Hipertansiyon Tanısı Alan Hastaların Süreli Öfke ve Öfke İfade TArzları = High Blood Pressure Diagnosed patients\' Trait Anger and Anger Expression Styles

(1)

H PERTANS YON TANISI ALAN HASTALARIN SÜREKL ÖFKE VE ÖFKE FADE

TARZLARI*

Nermin ERKEK, Gönül ÖZGÜR*, Aysun BABACAN GÜMÜ*****

ÖZ

Amaç: Bu ara t-rma, yüksek tansiyon tan-s- alan

hastalar-n öfke ve öfke ifade tarzlar-n- incelemek amac-yla yap-lm- , tan-mlay-c- ve kesitsel tipte bir çal- mad-r.

Yöntem: Ege Üniversitesi T-p Fakültesi Hastanesi

Yüksek Tansiyon Poliklini:i’ne ba vuran hastalar ara t-rman-n evrenini, 1 *ubat - 31 Mart 2005 tarihleri aras-nda Poliklini:e ba vuran 170 ki i ara t-rman-n örneklemini olu turmu tur. Veriler, “Tan-t-c- Bilgi Formu” ve “Sürekli Öfke ve Öfke Tarz Ölçe:i” ile toplanm- t-r. Verilerin de:erlendirilmesinde say-, yüzde da:-l-m-, varyans analizi ve t-testi kullan-lm- t-r.

Bulgular: Ara t-rmadan elde edilen bulgulara göre;

hastalar-n %36.5’i 56-65 ya grubunda, %62.9’u kad-n, %78.2’si evli, %34.1’i ilkokul mezunudur. Hastalar-n; Öfke Hçe puan ortalamas- 13.92±2.90, Öfke D- a puan ortalamas- 12.38±2.68, Öfke Kontrol puan ortalamas- 21.57±2.70 ve Sürekli Öfke puan ortalamas- 16.76±4.18 olarak saptanm- t-r. Hastalar-n sürekli öfke ve öfke ifade tarzlar- cinsiyet, medeni durum, çal- ma durumu, e:itim düzeyi, alg-lanan ruh sa:l-:- de:erlendirmesi ve öfkeyle ba etme durumuna göre anlaml- düzeyde farkl-l-k göstermektedir.

Sonuç: Hastalar-n öfke kontrol düzeyleri sürekli öfke,

öfkeyi içe ve d- a yans-tma düzeylerinden yüksek bulunmu tur. Bu bulgular sonucunda, hem irelerin yüksek tansiyon hastalar-na öfke ve öfke ifadesi konusunda e:itim vermesi önerilmektedir.

Anahtar Sözcükler: Yüksek tansiyon, öfke, öfke ifade

tarz-

ABSTRACT

High Blood Pressure Diagnosed patients’ Trait Anger and Anger Expression Styles

Purpose: It is a descriptive, cross-sectional research

carried out in order to examine the way of anger expression of the patients who have been diagnosed as having high blood pressure.

Method: Patients who applied to High Blood Pressure

out patient clinic of the Hospital of the Faculty of Medicine Ege University was formed the universe of the research. 170 patients, who applied to the outpatient clinic between February 01 – March 31 2005 was formed the sample of the research. Data was collected with “Patient Identity Form” and “Trait Anger and Anger Expression Scale”. Data were evaluated by percentage, variance analyse and t-test.

Results: According to the research results; 36.5% of

the patients were between the age group of 56-65, 62.9% of the patients were women, 78.2% of the patients were married, 34.1% of the patients were graduated from primary school. Patients’ internal anger mean point was 13.92±2.90, external anger mean point was 12.38±2.68, control anger mean point was 21.57±2.70, trait anger mean point was 16.76±4.18. Patients’ trait anger of 29.5%, internal anger of 36.4%, external anger of 30.4%, control anger of 25.9% were high level. There was a significant difference between, sex, marital status, employment status, the level of education, assessment of mental health, circumtance of coping with anger and trait anger and anger expression styles.

Conclusion: According to the control anger level of patients, their trait anger, internal and external anger level were found low . In the light of these findings it is suggested that nurses should be trained about anger and anger expression in high blood pressure patient.

