îsianbulun essiz kaifnaklart:
T -'5
o i
?S8'
Taşdelen
v e
çevresindeki sular
Yazan: Prof. Dr. Kerim Öm«’r ÇAĞLAR
Istanbhm en iyi suları Alem darı ormanları içinden çıkar. Bu ormanlar Karadeniz Boğa zından 25 kilometre, Marmara- nın Kartal sahillerinden 35 ki lometre, Karadenizin Şile kıyı larından da 40 kilometre bir uzaklıkta bulunan Alemdağı köyünün etrafını çevreleyen binlerce hektarlık sahayı kap lamaktadır. [*]
Alemdağı ve buradaki mem- baları ihtiva eden arazi 990 hic ri tarihli bir vakfiyeye göre ü- çüncü Muradın anası Nurbânu (Atik Valide) sultana ait bulun makta idi.
Yalnız İstanbul'un değil, dün yanın en yumuşak sularının kaynadığı Alemdağı muhitinin galip jeolojik yapısını silisli kayalar teşkil etmektedir. Ru- subi kayalardan Silur devrinin kuarsitleri, Devon devrinden de killi şistler hâkimdir.
Yüzlerce senelik meşe ve kes tane ağaçlarından mürekkep dalgalı orman arazisinin deniz den sn yüksk noktası 500 met reyi bulur. Kaynak mahalleri itibariyle bu yükseklik Küçük- elmalıda 70, Taşdelende 210, Malkuyusunda 220, İncirli ve Safay sularında 224. Taflanlıda 240, Büyükelmalı suyunda 284 metredir.
Biz bu yazımızda Taşdeleni merkez tutup onun etrafında çevrelenen on dakika mesafede ki Mütevelli, on beş dakika u- zakta bulunan Büyükelmalı ve Taşdelenin otuz beş dakika uza ğındaki Defneli sularının husu siyetleri üzerinde duracağız.
Suların 18 yıl
önceki hali
Osmanlı İmparatorluğu za- manmda devletin geniş hudut ları içinde eşine ender rastlanan bir şöhrete sahip olan Taşdelen kaynağına, bundan 16 yıl evvel 1934 senesinin sonbaharında ilk defa giderken duyduğum heye canı hâlâ bütün şiddetiyle nasıl muhafaza ediyorsam orada gör düğüm iptidaîliği de o nispette bir acı ile asla unutamıyorum. Nasıl olmuş da asırlarca sultan lara, vezir ve vükelâya sağlık dağıtmış bir kaynak, İstanbul gibi çeşme ve sebillerin en muh teşemlerine sahip olan bir yer de bu derece iptidaî vaziyette bırakılmış, şaşılacak işlerden dir. Benim Taşdelen kaynağım gördüğüm tarihte toprak sevi yesinden üç metre kadar aşağı da merdivenle inilen iki oluklu basit bir çeşmeden akmakta idi. Halk Taşdelen suyunu sağ ve sol çeşme diye ikiye ayırmakta ve sağ çeşmeye ötekinden fazla kıymet vermekte idi. Su bu çeş melerden tenekelerle alınıp yu karıda pek iptidaî ve her türlü sağlık şartlarından uzak bir halde damacanalara doldurulu yordu. Taşdelende yegâne fennî tedbir, kaynağın bir kaç yüz metrelik çevresinin telle kapa tılmış ve bir himaye nımtaka- sının kurulmuş olmasından iba retti.
Bu manzume içinde fennî kaptaja sahip olan tek su Def neli idi. Rahmetli Atatürk bu suyu beğendiği için kaynak top rak seviyesinden 12 ayak mer divenle inilen bir mermer çeş meye alınmış, filtre tesisatı ya pılmış ve her zaman kilit altın da tutulan bu çeşemeden akan
1*1 Dr. Saatli Nazım Mirveıı: İstanbul Suları. 250 büyük sahi- felik resimli bir kitap. 1946.
su 30 metre mesafede iknici bir çeşmeye verilmişti.
Mütevelli suyu üstünde de mir kapak bulunan bir tarafı açık depodan akıp geçmekte ve bundan kimse faydalanmamak ta idi. Büyükelmalı suyu ise a- ğaçlık bir yerde kayalar arasın dan kaynıyan başı boş bir su idi. Burada hiç bir tesisat yok tu. Bir zamanlar, İstanblun baş ta gelen ziyaret yerlerinden o- lan Taşdelen ve çevresinde bi zim gittiğimiz gün sakalardan ve Evkaf adına mühürdağıtan bekçiden başka kimseler yoktu.
Taşdelenin bugünkü
hali
Taşdelen ve yakın çevresinde ki suların vasıflarmı ve husi- yetleı-ini yazmadan önce Taş delen kaynağında bugün mev cut olan tesisleri anlatmak is terim. Bir tarihte iptidailiğe ör nek gösterilebilen Taşdelen bu gün fennin ve hıfzıssıhha şart larının en güzel bir nümunesi şeklinde temsil edilmektedir. Vakıflar umum müdürlüğü bu rada suyun insan eline değme den şişelere doldurulması için ne icabediyorsa hepsini yap mıştır. Su kaynağından emaye borular içinde gelir, faynas ve cam kaplı depolarda toplanır, buradan otomatik makinelerle temizlenmiş damacanalara do lar, mühürlenir ve temiz bir şekilde sevkedilir.
