SARAY ve BABIÂLİNİN İÇYÜZÜ
Yazan: SÜLEYMAN KÂNI ERTEM — Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur — Tefrika No. 400
— v , , 1
Mısırda yeni hadiseler, buhran
gittikçe şiddetleniyor
Halim pa$a tahrikatının Abdül- lıamidin malûmat ve tasvibi ile vuku bulduğuna zahip olan hidiv ile nazırlar reisi Şerif paşa İstan- buldan bir heyetin gönderilmesi ni hoş görmediler ve şüphelerini Fransız ve İngiliz konsoloslarına açtılar. Bu iki zatın gitmesine ip tida itiraz etmiyen İngiltere ve Fransa hükümetleri bundan sonra îskenderiyeye donanma gönder meğe kalkıştılar ve Babıâli nez-
dinde şiddetli teşebbüslerle he yetin geriye celbini istediler.
Başvekil Said paşa İngiliz elçı- sile görüştü. Heyetin birden geri ye alınması kabil olamıyacağı için, Mısırda az müddet kalması kararlaştırlıdı.
Doğrusu heyetin Mısırdaki ha reketleri şüpheleri teyit etmiyecek tarzda değildi.
Ali Nizami paşa kışlaları ziyare tinde askere hitaben zatı şahane nin metbuiyet haklarından, hi- dive padişah vekili sıfatile itaat vacip olduğundan bahisle nutuk lar irat etmişti.
Hidiv ile nazırlar reisi heyetin «Vatanîler» ile temasını mümkün olduğu kadar men için Ârabiyi alayı ile Kahireden başka tarafa göndermiş, resmi kabuller ve zi yafetler haricinde heyetin mahallî mahfeller ile münasebette bulun masına meydan vermemişlerdi. Fransa ve İngiltere tarafından gönderilen harp gemilerinden biri Îskenderiyeye gelmiş, diğeri de gelmek üzere bulunmuş olmasile heyet bir hafta kaldıktan sonra Mısırdan döndü. Bu harp gemile ri de Iskenderiyeden çekildi.
(Mısırın İngilizlerce işgalinden sonra Ârabinin muhakemesinde Mahmud paşa Barudi Arabi ve taraftarlarının İstanbuldan böyle bir heyet gönderilmesini istedik lerini ifade etmiştir; Nizami pa şanın Mısırda bulunduğu esnasın da maiyetinde bulunan Ahmed Ratip paşanın - sonra meşhur Hi caz valisi - Kahire ile İskenderiye arasında trende Arabi ile buluştu ğu da şayi olmuştur.)
Mısırda Nüvvap meclisi açıldı. Fransız ve İngiliz mürakıplar bu meclisin bütçeyi tetkik ve tasdik eylemelerine itiraz ettiler.
Şerif paşa mürakıplarla Vata nîlerin taleplerini telife çalışıyor du. Vatanîler de kabinenin bu va ziyetinden münfail olarak şikâyet lerde bulunuyorlar ve Şerif paşa nın azlini istiyorlardı.
Müşkül mevkide kalan hidiv nihayet Avrupalılarla anlaşmağa taraftar görünen Şerif paşa kabi nesinin istifasını kabul ile hükü met işlerini tamamile Vatanîlere tevdi eyledi.
Mahmud Sami paşa Barudi na zırlar reisi ve bir ay evvel Harbiye müsteşarı olan Arabi bey livalık- la harbiye nazırı nasbolundu. Miralaylara alaylarının zabitleri ni seçmek hakkı verildi.
Hidiv Tevfik paşn İstanbuldaki kapı Tcahyası "Üyabil paşaya çekti ği bir telgraf namede vaziyetinin ne kadar müşkül olduğunu gizle m edi f Ar tık buhran nr vb «ti erle izale edilecek ceyi geçmiştir.
Devletin kuvvei kahire ile mese leyi halletmesi lâzımdır.)
Diyerek asker gönderilmesini istedi.
Mesele vükelâ meclisinde müza kereye konuldu.
Padişah asker şevkine esasen ve şiddetle muarız bulunuyordu.
Vükelâ hidivin bu talebini se net ittihaz ettiler. Ancak Mısı rın ahdî vaziyeti ve İngilterenin malûm mesleki asker gönderilme sine müsait olmadığından talebin tervici cihetine gidemediler. Hidi vin evvelce gönderilen memurlar - Ali Nizamî paşa ve Ali Fuat bey - tarafından edilen tavsiyele re rağmen nüvvap meclisini davet eylemiş olmasını tenkit ile şimdi meclisin istediklerini haklı gör düler.
Yaptıkları mazbatayı padişaha takdim ettiler. (16 rabiülevvel 1296) Mahmud paşa Barudi ka binesi bir çok ecnebi memurları çıkarmıştı. Bu muamele müra- kıplarm mütehakkimane nahvet- lerine dokundu.
