M i l l î d e ğ e r l e r i m i z :
Ahlat ve Erzurum Tarihler^ Müellifi ABDURRAHİM ŞERİF
Prof. Mükrimin Halil Umumî tarih, yahut bir devrin veya ülkenin tarihi yazıldığı gibi şehirlerin tarihini de yazmak, orta zamandanberi bugüne kadar de vam eden bir anane olmuştur. Orta zamanda îslâmlar, kendi şehir ve kasabalarının tarihlerini yazmağı itiyad edinmişlerdi. Yeni zamanda ise AvrupalIlar bu işte daha ileriye gittiler.
Bizde ötedenberi tarihin her sahası gibi şehir tarihi yazmak ta ihmal edilmiştir. Ancak B u r s a hakkında birkaç tarih yazıldığı gi bi Edirne hakkında da Enis-ül Müsamirin adlı Abdurrahman Hibrî tarafındna bir kitap kaleme alınmıştır. Fakat gerek Bursa tarihleri, gerek bu Edirne tarihi her bakımdan eksiktir. Daha ziyade hal tercümelerini ihtiva etmektedir.
Tanzimattan sonra fikir hareketinin her sahasında bir gelişme olduğu gibi tarih sahasında da ciddî çalışmalar ve bu arada şehirle rin tarihini de yazma teşebbüsleri başlamıştır. Bundan yarım asır ev vel Ahmet Bâdi Efendi, büyük bir «Edirne tarihi, cilt I, II, III» yaz dığı gibi H. Hüsameddin de «Amasya tarihi» ni kaleme almış, bunu örnek sayan birçok kimseler kendi şehirlerinin tarihlerini vücuda ge tirmeğe çalışmışlardır. Bu cümleden olmak üzere Abdurrahim Ş erif in adını ve çalışmalarını zikretmek lâzımdır.
Erzurumda 1895 de doğan Abdurrahim Şerif ilk ve orta tahsili-den başlıyarak bugüne kadar Fransamn siyasî fırkalar tarihini takip edeceğiz ve göstereceğiz ki umumî irade, Rousseau’nun düşündüğü muhayyel mekanizma içinde olduğu gibi, öyle kolaylıkla tahakkuk edecek bir faraziye değildir. Fakat diğer taraftan bu faraziye, siyasî mücadeleleri körükleme vazifesini görüyor ve beki de parça parça tahakkuk ediyor. Keza yine göstereceğiz ki Duguit’nin âmme hiz meti dediği Devletin «hâkimiyet» i, hürriyet peşinde koşan ferdin veya fertler zümresinin tazyiki karşısında «hürriyet» i, tedricî su rette kabul etmektedir. Ferdin vazifesi de sadece körükörüne bir fonksiyon rolünü ifa etmek olmayıp fırkalar, gruplar ve her çeşit siyasî teşkilâtlar vasıtasiyle «hürriyet» peşinde koşmaktan ibarettir.
— 16
ni yine orada yaptı. Henüz Erzurum idadisinde iken tarihçiliği ile şa kalaşan bazı arkadaşlarının yaptıkları talebe şakaları, onun daha şim diden müverrihlik itiyatlarına sahip olduğunu göstermekte idi. Fa kat mukadderat onu Erzurumun millî .inkilâp başlangıçlarında ismi çok geçen (A l Bayrak) matbaa ve gazetesinde mürettip yaptı. 1914 harbinin sonunda Erzurumdan hicret eden Abdürrahim Şerif 1920 de memleketine dönünce ilk mektep hocası görüyoruz. Geçirdiği bir imtihanda muvaffakiyet kazanarak lise tedrisatına geçti. Yirm i sene- denberi orta tedrisatta tarih muallimliği yapan Abdürrahim Şerif, bir taraftan da gerek kendi öz şehri, gerek civarındaki şehir ve ka sabalar hakkında tetkiklere başlamış, mahallî vesikaları (kitabelerle mevsuk şhsiyetlerin ağzındaki menkulatı) topladıktan sonra Îstan- bula gelerek kütüphanelerdeki yazma ve basma eserleri yoklamış, üç dilde (Türkçe, Arapça, Acemce) ki eserlerden istifade ederek tetkik sahasına ait rastladtğı bilgileri iktitaf eylemiş, bilmediği dillerdeki kitapları da erbabına tercüme ettirmiş, bu suretle malzeme tedari kinden sonra Erzuruma çekilerek eserlerini yazmıştır.
Merhum meslekdaşımızm iki kıymetli eseri basılmış bulunuyor. (Ahlat Kitabeleri), müellife çok büyük fedakârlığa mal oldu. Van gö lü havzasındaki Ahlat, Erciyeş, Adelcevaz gibi kasabaları tetkik içiin Erzurumdan iki defa katır yolculuğu ile çeşitli zahmet ve tehlikeleri göze alarak bu mıntakaya gitti, tetebbu’larını bitirdikten sonra topla dığı malûmatı bu tetkiklere ekliyerek eserini vücuda getirdi. Yalnız memleketimizde değil, Garb âlimleri tarafından da pek ziyade tak dir edilen bu eser şüphesiz bazı eksiklikleri ile beraber gerçekten Anadolu’nun (Van - Ahlat) mmtakası hakkında yegâne yazılmış toplu, kıymetli bir kitapttr. İçinde şimdiye kadar hiç kimsenin gör mediği vesikalar bulunmaktadır.
Kıym etli tarihçinin ikinci eseri ise (Erzurum tarihi) dir. Bu da yalnız Erzurumun değil, ayni zamanda ona bağlı olan kazaların bil hassa Bayburdun kitabelerini tamamiyle ihtiva ediyor. Bu kitabın orta zamandan bahseden birinci cildi, merhumun diğer eseri gibi büyük fedakârlıklar ve mahrumiyetler, yoksulluklar pahasına basıl mış idi. Osmanlı devrinden bahseden, bu devirdeki kitabeleri, arşiv vesikaları havi olan ikinci cildi ise henüz basılmamıştır. Erzurum belediyesini bilhassa bütün Halkevleri gibi bulunduğu mıntaka ve şehirin tarihini yazmak vazifesini üzerine almış olan «Erzurum Halk evi» nin bu ikinci cildi ziyaa uğratmamasını ve ailesinden satın ala rak behemehal bastırmasını muvafık görüyoruz.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
