Veteriner hekimliği etiği-hayvan gönenci (refahı) ilişkisi

Vet. 1Ii1.Derg. (20U6), 22, 3-4: 25-29

VETERiNER HEKiMliCii ETiCii - HAYVAN GÖNENCi

(REFAHı) ilişKisi

'

S

erdar

ızmi rli

1

@

Aşkın Yaşar'

Re

lationsh ip o

n

A

nirnal Wcl

fare

-

Ve

terinary

E

thlcs

Özel :Hayvancılık günümüzdegelenekselüretim olmanınçok öresinde hızla değişerektüketime yönelik bir etkinlik ha -linialmıştır. Bununsebebi tökencnen nOrunde kaliteve emniyettalepetmelerininyanı sıra, aynı zamanda hayvan gö-neneine de ilgi gösterilmesidir. Veteriner hekimliği etiğibir yönüyle, veteriner hekimleri içersin ya da içermesin hay-vanlarıntedavisiyleilgili bir çok moral durumu;ayrıca doğrudanveteriner hekimlerve onlarlailişkiliinsanlarla ilgili olan ve mesleki etik olarak da tanımlanangenişbiralanı kapsamaktadı r.Hayvançönencıise çiftlik, pet,arkadaş, egzotik, laboratuar ve vahşi hayvanların bakımı, beslenmesi, barı nd ırı l ma s ı , yetiştirilmesi, nakliyesi, kesimi, tedavisi ya da bi-limselaraştırmalardakullanımı sı ras ındaağrı, ac ıveıst ıraptanuzaksağlık,mutluluk ve iyilik hallerininsağlanmasıdır. Veteriner hekimler, hayvan gönenci konusunda hayvan sahibi ve hayvanlararasındabağlantı kuran önemlibir po-ztsvcndecuıer.Hayv an gönenciyle ilgili yeniyaklaşıml ar,dünyadakigelişmelereparalelolarak Türkiye'de de güncel bir konu halinegelmiştir. Veteriner hekim, hekimlik hizmetl eri sırasında hayvan gönenci sorunuyla karşılaştığındakarar verebilmesi için yasal durumu çok iyi bilmesi gerekmekledir. Mevzuatla cevap bulamadığıdurumlarda veteriner he-kimliği etiği bilgisine dayanarak, elik karar verme süreci içerisinde karar verebilir. Bu çalışmada, kavramsal açıdan hayva ngöne nci veveterinerhekimliğietiği değerlendirilmişti r.

AnahtarKelimeler: Elik, Hayvan, Hayvan gönenci(relahı),veterinerhekimliği etiği

Sum m ary: Nowada ysstockbreeding became anactivity aimed to consumptıcn by changing rapidly beyond the tra -diücnal produclion. Its reason is lo showınterestto animalwell are etıhesame time together with demands ol con-sumerlor qualityand serety. it can be said that 'veterinaryetnics" is related to enenaısjust as veterinary medicineis relaled lo animals. Considering this, any type ol issue concerning animals-whelher or not il invclves veterfnanans wouldbe an issue ol veterinary ettucs. Onthe other hand,"veterinary ethlcs", as its name applies direclly retares to veterinarians and any person mvolved in providingvelerinary care.Animal wellare can be delined as "To ensure that all animals (la rm, pet, cempanten. exouc. labo ratory and wildanımaıs) are healthy, happy and leel well and they do not feelpain,aeheand sullering whenIhey are eared, led, bred, transported, slaughtered, treated orused in scientitic researches". Veterinariansıu nctıonistmoortant between animalowners and aramaıs in such a way related to animal wellare. New approaehes related lo animalwellare became toprcal subjects in Turkey as parallel to developmenlsin Ihe world.Aveterinarian should be well inlo rmed onlegislalionsretated to animal wellare in orcer lo make correct de-cısıone when he eneounters problems inIhis field during his duty. ifthere is no prcvisic n in the legislation he can make dectsıonbyusing anethical decision making proc ess and ve ıe ri n a rymedicine

ertnce.

This study was discussed LO be

conceptuat

olvele rinaryettılcsand animal wel/are.

KeyWords:Animal, Anim alweıtare. Ethica, Veterinary elhics

Giriş

Hayvan

qönencl

bilimi 1960'11yıllardan itibare n biçimselolarakgelişmeyebaşlayanyeni biralan

ola-rak tanımlanmaktadır(Hewson, 2004). Kavr am ola-rak hayvan gönencinin, 'bayvanlann hem fizik sel hem de akli iyili{ıini içerrnekte olduğu· ilk kez 1965

yılında Bra m be li raporunda belirtilmiştir (Birbeck, 1991). Brambell Raporuyla birlikte Avrupa'da top-lumun ilgisi artmaya başlamış, ancak 1979yılındailk kez düze nle nen hayvan gönenci toplantısınakadar çok önem li bir gelişme olmamıştır. Bununla breabe r son 20 yılda hükümetler tarafından alternatif sis -temlerle ilgili araştırmalara daha fazla kaynak ak -GelişTarihi:16.11.2006 @: siı.mirli@sclcuk,c..ıu,tr

• Bu makale "Rclnnonsbip00 Animal Welfare- vcıcnnaryEtbics" başlığı ilc"I ntcrn aıio ııa lJoint Hrocthics Congre sson lutcr-Cuhurul

Iliocthics:Asia andthe west.14·18Novembcr 2005.Saııliurfa-Tcrkcv. Prcceedingvtcöı.c lolarakyaytmlunnuşur.

