Talat Paşa'ya ve daha bir iki sadrazama dair

(1)

t

T- Ut l=H3

■

z£-✓ T

'KrtJÇtfcmaL

SbNÜDEMİN Mahmut Ke- I mal Beyin (Osmanlı dev- " rinde son Sadrâzamlar) isimli eserinin on üçüncü fasi- külü de bu defa intişar etti. Bu ! fasikülde Damat Ferid pasaja ait fasıl nihayet bulmak üzere olduğuna göre artık bahsedile cek iki Sadrâzam, yani Ali Bıza ve Salih paşalar kalmış demek tir ve bazı sayfalarında büyük tarihten küçük ve pek ehemmi yetsiz dedikoduya intikal et mekle beraber yüksek bir İlmî değeri ve hakiki bir edebî kıy meti olan bu eserin tamamı mil lete, hamdolsun, maiolacak de mektir. İfade mübalâğaya affe dilmemeli: Zira bu eser Sultan Mecldden Sultan Vahdettine ka dar Osmanlı tarihi için en mü him mehazlardan birini teşkil etmektedir ve içindeki vesikalar sayesinde bu mevki ve pâyeyl daima muhafaza edecektir. Bu umumî hükümden sonra bu de fa çıkan kısımdan bahsetmek ii- zere evvelâ sunu söyliyeylm ki, bunda Salt Halim pasa faslı bi tirilmekte ve Damat Ferit paşa ya gelmeden evvel Talat ve Ahmet İzzet paşalar bahis mev zuu edilmektedir. Ahmet İzzet pasa faslına, bu zatın hal tercü mesi hakkında kendi kaleminden çıkmış ve ayrı bir risale teşkil edecek uzunlukta bir yazı ek lenmiş bulunuyor. Zavallı Alımet İzzet pasa 1922 den 1937 de ölü müne kadar issiz ve bir kösede unutulmuş geçen yıllarında bu hal tercümesinden galiba müte addit suretler çıkarıp her bi yografi eseri hazırlayana gön derirmiş demek kİ, (Son Sadra- zamlar) a yolladığı yazının ay nini merhum İbrahim Alâattin

/ / , A - j l

* 7 T

//

y —

T Jf - O * i v

(2)

bey (Tiirk Meşhurlan Ansiklo pedisi) nl hazırlarken ona da göndermişti. İbrahim Alâettin beyin yanında ve (İnönü Akslk- lopedisl) bürosunda çalışırken okumak imkânını bulduğum bu hal tercümesinden başka bir «riin belki yine bahsetmek üzere sim di bir noktası iizerelnde duraca ğım: İzzet pasa, mütarekenin akdinden evvel Talat paşa yeri ne sadr-ı esbak ve Sultan Vah- dettlnin dünürü Tevflk paşanın kabine teşkiline memur edilip buna bir türlü muvaffak olama yınca kendisinin yeni hükümeti kurmakla vazifelendirUdiğinl, derhal kurmağa da muvaffak ol duğunu anlatıyor, bilâhare yeri ni alacak olan Tevfik paşadan sureta htirraetk&rane bahseder - ken kendisini de bunaklıkla it ham ederek "merhum veya ber- lıayat bir hayli zatı davet etmiş ise de...„ diyor. Halbuki, duyul duğuna ve bilindiğine söıe, 1918 yılı sonunda kabine teşkiline n e mıır edilen ve cumhuriyetin ilâ nında son sadareti nihayet bula cak olan Tevfik paşa bu sırada ancak bir ölüyü, yani beş altı yıl önce ölmüş bulunan Recai Znde Ekrem beyi Maarif Na zırlığı teklifi için çağırtmış, Ek rem beyin hayli zanyiiı önce ve fat ettiği kendisine münasip bir şekilde bildirilince de hatasını “— Biz onu lâyemut biliriz!” diye zerafetle tamir etmiştlrr'E- ğer pek raklk kalpli ve melek- haslet diye bilinen Ahmet İz zet paşa merhum siyasî bir ra kibini batırmak için böyle bir lisan kullanmadı, yani âdeta if tira etmedi ise ve Osmanlı İm paratorluğunun en buhranlı za manlarında kendisinden medet umulan Tevfik paşa o tarihte hayatta olanlardan çok artık ol mayanlardan mcded umacak bir halde bulunuyor idiyse keyfiyet hakikaten, tenvire lâyıktır: O za manı başta İbnülemin gelmek ii- zere bihakkın bilen zatların bu noktayı aydınlatmaları temenni

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütü Ta h a To ros Arşivi