Key Words: High blood pressure, anger, anger

expression style

* 3. Uluslararas--10. Ulusal Hem irelik Kongresinde sunulmu tur, 7-10 Eylül 2005, izmir ** Hem ire, Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu, Hzmir

** Yrd. Doç. Dr., Ege Üniversitesi Hem ire Yüksekokulu, Psikiyatri Hem ireli:i, Hzmir **** Ara .Gör., Ege Üniversitesi Hem ire Yüksekokulu, Psikiyatri Hem ireli:i, Hzmir

(2)

G R 5

Yüksek tansiyon, arteriyel kan bas-nc-n-n yükselmesiyle karakterize kronik bir sa:l-k sorunudur (Ba 1992, Çak-r 2003, Özcan 2003). Dünya Sa:l-k Örgütü taraf-ndan eri kinler için sistolik kan bas-nc-n-n 140 mmHg, diastolik kan bas-nc-n-n 90 mmHg veya daha yüksek bulunmas-, yüksek tansiyon olarak tan-mlanm- t-r (WHO 1999). Yüksek tansiyon, eri kin ya grubunda yayg-n olarak görülmekte ve yüksek oranda morbidite ve mortaliteye yol açmaktad-r (WHO 1999, Akpolat 2000).

Yüksek tansiyon, ki iden ki iye farkl-l-k gösterdi:inden, baz- ki ilerin kan bas-nc-, iç ve d- uyaranlar kar -s-nda di:erlerinden daha yüksek olabilir (Özmen 2002). Literatürde ya -n, cinsiyetin, yüksek miktarda tuz ve alkol tüketmenin, yüksek kalorili beslenmenin, dü ük aktivite düzeyinin, yorgunlu:un, ki ili:in, stres gibi emosyonel faktörlerin yüksek tansiyon için risk faktörleri oldu:u belirtilmi tir (Akdemir ve Fesci 1995, Be er 1995, Önder ve Ak-ll- 1998, Özmen 2002, Çak-r 2003, Özcan 2003). Be er (1995) taraf-ndan yap-lan bir çal- mada, yüksek tansiyon hastalar-n-n uykusuzluk, acelecilik ve yaln-zl-k problemlerini daha s-k ya ad-:- bildirilmi tir. Özmen (2002) ise sosyal stres ve çat- malar-n yan- s-ra yetersiz sosyal destek sisteminin yüksek tansiyon ile ili kili oldu:unu belirtmi tir.

Bununla birlikte yüksek tansiyon, ki inin öfke kontrolü ile de yak-ndan ilgilidir. Ki inin hem öfkesini d- a vurma iste:i, hem de pasif ve uyumlu davranma gereksinimi aras-ndaki çat- man-n uzun süre ya anmas-, yüksek tansiyonun bir nedeni olarak bildirilmektedir (Özmen 2002). Literatürde de yüksek tansiyonu olan bireylerin a -r- uyumlu, pasif, çevrenin onay-n- bekleyen, çat- madan kaçmaya e:ilimli, olumlu ve olumsuz duygular-n- ifade etmekte güçlük çeken bireyler oldu:u belirtilmi tir (Mercimek 2000, Özmen 2002). Di:er taraftan yüksek tansiyonu olan bireylerin ki ilik özellikleri ise h-rsl-, yar- mac-, yüksek ba ar- gereksinimi olan, mükemmelliyetçi, titiz, ba:-ml-l-ktan kaç-nan, ele tiriye hassas ve gergin olarak tan-mlanm- t-r (Mercimek 2000).

Günlük hayat-m-zda önemli bir yere sahip olan öfke, doyurulmam- isteklere, istenmeyen sonuçlara ve kar -lanmayan beklentilere verilen son derece do:al, evrensel ve insani bir duygusal tepkidir. Öfke, hafif bir tepkiden hiddete varan farkl- yo:unluklarda ya anabilmektedir. Bazen k-sa süreli, orta yo:unlukta ve hatta bu düzeyde yararl-yken, bazen de sürekli, iddetli

ve y-k-c- olabilmektedir (Balkaya ve *ahin 2003, Kassinove ve Sukhodolsky 1995, Kökdemir 2004, Soykan 2003).

