde çal›flan uzmanlar›n ö¤renci-lerin yard›m alma tutumlar›n› belirlemeye yönelik çal›flmalar yapmalar› ve yard›m alma tutumlar›n› olumlu hale getirmek için planlamalar gerçeklefltirmeleri gerekmektedir. Bu nedenle üni-versitelerdeki PDR merkezlerinin özellikle üniversiteye yeni bafllayan ö¤rencilere oryantasyon programlar› arac›l›¤›yla tan›-t›lmas› ve verilen hizmetler konusunda ayr›nt›l› aç›klamalar ya-p›lmas› önem arz etmektedir. Bu merkezlerin tan›t›m› ve aktif etkinlikleri üniversitelerin web sayfalar›nda ve ö¤rencilerin aktif oldu¤u sosyal medya sitelerinde duyurulabilir. Yine üniversite-lerin PDR merkezüniversite-lerinde akran destek gruplar› oluflturularak psikolojik deste¤e ihtiyac› olan ö¤rencilerin sorunlar›n› akranla-r›na açma ve uzmanlardan yard›m alma konusunda yönlendiril-meleri sa¤lanabilir. Bu araflt›rmada, profesyonel psikolojik yar-d›m alma tutumunun, ba¤lanma stilleri ve kiflilik özellikleri gibi de¤iflkenler ile iliflkisi incelenmifltir. Psikolojik yard›m alma
tu-tumunun baflka de¤iflkenlerle (Türk kültürüne ait özellikler, ai-le yap›s›, madde ba¤›ml›l›¤›, uygulanan psikolojik dan›flma yak-lafl›m›, psikolojik dan›flman›n cinsiyeti, popülaritesi gibi dan›fl-mana ait özelliklerle) ele al›narak incelenmesi önerilmektedir. Ayr›ca son dönemlerde Türkiye’deki birçok üniversitede olufl-turulan PDR merkezlerinin altyap› hizmetleri ve personel say›-s› bak›m›ndan desteklenmesi gerekmektedir.
Yazar Katk›lar› / Author Contributions: EÜ: Veri toplama, girifl ve
yöntem bölümlerinin yaz›lmas›; HO: Veri analizi, bulgular ve tart›flma bö-lümlerinin yaz›lmas›. / EÜ: Collecting the data, writing the introduction &
method sections of the manuscript; HO: Analyzing the data, writing the results & discussion sections of the manuscript.
Fon Deste¤i / Funding: Bu çal›flma herhangi bir resmi, ticari ya da kar
amac› gütmeyen organizasyondan fon deste¤i almam›flt›r. / This work did
not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors.
Etik Standartlara Uygunluk / Compliance with Ethical Standards:
Yazarlar bu makalede araflt›rma ve yay›n eti¤ine ba¤l› kal›nd›¤›n›, Kiflisel Verilerin Korunmas› Kanunu’na ve fikir ve sanat eserleri için geçerli telif haklar› düzenlemelerine uyuldu¤unu ve herhangi bir ç›kar çak›flmas› bulun-mad›¤›n› belirtmifltir. / The authors stated that the standards regarding research
and publication ethics, the Personal Data Protection Law and the copyright regula-tions applicable to intellectual and artistic works are complied with and there is no conflict of interest.
Kaynaklar
Bacanl›, H., ‹lhan, T., & Aslan, S. (2009). Befl faktör kuram›na dayal› bir ki-flilik ölçe¤inin gelifltirilmesi: S›fatlara Dayal› Kiki-flilik Testi. Türk E¤itim
Bilimleri Dergisi, 7(2), 261–279.
Bartholomew, K., & Horowitz, L. M. (1991). Attachment styles amoung young adults: A test of a four category model. Journal of Personality and
Social Psychology, 61(1), 226–244.
Benet-Martinez, V., & John, O. P. (1998). Los cinco grandes across cul-tures and ethnic groups: Multitrait multimethod analysis of the big five in Spanish and English. Journal of Personality and Social Psychology, 75(1), 729–750.
Bilge, A., & Çam, O. (2010). Ruhsal hastal›¤a yönelik damgalanma ile mücadele. TAF Preventive Medicine Bulletin, 9(1), 71–78.
Boldero, J., & Fallon, B. (1995). Adolescent help seeking: What do they get help for and from whom? Journal of Adolescence, 18(2), 193–209. Bowlby, J. (1980). Attachment and loss. Vol. 3: Sadness and depression. New
York: Basic Books.
Burger, J. M. (2006). Kiflilik. Çev. Erguvan Sar›o¤lu. ‹stanbul: Kaknüs Yay›nc›l›k.
Cardella-Filaski, K. (2010). Predicting the likelihood of help-seeking in
adoles-cents: The role of personality variables, social support, gender, and type of prob-lem. Unpublished doctoral dissertation, St. John’s University, New
York, NY, USA.
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in
educa-tion (6th ed.). New York, NY: Routlege Falmer.