Taşdelen suyunun
evsafı
Taşdelen suyunun eskiden ol duğu gibi şimdi de sağ ve sol çeşmelerinden akan sular ayrı borularla alınmış, ancak bun lar aynı depoda birleştirilmiş bulunmaktadır. İki su arasında pek az bir fark, hâttâ nazarı itibara alınmıyacak derecede bir fark olduğu için bunun üze- mide durmaya bile lüzum yok tur.
Sağ çeşmenin suyunun litre sinde 45, 8 miligram, sol çeşme de ise 47 miligram kuru madde vardır. Aradaki 1,2 miligramlık ufacık fark hiç de önemli de ğildir. Bu hassasiyle Taşdelen suyu âdeta imbikten çekilmiş bir maimukattarı andırmakta dır. Taşdelen mikyasıma dere cesi 0,1 Fransız ve 0.07 Alman derecesidir. Sağ ve sol kaynak lar arasında bu bakımdan hiç bir fark yoktur. İki çeşme ara sında esaslı fark radyoaktivite bakımındandır. 1934 de, yani sular üzerinde bugünkü ıslahat yapılmadan önce tesbit edilen radyoaktivite sol çeşmede 17,6 sağ çeşmede ise 6 emandı. O ta rihte Taşdelen suları, kaynakla rından çıktıktan sonra geniş ve iptidaî kanallarla çeşmeye gel dikleri için su kaynağından çı kar çıkmaz radyoaktif emana- sîyonlarmı derhal atmosfere veriyordu. Kaydettiğimiz rad yoaktivite miktarları 1934 te çeşmelerden akan sulara ait o- lup aradaki fark sağ çeşmenin bozuk ve hava alan bir ka nalda akmasından ileri geliyor du. Modern tesisat yapıldıktan sonra iki su arasındaki aslında bulunmayan fark kalmamıştı.
Taşdelen çevrelerin
deki diğer sular
Taşdelen çevresindeki diğer sular evsaf itibarile Taşdelen- den az farklıdırlar. Kuru mad de tutarı Büyükelmalı suyun da 44 5 miligram, Defnelide 58 miligram, Mütevelli suyunda
41,7 miligramdır. Mikyasıma dereceleri Fransız derecesiyle Büyükelmalıda 0,09, Mütevelli de 1 raddelerindedir. Mikyası ma derecesi en yüksek görülen ¡Defneli suyu aslında yine mem leketin en yumuşak sularından : biridir. Bu bakımdan Biiyükel- ,malı suyu Taşdelenden de üstün bir durum göstermektedor. Bu nunla beraber amelî olarak, Defneli hariç Taşdelen, Büyük- elmalı ve Mütevelli sulan ge rek kuru madde itibarile bir birlerinden farklı sayılmazlar.
Radyoaktivite bakımından Dfeneli suyu en ilerdedir. 53,5 Eman ölçülen radyoaktivitesiy le bu su bölge içinde bir re kor kırmaktadır. Büyükelmalı- da radyoaktivite 215 Eman, Mütevelli suyunda 5.9 Emandır. Radyoaktiviteyi muhafaza ba-» kımından sular şu sırayı takip ederler: 15 günle Büyükelmalı birinci, 14 günle Defneli ikinci, 9 günle Taşdelen üçüncü, 7 günle Mütevelli suyu dördün cü gelir. Suların hizai arında gösternlen gün sayıları onların radyoaktiviteyi tutma sürelerini göstemekle beraber bu müddet geçtikten sonra sularda ema- nasyon kalmadığı sar.umama- lıdır. Çünkü aradan 25 gün geçmiş olduğu halde dahi bu sular yine muayyen bir miktar radyoaktivite göstermişlerdir. Bu hal bize Taşdelen çevresi sularının üç hafta sonra içil meleri halinde dahi radyoakti vitelerini korumakta oldukla rım göstermektedir.
Taşdelen ve civarındaki sular hakkında yapılmış olan bu analizlerden umumî bir netice çıkaracak olursak bu suların litrelerinde erimiş türlü emlâh yani kuru madde miktarının 42 - 57 miligram arasında ta- havvül eylediği ve mikyasıma derecelerinin 0,1 ile 1 Fransız derecesi arasında, radyoaktivi telerinin 6 - 53.5 Eman arasın da değiştiği görülür. Bu ev saftaki sulara İstanbul civarı hariç, şimdiye kadar ne Tiirki- yenin başka yerlerinde ve ne diğer memleketlerde rastlan mamıştır. Bu sular en nefis sofra suları arasında olup mi de, karaciğer, safra kesesi ve böbrek rahatsızlıklarından muz- tarip olanlara bilhassa şaya nı tavsiyedir. Mikyasıma dere- celerile radyoaktiviteleri bakı mından tesbit edilmiş olan farklar suların birinin diğerin« tercihini icapettirecek ehemmi yette sayılmamalıdır. Sularda ki hafif asid reaksiyon son zamanlarda tesbit edilen or ganik asidlerden ileri gelmek tedir ki bunların bazı bünye lerin yaptığı taşları eritmek noktasından çok ehemmiyeti vardır. Yalnız yazımızı tamam larken mikyasıma dereceleri pek düşük, yani kireci az olan Taşdelen sularının, bu madde ile vücut iskeletlerini teşkil ça ğında olan çocuklara şayanı tavsiye olmadığını söylemek doğru olur.
Çok miktarda inşaat
malzemesi geliyor
Son aylar içinde şehrimize külliyetli miktarda inşaat mal zemesi gelmektedir: Bu ise, yaz aylarının inşaat mevsimi olma sı sebebiyledir. Nitekim son günlerde şehrimize yeniden on bin torba çimento gelmiştir. Yerli istihsalât bu hesabın dı şındadır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