Öfke, ço:unlukla sald-rganl-k ve dü manl-:-n bir ekli olarak bilinmesine kar -n, öfkenin her zaman sald-rganl-k ve dü manl-:a yol açmad-:- ileri sürülmektedir (Atkinson ve ark. 1999, Kassinove ve Tafrate 2003). Bununla birlikte öfkenin olumsuz olarak de:erlendirilmesi, genellikle ifade etme tarz-ndan kaynaklanmaktad-r. Çünkü, birçok ki i öfke ifadesi nedeniyle çe itli sorunlar ya amaktad-r (K-saç 1999).

Öfke, özellikle aç-k bir ekilde, oldu:u gibi gösterildi:inde ve bu durum di:er insanlar taraf-ndan olumsuz yönde de:erlendirildi:inde, ki ide olumsuz benlik kavram-na, dü ük benlik sayg-s-na, ki ileraras- ve aile içi ileti im çat- malar-na, sözel ve fiziksel sald-r-lara ve i ya am- ile ilgili uyumsuzluklara neden olabilir. Ba ka bir anlat-mla, insanlar hem öfkenin neden oldu:u olumsuz sonuçlar, hem de kültürel nedenlerden dolay- öfkelenmekten korkmakta ve öfkesini göstermek istememektedir. Oysa öfkenin bast-r-lmas-, varolan enerjinin içe döndürülmesidir. Öfkenin bu ekilde ya anmas- ise bireyin kendisine zarar vermesine neden olmaktad-r. (Arsakay 2001,Kassinove ve Sukhodolsky 1995, Kassinove ve Tafrate 2003).

Di:er taraftan, öfkeyle olumlu ba etme yöntemlerinin yetersizli:i, ki ileraras- çat- malar, anksiyete ve çevresel uyaranlar, yüksek tansiyona yol açan stres etkenleri olarak tan-mlanmaktad-r. Ayn- zamanda öfkenin uzun süreli ve yo:un olarak ya anmas- ve uygun bir biçimde ifade edilmemesi sonucunda, bireylerde yorgunluk ve anksiyenin e lik etti:i psikosomatik hastal-klara yatk-nl-k artmaktad-r. Bunun sonucunda özelikle kalp damar hastal-klar-, yüksek tansiyon, migren, ülser ve ba a:r-s- gibi hastal-klar ortaya ç-kmaktad-r (Arsakay 2001, Üstün ve Yavuzarslan 1995, Soykan 2003).

Öfke ve yüksek tansiyon aras-ndaki ili ki yurt d- -nda yap-lan çe itli çal- malarda vurgulanm- t-r. Van der Ploeg ve arkada lar- (1985) yapt-klar- çal- mada yüksek tansiyon hastalar-n-n öfke düzeylerini kontrol grubundan daha yüksek bulmu lard-r. Everson ve ark.’n-n (1998) yapt-:- çal- mada, yüksek düzeyde içe at-lan öfkenin yüksek tansiyon geli imini artt-rd-:- bildirilmi tir. Scuteri ve ark.’n-n (2001) yapt-:- ara t-rmada da sürekli olarak öfkeyi bast-rman-n yüksek tansiyon geli imine neden olabilece:i belirtilmi tir. Bu ara t-rma sonuçlar-na kar -n Suls ve ark.’n-n (1995)

(3)

yapt-:- ara t-rmada, öfkeyle yüksek tansiyon aras-nda zay-f bir ili ki oldu:u, Park ve ark.’n-n (2005) yapt-:- çal- mada ise yüksek tansiyon ile sürekli öfke ve öfke ifade tarzlar- aras-nda bir ili ki olmad-:- belirtilmi tir.

Ülkemizdeki literatür incelendi:inde, öfkeyle ilgili çal- malar-n, sa:l-k alan-nda daha çok sa:l-k personelleriyle ve özellikle hem irelerle yap-ld-:- (Durmu ve ark. 2000, Do:an ve ark. 2001, Engin ve Çam 2005, Kuruçay ve ark. 2005) görülmektedir. Bunun yan- s-ra çe itli hasta gruplar-yla yap-lan ara t-rmalar da (Engin ve Özaksar 2005, Engin ve ark. 2005, Topkaya 2003) mevcuttur. Ancak ülkemizde yüksek tansiyon hastalar-n-n öfke tepkilerini inceleyen çal- malar-n s-n-rl- say-da oldu:u görülmektedir (Özer 1994, Arsakay 2001, Sava an 2006). Yüksek tansiyonu olan bireylerin ne düzeyde öfke ya ad-klar-n-n ve öfkelerini nas-l ifade ettiklerinin belirlenmesi, hastalar-n bütüncül bir bak- aç-s-yla ele al-nmas- aç-s-ndan oldukça önemlidir. Bu do:rultuda yap-lacak ara t-rmalar sonucunda, yüksek tansiyon hastalar- konsültasyon liyezon psikiyatriai hem ireli:i ba:lam-nda bütüncül olarak de:erlendirilebilecek ve hasta bak-m kalitesinin artmas- sa:lanacakt-r.