ıZMIRLI. YAŞAR

tarılmış

ve çiftlik

hayvanlarının davranış

ve gönenç

konuları

ü

zerine Avrupa

toplumlarının

il

gisi

yük-seltilmiştir.

H

ayvan gönenciy

le i

lgili

il

k maka

le 1

971

yı lında

veter

iner

hek

im

Frank

lin

M

.

Loew

tarafından

hazı rlanmışt ı r.

Son

yıllarda

ç

iftçiler

ve üretimdek

i

b

ilim

adamları

ü

zerine

baskı

g

iderek

artmış;

konunun

karmaşıklığındandolayı tartışmanınyoğunlUğU

da g

i-derek

yükselmiştir.

Hayvan gönenci

tartışmasının

karmaşıklığından dolayı

b

ir

parça

zorluğun

bu-lu

nmakta

oldUğ U

ve hayvan g

önenci

analizinde de

-ğe rlendirme

yapabilmek

i

çin deon

toloji

(yasa

lar),

e

tik

(değe rler),

tekno

loji,

ekonom

i

ve konuyla

il

gili b

i-lim

sel b

ilgi

b

irikiminin

gerekli

olduğu bildirilmiştir

(

Rowan ve ark

.,

1999)

.

Hayvan gönenc

i

kavramı

tarihsel

gelişim

sü-r

ecinde özellikle

hayvanları

koruma

düşüncesi

çer

-çeves

inde

e

le

alınmaya çalışılmış ;

bu çerçevede

top-lu mları n

hayvan

bakımı

ve gönenciyle ilgil

i

değer yargı ları , tutumları

ve beklent

ileri

hızlı

b

ir

şekilde

de-ğişmiş,

konu top

lumsal

d

üzeyde

duygusa

l

ve pol

itik

bir

sor

un

niteliğ i kazanmıştır

(

Smith,

1

998). Hayvan

gö

nenci konusundak

i

bu

t

oplumsal

duyarlılık

ve-t

eriner

hekimliğ i uygulamaları nda

da ö

nemli

D

ir

et

ken

h

aline

gelmiştir.

B

u

durum veter

iner

hek

imi,

ha

yvan sa

hibi

ve

h

ayvan

ilişkisi

i

çerisinde görev ve

sorumlul

uklarla

donatı lm ış

veter

iner

hek

imleri

bu

ü

çgen

i

çerisinde

özelleşmiş

hayvan gönenc

i

so

-runlarına

da

duyarlı olmayı

zor

unlu

kılmaktadır.

Top-lu

msal

duyarlı lık aynı

zama

nda

gelişmiş'bazı

ü

l-k

elerde hayvan gönenc

ini bili

msel b

ir

araştırma

ve

tartı şma alan ı

h

aline de

getirmiştir

(Almanya

,

Avus

t-ral

ya, Yen

i

Ze

landa

g

ibi). H

ewson

'

a (2004

)

göre

h

ayvan gönenc

i

bilim

i,

günümüzde et

ik,

e

toloji,

fiz-yo

loji, n

ö

rolo] ve ekonom

i

g

ibi

farklı

bilim

dalları

ta-rafından kuşatılmışdurumdadır.

Hayvan gönenc

i

sorunları yetiştirme şekli,

hay-van türleri,

i

nsanlardan kaynaklanan vb

değişik baş­

lıkla r altında

toplanabilir.

Insan

merkezli

(ant

-roposentr

ik)

b

ir

yaklaşımla

hayvan

gönenci

sorunları na ,

deontolo

jik-etik

görüşe,

hayvan

hakları

görü

şüne

ve

yararcı

(ut

ilitarik)-etik

görüşe

bag

lı

o

la-rak

ü

ç

farklı şekilde yaklaş ı lmakta

ve

de-ğerlendiril me ktedi r

(Sandoz ve Cr

isp,

1997)

.

Bu

çer-ç

evede

h

ayvan g

önencinin

et

ik

(veter

iner

hekimliği etiği

v

e

hayvan

kullanımı etiği) ,

deonto

loji

ve hayvan

hakla rı görüş leriyle ilişkili old uğ u

da

açıktır.

