597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYYE SİCİLİ’NİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ (H. 1284-1285 / M. 1867-1868)
Sıtkı SARA Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Prof. Dr. Mustafa GÜLER Temmuz 2019
i T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ
597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYYE
SİCİLİ’NİN TRANSKRİPSİYONU VE
DEĞERLENDİRMESİ (H. 1284-1285 / M. 1867-1868)
Hazırlayan Sıtkı SARA
Danışman
Prof. Dr. Mustafa GÜLER
ii
YEMİN METNİ
Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1284-1285 / M. 1867-1868)” adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.
iii
iv
ÖZET
597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYYE SİCİLİ’NİN
TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ (H. 1284-1285 /
M. 1867-1868)
Sıtkı SARA
AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
Temmuz 2019
Danışman: Prof. Dr. Mustafa GÜLER
Çalışmamızda şerՙiyye sicillerinin yerel tarihe olan katkısından bahsedilmiş ve Hicri 1284 – 1285(M. 1867-1868) tarihlerini kapsayan 597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili’nin transkripsiyonu yapılarak belge özetleri de çalışmaya eklenmiştir. Belirli başlıklar altında değerlendirmeye tabi tuttuğumuz sicil, genel ve yerel tarihe sağlayacağı katkı bakımından önemli bir kaynak niteliğindedir.
v
ABSTRACT
THE TRANSCRIPTION AND EVALUATION OF COURT
RECORDS’ BOOK KARAHISAR-I SAHIB WITH 597
NUMBERED (H. 1284-1285 / M. 1867-1868)
Sıtkı SARA
AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF HISTORY
July 2019
Advisor: Prof. Dr. Mustafa GÜLER
In our study, it was mentioned about the contributions of the court records to the local history of Karahisâr-ı Sâhib and the summaries of documents was added to the study by transcripting the numbered 597 court record which includes the dates between Hijri 1284 and 1285(M. 1867-1868). The record which was evaluated within the basic heading can be considered as a resource to the general and local history due to its contributions.
vi ÖNSÖZ
Şerՙiyye sicilleri Osmanlı Tarihi bakımından önemli bir yere sahiptir. Özellikle şehir tarihçiliği ve özel tarihin vazgeçilmez kaynaklarındandır. Zira şerՙiyye sicilleri ait olduğu yerin idari, sosyal, kültürel, iktisadi ve hukuki yapısı hakkında bilgiler barındırmaktadır. Bu düşünceyle 597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili tez konusu olarak ele alınmıştır.
Çalışmamızın giriş bölümünde şerՙiyye sicili ve yerel tarihin kısa tanımı yapılarak ikisi arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi uygun görülmüştür. Yine giriş bölümünde defterin tanıtımı yapılmıştır.
Birinci bölümde, transkripsiyonu yapılan defter belirli başlıklar altında değerlendirilmiştir. Bu bölümde Karahisâr-ı Sâhib’in o dönemdeki idari-fiziki, sosyo-kültürel ve iktisadi yapısı gerek tablolar halinde gerekse belgelerle örneklendirerek ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Son bölümde ise 597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili’nde yer alan belgelerin transkripsiyonu verilerek okunamamış olan kelimelere (…) konulmuştur. Belgelerin özetleri de yine son bölümde yer almaktadır.
Osmanlı tarihi ve yerel tarih adına bilinmezin en aza inmesini ve yeni bilgileri günyüzüne çıkarmayı amaçladığımız bu çalışmamız gibi benzeri şerՙiyye sicili çalışmaları devam ettiği takdîrde tarihimize ışık tutacağı kanaatindeyim.
Tez aşamasında bana destek olan eşim Merve SARA’ya ve bu sürecin zorlu zamanlarındaki enerji kaynağım olan kızlarım Hatice, Aybike ve Gökçe Naz SARA’ya minnettarım. İyi ki varsınız.
Bu çalışmamda benden yardımını esirgemeyen, bilgi ve tecrübesiyle bana yol gösteren değerli hocam Sayın Prof. Dr. Mustafa GÜLER’e teşekkür ederim.
Sıtkı SARA Temmuz 2019
vii
İÇİNDEKİLER
YEMİN METNİ ... İİ
TEZ JÜRİ KARARI VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI ... İİİ
ÖZET... İV ABSTRACT ... V ÖNSÖZ ... Vİ İÇİNDEKİLER ... Vİİ TABLOLAR LİSTESİ ... İX KISALTMALAR ... X GİRİŞ ... 1
1. YEREL TARİH VE ŞERՙİYYE SİCİLLERİ ... 1
2. 597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYYE SİCİLİ’NİN TANITIMI ... 4
BİRİNCİ BÖLÜM 597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYYE SİCİLİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ 1. KARAHİSÂR-I SÂHİB SANCAĞI’NIN İDARİ VE FİZİKİ YAPISI ... 5
1.1. KAZA, NAHİYE VE KÖY ADLARI ... 5
1.2. MERKEZ MAHALLE ADLARI ... 12
1.3. MERKEZ KAZA DIŞINDAKİ MAHALLELER ... 16
1.4. MEVKİ ADLARI ... 17
1.5. SİCİLDE GEÇEN DİĞER SANCAK, KAZA VE KÖYLER ... 18
1.6. DİNİ VE SOSYAL YAPILAR ... 19 1.6.1. Camiler ... 19 1.6.2. Vakıflar ... 20 1.6.3. Medreseler ... 22 1.6.4. Hanlar ve Hamamlar ... 23 1.6.5. Tekke ve Zaviyeler ... 23
2. KARAHİSÂR-I SÂHİB SANCAĞI’NIN SOSYO-KÜLTÜREL YAPISI ... 23
2.1 DEMOGRAFİK YAPI ... 24
viii
2.2.1. Nikâh Akdi ve Mehir ... 25
2.2.2. Boşanma ... 26
2.2.3. Nafaka ... 26
2.2.4. Verâset ... 27
2.2.5. Vesâyet ... 28
2.2.6. Kefâlet ... 28
2.2.7. Poligami (Çok Eşlilik) ... 29
2.3. BAZI EŞYA VE GİYECEKLER ... 30
2.4. MÜTEFERRİK DAVALAR ... 33
3. KARAHİSÂR-I SÂHİB SANCAĞI’NIN İKTİSÂDÎ YAPISI ... 36
3.1. MESLEK GRUPLARI ... 36
3.2. BAZI EŞYALARIN FİYATLARI ... 41
3.3. HAYVAN FİYATLARI ... 45
3.4. TARIM ÜRÜNLERİ FİYATLARI ... 47
3.5. EMLAK FİYATLARI ... 48
İKİNCİ BÖLÜM 597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYE SİCİLİNDE YER ALAN BELGELERİN ÖZETLERİ VE DEFTERİN TRANSKRİPSİYONU 1. DEFTERDE BULUNAN BELGELERİN ÖZETLERİ ... 53
2. DEFTERİN TRANSKRİPSİYONU ... 121
SONUÇ ... 519
KAYNAKÇA ... 522
ix
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Defterde Bulunan Kaza, Nahiye ve Köy Adları ... 5
Tablo 2. Sicilde Geçen Merkez Mahalleler ... 12
Tablo 3. Sicilde Geçen Diğer Mahalleler ... 16
Tablo 4. Sicilde Yer Alan Mevki Adları ... 17
Tablo 5. Karahisâr-ı Sâhib Dışında Sicilde Geçen Sancak, Kaza ve Köyler ... 18
Tablo 6. Camiler ve Belge Numaraları ... 20
Tablo 7. Vakıflar ve Belge Numaraları ... 21
Tablo 8. Medreseler ve Belge Numaraları ... 22
Tablo 9. Hanlar ve Hamamlar ve Belge Numaraları ... 23
Tablo 10. Tekke ve Zaviyeler ve Belge Numaraları ... 23
Tablo 11. Bazı Eşya ve Giyecekler ... 30
Tablo 12. Meslek Grupları ... 37
Tablo 13. Bazı Eşya Fiyatları ... 41
Tablo 14. Hayvan Fiyatları ... 45
Tablo 15. Tarım Ürünleri Fiyatları ... 47
x
KISALTMALAR a.g.e. : Adı Geçen Eser
a.g.l. : Adı Geçen Lügat b. : Baskı
bkz. : Bakınız
C. : Cilt
DEÜ : Dokuz Eylül Üniversitesi
DİA : Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ed. : Editör
H. : Hicri
Haz. : Hazırlayan
K.S.Ş.S. : Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili
M. : Miladi M.Ü. : Marmara Üniversitesi nr. : Numara s. : Sayfa S. : Sayı T.C. : Türkiye Cumhuriyeti
T.D.A.V. : Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı vb. : Ve benzeri
vd. : Ve diğerleri vr. : Varak
1 GİRİŞ
1. YEREL TARİH VE ŞERՙİYYE SİCİLLERİ
Tarihin tanımı tam manasıyla yapılamamıştır. Her yapılan tanım eksik kalır ve manayı tam karşılamaz. Bu yüzden tarihin tanımını yapmak bir hayli zordur.
Tarihin, en basit ifadeyle <<geçmişin bilimi>> olarak tarif edildiğini1 aktaran
Mübahat Kütükoğlu’na göre bu, eksik bir tariftir. Tarihin, geçmişte insanlar tarafından meydana getirilen olayları bize ulaştırdığını düşünen Kütükoğlu, tarihi zamanın geri çevrilemez olduğunu ve dünyanın dönüşüyle aynı ritim içinde aktığını savunmaktadır2. Yani tarihi olayların tekrar edilemeyeceğini, geçmişten günümüze
insan vasıtasıyla gelen olayların birbirleriyle bağlantılı olduğunu savunuyor diyebiliriz. Klasik bir ifadeyle tarih; insanoğlunun geçmişte yaşadığı olayların, belgeler ve kaynaklar ışığında bir tarihçi vasıtasıyla günümüze aktarılması ve değerlendirilmesidir. Ayrıca tarih, bu olayların yorumlanarak günümüzün anlamlandırılmasının ve benzeri olaylar ile bağdaştırılarak geleceğin tahmini ve planlamasının vazgeçilmez bir bilimidir.