Mahmud paşa ile Arabi her şey den evvel Mısır ordusunu tensike başladılar. Ordunun mevcudu art tırıldı. Kıyamların başlarında bu lunan Arabi taraftarlarile beşi liva, yirmi dokuzu miralay ve kay makam olmak üzere 600 zabit mü- kâfaten terfi edildi; Çerkeş za bitler terfiden mahrum bırakıldı lar; bunların o sırada meydana çıkmağa başlıyan Mehdi isyanı vesilesile Sudana sevkedilmeleri- ne teşebbüs olundu.
Bu defa Çerkeş zabitler arasın da memnuniyetsizlik görüldü. Bunların haklarını müdafaa me selesini müzakere için toplanma larına Ârabiye suikast için ittifak etmişler manası verilerek hepsi divanı harbe sevkolundular. Mev kuflar telgrafla mabeyne müra caat ettiler.
Abdülhamid meseleyi ele aldı, Sadrıâzam Said paşa tahkikat ev rakının İstanbula gönderilmesini ve irade sadir olmadan zabitlere bir şey yapılmamasını hidive bil dirdi.
Abdülhamid Mısır sularına bir donanma göndermek fikrine sap tı. Sait paşa bu tasavvurun tatbiki kabil olmadığını arzetti.
Abdülhamid 1882 nisanının yirminci günü akşamı mabeyinci Remzi beyi göndererek Said pa şadan mührünü aldı.
Abdürrahman paşa sadrıâzam oldu. (13 cemaziülâhir 1299 - 24 şaban 1299).
Sadaret makamının ihtarına rağmen Mısırda divanı harp 42 Çerkeş zabitin muhakemesini ha- fiyen icra etti. Bunların hapsi rütbelerinin refile müebbeden Su dana nefye mahkûm oldular. Ara bi ile arası açık olan ferik Osman Rıfkı paşa da bunlara teşrik edil di.
Sabık hidiv İsmail paşaya Mısır hazînesinden verilen tahsisatın da «Mısır da fesat ikama sarfeyledi- ği için» kesilmesine karar verildi.
Kırktan fazla Ççrkes zabitin bu mahkûmiyeti ha3rli gürültüyü in taç etti. Tevfik paşanın reylerini almak istediği bütün ecnebi mü
messiller kendisine itidal ve refet tavsiyesinde bulundular.
Tevfik paşa bu meselede ittihaz edeceği son kararda daha ziyade kuvvetli olmak arzusile ve mah kûmlardan bazısının yüksek rüt beli olması vesilesile işi Babıâli- ye arzetti.
Bu hükmü ajans Havastan ha- I ber alan başvekil Abdürrahman j paşa derhal Tevfik paşaya: (Mı- t sır asakiri şahane zabitlerinin, hu- J susile iradei seniye ile terfi eden i feriklerin rütbe ve nişanlarının i bu suretle refi saltanatı seniyenin j haklarına mugayirdir. İstizansız ; yapılmaması) beyanile bir telgraf [ çekti.
Tevfik paşa tereddüde düştü. Bu telgraf nameyi Fransız ve İn giliz konsoloslarına gösterdi.
Mısır nazırları bunun imtiyaz ları ihlâl ve tenzil olacağını iddia ettiler.
Konsoloslarla yeni istişareler den sonra Tevfik paşa zabitlerin cezalarını tahfifen hükmü tasdik etti. Nefi kararı tağribe tahvil, rüt be ve nişanların refi iptal edildi. Bu netice Babıâliye arzolundu.
Fakat nazırlar (Tevfik paşa nın müsamahaları, mümaşatları bu vaziyeti ihdas etti) diye hidivi şiddetle tahtie ettiler ve tasdik kararında tadilât icrasını istiyerek rütbelerin refinde ve ordudan ih raç noktasında ısrar eylediler. Tevfik paşa bunu kabul etmeyin ce kendisi ile münasebeti kestiler. Tevfik paşayı değiştirtmek maksa- dile kendi kendilerine nüvvap meclisini topladılar.
Nazırlarla nüvvap heyeti İstan bula karşı mukavemete karar ver diler. Bu hareket nazırların hidi ve isyanı mahiyetinde idi. Hidiv Tevfik paşanın Mısırda mevkii sarsılmış görünüyordu. Fransa ile İngiltere arasında hidivi muhafa- zatan Mısıra donanma şevki mü zakeresi başladı.
Babıâli hidiv ile nazırlar heyeti arasında münasebetin inkitama ve padişahın hidive iğbirarına bi naen doğrudan doğruya nazırlar la muhabereye girişti ve bu mu haberesini hidiv Tevfik paşaya bildirdi.
Mahmud Sami ve Arabi paşalar Tevfik paşanın azlile yerine Ha- lim paşanın tayinini talep ediyor
lardı. (Arkası var)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