Çal ışmada ,

hayvan g

önenci

ve veteriner

he-kimliği etiğini n

kavramsa

l

açıdan

e

le

alınarak

de

-ğe rlendiril mesi

ve

ilişkisinin

ortaya

konulması

amaç

-

.

Ianmı ştır.

Veteriner

Hekimliği Etiği

insanların tıp etkinliğinde

bu

lunmaya

baş-26

ladı kları

dönemde var o

lan e

tik sorunla

r,

zama

nla

artmış,

konun

un

tarafla rı

ol

an

h

ekim-hasta

iliş­

k

ilerinde

yen

i

tartışma ortamları doğmuştu r.

Ve

-ter

iner

hekimliğ ialanında

i

se bu tarat

lara bir d

e

h

ay-van

ek

lenerek

benze

ri

gel işmeler izlen miştir.

"

Veteriner

hekimliği etiği"n in

ko

nusunu,

gene

l

an

-l

amda

insanları n

h

ayvanlarla

ilişkilerinden doğa n ,

özel anlamda

i

se veter

iner

hekiml iğ i uygulamaları

sonucu ortaya

çıkan

ve

çı kabi lecek

o

lan

değer

so-runlarının tanımlanması

v

e

tartışılmasının oluş­ turduğu belirtilmiştir

(

Dinçer, 200

1,

D

inçer

ve M

en-te ş,

1994

).

Tannenba

um'a (

1995) g

öre

et

ik,

ah

laki

o

larak

ney

in i

yi ney

in

kö

tü, n

eyin

doğru

ne

yin

yanlış ,

n

eyin

adaletli ney

in

ada

letsiz

olduğu kon ula rı yla

il

gilenir.

Etiğin

bir kolu olan

"

veteriner

hekimliğ i etiği"

de ve

-teriner hek

im

merkez

li

olarak bu

ayrımlar

ü

zerinde

durur. Tannenbaum

farklı

b

ir

bakış açısıyla

veter

iner

hekimliği etiğini

hayvan

larla il

gili olarak

onların

te

-dav

isiyle

ilgili veter

iner

hekimliğ i etiğ i

ve meslek

i

el

ik

o

larak

ik

iye

ayırır.

H

ayvanlarla

ilgili

veter

iner h

e·

kimliği etiği

ve

teriner

hek

imleri iç

ersin y

a

da

i

çer-m

esin, hayvan

larla il

gili

bir ç

ok

mor

al

durumu

kap-sar

.

Örneğin, "insanların

a

hlaki bir

zorun

luluk

o

larak

vahşi

h

ayvanlara sa

hip

çı kmas ı , hayvanların

kürk-l

erinin g

iyilip

giyilemeyeceği"

gibi.

M

esleki

et

ik i

se,

doğrudan

veter

iner

hek

imler

v

e onlarl

a

iliş kili öğ­

renci

ler,

tekn

isyenler, h

ayvan sa

hipleri ile il

gili o

lan

alandır.

Genelo

larak

veter

iner

hekiml iği etiği

p

rob-l

emleri bu kapsamda yer

almaktad ı r.

Hayvan

kullan ım etiği

(an

imal e

thics)

i

se,

ha

y-vanların

i

nsanlar

tarafından kullan ı lmaları nda

hangi

uygulamaları n doğru-yanl ış,

nel

erin

i

yi-kötü

o

l-duğuna ilişkin argümanları m ızın

ortaya

konması

ola

-rak

tanımlanabilir.

Daha çok

hayvanla rı

i

çeren e

lik

durumların

yen

i

b

ir

çerçevesinl,kısmen

d

e vete

riner

hekimlerle

ilişkili

elik

durumların

b

ir

bölümün

ü

kap

-samaktadır

(Tannenbaum

,

1995)

.

Vete

riner

he kimliği eliğ i

ve

ha

yvan

ku llan ım

eli-ğinin sınırlarını

l

am olarak

ayırmak

baz

en

o

ldukça

zo

rdur. Ha

sta

hayvanların, sağlıklı

an

cak s

ahibi

la-rafından

ölenaz

i

yapı lmas ı

is

tenen

peli

erin du

-ru

munda

olduğ u

g

ibi

bazı

etik sorunlar hem ve·

ter

iner

hekimliği etiği

h

em

de ha

yvan

kullanım eliği

alanına

g

irmektedir. H

ayvanlar

üzerinde

yap ı lan

de

-n

eyler ve et

i i

çin

hayvanların

.

kes

ilm

es

inde

olduğ u

g

ibi

bazı

durum

larda

da

hayvanları n

ve

insa nların

durum

unu

ayırt

etmek

zorlaşmaktad ır.

(Tan

-n

enbaum,

.

1995).

B

irçok i

nsan,

hayvanların

his

v

e

duyguları

ya

-şadığına;koşulları

köt

ü i

se

.acı

ve

ıstırapçektiğine,

i

yi

koşullarda

i

se mut

lu

olduklarına inan maktadı r.