Tarih yazımına gelince, umumi tarih ve husûsi tarih olarak ikiye ayrılabilir. Umumi tarih, adından da anlaşılacağı üzere genel bir ifade olarak dünya tarihi ve benzeri konuları içerir. Husûsi tarih ise konusuna göre değişiklik gösterebilir. Örneğin Avrupa Tarihi husûsi bir tarihtir. Bunu biraz daha açacak olursak herhangi bir devletin, milletin, şehrin veya şahısların, hatta kasaba ve köylerin siyasi, iktisadi, askeri ve kültürel tarihi olabilir. Yerel tarih de husûsi tarih yazımına girer. Fakat tarih yazımı umumiyetle büyük devletlerin, büyük adamların veya savaşların mevzû bahis olduğu bir yazım şekliyle günümüze kadar süregelmiştir. Bu yüzdendir ki yerel tarih hep arka planda kalmıştır.
Esra Danacıoğlu’na göre yerel tarih; tarihin aşağıdan yazıldığı şekillerden biri
olarak kabûl edilebilir. Bir anlamda yerel tarih, ulusal tarih yazılır ve tarih anıtsal olayların resmigeçidi diye sunulurken ‘tarihin molozları’ olarak bir kenara
1 Mübahat Kütükoğlu, Tarih Araştırmalarında Usûl, 6. b., Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1998, s.1. 2 Kütükoğlu, a.g.e., s.2.
2
atılmışlara eğilmek3demektir. Bu bağlamda yerel tarihin özelden genele doğru
tamamlayıcı bir nitelikte olduğunu söyleyebiliriz.
Yerel tarih araştırmaları birçok konuda önem arz eder. Her şeyden önce birey yaşadığı toplumun ve coğrafyanın geçmişini iyi bilmesi gerekir. Geçmişte yaşananların neden ve sonuçlarını, bölgenin kültürünü ve değişime uğrayan yanlarının farkında olmalıdır. Zira bugünü aydınlatabilmek, geleceğe yön verebilmek, geçmişin bilinmesiyle mümkündür. Aidiyet duygusunu ön plana çıkartır. Bireylerin yaşadıkları doğal ve tarihi çevreye karşı duyarlı olmaları konusunda bilinçlenmelerini sağlar. Zamanla unutulmuş veya unutulmaya yüz tutan gelenek ve göreneklerin, örf ve adetlerin yeniden hayat bulması ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlar. Böylelikle nesiller arası doğal bir köprü vazifesi görüp kopukluğu ortadan kaldırmakta yardımcı olur.
Yine bölgenin başkaları tarafından tanınmasını sağlar. Bu açıdan bakıldığında ise bölgenin tarihsel turizminin canlanmasına vesile olup ekonomik girdi sağlaması, yöresel yaşantının tanıtılması gibi birçok konuda fayda sağlayabilmektedir. Ayrıca, araştırılan bir kasaba tarihi ilçe tarihine, araştırılan bir ilçe il tarihine ışık tutar ve bütün bunların hepsi ülke tarihi yazımında büyük katkı sağlar.
Bölgenin kalkınması adına siyasi ve iktisadi projeler geliştirmede, fikir üretmede yardımcı olabilir. Yeni araştırmalara öncü niteliğindedir. Yerel Tarihin faydaları saymakla bitmeyecek kadar fazladır. Bir o kadar da önemlidir. Zira kendisinden faydalanılabilecek bir kaynak konumundadır.
Başvurulabilecek kaynaklara baktığımızda ise çeşitli kurum ve devlet arşivleri ile kütüphaneler bizleri yerel tarih adına temel kaynaklara ulaştırmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivi ve Ankara Milli Kütüphane bu kurumların başında gelir. Buralarda tapu tahrîr defterleri, şerՙiyye sicilleri, avarız defterleri, vakıf kayıtları vb. belgeler kaynak olarak kullanılabilir.
Yine hem Osmanlı döneminde hem de Cumhuriyet döneminde belirli yıllarda yayımlanan Vilayet Salnameleri de başvurulması gereken temel kaynaklardandır.
3 Esra Danacıoğlu, Geçmişin İzleri Yanıbaşınızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz, 2. b., Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
3
Şehirlerin halk kütüphanelerinde ve üniversitelerin kütüphanelerinde yer alan tezler, ansiklopediler, haritalar, geçmişte çıkartılan ve günümüzde de çıkartılmaya devam eden yerel gazete ve dergilere de kaynak olarak başvurulabilir.
Bunların dışında araştırılacak olan bölge halkının yeme-içmesinden giyim kuşamına, konuşmasından eğlencesine, kullandığı eşya ve malzemelerden yaptığı işe kadar başlı başına bir kaynaktır. Araştırılacak bölgenin iklimi, coğrafi etmenleri, mimarisi, mezar taşları, arkeolojik kalıntıları, tekke-zaviye ve çeşme gibi tarihi eserleri, varsa belediye, okul ve hastane gibi kurumların kayıtları da yerel tarih için ana kaynak niteliğindedir. Bu ve benzeri örneklerele bölgenin kaynak niteliğindeki malzemeleri çoğaltılabilir.
Yerel tarih araştırmalarında kullanılan en önemli kaynaklardan bir tanesi de yukarıda bahsedildiği gibi, XV. yüzyılın yarısından başlayarak XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadarki dönemde tutulan şerՙiyye sicilleridir. En azından 472 yıllık Türk tarihini; iktisadî, siyasî, sosyal ve hukukî alanlarda yakından ilgilendirmekte ve kısaca Türk kültür ve tarihinin temel kaynaklarının başında gelmektedir4. Kadı sicilleri, kadı
divanı, mahkeme kayıtları, sicillât-ı şerՙiyye ve yaygın kullanımı ile şerՙiyye sicilleri gibi birçok isimle anılan bu defterler kadı veya nâibi tarafından tutulmakta ve çeşitli türden belgeleri içermektedir5.
Kadıların bulundukları yerlerde birer şerՙi mahkemenin kurulduğu bilinmektedir. Şerՙi ve hükmi uygulamalarla ilgili işleri kendilerine gönderilen emirler çerçevesinde görerek İslam Hukuku’na göre karar veren kadıların, nikâh, evlenme, boşanma, miras taksîmi, yetim ve gaip malının korunması gibi konularda verdikleri kararlar, klasik Osmanlı ailesinin en ince ayrıntısına kadar irdelenmesine imkân sağlamaktadır. Ayrıca vakıf hükümlerine uyulması, cürüm ve cinayet gibi bütün diğer davalar ile ilgili kararlar ve benzeri husûslara dair bilgiler de insanlar arasındaki diyalog, komşuluk ilişkileri, mahalle yapısı, demografik dağılımlar, icra edilen meslekler ve her türlü yiyecek, içecek, kullanılan eşya ve saire hakkında bizlere önemli bilgiler sunmaktadır6. Tarih ilminin ve özellikle yerel tarihin vazgeçilmezi olarak
4 Ahmet Akgündüz, Şerՙiye Sicilleri, C. I., T.D.A.V. Yayınları, İstanbul 1988, s. 11. 5 Yunus Uğur, “Şerՙiyye Sicilleri”, DİA, C. 39, İstanbul 2010, s. 9.
4
nitelenebilecek şerՙiyye sicilleri, hukuk, iktisat hatta coğrafya gibi ilimlere de yardımcı kaynak niteliğindedir.
2. DEFTERİN TANITIMI
Defter; 89 varak, 178 sayfa ve 439 belgeden ibarettir. 1 numaralı sayfa ile 171-178 arası sayfalar dâhil olmak üzere boş bırakılmıştır. Ayrıca 76 ve 589 numaralı belgeler boş olup, 183 ve 597 numaraları iki defa geçmektedir. Defter 427 numaralı belge ile başlamakta ve 689 numaralı belgeden sonra kadı değişimi gerçekleşmektedir. Yeni kadı ile beraber belge numaraları 1’den başlatılmıştır. Bununla birlikte defterde kayıt tutulurken 460. belgeden sonra 491 diye numaralandırılarak devam edilmiştir. Hicri Rebiülahir 1284 – Rebiülahir 1285 (M. 1867-1868) tarihleri arasındaki mahkeme kayıtlarını içeren defterde ayrıntılı bir tereke kaydına rastlanmamıştır. Sicilde ta’lik yazı türü kullanılmakla beraber bazı kısımlarda yazının tekdüzeliği bozulmuş ve birden fazla kâtibin kayıt tuttuğu görülmüştür. Ciltli, ebrusuz ve fiziki olarak 19,5 x 54 cm boyutlarındadır.
597 numaralı defter İstanbul’da Başbakanlık Osmalı Arşivinde muhafaza edilen 173 adet Afyon Şerՙiyye sicilinden bir tanesidir. Ayrıca mikrofilmleri de mevcut olup, araştırmacıların internet üzerinden ulaşımına açıktır.
5
BİRİNCİ BÖLÜM
597 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERՙİYYE SİCİLİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ
1. KARAHİSÂR-I SÂHİB SANCAĞI’NIN İDARİ VE FİZİKİ YAPISI Osmanlı Devleti’nde, 1864 vilayet nizamnamesi ile taşra yönetimi yeniden düzenlenmiş, vilâyet yöneticisi vali, sancak yöneticisi mutasarrıf ve kaza yöneticisi kaymakam olarak belirlenmiştir. Daha sonra oluşturulan nahiyelerin başına da yönetici olarak nahiye müdürü atanmıştır7.