Deniz, M. E. (2011). Karar verme stilleri ve befl faktör kiflilik özelliklerinin ba¤lanma stilleri aç›s›ndan incelenmesi. Kuram ve Uygulamada E¤itim
Bilimleri, 11(1), 97–113.
Erkan, S., Özbay, Y., Cihangir-Çankaya, Z., & Terzi, fi. (2012). Üniversi-te ö¤rencilerinin yaflad›klar› problemler ve psikolojik yard›m arama gö-nüllükleri. E¤itim ve Bilim, 37(164), 94–106.
Eskin, M. (2012). The role of childhood sexual abuse, childhood gender nonconformity, self-esteem and parental attachment in predicting sui-cide ideation and attempts in Turkish young adults. Suicidology Online, 3, 114–123.
Eskin, M. (2017). Suicidal idea, attempt and attitudes among young people.
Turkish Journal of Psychology, 32(80), 93–115.
Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (4th ed.). London: Sage Publications Ltd.
Fischer, E. H., & Turner, J. I. (1970). Orientations to seeking professional help: Development and research utility of an attitude scale. Journal of
Consulting and Clinical Psychology, 35(1P1), 79–90.
Griffin, D. W., & Bartholomew, K. (1994). Models of the self and other: Fundamental dimensions underlying measures of adult attachment.
Journal of Personality and Social Psychology, 67(3), 430–445.
Kakhnovets, R. (2011). Relationships among personality, expectations about counseling and help seeking attitudes. Journal of Counseling &
Development, 89(1), 11–19.
Kalkan, M., & Odac›, H. (2005). Cinsiyet ve cinsiyet rolünün psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumlarla iliflkisi. Türk Psikolojik Dan›flma ve
Reh-berlik Dergisi, 3(23), 57–64.
Koç, N. (2014). Genç yetiflkinlerin kiflilik özelliklerine göre psikolojik yard›m
al-maya iliflkin tutumlar›n›n incelenmesi. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi,
Maltepe Üniversitesi, ‹stanbul.
Leong, F. T., & Zachar, P. (1999). Gender and opinions about mental ill-ness as predictors of attitudes toward seeking Professional psychologi-cal help. British Journal of Guidance & Counselling, 27(1), 123–132. Lopez, F. G., Melendez, M. C., Sauer, E. M., Berger, E., & Wyssmann, J.
(1998). Internal working models, self-reported problems and help-seek-ing attitudes among college students. Journal of Counselhelp-seek-ing Psychology,
45(1), 79–83.
McMillan, J. H., & Schumacher, S. (2006). Research in education
evidence-based inquiry (6th ed.). Boston, MA: Pearson.
Miville, M. L. & Constantine, M. G. (2006). Sociocultural predictors of psy-chological help-seeking attitudes and behavior among Mexican American college students. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology, 12(3), 420–432.
Moran, P. (2007). Attachment style, ethnicity and help-seeking attitudes among adoloscent pupils. British Journal of Guidance and Counseling,
35(2), 205–218.
Odac›, H., & K›n›k, Ö., (2018). Üniversite ö¤rencilerinin psikolojik yard›m alma tutumlar›n›n baz› demografik de¤iflkenler, öz denetim ve benlik sayg›s› ile iliflkisi. Yüksekö¤retim ve Bilim Dergisi, 8(3), 619–625. Offer, D., & Schonert-Reichl, K. A. (1992). Debating the myths of
adoles-cence: Findings from recent research. Journal of The Academy of Child
and Adolescence Psychiatry, 36(1), 1003–1014.
Rickwood, D. J. (1995). The effectiveness of seeking help for coping with personal problems in late adolescence. Journal of Youth and Adolescence,
24(1), 685–703.
Rickwood, D., Deane, F. P., Wilson, C. J., & Ciarrochi, J. (2005). Young people’s help-seeking for mental health problems. Australian e-Journal
for the Advancement of Mental Health, 4(3), 1–34.
Serim, F., & Cihangir-Çankaya, Z. (2015). Yetiflkinlerin psikolojik yard›m arama tutumlar›n›n yordanmas›. Ege E¤itim Dergisi, 16(1), 178–198.
Shaffer, A. P., Vogel, L. D., & Wei, M. (2006). The mediating roles of anticipated risks, anticipated benefits and attitudes on the decision to seek professional help: An attachment perspective. Journal of Counseling
Psychology, 53(4), 442–452.
Shaver, P. R., & Brennan, K. A. (1992). Attachment styles and the “Big Five” personality traits: Their connections with each other and with romantic relationship outcomes. Personality and Social Psychology Bulletin, 18(5), 536–545.
Shea, M., & Yeh, C. J. (2008). Asian American students’ cultural values, stigma and relational self-construal: Correlates of attitudes toward pro-fessional help seeking. Journal of Mental Health Counseling, 30(2), 157– 172.
Sheffield, J. K., Fiorenza, E., & Sofronoff, K. (2004). Adolescents’ willing-ness to seek psychological help: Promoting and preventing factors.
Journal of Youth and Adolescence, 33(6), 495–507.