\'ı:tuiııl" rIltkimli liEıiiL..

önemli kriterler olan "acı ve mutluluk" veteriner

re

-kimhOi etiOi ve hayvan kullanım etiOinde de Onemli kriterlerolmalıdır(Duncan ve Fraser, 1997).

Hayvan

g

önenc

l

H

owan'a

(1997) gOre, "hayvan

gOnenci

"

kısaca

negalildurumlarınhayvan yaşamında butunmaması

olarak tanı mlanmaktadır. Hayvan için hoş olmayan

"acı", "stres", "kor1<u". "aOn" ve "endişe" gibi

uya

-ncüann ya

da

fenomenlerin olmaması olarak d

e-Oerlendirilmekted ir.

Tandy'ye (1989) çöre hayvan gOnenc l sorunu basit bir kon u deOildir. Toplumun gereksinimleri ve umuttan ekonomiye, politik tutumlara ve teknolojik yeniliklere baOh olarak sürekli deQişmekledir. Ve -terinerhekimlerbirtaraftanyüksek standartları saO -lama savaşı verme k, diOer taraftan da uygulamada karşılaştıkları problemleri çözrne k için OQrendiklerini ve tecrübelerini kullanmak zorundadırla r. Etik

an-lamda bazı uygulamalardaki

üdle

mler

tar

-tışılmaktadır. Veteriner hekimler uygulamadaki z or-luklara raOrnen, hayvanıara verdikleri saOlık hizmeti çerçev esinde onların gOnencini saOlamaya ve sür -dünneye

de

gayretetmekıechrler.

Amerika Veteriner HekimleriBirtiOi, hayvan gö-nencini "hayvan iyiliOinin tüm yOnlerini kuşatan dOOru barındınna, yönetim ve besleme,

has-talıklardankorunma ve

tedavi

.

$Orumlutuk gerektiren bir bakım, insAni kullanım ve Otenaıi" olarak ta -nımlamaktadır(MOrfOW,2001,Smith, 1998).

Appl eby ve Hug hes'e (1997) gOre g6nenç,

"iyi

halde olmak, mutlulu kanlamı nda"ve tam olarak

"iyi

birhalde olma durumu"nu belirtme ktedir. Hayvanlar ançak kendiOOOalçev releri nde uyum içerisind e tam bir zihinsel ve fiziksel saOlı k durumundadırtar. GO· nenç kelimesinin anlamı zamaniçerisindedeğlşerek

günümüzde genelolarak "hayva nın durumunu,

sahip olduOu

po

zisyonun

düzeyini" belirtmek için kullan ı lmaktadı r.

Hayvan gönenci kavramının bilimsel ve geniş

bir tanımı"çiftlik.pet.arkadaş.egzotik,laboratua rve vahşi hayvanların bakı m, beslenme, barındırma ,

ye-tiştirme, nakliye, kesim, tedavi ve bilimsel araş­

tırmalarda kunanımı sırasında aOn, acı ve ıstıraptan uzak saQhk. mutlulukve iyilik hanerinin saOlanmasl" şeklinde yapılmaktadır (Appleby ve Hughe s, 1997, Yaşarve Yenikaya.20(4).

Christiansen ve Sandoe'ya (2000) çöre hayvan gönenci hem fiziksel saQlıkhem de davranış olarak ele alınmakta ve bu çerçevede hayvanın çevresel sorunları nasıl aştlQı dei')erlendirilmektedi r. Hayvan gönencinin bazı prob lemleri, yetiştiricirikte yüksek

verimle çalışma ve biyoteknoloji kullanımından or -taya çıkmaktadır. Problemler genel ik. yetiştirmetek -nikleri ve transgenik hayvanlardakimutasyonlaruze

-rine

birçokfarklı

konuyla

da baQiantıhotabilmektedir.

Dünya Veteriner Hekimleri Binifli (1990-1991) "Hayvan

GOnenci

,

EsenliQi

ve

Etok>ji

vöoerç

es

r

1990'da kabul edilmiş ve "hayvanlann kendi baş­ Ianna birvartıkolarak

ö

zet

haklara sahipolmadı kla n: insanların hayvan g6nencini artırmakla sorumlu ol

-duklan görüşünün hayvanlar için daha yararlı

ot-du{llf belirtilmiştir. Avrupa BirliOi ise "hayvanlar h is-seden vartıklardır ve hayvan gönenci olmalıdır" şeklindebiryaklaşı msergilemekt edir

r

erese

.

2(05).