1.1. KAZA, NAHİYE VE KÖY ADLARI
Çalıştığımız şerՙiyye sicili tarihine göre Karahisâr-ı Sâhib o dönemde Hüdavendigar Vilayeti’ne bağlı bir sancaktır. Bu tarihte Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’na bağlı aşiret kazaları da dâhil toplamda 15 adet kaza bulunmaktadır. Bununla birlikte defterde geçen nahiye, köy ve mahalle adları da aşağıda tablolar halinde verilmiştir. Tablolarda verilen nahiye ve köyler bağlı bulundukları kazalarla birlikte belirtilmiştir. Tablo 1. Defterde Bulunan Kaza, Nahiye ve Köy Adları
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Karahisâr-ı Sâhib Ahvat 657
Akviran 448, 591, 173, 183
Anbanaz 176
Araplı 558
Aşağı Tandırı 597
Şehrabad Bahtlı Höyüğü 628
Belce 526
Bostanlı 43, 205
7 İbrahim Solak, “Osmanlı Devletinde Taşra Teşkilatı”, Osmanlı Teşkilat Tarihi, 2. b., Grafiker Yayınları, Ankara
6 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Büyük Corca (Fethibey) 597, 140, 144, 157, 220 Büyük Kalecik 605, 86, 167 Çakır 82, 91, 93, 148, 149 Çalışlar 158 Çavdarlı 434, 111 Çıkrık 433, 43, 133 Çobanlar 434, 449, 454 Çukur 527 Demirli 164 Deper 526, 527, 528, 529, 569, 579, 630 Dinar 580, 58, 61 Doğanlar 43 Erkmen 459, 586, 211 Gebeceler 434, 509 Halımoru 561 Harmanlı 434
7 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Işıklar 434, 454, 460, 525, 543, 560, 169 İbrik 20 İnaz 456 İsce 508, 516, 203 İsmail 55 Kaleli 454, 497 Karaarslan 528, 529, 540, 541 Karacaviran 454, 528, 529, 561, 564, 592, 95, 178 Kışlacık 216 Kozluca 453, 196, 197, 205 Köprülü 445, 458, 641, 214 Kumartaş 498 Küçük Kalecik 605, 653 Leğen 601 Mihail 595 Osman 198 Salar 434, 529, 624
8 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Sipsin 428, 524, 52, 108 Susuz 531, 60 Sülün 451, 505, 542, 624, 625, 626, 42, 48, 106 Sülümenli 449, 502, 526, 527, 528, 193, 198 Yabancık 157 Yukarı Tandırı 124, 223, 224 Bolvadin Armutlu 555 Gölkarabağı 429 Oyumağaç 170
Çal Ali Fakiler 452, 616, 617, 618
Çoğaşlı 552 Baklak Gelinviran 146 Hancılar 211 İsa Bey 552 Medene 186 Seyyid 586 Şabcılar 146
9 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Şeyh Elvan 146 Tokça 452 Çay 437, 548, 556, 563, 599, 607 Çölabad Akcılar 438 Arpaarslan 438 Arslan 438 Kadılar 438 Kınık 588, 16 Tatarlı 438 Danişmend Gemeş 587 Ocaklı 604 Emirdağı Bağlıca 610 Çavran 567 Çerkin 556 Davulga 429 Ekizce 448 Suvermez 448
10 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Giniler 222
Han Barçın Bayat 513, 575, 619, 37, 152
Çirkin 621 Emireller 162 İshaklu Çiftlik 574 Derecine 212 Karapınar 175 Kedel 574 Kırca 574 Yakasinek 574 Karamık Akharım 454, 666 Pazarağaç 454, 529 Muslucalı Atabornuk 225 Sandıklı Cepni 553 Dutağaç 604 Kusura 116 Kızık 577 Menteş Baba 138
11 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Salacak 553 Yavaşlar 206 Şeyhlü Demirci 566 Kızılca Söğüt 566 Sincanlu Balmahmud 565, 622 Bulca 565 Boyalı 21, 117, 119, 173 Çivril 606 Düzağaç 551 Elvan Paşa 166 Garibce 49, 118, 155 Kılınçarslan 514 Kırka 35, 47 Küçükhöyük 562 Saraycık 155 Senir 523, 667, 134, 213 Sinanpaşa 501, 54, 216 Tazlar 44
12 Tablo 1’in Devamı
Kazalar Nahiyeler Köyler Belge No
Şuhud Başviran 604
Burna 506
Edingan 604
İdin 604
Kara Adilli 588
1.2. MERKEZ MAHALLE ADLARI
İncelediğimiz defterde merkez kazaya bağlı toplamda 61 adet mahalle ismi geçmektedir. Defterde birçok yerde geçen Hristiyan Mahallesi’nde Rumlar ve Ermeniler yaşamaktadır. Bunun dışında Rum ve Ermenilerin diğer mahallelerde yaşadıkları da tespit edilmiştir.
Mahalleler isimlerini kimi zaman bulundukları yerden almıştır. Örneğin Ak Mescid, Arab Mescidi, Kayadibi, Cami-i Kebir, Kal’a Mahallesi gibi mahalle isimleri. Bazen de bir topluluğun önde gelen kişilerinden isimlerini almıştır; Hacı Mustafa, Hacı Cafer, Hacı Yahya, Molla Bahşi, Sinan Paşa Mahallesi gibi.
Ayrıca önceden tek bir mahalle olup daha sonra o mahalleden ayrılıp farklı isimlerle yeni mahallelerin kurulduğu da tespit edilmiştir. Bunlar; Arap Mescidi Mahallesi’nden ayrılan Hacı Sûhte Mahallesi, Ardıç Mahallesi’nden ayrılan Mecidiye Mahallesi, Hacı Abdurrahman Mahallesi’nden ayrılan Cengci Sultan Mahallesi ve Hacı Yahya Mahallesi’nden ayrılan Sipahiler Mahallesidir.
Tablo 2. Sicilde Geçen Merkez Mahalleler
Mahalle Belge No
Akmescid 620, 637, 642, 655, 656, 657, 1, 24, 33, 37, 49, 108, 115, 126, 141, 153, 156, 165, 199
13 Tablo 2’nin Devamı
Mahalle Belge No Arab Mescidi 444, 460, 499, 501, 613, 647, 661, 40, 42, 45, 51, 53, 150, 172 Ardıç 511, 517, 537, 594, 597, 602, 615, 629, 73, 74, 75, 77, 99, 143, 167 Aziziye 215 Bedrik 583, 2, 24, 25, 26, 27, 28, 64 Burmalı 3, 137, 195, 226 Cami-i Kebir 502, 511, 514, 522, 584, 29, 39, 62, 86, 115, 123, 142 Canbaba 612, 168, 213 Cansız 571, 41, 103, 129 Cengci Sultan 121 Çavuşbaş 442, 512, 544, 609, 630, 635, 650, 50, 52, 109, 125 Dâi Receb 595, 83, 101 Deveden 153 Doğancı 446, 536, 608 Egeste 494, 533, 593, 640, 65, 66, 67, 194, 221 Fakih Paşa 431, 505, 578, 636, 638, 654, 656, 657, 669, 14, 15, 16, 46, 63, 117, 198 Gökçe 427, 448, 145, 207, 215
14 Tablo 2’nin Devamı
Mahalle Belge No Gümüş 5 Günbatı 56 Gündoğmuş 140 Hacı 645 Hacı Abdurrahman 491, 510, 96, 121, 135 Hacı Alioğlu 601 Hacı Cafer 439, 590, 6 Hacı Davud 38 Hacı Evtal 576, 634, 94, 114, 142 Hacı Eyyüb 194 Hacı İsmail 452, 544, 624, 668, 56, 69, 127, 181, 195 Hacı Mahmud 592, 664, 4, 90, 155, 177, 185 Hacı Mustafa 432, 434, 515, 539, 628, 643, 659, 660, 666, 83, 85, 182, 188 Hacı Nasuh 593, 614, 644, 78, 83, 106, 154, 199 Hacı Nuh 449, 492, 493, 500, 516, 530, 534, 648, 102, 104 Hacı Sûhte 53 Hacı Yahya 460, 520, 538, 550, 662, 57, 113, 191
15 Tablo 2’nin Devamı
Mahalle Belge No Hristiyan 447, 455, 504, 519, 523, 536, 558, 559, 585, 596, 598, 611, 48, 50, 71, 111, 119, 136, 160, 181 Hisarönü 517 Kâhil 451, 457, 526, 531, 532, 579, 590, 598, 662, 663, 60, 68, 72, 150, 151 Kal’a 598 Kapaklı 11 Kapılı 443, 460, 557, 217 Kara Kâtib 443, 630, 63 Karaman 430, 445, 451, 503, 582, 17, 110, 144, 147, 174, 184, 194, 195, 200, 218 Kayadibi 440, 441, 12, 13, 84, 131, 177, 192 Kubelü 51, 161, 163 Marulcu 428, 500, 544, 545, 572, 613, 640, 655, 665 Mecidiye 99 Medli 554, 590, 602, 19, 36, 40, 59, 107, 203 Molla Bahşi 439, 8, 9, 26, 34, 55, 70, 87, 88, 105 Mutlu 515 Nakilci 432, 569, 639, 61, 201, 209
16 Tablo 2’nin Devamı
Mahalle Belge No Nurcu 442, 633, 31, 60, 79, 159, 195 Sinan Halife 518, 85 Sinan Paşa 454, 499, 532, 58 Sipahiler 191 Tâc Ahmed 431, 446, 507, 546, 547, 550, 572, 651, 5, 10, 18, 25, 27, 28, 89, 112, 139, 143, 190 Tahtalı 17 Taşkapılı 217 Viranbağ 81 Voyvoda 451, 494, 603, 631, 652, 122, 130, 132, 210 Yukarı Pazar 542, 568, 179 Zaviye 430, 491, 519, 596, 599, 642, 7, 73, 77
1.3. MERKEZ KAZA DIŞINDAKİ MAHALLELER
Bir önceki tabloda sadece merkez kazada bulunan mahalleler verilmiştir. Burada ise sicilde geçen merkez kaza dışındaki mahalleler bağlı bulundukları kaza veya sancakla birlikte alfabetik sıraya göre verilmiştir.