Shorey, H. S., & Snyder, C. R. (2006). The role of adult attachment styles in psychopathology and psychotherapy outcomes. Review of General
Psychology, 10(1), 1–20.
Sümer, N., & Güngör, D. (1999). Yetiflkin ba¤lanma stilleri ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik de¤erlendirilmesi ve kültürlera-ras› bir karfl›laflt›rma. Türk Psikoloji Dergisi, 14(43), 71–106.
Tekin Çatal, M., & Kumca¤›z, H. (2015). Üniversite ö¤rencilerinin kiflilik özelliklerine göre psikolojik yard›m alma tutumlar›. The Journal of
Academic Social Science Studies, 40, 45–60.
Topkaya, N. (2014). Psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumu yordamada cinsiyet, psikolojik yard›m alma nedeniyle kendini damgalama ve sosyal damgalanma. Kuram ve Uygulamada E¤itim Bilimleri, 14(2), 471–487. Topkaya, N., & Büyükgöze Kavas, A. (2015). Alg›lanan sosyal destek, yaflam
doyumu, psikolojik yard›m almaya iliflkin tutum ve niyet aras›ndaki ilifl-kiler: Bir model çal›flmas›. International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic, 10(2), 979–996.
Topkaya, N., & Meydan, B. (2013). Üniversite ö¤rencilerinin problem ya-flad›klar› alanlar, yard›m kaynaklar› ve psikolojik yard›m alma niyetleri.
Trakya Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi, 3(1), 25–37.
Turan, N. (2009). Ruminasyonun, içsel çal›flan modellerin ve psikolojik yard›m
almaya yönelik tutumlar›n üniversite ö¤rencilerinin psikolojik belirtilerine katk›s›. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Orta Do¤u Teknik
Üniver-sitesi, Ankara.
Türküm, A. S. (2005). Who seeks help? Examining the differences in atti-tude of Turkish university satti-tudents toward seeking psychological help by gender, gender roles and help-seeking experiences. Journal of Men’s
Studies, 13(3), 389–401.
Türküm, S. (2001). Stresle bafla ç›kma biçimi, iyimserlik, biliflsel çarp›tma düzeyleri ve psikolojik yard›m almaya iliflkin tutumlar aras›ndaki iliflkiler: Üniversite ö¤rencileri üzerinde bir araflt›rma. Sosyal Bilimler Dergisi,
1(1), 1–16.
Türküm, S., K›z›ltafl, A., & Sar›yer, A. (2004). Anadolu Üniversitesi psikolo-jik dan›flma ve rehberlik merkezinin hedef kitlesinin psikolopsikolo-jik ihtiyaçla-r›na iliflkin ön çal›flma. Türk Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik Dergisi, 21(3), 15–27.
Vogel, D. L., Wade, N. G., & Hackler, A. H. (2007). Perceived public stig-ma and the willingness to seek counseling: The mediating roles of self-stigma and attitudes toward counseling. Journal of Counseling Psychology,
54(1), 40–50.
Vogel, L. D., & Wei, M. (2005). Adult attachment and help seeking intent: The mediating roles of psychological distress and perceived social sup-port. Journal of Counseling Psychology, 52(3), 347–357.
Yelpaze, ‹., & Ceyhan, A. A. (2020). The prediction of personality, culture and coping strategies on university students’ psychological help seeking attitudes. Turkish Journal of Education, 9(2), 134–153.
Bu makale Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 Unported (CC BY-NC-ND 4.0) Lisans› standartlar›nda; kaynak olarak gösterilmesi kofluluyla, ticari kullan›m amac› ve içerik de¤iflikli¤i d›fl›nda kalan tüm kullan›m (çevrimiçi ba¤lant› verme, kopyalama, bask› alma, herhangi bir fiziksel ortamda ço¤altma ve da¤›tma vb.) haklar›yla aç›k eriflim olarak yay›mlanmaktad›r. / This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons
Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 Unported (CC BY-NC-ND 4.0) License, which permits non-commercial reuse, distribution and reproduction in any medium, without any chang-ing, provided the original work is properly cited.
Yay›nc› Notu: Yay›nc› kurulufl olarak Deomed bu makalede ortaya konan görüfllere kat›lmak zorunda de¤ildir; olas› ticari ürün, marka ya da kurulufllarla ilgili ifadelerin içerikte bulunmas› yay›nc›n›n onaylad›¤› ve güvence verdi¤i anlam›na gelmez. Yay›n›n bilimsel ve yasal sorumluluklar› yazar(lar)›na aittir. Deomed, yay›nlanan haritalar ve yazarlar›n kurumsal ba¤lant›lar› ile ilgili yarg› yetkisine iliflkin iddialar konusunda tarafs›zd›r. / Publisher’s Note: The content of this publication does not necessarily reflect the views or policies of the publisher, nor does any mention of trade names,
commercial products, or organizations imply endorsement by Deomed. Scientific and legal responsibilities of published manuscript belong to their author(s). Deomed remains neutral with regard to jurisdictional claims in published maps and institutional affiliations.