"Animal welfare" kavra m ı nda kullanı lan

'wel-fare" kelimesinin bazı sözlüklerde (Anon, 1995 ve 2000, SinCıa irve Ark. 1998) ·saOl ı k ve aliyet. rel ah ve mutluluk, iyilikle ilgilikoşullar, şartların iyi gitmesi hali" olarak görülmektedir. Kavramsal analizde ise

'wettare

"

kelimesinin özünüoluşturan"iyilik,iyi olma

hali"anlamınıTürkçe'd e "gOnenç-kelimesinde'vartrk içinde

iyi

yaşama- anlamıyla tam olarak bulduQube -lirtilmektedir(Yaşarve

Yenikaya

.

20(4

)

.

Etik - Hayvan Gônenclilişkisi

Dünya Veteriner Hekimler Birti{li (1990- 199 1),

hayvan g6nencinin saQlanmasında etik yaklaşımın

gerekli olduOunu;Rowan veArk,(199 9), "Hayvan

gO-nenct' teriminin toplumda etik kaygıyı dile getirmek için kullanıldıOını belirtmek tedirler. Tanne nbaum'a (1995) göre gOnenç. etik bir olguyu ifade etmekte olup, karara ve yargıya da ihtiyaç duyar. Hayvanın

gOnenci ile yaşam kalitesini aynı çerçevede de

-Oer1endjren Rowan ve arkadaşlan (1999) bu kap'

s

emoa

saQlık, mutluluk , iyilik ve uzun 'yaşam gibi lar1dı unsurların Onemli kriterler olduQunu vur

-çulamrşlardrr.

Duncan ve Fraser (1997) hayv an gönencini

,"bilimsel genelbirdüşünceolarakde{ıil",

ttayvantara

karşı uygundavranı ş şekliniortaya koymak için " de-Qertersisteminin (eliQin)" biryansıması olarakortaya

çıktlCınıbelirtmektedir. Bruce veBruce'a(2000) çöre

de, hayvan gOoencininetikve toplumsal deQerler ve nonrıIar1a ilişkili QkjuQu ve

bu

kavram içerisinde

sa

-dece

fiziks~ yönlü zarambklar

d

eoil,

aynı zamanda farklı etki lakt6ı1erinin

de

düşünülmesi

ge-rekmektedir. Hayvanlara karşi davranış şeklimiz

genel olarak çevreye davranış biçimimizin bir yan

-sıması olarak ortayaçıkmaktadır. Bu baOlamda,

gO-nerç

tanımında yer alan "vartık içinde

iyi

yaşama" halinin hayvanların en uygun şartlarda"saQlık,

mut-luluk ve Iyilik hallerinin saOlanmasl- anlamıyla tam olarak Ortüşl~o, 'ayrıca

bu

durumun genel olarak

ıZMIRLI.YAŞAR

veteriner

hekimliği etiğinin

ilgi

alanına girdiği

söy-ten

ebütr.

Hayvan gönencinin

sağlanmasında başta

hay-van sahibi olmak üzere

,

hayvan

la

temas halinde

olan b

ireylerin

(veteriner hek

imi,

araştırmacı ,

hayvan

sağlık

tekn

isyeni,

öğrenciler, bakıcı

ve genelolarak

toplum) önemli

sorumlulukları

da

vardır.

Ancak

ge-rekli

şartların

yerine getirilip getiri

lmemesinde

ya da

bunların sağlanıp sağlanmadığının

belirlenmesinde

veteriner hekimlere önemli görev ve sorumluluklar

düşmektedir.

Veteriner hekimler, hayvan gönenci

ko-nusunda hayvan sahib

i

ve hayvanlar

arasında bağ­

lantı

kuran önemli bir köprü

pozisyonundadıriar.

Ve-teriner hek

im,

hek

imlik

hizmetleri

sırasında

hayvan

gönenci sorunuyla

karşılaştığında

karar verebilmes

i

i

çin yasal durumu çok iyi bilmesi gerekmektedir

.

Ya-salarda cevap

bulamadığı

durumlarda veter

iner

he-kimliği etiği

bilgisine dayanarak, etik karar verme sü

-r

eci

i

çerisinde karar vereb

ilir

(Yaşar,

2005b).

Veteriner hekimler hayvanlarla

ilişkil i

insanlara

ve organizasyonlara hayvan gönenc

i

alanında doğru

eti

k kararlar verme ve

onları

b

ilgilendirme

ko-nusunda öneml

i

b

ir

pozisyonda

bulunmaktadırlar.

B

u,

tarafsız

b

ir

yaklaşımla

vete

riner

hek

imleri

gü

-v

enilir

b

ir

yere

koymaktadır

(

Birbeck, 1991)

.

Anatom

i,

b

iyokimya,

f

izyoloji,

hayvan

dav-ranı şları

ve zootekn

i

eğitimi,

hayvan motivasyonuna

etk

i

eden içsel ve

dışsal

faktörler

i

anlamarnıza,

do-layı sıyla hayvanların

norma

l

davranışlarının

an-laş ılmasına katkı sağlar

(Steawarth, 1989)

.