Tablo 3. Sicilde Geçen Diğer Mahalleler
Ablak (Şuhud) Akdaş (Çay) Aşağı (Çay)
17 Tablo 3’ün Devamı
Çay (Sandıklı) Çifte Nerd-ban (Konya) Efecik (Sülümenli)
Elçi (Sandıklı) Hızırilyas (Alaşehir Kasabası - İzmir)
Hisar (Sandıklı)
Hisar (Şuhud) Ilıca (Sandıklı) İmaret (Konya)
Kayış (Şuhud) Kaymaz (Bolvadin) Keçeci (Isparta)
Kestemet (Bolvadin) Kul (İzmir) Mesabin (Haleb)
Meydan (Sandıklı) Pazar (Şuhud) Receb (Burdur)
Selimiye (Üsküdar) Üçler (Giniler) Yaka (Çay)
Yanıcı (Bursa) Yenice (Bolvadin)
1.4. MEVKİ ADLARI
Sicilde yer alan olayların birçoğu bulunduğu mevki ismiyle birlikte anıldığından dolayı, buralarda geçen mevki adlarının da tablo halinde verilmesi uygun görülmüştür. Bu mevki adları daha çok merkez dışındaki kaza ve köylerde bulunmaktadır.
Tablo 4. Sicilde Yer Alan Mevki Adları
Akdaş Aksaray Tariki Araplı Değirmeni
Aşağı Çayır Atlanlıbeli Avşar Pınarı
Belek Mevki Beşparmak Kaya Bozdağ
Çapak Çarşı Tariki Çatal Mezar
Çaybaşı Çayırbaşı Çayırlı Kaş
18 Tablo 4’ün Devamı
Ermevek Mezarı Eseb Çayırı Eşikci Yolu
Ferincek Gölcük Harman Yeri
Haydar Deresi Helvacı Çelebi Hıdırlık
Kağlıburnu Karaağaç Boğazı Karakuyu
Kayaardı Kaya Boğazı Kır
Kırsak Kızılburun Kocaöz
Köy Önü Köprü Ağzı Kurudere
Medrese Tariki Meşar Gediği Mezaraltı
Muttalib Toprağı Oba Orta Çal
Saracık Sarıcapınar Sarıdere
Tatlar Tuz Pazarı Tümyanı
Viran Yassıviran Mezrası Yayla Viranı
Yeraltı
1.5. SİCİLDE GEÇEN DİĞER SANCAK, KAZA VE KÖYLER
Defterde Karahisâr-ı Sâhib dışında bazı sancak ve kazalar da tespit edilmiştir. Bunların sayısı fazla olmasa da tablo halinde aktarılmıştır.
Tablo 5. Karahisâr-ı Sâhib Dışında Sicilde Geçen Sancak, Kaza ve Köyler
Sancak Kaza Köy
19 Tablo 5’in Devamı
Sancak Kaza Köy
Kütahya Altuntaş Eryalı
İzmir Alaşehir Burdur Bursa Denizli Güney Harput Isparta Uluborlu Amasya Merzifon Konya Sille Trabzon Şebinkarahisar Tekfurdağı (Tekirdağ) Uşak 1.6. DİNİ VE SOSYAL YAPILAR
Osmanlı Devleti’nde şehir yapısını oluşturan bazı ana unsurlar cami, vakıf, medrese, han, hamam, tekke ve zaviye gibi dini ve sosyal yapılardır. Defterde tespit edilen bu yapılar aşağıda tablolar halinde verilmiştir.
1.6.1. Camiler
Arapça cem‘ kökünden türeyen, “toplayan, bir araya getiren” anlamındaki câmi‘ kelimesi, başlangıçta sadece cuma namazı kılınan büyük mescidler için kullanılan el-mescidü’l-câmi‘ (cemaati toplayan mescid) tamlamasının kısaltılmış
20
şeklidir8. Günümüzde Müslümanların ibadet ettikleri yer olan camiler, Nagehan
Üstündağ’a göre9 Ortadoğu şehirleşme geleneğinin hâkim olduğu Osmanlı’da, şehrin
odak noktasını teşkil eder. Bu anlamda cami, sadece dini ibadetlerin yerine getirildiği bir mekân değil, toplumun çeşitli sosyal tabakalarının bir buluşma noktası olarak kabûl edilmiştir. Defterde merkez ve kazalar olmak üzere toplamda 11 cami tespit edilmiştir. Tablo 6. Camiler ve Belge Numaraları
Cami İsmi Belge No
Abdurrahim Mısri Camiî 634
Baba Beğ Camiî (Giniler) 222
Baş Camiî 579
Cami-i Cedid 66
Cami-i Kebir 39
Gedik Ahmed Paşa’nın İmaret Camiî 590
Hacı Salih Efendi Camiî 194
İsa Camiî (Kusura-Sandıklı) 116
Menteş Baba Köyü Camiî (Sandıklı) 138
Susuz Köyü Camiî 60
Zülali Camiî 634
1.6.2. Vakıflar
Arapça va-ka-fe kökünden türeyen vakıf; durma, durak, duruş anlamlarına gelmektedir. İnsanın herhangi bir maddi karşılık beklemeden, sahip olduğu arazi, bina,
8 Ahmet Önkal, Nebi Bozkurt, “Cami”, DİA, C. 7, İstanbul 1993, s. 46.
9Nagehan Üstündağ, “Osmanlı’da “şehir” ve Şehri Geliştiren Unsurlardan Biri Olarak Ayanlar: Vidin ve Rusçuk
Örneği (18. Yüzyıl)”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S. 2., Bahar 2005, s. 155.
21
para ve mal gibi bir değerin mülkiyetini Allah’a adayıp ondan elde edilecek geliri vakfiye ile hukukî bir işleme bağlayarak varlıkların faydasına sunmaktır10. Bu anlayış
sebebiyle Osmanlı Devleti’nde pek çok amaçla oluşturulan vakıf kurumlarının varlığı bilinmektedir11. 597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili’nde de çeşitli
amaçlarla kurulan vakıflar yer almaktadır. Bunlardan dikkat çekenlerinden bir tanesi 513 numaralı belgede yer alan Han Barçın Kazası’na bağlı Bayat Köyü’nden bazı insanların mal ve paralarını Serveriyye Medresesi’ne vakfetmeledir. Bununla birlikte 534 ve 535 numaralı belgelerde de yangından zarar gören zürri vakfın varlığı, yine 107 numaralı belgede de bir evin zürri vakıf olarak vakfedildiği dikkat çekmektedir. Defterde tespit edilen vakıflar tablo 7 de belge numaraları ile birlikte verilmiştir. Tablo 7. Vakıflar ve Belge Numaraları
Vakıf İsmi Belge No
Ahmed Dede Zaviyesi Vakfı (Oyumağaç Köyü/ Bolvadin)
170
Baba Beğ Camiî Şerifi Vakfı (Giniler) 222
Camiî Kebir Vakfı (Sandıklı) 39
Camiî Şerif Vakfı (Menteş Baba Köyü/ Sandıklı)
138
El-Hac İbrahim Zaviyesi Vakfı (Ahvat Köyü)
657
Elvan Paşa Vakfı (Sincanlu) 166
Gedik Ahmed Paşa Vakfı 590, 655
Hark-ı Kebir Vakfı 78
10Mustafa Güler, “Osmanlı Devletinde Vakıflar ve Vakıf Müessesesi”, Osmanlı Teşkilat Tarihi, Ed. Tufan
Gündüz, 2. b., Grafiker Yayınları, Ankara 2013, s. 317.
22 Tablo 7’nin Devamı
Vakıf İsmi Belge No
İsa Camiî Şerifi Vakfı 116
Kubelü Vakfı 7
Mollazâde hâc Ahmed Ağa ibn-i el-merhum es-Seyyid Mehmed ve Derviş Ağa Vakfı
535
Muharremin Çifte Hamamı Vakfı 623
Receb Efendi Medresesi Vakfı 669, 165, 194
Umur Baba Zaviyesi Vakfı (Demirci Köyü / Şeyhlü)
566
1.6.3. Medreseler
Kelime olarak medrese, içerisinde ders yapılan yer demektir. Terim olarak da orta ve yüksek seviyede ders okutulan okulu ifade etmektedir12. Çalıştığımız defterde
3 adet medrese ismine rastlanmış olup belge numaralarıyla birlikte tablo 8 de gösterilmiştir.
Tablo 8. Medreseler ve Belge Numaraları
Medrese İsmi Belge No
Keskin Efendi Medresesi 656
Receb Efendi Medresesi 194
Serveriyye Medresesi (Bayat Köyü / Hanbarçın)
513
12Cahid Baltacı, XV – XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, I, 2. b., M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,
23 1.6.4. Hanlar ve Hamamlar
Tablo 9. Hanlar, Hamamlar ve Belge Numaraları
Han, Hamam İsimleri Belge No
Balık Hanı 535
Menzil Hanı 535
Tuz Pazarı Hanı 535
Debbağlar Hamamı 42
Eski Yeni Hamam 25
Muharremin Çifte Hamamı 623
1.6.5. Tekke ve Zaviyeler
Tablo 10. Tekke, Zaviyeler ve Belge Numaraları Tekke ve Zaviye İsmi Belge No
Ahi İsmail Zaviyesi (Susuz) 531
Ahmed Dede Zaviyesi 170
Eberli Tekyesi 588
El-Hâc İbrahim Zaviyesi 657
Umur Baba Zaviyesi 566
2. KARAHİSÂR-I SÂHİB SANCAĞI’NIN SOSYO-KÜLTÜREL YAPISI Çalışma konumuz olan sicil dönemin sosyo-kültürel yapısını büyük oranda ortaya koymaktadır. Defterde bulunan belgelerle şehir, nüfus bakımından yorumlanabilir, evlilik, nikâh, tereke ve nafaka gibi hüccetlerle de aile yapısı hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir. Belgelerde geçen şahıs isimleri, sülale isimleri,
24
kullanılan ev eşyaları ve giyecekler gibi bilgiler de halkın sosyo-kültürel yapısını araştırmacılara aktararak farklı dönemlerle mukayese edebilme imkânı sağlamaktadır. Defterin dönemin sosyo-kültürel yapısına ışık tutması ve bu konuda ana kaynak niteliğinde olması büyük önem arz etmektedir.
2.1 DEMOGRAFİK YAPI
Defter Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’nın o dönemdeki toplam nüfusu hakkında bir bilgi içermemekte ancak nüfus yoğunluğu ve dağılımı hakkında az çok bilgi sahibi olmamıza olanak sağlamaktadır.
Nüfusun çoğunluğu Müslüman Türklerden oluşmaktadır. Defterde yer alan belgelerin 409 tanesinde Müslüman-Türk ismi yer almaktadır. Bunun dışında Ermeni nüfusu da mevcuttur. Sicile göre Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı mahalleler Hristiyan, Tâc Ahmed, Ardıç, Cami-i Kebir mahalleleridir. Belgelerde az sıklıkla Yukarı Pazar, Zaviye, Doğancı, Canbaba, Hacı Davud ve Günbatı mahallelerinde de Ermeni nüfusuna rastlanmıştır13. Sancağa bağlı kazalarda ise sadece 187 numaralı
belgede Sandıklı’da oturan Rum bir kişiye rastlanmıştır14. Ayrıca 639 numaralı
belgede de Katolik nüfustan bahsedilmektedir15. Bunlarla birlikte muhacir olarak
Karahisâr-ı Sâhib’e yerleşmiş olan Çerkes16, Nogay17, Neccari18 ve Kürt19 taifesinden
ailelere de rastlanmıştır. 2.2. AİLE
Bilindiği üzere aile toplumun en temel unsurudur. Kan bağı esasına dayanan aile, eski Türk toplumlarında bütün sosyal bünyenin çekirdeği konumunda yer almıştır. Türkler, aile yapısına verdikleri büyük önem neticesinde dünyanın dört bucağına dağılmalarına rağmen varlıklarını koruyabilmişlerdir20. Karahisâr-ı Sâhib’de
klasik Osmanlı Aile yapısı görülmektedir. Belgelerden edindiğimiz bilgilere göre bir aile anne-baba ve genellikle 3-4 çocuktan oluşan çekirdek aile yapısındadır.
13597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili. 14597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 78, s. 156, nr. 187. 15597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 38, s. 76, nr. 639. 16597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 9, s. 19, nr. 496. 17597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 20, s. 41, nr. 555. 18597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 16, s. 32, nr. 534. 19597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 28, s. 56, nr. 590.
25
ı Sâhib’in o dönemdeki aile yapısı; nikâh akdi ve mehir, boşanma, nafaka gibi başlıklarla defterde yer alan belgeler ışığında aktarılmıştır.
2.2.1. Nikâh Akdi ve Mehir
Nikâh; birleştirme, bir araya getirme, evlilik gibi manalara gelmektedir. İslam Hukukuna göre ise uygun şartlar altında evlenme engeli bulunmayan bir kadın ve bir erkeğin hayatlarını geçici olmaksızın birleştirmelerini sağlayan akdin sonucunda eşler arasında meydana gelen evlilik ilişkilini ifade etmektedir. Bütün ilâhi dinlerde erkek ve kadının kendilerine has bir paylaşım alanı kurma ve insan soyunun devamına katkıda bulunmalarına olanak veren tek meşru ilişki olarak kabûl edilen evlilik, ailenin temelini oluşturmaktadır21. Nikâh akdinin maddi olarak bağlayıcı kısmı ise mehirdir.
Erkeğin kız tarafına belirli bir para veya mal verme uygulamasıdır22. Mehir peşin
olarak verilirse i muaccel”, boşanma veya ölüm halinde ödenmesine ise “mihr-i müeccel” den“mihr-ilmekted“mihr-ir23.
Defterde nikâh ile ilgili toplamda 10 adet belge tespit edilmiştir. Bunlardan 6 tanesi nikâh akdi iken kalan 4 tanesi ise kız tarafının nikâh akdine riayet etmemesiyle alakalıdır. Nikâh akidlerinde mihr-i muaccel mihr-i müeccele göre daha fazla istenmiştir. En çok mehir verilen nikâha örnek verecek olursak 164 numaralı belgede 1000 kuruş mihr-i muaccel; 500 kuruş ise mihr-i müeccel olarak kayda geçmiştir24.
Diğerlerinden farklı olarak 176 numaralı belgede mihr-i muaccel; bir çift mest pabuç ve bir alaca şalvar ve bir basma entari ve bir fes ve iki değirmi çenber25 gibi eşya olarak
belirlenmiştir. 438 numaralı belgede ise Karahisâr-ı Sâhib’e tabi Çölâbâd Kazası’na bağlı Arslan Köyü’nde oturan Sarının Ahmedoğlu Mustafa’nın daha önce velileri tarafından nikâhlanan Hacı Ahmed Ağa kızı Ayşe’nin nikâh akdine riayet etmemesi üzerine mahkemeye başvurması ve şahitler ile ispatlaması üzerine Ayşe Hatun’a nikâha riayet etmesi gerektiği bildirilmiştir26. Nikâh akdinin kabûl edilmediği
belgelerin hepsinde karı ve kocanın küçük yaşlarda velileri tarafından evlendirildiğini görmekteyiz. Bunun dışında nikâh belgelerinde insanlar kendi istekleriyle evlenmiştir.
21Fahrettin Atar, “Nikâh”, DİA, C.33, İstanbul 2007, s. 112. 22Mehmet Akif Aydın, “Mehir”, DİA, C.28, Ankara 2003, s. 389.
23Bekir Topaloğlu, İslam’da Kadın, Yağmur Yayınları, İstanbul 1980, s. 53. 24597 Numaralı K.S.Ş.S. vr. 74, s. 148, nr. 164.
25597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 75, s. 151, nr. 176. 26597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 3, s. 7, nr. 438.
26 2.2.2. Boşanma
Boşanma kısaca evliliğin son bulmasıdır. İncelediğimiz defterde 9 adet boşanma davası tespit edilmiştir. Bunlardan 7 tanesi muhalaa ile boşanmadır. 2 tanesi de erkeğin kadını boşamasıyla alakalı belgelerdir. Bu iki belgeden anlaşıldığı üzere kadın kendisini boşayan erkekten nafaka talep etmektedir27. 592 numaralı belgede
Hacı Mahmud Mahallesi’nden Mehmed kızı Şerife Hatun’un Karamık İlçesi köylerinden Karacaviran Köyü ahâlisinden Yakuboğlu Abdurrahman ile anlaşamamalarından dolayı kadının isteği doğrultusunda 62,5 kuruş mihr-i müeccelinden vazgeçip üzerine bir basma entari ve basma şalvarı vererek boşandıklarını görmekteyiz28.
2.2.3. Nafaka
Nafaka lügatte; yiyecek parası, geçimlik, birinin kanunen geçindirmek
mecburiyetinde bulunduğu kimselere mahkeme kararıyla bağlanan aylık29 anlamına
gelmektedir.
Çalıştığımız defterde çok sayıda nafaka ile ilgili belge mevcuttur. Bunların çoğunluğu boşanmış kadının eski eşinden çocuklarının geçimi için nafaka talep ettiği hüccettir. Örnek olarak 445 numaralı belgede Karaman Mahallesi’nden Ahmed kızı Şerife Hatun’un boşandığı eşi el-Hâc Mehmedoğlu Dellâl Osman Ağa’dan çocukları yedi yaşındaki Fatma, üç yaşındaki Ahmed ve bir yaşındaki İbiş için nafaka talebidir ki karar olarak her birine aylık 15’er kuruştan toplamda 45 kuruş aylık nafaka ödenmesi kararı çıkmıştır30. Yine anne-babasından birisi ölmesi halinde kalan
çocuklar için hem vasî tayini hem de ölen kişinin yakınının malından nafaka bağlanmasıyla ilgili hüccetler mevcuttur. 607 numaralı belgede Karahisâr-ı Sâhib’in Çay kazası Akdaş Mahallesi’nden belge tarihinden önce vefât eden Hacı Mustafaoğlu el-Hâc Abdullatif’in küçük oğulları Abdulkerim ve Mehmed Said’e ağabeyi İbrahim Ağa vasî tayin edilmiş ve her birine aylık 120’er kuruş nafaka bağlanması kararlaştırılmıştır31. Çoğu belgede çocukların anne-babası nafakayı kullanmak üzere
27597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 60, s.120, nr. 82-83. 28597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 28, s. 57, nr. 592.
29Ferit Devellioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, 26. b., Haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara 2012, s.
933.
30597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 4, s. 9, nr. 445. 31597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 32, s. 64, nr. 607.
27
vasî tayin edilirken bazı belgelerde ise anne-baba kardeşleri veya dede-ninelerinin vasî tayin edildiği görülmektedir. Karahisâr-ı Sâhib’in Hacı Nuh Mahallesi’nden bundan önce vefât eden İbrahimoğlu Debbâğ Emin’in küçük oğlu İbrahim’e vasî tayin olunan dayısı Ahmedoğlu Derviş Ebubekir’in talebiyle babasının malından aylık 15 kuruş nafaka bağlanmıştır32. Medine-i Karahisâr-ı Sâhib’in Egeste Mahallesi’nde oturan
Mahmud kızı Atike Hatun, kızı Hanife Hatun’un boşanmış iken başka birisiyle evlenmesi ve torunu Abdurrahman’ın bakımını üstlenmesinden dolayı eski damadı Abdurrahmanoğlu Molla Ahmed’den torunu için nafaka istemesi ve neticede küçük Abdurrahman’a aylık 40 kuruş nafaka bağlanmasını bildiren dikkate değer bir belge de mevcuttur33. 97 numaralı belgede34 yeni tayin olunan vasî nafakanın aylık 60
kuruştan 100 kuruşa çıkmasını talep ederken başka bir belgede ise baba çocuklarına ödediği nafakanın 60 kuruştan 40 kuruşa indirilmesini talep etmektedir35.