Ancak

veter

iner

hekim

in

hayvan gönenci konusunda ortaya

koyacağı

tutum ve

davranışını

belirleyen etik

de-ğerlerin

b

ilinmesi,

hayvanların

en üst düzeyde

hay-van gönencine

kavuşmalarında

o

ldukça

etkil

i

olacağı

il

eri sürülmektedir (Tannenbaum, 1995

,

Yaşar

ve

Yer

likaya,

2004)

.

Hayvan gönenci

sorunları

gene

lolarak

eko-nom

ik

kaygılar,

önemsemezlik, hayvan

haklarını

göz

ardı

etme gibi

insanları n

hayvan

lara

karşı doğrudan

ya da

dotaylı

tutum ve

davraruşlanndan '

kay-naklanmaktadır.

Odendal (1998), hayvan gönenc

i

problemin

in

tüm yönleriyle ele

alınması gerektiğini

ve

sorunların

"

insan -

hayvan

etkileşimi,

ye-tiştirilecekhayvanların

seçim

i,

besleme

,

yaşam

alan-ları, eğitim,

sosyal

i

htiyaçlar, çevresel zeng

inlik,

hij-yen

,

hayvanların

nak

li,

yetiştirme

h

izmetleri,

yönetim

h

izmetleri,

barınak

hizmetleri

"

aşamalarında oluş­ tuğunu

b

ildirmektedir.

Genelolarak hem f

ikir

o

lunan

konu hayvan

q

ö-n

encinin

sıklıkla

"

bir derece sorunu

"

olduğu

yö

-nü

ndeki

düşünce şeklidir. Farklı

hayvan türlerine ne

ölçüde rahat ve uygun ortam

sağlanacağı,

sorunun

28

et

ik

boyutunu

i

çermektedir. Hayvan g

önenci

b

ilim

alanında

d

ile

get

irilen

b

irçok

sorun et

ik

kaygılardan dolayı

d

ile

get

irilse

b

ile,

bu t

ür

kaygılar

be

lirli

hay-van

larda

be

lirli

sev

iyelerde

çalışılmas ı gerektiğ ine işaret

etmekted

ir (T

annenbaum, 1991

).

Sonuç ve Öneriler

Toplumların

h

ayvan

gönen

ciyle

il

gili

değer

ya

r-gı ları , tutumları

ve bek

lentileri

hı zlı

b

ir

şekilde

d

e-ğişmektedir.

Son

yı llarda

h

ayvan gö

nenci "

duygusal,

top

lumsal

ve po

litik"

b

ir

s

orun

ha

line

gelmiştir

(Sm

ith,

1998).

Rowan ve Ark.'a (1999

) gö

re

"h

ayvan gönenci

"

top

lumda

etik

kaygıyı

d

ile

ge

tirmek i

çin

kullanılan

b

ir

t

erimdir. Bu terimi

tan

ımlamak

iç

in

yapılan

birçok g

i-rişime rağmen

hayvan g

önenci n

esnel olarak ta

-nımlanmaktadı r. Hayvanın

g

önenci ya da

yaşam

ka

-li

tesi

kapsamına sağlık,

mut

luluk

ve uzun

yaşam

g

ibi

pek çok

farklı

unsur g

irmektedir.

Morrow

'a

(2001

)

göre hayvan gönenci

kapsamında

olan

bazı

sorun

lar

et

ik

o

larak

düşünülmesi

gereken

durumlardır.

Tannenbaum

'un

(1995)

belirttiği

g

ibi

veter

iner

hekimliği etiği

ve hayvan

kullanım etiğ inin

ortak ve

farklı alanları vardır.

B

u

bağlamda,

h

ayvan g

ö-nene

inin

gene

lolarak h

ayvan

kullan ım etiği

ç

er-çeves

inde;

veter

iner

hekimliği

ile

bağlantılı

o

larak

ve-teri

ner

hekimliği etiği

il

e hayv

an

kullanım etiğ i ni n

kesiştiği

a

landa

değerlend i rilmesi gerektiğ i

s

öy-l

enebilir.

Hayvan gönencin

in

sağlanmas ında

hayva

n

s

a-hibinin

yanında

veteriner hek

imlerin

de

ö

nemli so

-rumlulukları olduğu (Yaşar,

2005b); hayvan gö

-nene

inin

sağlanabilmes inin ,

et

ik

karar

ve

rme

sürecinin çok

i

yi bilinmesine

(Yaşar,

2005b

,

Özen

,

2005)

,

konu

i

le ilgili tüm gerçek

lerin,

değerlerin ,

i

l-keler

in

tarafsız

ve

çıkar

gözetmeksizin gözden ge

-ç

trümeslne

ve bilg

iye

dayalı

olarak izlenmes

ine

bağlı

olduğu

(Ozen, 2005)

;

Dünya Veteriner Hekim

ler

B

ir-liği

veter

iner

hek

imlerin

hayvan

lardaki

hastalıkların

tanısı ,

tedavis

i,

kontrolü ve erad

ikasyonundaki ü

s-tünlüklerin

i

kabul ed

ip

onayladı ğ ı

ve

ayrıca

ha

y-vanların acısını, sıkıntısını

ve

endişesini

azaltmaya

yöne

lik

o

lan

sorumlulukları n ı

ve

"H

ayvan G

önenci

"

konusundaki

r

ollerini de kab

ul

ettiği

b

ilinmektedir

(WVA, 1990-1991)

.

Bu çerçeve

de

vete

riner h

e-kimler

in

hayvan sah

ibi

ve hayva

n

arasında

orta

nok-tada, et

ik

b

ir

duyarlılıkla

ve

tarafsız

bi

r

anlayış

iç

e-r

isinde

bulunmas ıgerektiğ i

il

eri s

ürülebilir.

Sonuç olarak;

Hayvan gönenci

alan ındaki

top

lumsal

değişi mi n

gelişmiş

ü

l

ke

l

erder daha

hı zlı olduğ u ;

h

ayvan g

vetermerIIl'klmlij!,1EllA!. ..

eti~ininve özelolarak da veteriner hekimli~i etiğinin

bu alanla keslşım noktalarında yer aldlQı; vete riner

hekimlerin hayvan gOnencipro b le m inin çözülmesine

yönelik olarak hayvan sahibiyle hayvan arasında

orta noktada bulunmasıgerektiQi ve bu pozisyonun

hayvan gOnenci problemlerinin çözümünde oldukça

önemli oIduOu;hayvan gOnenci sorunlarınınhayvan

kullanım.etiOinin ve veteriner hekimliQi etiQi ile doğ4

Ndan ilişkili bir konu olduQu ve bu baQlamda

ve-teriner hekimliQi etiOinin ve dolayısıylahayvan k

ul-Ianımı eti{ıinin biyoelikle olan bilimsel ve glıçtü

oaçıan olduOu düşünüldü\)ünde biyoetik

kong-relerinde "hayvan

g6nencr

konu başlıqmm

da

ayrı

bir bölüm olarak deoerlendirilmesi gerektiği Batı

ül-kelerinde hayvan gOnenci kapsamında

de-ğerlendirilenMa raşt ı rmaetikkuruüan"velveya"de ne y

hayvanları etik kurullarının- konuyla olan ba~­

Iantısınınbiyoetik çerçevesinde de ele alınmasının

pozitif bilime katkı saQlayacaQı;Tü rkiye'de yeni ge-lişmeye "ha yv a n

gönenci

kavramının- etikle olan

ba\)larının ön plana çıkarılmasının hayvan gönenci

sorunlarınıntespiti ve analizindeyararlıoIaca!)1 ve

il-gili kurum ve kuruluşla ra ışık tutacağıönerilebilir.

Kaynaklar

Anan.(1995).

wenere.

Collins Cobuild Engtish Dictiooary,

Harper Collins Publishers,p.1898,london

Anon.(2000).

weutare.

The New International Webster's

Dictionary Thesaurus (Encyclopedic Edltion), p.1112,T

ri-dent Pressıntematıonaı,Canada

Appleby,M.C.and Hughes 8.0 . (1997).Introduction. In:

Animal weırare . Eds.Michael C. Appleby and Bany O.

Hughes. pp. XI·XII, University Press,Cambridge- UK

Birbeck,A.(1991). A EuropeanPerspective on Farm Ani

-malWellare.JAVMA 198 (8): 1377·1380

Briese,A. (2005). AnimalWell areaspartol the Velerinary

Curriculumandtothe European legalBasislorTeaching

AnimalWellarein the Veterinary Sciences. "lR02/ABlAG

-01 nolu Twinning Söz leşmesi: Tür1Uye'de Hayvan Relah ı

Müfredalının Avrupa Birli~i Müklesebalma Uy -gunlaştırılması " Konulu SeminerToplantıları. 13-14 Nisan 2005, Ankara

Bruce, D.M. and Bruce, A. (2000). Animal Wellare and

Use. In:tjvesıcc k Elhics and Quality ol ure. Eds: John

Hudges veIn K.Han,pp:53·77,Edinburgh, UK

Chrisliansen, S. and Sandoe,P. (2000). Bioelhics: limils

lo lhe Interlerence

wnn

lile. Animal Reproduclion

Sci-ence, 60-61: 15-29 .

Dinçer.F.(2001).Tıpve VeterinerHekimliği Etiğine K

om-paralilBirYaklaşım.II.UlusalTıbbiEtik KongresiBildiri

Ki-labı,TürkiyeBiyoeıik. Yayınları,Ankara. 5:10-17

Dinçer, F. ve Menıeş ,

A.