2.2.4. Verâset
Kişinin öldükten sonra akrabalarına intikal eden mal ve haklarının korunmasını ve devamlılığını sağlayan hukuki bir uygulama olan verâset lügatte; vârislik, mirasçılık, mirasta hak kazanma anlamına gelmektedir. Bu devamlılığın sağlanması noktasında mirasçı ile vefât eden kişi arasında kan bağı şartı önemlidir36.
597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicili’ndeki birçok belgede görülen davalarda ölen kişinin ardından vârisleri de zikredilmiştir. Bu sebepten ötürüdür ki verâsetin geçtiği belgelerin çoğunda vârislerin ne kadar hisse aldığı ve paylarına düşen malların ne oldukları belirtilmemiştir. Hisselerin belirtildiği az sayıda belgelerde ise hisse dağılımları İslam hukuna göre yapılmıştır. Örneğin 661 numaralı belgede ölen kişinin malları 6 hisseye bölünmüş ve iki erkek çocuğuna toplamda 4 hisse, 2 kız çocuklarına ise toplamda 2 hisse pay verilmiştir37. 452 numaralı belgede ise 24
32597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 40, s. 80, nr. 648. 33597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 56, s. 113, nr. 65. 34597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 63, s. 126, nr. 97. 35 597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 77, s. 154, nr. 183.
36M. Zahit Yıldırım, Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’nın İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1720-1750),
Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2003, s. 254.
28
hisseden ölen kişinin eşi 6, annesi 8 ve emmileri 5’er hisse pay almıştır38. Vârisleri
olmayan ölen kişilerin mallarının da devlet hazinesine aktarıldığını görülmektedir39.
2.2.5. Vesâyet
Bir ölünün vasiyetini yerine getirmeye me’mûr edilen kimse ya da bir yetimin veya akılca zayıf ve hasta olan bir kimsenin malını idare eden kimse40 manasına gelen
vasînin, taşıdığı sıfata da vesâyet denilmektedir41.
Defterde vasî tayini ile ilgili birçok belge mevcuttur. Bu belgelerin çoğunda vasî tayin edilen kişi çocukların anneleridir. 54 numaralı belgede Karahisâr-ı Sâhib’in Sincanlu Kazası’na bağlı Sinanpaşa Köyü’nden bundan önce vefât eden Yusufoğlu Sivrioğlu Yusuf Ağa’nın küçük kızı Ümmühan ve küçük oğlu Abdulgaffar’a anneleri İbrahim kızı Şerife Hatun’un vasî tayin edilmiştir42. Bunun yanı sıra reşit olan
kardeşler43, nine44, dayı45 ve herhangi bir yakınlığı belgede belirtilmeyen kişilerin de
vasî tayin edildiği görülmektedir. Bu kişilere vesâyet adına belirli bir ücret ödenmektedir. 98 numaralı belgede vasî tayin edilen Ahmed Efendi vesâyeti için aldığı 40 kuruşun yetmediğini ve 50 kuruşa yükseltilmesini talep etmiştir46. Ayrıca Eytâm47
Müdürü’nün de vasî tayin edildiği belge mevcuttur. 458 numaralı belgede Bolvadin Kazası’na tabi Barçın kazası Karye-i Cedid Köyü’nden haklarında gaiplik kararı verilen Cevizoğlu Ahmed ve Mehmed’in kendilerine miras kalan mallarına Eytâm Müdürü el-Hâc İbrahim Efendi ibn-i el-Hâc Mehmed vasî tayin edilmiştir48.
2.2.6. Kefâlet
Kefil, kefâlet eden, kaçındığı takdîrde birinin borcunu ödemeyi, birinin bir şeyi
-yapması gerekirken- yapmadığı takdîrde o işi yapmayı kendi üstüne alan kimse49
demektir.
38597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 6, s. 13, nr. 452. 39597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 9, s. 18, vr. 495. 40Devellioğlu, a.g.l., s. 1326.
41Rıfat Özdemir, “Tokatta Aile’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1771-1810)”, Belleten, C. LIV, S. 211, Aralık
1990, s. 1029. 42597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 55, s. 110, nr. 54. 43597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 17, s. 34, nr. 539 vd. 44597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 42, s. 84, nr. 658 vd. 45597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 40, s. 80, nr. 648 vd. 46597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 63, s. 126, nr. 98.
47Eytâm: anası babası ölmüş, yalnız kalmış küçük çocuklar, öksüzler. bkz. Devellioğlu, a.g.l., s. 279. 48597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 7, s. 15, nr. 458.
29
Çalıştığımız defterde 14 adet kefâlet ile ilgili belge mevcuttur. Bunlardan 6 adedinde kefil olan kimselerin kefâletlerini inkârı söz konusudur. Dikkat çekicidir ki inkârların çoğunluğu Ermeni ve Rum kesimindendir. Örneğin; 56 numaralı belgede50
Anton’a kefil olan Günbatı Mahallesi’nden ve Ermeni Milleti’nden Kigorkoğlu Seyranoğlu Agob’dan kalan borcun istenmesi üzerine kefilliği inkâr etmiş ancak alacaklıların şahitlerle ispat etmesinden sonra üzerine düşen miktarı ödemesi karara bağlanmıştır. 122 numaralı belgede51 ise Voyvoda Mahallesi’nden Hacı Mehmedoğlu
Taşçıoğlu Hasan Çavuş’un 200 kuruş alacağını borca kefil olan Ahmed kızı Çengi Ayşe Hatun’dan istemesi ve Ayşe Hatun’un kefâleti kabûl etmesi üzerine ödemesi karara bağlanmıştır. Kefâletle ilgili diğer belgeler ise alışveriş sonunda kefillerin kefâlet beyanını bildirmektedir. Örnek olarak 542 numaralı belgede52
Abdurrahmanoğlu Yağcıoğlu Osman Ağa’nın Yukarı Pazar Mahallesi’nden vefât eden Hasanoğlu Mahmud Efendi’nin kızı Emine’nin malından vasî Eytâm Müdürü Hacı İbrahim ibn-i Hacı Mehmed aracılığıyla aldığı 805 kuruşa mecliste hazır bulunan Ahmed ve Veliyüddin isimli kişiler Osman Ağa’nın borcuna kefil olduklarını beyan etmişlerdir.
2.2.7. Poligami (Çok Eşlilik)
İslam aile hukukunun vazettiği ilkeler çerçevesinde oluşan Osmanlı Aile hukuku, bu ilkelere ters düşmeyen bazı uygulamalara izin vermiştir. Bir erkeğin aynı anda evli bulunabileceği eş sayısını da bu ilkeler belirlemiştir. İslam Dini’nin çok eşliliğe koymuş olduğu bu şartlar, bir erkeğin aynı anda en fazla dört kadınla evli olunabileceği iznini vermiş ve sınırlandırma getirmiştir53.
İncelediğimiz sicile göre Karahisâr-ı Sâhib’de o dönemde çok eşlilik oldukça az sayıdadır. Birden fazla eşi olan kişilerden 442, 639, 659 ve 15654 numaralı
belgelerde eşlerinin kendinden önce öldüğü belirtilmektedir. Bu sebepten ötürü birden fazla eş ile aynı anda evli oldukları bilinmemektedir. Bunun dışında 492 numaralı belgede55 Hacı Nuh Mahallesi’nden Osmanoğlu Çelebioğlu Mustafa’nın iki eşi, 640
50597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 55, s. 110, nr. 56. 51597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 67, s. 134, nr. 122. 52597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 17, s. 35, nr. 542.
53Said Öztürk, “Osmanlı’da Çok Evlilik”, Türkler Ansiklopedisi, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.
375.
54597 Numaralı K.S.Ş.S., nr. 442-639-659-156. 55597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 8, s. 17, nr. 492.
30
numaralı belgede56 Marulcu Mahallesi’nden Sadık Ağaoğlu Şerif Mehmed Ağa’nın
iki eşi, 641 numaralı belgede57 Karahisâr-ı Sâhibli el-hâc Ahmed Ağaoğlu Mollazâde
Osman Ağa’nın üç eşi ve iki cariyesi, 642 numaralı belgede58 Akmescid
Mahallesi’nden Hacı Ahmed Ağaoğlu Mollazâde Süleyman Ağa’nın bir eşi ve iki cariyesi, 157 numaralı belgede59 Corca-i Kebir Köyü’nden Kahyaoğlu İsmailoğlu
İsmail’in iki eşi ve 196 numaralı belgede60 Kozluca Köyü’nden Hacı Mehmedoğlu
Hacı İbrahim Ağa’nın da iki eşinin olduğu tespit edilmiştir. 2.3. BAZI EŞYA VE GİYECEKLER
İncelediğimiz defterde yer alan gündelik eşya ve giyecekler o dönemde halkın sosyo-kültürel yapısını yansıtması bakımından önemlidir. Nitekim kullanılan eşyaların nicel ve nitel özellikleri halkın yaşam standartları hakkında bilgi vermektedir. Defterde gündelik eşya ve giyeceklere daha çok 604 numaralı belge61 örneğinde olduğu gibi
hırsızlık ve gasp olaylarında rastlanılmıştır.
Kullanılan eşyalar tabloda verilirken özellikleri isimlerden ayrılmamış, örneğin alaca şalvar, telli şalvar, sekizli sevayi, dokuzlu sevayi gibi olduğu gibi aktarılmıştır. Yine kullanılan eşyalar Haleb Şalı, Frank Yeleği, basma şalvar, ipek uçkur, Yörük Kemeri gibi isimler aldığından dolayı bu eşyaların nereden geldiği, hangi malzemeden yapıldığı ve hangi toplumlarla özdeşleştiği husûsunda bize bilgi vermektedir.
Tablo 11. Bazı Eşya ve Giyecekler
Abâ Acem Şalı Alaca Şalvar
Altı Parmak Çitari Entari Arnabut Kundaklı Tüfenk Antika Yüzük Taşı
Bakraç Basma Minder Yüzü Basma Şalvar
Beledî Döşek Beledî Yastık Beyaz Beşlik
Beyaz Makreme Bez Gömlek Bez İç Donu
56597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 38, s. 77, nr. 640. 57597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 38, s. 77, nr. 641. 58597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 39, s. 78, nr. 642. 59597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 73, s. 146, nr. 157. 60597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 79, s. 159, nr. 196. 61 597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 31, s. 62, nr. 604.
31 Tablo 11’in Devamı
Boyun Şalı Bürümcek Gömlek Can Fes
Cedid Zil Cora Çenber
Çevgan Çuka Cepken Çuka Kazak
Çuka Pantol Çuka Salta Çuka Şalvar
Değirmi Çenber Dest-gâh Tarağı Divid
Dokuzlu Sevayi Düğün Elbisesi Ekremî Çenber
Fes Ma’ Püskül Frank Gömleği Frank Pantolon
Frank Yeleği Frengi Çizmesi Haleb Abâsı
Haleb Şalı Halı Heğbe Helvacı Çevganı
Hilâli Saat Hoşaf Kâsesi İngiliz Lirası
İngiliz Tüfengi İpek Boğaz Bağı İpekli Abâni
İpekli Puşi İpek Püskül İpek Uçkur
İplik Alacası İplik Peştamal Kaba Şal
Kadıköy Alacası Kahve Değirmeni Kargılık
Kebir Mir’at Kemer Kelam-ı Kadim
Hamidiyesi
Kırk Kalem Şitari Kilim Kutnî Entari
Köhne Yorgan Kösele Kundura
32 Tablo 11’in Devamı
Mecidiye Fes Mecidiye Rub’ Mekkevî Alaca
Meler Çâr-şeb Bez Mendil Merinoz Kese
Merinoz Şalvar Meşin Barut Kapağı Meşlah
Mikras Minder Müstaՙmel Çuval
Müstaՙmel Heğbe Nuhas Akçe Nuhas Sahan
Nuhas Tencere Öğecek Peş-gir
Polat Kahve Tepsisi Potin Rub’iyye Altın
Saat Sabun Sade Havlu
Sandıklı Altını Sarmalı Salta Seccade
Sekizli Sevayi Ser Hatlı Mest Sırmalı Sac
Sim Armudiye Sim Beyaz Mecidiye Sim Kuşak
Sim Tepelik Şâlî Boğça Şal Kuşak
Tabanca Taraklı Şitari Tas
Telli Entari Telli Şalvar Tencere
Terlik Torba Tüfenk
Yazma Yazma Yemeni Yelek
Yeşil Atlas Yörük Kemeri Yün Çorabı
33 2.4. MÜTEFERRİK DAVALAR
597 Numaralı Karahisâr-ı Sâhib Şerՙiyye Sicilinde bu başlık altında toplayabileceğimiz çeşitli davalar mevcuttur. Bunların çoğunluğu alacak davaları, yaralama ve adam öldürme, hırsızlık, gasp ve eşkıyalık davalarından ibarettir. Defterde az da olsa sosyal anlaşmazlık, zina ve tecavüze teşebbüs ve kavga davaları da bulunmaktadır.
İncelediğimiz defterde alacak davası bir hayli çoktur. 505 numaralı belgede62
Fakih Paşa Mahallesi’nden el-hâc Ethem Efendioğlu Mehmed Efendi’nin Sülün Köyü’nden İbrahimoğlu Çıtak Halil’den öküz alışverişinden kalan 1180 kuruşu talep etmiş ve Çıtak Halil ise borcun kendisinin olduğunu söylemesiyle mahkeme kalan borcu ödemesi hakkında karar vermiştir. 585 numaralı belgede63 ise Hristiyan
mahallesi ve Ermeni Milleti’nden Heci Agoboğlu Balyemezoğlu Serkez’in yine Ermeni Milleti’nden Artinoğlu Mimaroğlu Kigork’dan 6180,5 kuruş alacak hakkı olup daha önce 4210,5 kuruşunu ödemesiyle kalan 1970 kuruşunu talep etmesi ve Mimaroğlu Kigork’un borcu kabûl etmesi ancak iki sene vade ile aldım henüz vadesi dolmadı diye belirtmesi ancak iddiasını ispat edememesinden dolayı mahkemeden borcunu ödemesini bildiren karar çıkmıştır. 601 numaralı belgede64 Hacı Ahmedoğlu
Kundakçıoğlu Hüseyin Efendi’ye borcu olan Leğen Köyü’nden İbrahimoğlu Külübatmazoğlu Osman borcunu ödeyemeyecek durumda olduğunu belirtmesi ve ödemenin ertelenmesini istemesi üzerine alacaklının da rızasıyla mahkemeden 1 yıla kadar ertelendiği bildiren karar çıkmıştır.
Defterde yaklaşık olarak 25 adet65 yaralama ve adam öldürme ile alakalı belge
mevcuttur. Şuhud Kazası’na bağlı Burna Köyü’nden Çaşıoğlu İsmailoğlu İsmail kendisine yanlışlıkla saçma rast getiren Ebubekiroğlu Karamanoğlu Halil’den şikâyetini geri çektiğini bildiren mahkeme kararında66 tarafların anlaştığı
görülmektedir. Başka bir yaralama olayında ise Küçükhöyük Köyü’nden Ali kızı Ayşe Hatun, Çamurcuoğlu İbiş’in tarlasında çalışırken İbiş’in kızı Fatma’yı kaçırmaya
62597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 10, s. 21, nr. 505. 63597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 26, s. 53, nr. 585. 64597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 30, s. 60, nr. 601.
65Yaralama ve adam öldürmeyle alakalı belge numaraları; 199, 214, 429, 435, 449, 452, 497, 506, 526, 527, 528,
529, 537, 543, 552, 553, 556, 563, 564, 587, 588, 600, 606, 616, 621.
34
teşebbüs eden Mustafaoğlu Kürtoğlu Mehmed ve Mehmedoğlu Abaoğlu Osman’ın kendisini demir tırpan ile yaraladıklarını ispat etmesiyle suçluların Ayşe Hatun’a 2500 dirhem simm-i hâlisi diyet olarak ödeyeceği kararı çıkmıştır67.
449 numaralı belgede68 ise Sülümenli Köyü’nden yaralanmak suretiyle vefât
eden Haliloğlu Şakkanoğlu Ahmed’in katilleri olan Güdükoğlu İsmail ve kardeşi İbrahimoğlu Hasan’ın Şakkanoğlu Ahmed’in diyeti olarak eşi Musa kızı Şerife Hatun’a 10 bin dirhem simm-i hâlisi üç taksit olarak ödemeleri kararı çıkmıştır. Başka bir belgede ise Sandıklı Kazası Elçi Mahallesi’nden Nalband Halil kızı diye bilinen Halil kızı Ayşe Hatun’un Ahmedoğlu Yusuf ve annesi Ali kızı Emine ile aralarında çıkan kavgadan dolayı 4 aylık hamile olduğu bebeğini kaybettiği beyanı yer almakta ancak bu beyanını ispat edemediğinden dolayı davasından men olunduğu kararı kendisine bildirilmiştir69. Dikkat celbeden bir davada ise mahkeme kısas kararı
çıkarmıştır. Çölabad Kazası’na bağlı Kınık Köyü’nden katlen vefât eden Süleymanoğlu Çakaloğlu Ahmed’in anne ve babası Ahmed kızı Ayşe Hatun ve Süleyman katil olarak mahkemeye çıkartılan Mehmedoğlu Hacı Osman’ın kısasını talep etmeleri, katilin de kendisinin vurmadığını söylemesine rağmen anne-babanın şahitler ile ispat ettikten sonra mahkemeden kısas kararı çıkmıştır70. Defterde yer alan
tek kısas bildiren karardır.
526 ve 529 arası belgelerde71 ise eşkıyalık ve adam yaralama olayları
görülmektedir. Bu belgelerdeki söz konusu eşkıyalar Deper Köyü’nden Osmanoğlu Yazıcıoğlu Süleyman ve arkadaşı Sülümenli Köyü’nden Abdullahoğlu Ebubekir’dir. Kendilerini yakalamaya çalışan zabtiye me’mûrlarını yaralamış ve yoldan geçenlere eşkıyalık yapmışlardır. Sülümenli Köyü’nden Ebubekir daha önce vefât ettiği için mahkemelere sadece Osmanoğlu Yazıcıoğlu Süleyman çıkartılmıştır. 555 numaralı belgede72 Bolvadin Kazası’na bağlı Kavalkara bağında Karye-i Cedid sakinlerinden
Murâdoğlu İsmailoğlu Ahmed harman yerindeki mallarını çalan Nogay muhacirlerinden Selimoğlu Hayreddin ve Argabioğlu İsa ve Alioğlu Mahmud ve
67597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 80, s. 160, nr. 199. 68597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 5, s. 11, nr. 449. 69597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 3, s. 6, nr. 435. 70597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 27, s. 55, nr. 588. 71597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 14, 15, s. 29, 30, nr. 526, 527, 528, 529. 72597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 20, s. 41, nr. 555.
35
Haliloğlu Ahmed isimli kişilerden şikâyetçi olmuş, bu kişiler hırsızlıklarını kabûl edip çaldıkları eşyaları iade etmişlerdir. Ancak bundan önce yine buna benzer hırsızlık vakaları bulunduğundan dolayı bu kişilerin hapislerine karar verilmiştir.
Defterde 4 adette zina ve tecavüz hakkında belge bulunmaktadır. 508 numaralı belgede73 İsce Köyü’nden İbrahim kızı Neslihan Hatun tarlada yatar iken yanına gelip
zina için hamle yapan Topal Ömeroğlu İsmail ve Molla Hüseyinoğlu Mehmed ve Mehmedoğlu Ömer’den şikâyetçi olmuş fakat ispat edemediğinden dolayı davasından men olunmuştur. Işıklar Köyü’nden Hacı Ömer kızı Fatma isimli kişi kendisine zorla zina etti dediği Mehmedoğlu Yahya’dan hem zina ettiği için, hem de zorla zina ederken kendisini darp ettiği ve bunun sonucunda kör olduğu için şikâyetçi olmuş ve köy ahâlisinden bazı kişiler huzûrunda Topcuoğlu Yahya bunu iՙtirâf etmiştir. Köylülerin şahit olmaları da ispata yetmemiş ancak Yahya bu kötü huyuyla meşhur olduğundan dolayı hapsine karar verilmiştir. Ancak Fatma Hatun gözünün kör olduğunu ispat edemediği için Yahya bundan ceza almamıştır74.