(1994).Veteriner Hekimliği ve

Hayvan Hakları Açısından ElıkKurunar.T.Klin.TıbOi Etik

Derg.,2(3):148-150

Oısıcan, I.J.H.andFraser,D. (1997).Undersıanı:ing

Ani-mal Wellare. In:AnimaıWellare. Eds. Michael C.

APPIebY

veBanyO.Hı.qıes.pp:19-31,Univ.Press,

carrbridge-

UK

Hewson, C. (2004). Whal's Animal weltare seence All

Aboot? Can Vet J 45:254-258

Morrow, J. (2(01). Evalualing Management Practices

rcr

Their Impacl on

weue

re

.

JAVMA219: 1374 - 1376

Odendal, J.S.J.

(1998).

AnimalWellarein

Practce.

App-lied Animal BehaviourSdence, 59:93-99

Özen, A.(2005).Hayvan Gönencinde Etik Karar Verme

Süreci ve Temel Elik Ilkeler.Tür!<iye'deBirinci Hayvan

Re-lahı ve VeterinerHekimliği Eğitimi Konleransı Bilariler

Ki-tabı,PozitifMatbaacılık,Ankara.s.83-92

Rowan,A.(1997).The Concepı of Animal Welfare and

Animal Suffering. Animal AJ1emalives,

wenare

and Eı­

hics, l.F.M. van Zuphl en and M.

aans

.

edilors.p:

157-167,PubIished:ElSevier

see-ce

B.V.,Amsterdam

Rowan,A.N_, Obrien H.,Ihayer, lo and Patrcoek, G.J.

(1999). Farm Animal

wenare -

The Focus of Anima!

Pro-tectionin

The

USAinthe 2151Cenıury FarmAnimaı

Wel-lare. Tults University

School

of Velerinary Medicine.

pp.1-99. httplJwww.tults .edulVetlda/faw.pdf.Erişim

re-m

:

25.05.2005

Sandoe,P.and Crisp,A.(1997).Ethics.In:Animal

Wel-fare.Eds. Michael C.

APPIebY

and BanyO. Hughes. pp.

3-17,University Press,cambridge- UK

SirıclairJ, Hanks P, ve Fox G(1988).

wenare

.

Metro

es-lins Co-build Essenlial Oiclionary. s.1184 (Çev. Önder

Renkliyıldınm)Metro Kitap Yay.

ve

Paz.,Istanbul

Smith, C.H.B.(1998).veıenoerıeosand Animal Well

are-A New Zealand Persoeceve. Applied Animar Behaviour

Science 59:207-218

steewert.

M.(1989).Teaching ol Animal Welfare lo Ve-ıerinary Sıuoenıs. In:The Congress Book ol the Status ol

Animals: Elhics,Educalion and weıtare. Eds. David

Pa-terson and Mary Palmer.pp.201-206,BPCC

wneaton's

Lld.,UK

Tandy, J.(1989).The Role of the Velerinarian in Animal

Wellare- Prectcel Dilemmas.In:The Congress Book of

Ihe Status ol Animals: Eıhics, Educalion and weıte r e .

Eds. David Paterson and Mary Palmer. pp.182-190.

BPCC wneetc n'eltd.,UK

Tannenbaum, J. (1991). El hics and Animal Wellare: The

Inexl rableccnoectıcn.JAVMA198(8):1360- 1376

Tannenbaum, J. (1995). The neture and Importance of

Vel erinary Elh ics-Fundamenlal Concepts. In: Velerinary

Ethics:Animalwenere.Chentaeıauo n s.Compelition and

Collegiality. Mosby-Year Book. rnc.. USA. pp:1-13, 171

-175

World Veterinary Associabon (1990-1991). Policy

Sta-tement on Animal wenere. Well·Being and Ethology. WVA Bulletin, 7(2):38-39

Yaşar, A. (200Sa). Selçuk Üniversiıesi Veleriner

Fa-küllesi'noo Hayvan Göoenci E~ilimi. Türkiye'de Birinci

Hayvan Refahı ve Veteriner Hekimliği Eği ti mi Konleransı

BildirilerKitabı,Pozıtil Matbascıiık.Ankara. s. 37--47

Yaşar, A.(2005b).TarihselBır B8.kıŞ AçısıytaHayvan

Oö-nenci: Veteriner Hekimliği Eliği, Hayvan KunammEliği,

HayvanGönencive VeterinerHekimIlişkisi. Türkiye'de

Bi-rinciHayvan Refahı ve Veteriner Hekimliği Eğitimi

Kon-feransıBildirierKitabı, PozitılMatbaacılık,Ankara. s.5J.66

Yaşar, A.ve Yerlikaya.H.(2004).HayvanG6nenci -

Ve-teriner Hekimliği Jlişkisi ve Avrupa Birliğindeki Yasal

Dü-zenlemeler Üzerine Bir Araştırma. vet.Bil. Oerg.. 20(4):