Sincanlu Kazası’na bağlı Balmahmud Köyü’nden Mehmed kızı Kezban Hatun’un eşi Mehmedoğlu Topal Halil, evlerinde yatmakta iken eşi Kezban Hatun’a zorla zina ettikleri iddiasıyla Ahmedoğlu Yörükoğlu Mehmed ve Ebubekiroğlu Beğlioğlu Süleyman’dan şikâyetçi olmuştur75. Yine bir tecavüze teşebbüs olayı 586
belgede76 kayda geçmiştir; Erkmen Köyü’nden Hasan kızı Ümmihan Hatun kendi
evinde yatarken Hacı Mustafaoğlu Lungarcıoğlu Cazi Osman ve Burakoğlu Hasan zorla zinaya teşebbüs ettikleri ve çığlık atmasıyla birlikte kaçtıklarını beyan etmiş ayrıca Burakoğlu Hasan’ın bunu başka yerlerde anlattığını da bildirerek şikâyetçi olmuştur.
653 numaralı belgede77 Karahisâr-ı Sâhib ahâlileri ile Küçük Kalecik ahâlileri
arasında akarsu anlaşmazlığını görülmektedir. Suyun kullanımıyla alakalı olan bu anlaşmazlık hem köy halkı hem de şehir halkının kabûl etmeleriyle bölünerek kullanımı kararıyla ortadan kaldırılmıştır. Bir başka anlaşmazlık da Hacı Mustafa
73597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 11, s. 22, nr. 508. 74597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 14, s. 28, nr. 525. 75597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 22, s. 45, nr. 565. 76597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 27, s. 54. nr. 586. 77597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 41, s. 82, nr. 653.
36
Mahallesi’nden Tersoturanoğlu Hacı Ahmed Ağa ile Çavdarlı Köyü ahâlileri arasındadır. Hacı Ahmed Ağa köy yakınlarında bulunan çiftlik dâhilindeki merasının Çavdarlı Köyü halkının hayvanlarını sularken meraya zarar vermeleri üzerine şikâyetçi olmuş ancak köy halkı da hayvanlarını sulamak için başka bir yol bulunmadığını belirtmesi üzerine mera içinden geçerken zarar vermemeleri tembih olunması hakkında karar alınmıştır78. 447 numaralı belgede79 Hristiyan mahallesi
ahâlisinden ve Ermeni Milleti’nden Torosoğlu Heci Agob ve Kigork, evlerinin yanına yeni ev inşa ederken sınırlarını aştığını ve kendi evlerine zarar verdiği gerekçesiyle Manikoğlu Mimaroğlu Toros’a açtıkları dava ve 454 numaralı belge80 de ise Karamık
Kazası’na bağlı Pazarağaç Köyü sakinleri, Sinanpaşa Mahallesi’nden Süleyman Paşa kızı Hacce Rabia Hanım ve kardeşleri Mahmud ve Hüseyin Bekir Ağa’ya Göznurlu Derbendi yakınlarında bulunan arazilerinin Kocapınar öyüğü tarafından sınırlarını aştığı gerekçesiyle dava açmış ancak yerinde tespit ile sınırlarını aşmadıkları kararı Pazarağaç Köyü sakinlerine bildirilmiştir.
3. KARAHİSÂR-I SÂHİB SANCAĞI’NIN İKTİSÂDÎ YAPISI
Ahmet Akgündüz’ün belirtmiş olduğu gibi her şerՙiyye sicili, bulunduğu yerin
iktisadî hayatına dair birinci elden orijinal tarih vesîkalarıdır81. Karahisâr-ı Sâhib’in
o dönemlerdeki ekonomik yapısı eşya, hayvan ve tarım ürünleri gibi para karşılığı olan mallar ile ortaya koymaya çalışılmıştır. Ayrıca terekelerde ve alım satım gibi hüccetlerde de ev, arsa ve tarla gibi emlak fiyatları da Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’nın ekonomik yapısına ışık tutmaktadır.
3.1. MESLEK GRUPLARI
Defterde belirtilen bazı meslekler dışında halkın kullanmakta olduğu lakaplardan yola çıkarak o dönemde icra edilmekte olan meslekler tablo halinde sıralanmıştır. Kullanılan lakaplara bakarak oluşturulan bu tablodaki mesleklerin kesin olarak icra edildiği söylenemese de henüz o dönemde soyadı kanunu olmadığından dolayı ve hala günümüzde bile insanların yaptığı mesleği çağrıştıran -örneğin Bakkal
78597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 2, s. 5, nr. 434. 79597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 5, s. 10, nr. 447. 80597 Numaralı K.S.Ş.S., vr. 7, s. 14, nr. 454. 81 Akgündüz, a.g.e., s. 15.
37
Mehmet gibi- lakaplarla anıldığından böyle bir yöntem kullanarak belge numarası ile birlikte gösterilmiştir.
Tablo 12. Meslek Grupları
Meslek Belge No Aşçı 500, 520, 92 Attar 7, 30, 45, 85, 134, 141 Bakkal 451, 535, 571, 579, 630, 661, 51, 87 Berber 584, 603, 631, 639, 643, 646, 664, 667, 2, 12, 13, 20, 32, 35, 78, 125, 128, 154, 177, 182, 184, 185, 189, 220 Boyacı 439, 536, 578, 36, 38 Börkçü 32, 45 Cerrah 507, 199 Çavuş 525, 526 Çay Sarrafı 599 Çoban 429, 452, 563, 581, 588, 600 Debbağ 557, 648, 42, 62, 83, 105, 123, 152, 204, 226 Değirmenci 457, 551, 8, 9, 96 Demirci 458, 492, 493, 494, 533, 550, 566, 593, 606, 625, 633, 36, 83, 85, 107, 146, 174, 179, 185, 189
38 Tablo 12’nin Devamı
Meslek Belge No
Duhancı 661
Emlak Vukuat Kâtibi 156
Etmekci 520, 550, 8, 9, 191, 210, 217, 218, 219 Evkaf Müdürü 531, 535, 566, 623, 653, 655, 656, 657, 39, 60, 116, 138, 166, 170, 222 Eytâm Müdürü 458, 542, 544, 593, 49, 61, 115, 195 Haffâf 7 Hamal 609, 649, 8, 112 Hamamcı 444, 518, 519, 542, 550, 651, 27 Hattat 68 Helvacı 522, 550, 572, 616, 659, 7, 32, 62, 114, 126, 156, 160, 172, 201, 203, 215 İmam 449, 586, 588, 634, 108, 118, 134, 152, 212 Kahveci 614, 128, 150, 164, 171, 174, 176, 192, 210, 226 Kantarcı 430, 439, 590, 640, 665, 49, 156 Kasap 494, 538, 49, 79, 101, 130, 141, 156 Kâtib 427 vd.
39 Tablo 12’nin Devamı
Meslek Belge No Keçeci 431, 458, 550, 571, 604, 613, 629, 631, 659, 660, 15, 16, 53, 134, 172, 187, 226 Kerpişci 629 Kethüda 658, 223, 224 Kurşuncu 539, 590, 168 Kuyumcu 519 Külahcı 32, 71, 110 Kürkcü 446, 504, 507 Leblebici 432, 457, 515, 539, 630, 25, 26, 27, 28, 34, 36, 142, 225 Lüleci 545, 61 Mal Müdürü 545 Mestçi 602, 629, 662 Mimar 447, 517, 519, 535, 536, 585, 612, 213 Muhasebe Hâbisi 442, 628 Muhtar 586, 653, 1, 164 Muhzır 492 vd. Muhzırbaşı 427 vd. Mumcu 572, 15, 67, 141, 179, 221
40 Tablo 12’nin Devamı
Meslek Belge No Mûy-tâb 439, 449, 451, 492, 603, 631, 11, 53, 142, 184 Müderris 513, 535, 575, 590, 655, 656, 190, 201, 209 Müezzin 544, 636, 4, 14, 46, 216 Müfti 504, 653, 663, 152 Nâib 429, 433, 454, 574, 650, 67 Nalbant 432, 435, 494, 563, 636, 17, 65, 67, 200, 221, 226 Papuççu 546 Postahane Menzilcisi 551 Saatçi 25, 26, 27, 28 Sancakdar 431, 630, 96 Serrac 431, 495, 513, 545, 550, 624, 629, 664, 44, 78 Terzi 598, 53, 65, 168 Tüccar 436, 495, 611, 92 Tütüncü 444, 547, 608, 11, 22, 53, 57, 85, 162, 169 Uncu 644
41 Tablo 12’nin Devamı
Meslek Belge No Yağcı 596, 629, 1, 12, 13, 36, 67, 145, 179, 221 Yemenici 430, 438, 11, 36, 121 Yoğurtcu 446, 612, 53 Zabtiye 442, 505, 527, 545, 552, 563, 598, 628, 632, 641, 667, 2, 51, 84, 95, 133, 148, 155, 176, 206, 225
3.2. BAZI EŞYALARIN FİYATLARI
Defterde geçen eşya ve giyecekleri tablo 11 de göstermiştik ancak bazılarının para karşılığı belgelerde yer almadığından dolayı para karşılığı olanları burada tekrar ortalama fiyatıyla birlikte tablo şeklinde sıraladık.
Tablo 13. Bazı Eşya Fiyatları
Eşya Adı Adet Ortalama Fiyat (Kuruş)
Abâ 1 80
Acem Şalı 1 65
Alaca Şalvar 1 30
Arnabut Kundaklı Tüfenk 1 200
Antika Yüzük Taşı 1 50
Basma Minder Yüzü 2 35
Basma Şalvar 1 25