Bu gerekçelerden yola ç-karak bu ara t-rman-n amac-;

• Yüksek tansiyon hastalar-n-n sürekli öfke ve öfke ifade tarzlar-n- belirlemek,

• Yüksek tansiyon hastalar-n-n tan-t-c- özellikleri ile sürekli öfke ve öfke ifade tarzlar- aras-ndaki ili kileri incelemektir.

YÖNTEM

Tan-mlay-c- ve kesitsel nitelikteki bu ara t-rman-n evrenini, Ege Üniversitesi T-p Fakültesi Hastanesi Yüksek Tansiyon Poliklini:i’ne ba vuran hastalar, örneklemini ise 1 *ubat – 31 Mart 2005 tarihleri aras-nda Poliklini:e ba vuran ve yüksek tansiyon tan-s- alm- 170 hasta olu turmu tur. Veriler, kurum ve bireylerden gerekli izinler al-nd-ktan sonra, ara t-rmaya kat-lmay- kabul eden hastalardan görü me tekni:i ile toplanm- t-r. Ara t-rma verileri, tan-t-c- bilgi formu ve sürekli öfke ve öfke tarz ölçe:i ile toplanm- t-r.

1. Tan8t8c8 Bilgi Formu; hastalar-n

sosyodemografik özelliklerini, sa:l-k alg-lar-n- ve öfkeye ili kin fark-ndal-klar-n- belirlemeyi amaçlayan toplam 15 sorudan olu maktad-r.

2. Sürekli Öfke ve Öfke Tarz Ölçe=i (SÖÖTÖ); öfke duygusu ve ifadesini ölçen, kendini de:erlendirme türünde bir ölçektir. Spielberger taraf-ndan 1983 y-l-nda geli tirilmi , ülkemiz için geçerlik ve güvenirli:i Özer (1994) taraf-ndan yap-lm- t-r. Ölçek; Öfke Hçe, Öfke D- a, Öfke Kontrol ve Sürekli Öfke olmak üzere 4 alt ölçekten ve 34 maddeden olu maktad-r. Ölçe:in de:erlendirilmesi; “Hiç tan-mlam-yor” ifadesine 1 puan, “Biraz tan-ml-yor” ifadesine 2 puan, “Oldukça tan-ml-yor” ifadesine 3 puan, “Tümüyle tan-ml-yor” ifadesine 4 puan verilerek yap-lmaktad-r. Öfke Hçe, Öfke D- a ve Öfke Kontrol alt ölçeklerinden al-nabilecek en dü ük puan 8, en yüksek puan 32, Sürekli Öfke alt ölçe:inden al-nabilecek en dü ük puan 10, en yüksek puan 40’t-r (Sava -r ve *ahin 1997).

Ölçe:in genel toplam puan- olmay-p, 4 alt ölçe:in maddeleri o alt ölçe:in toplam puan-n- olu turmaktad-r. Sürekli öfke alt ölçe:inden al-nan yüksek puanlar öfke düzeyinin yüksek oldu:unu; öfke kontrol alt ölçe:inden al-nan yüksek puanlar öfkenin kontrol edilebildi:ini; öfke d- a alt ölçe:inden al-nan yüksek puanlar öfkenin kolayca ifade edildi:ini; öfke içe alt ölçe:inden al-nan yüksek puanlar ise öfkenin bast-r-lm- oldu:unu göstermektedir (Sava -r ve *ahin 1997).

Verilerin de:erlendirilmesi, SPSS 10.0 paket program- kullan-larak bilgisayarda yap-lm- , bireylerin tan-t-c- özellikleri say- ve yüzde olarak gösterilmi , bu özelliklerle sürekli öfke ve öfke ifade tarzlar- aras-ndaki ili kilerin incelenmesinde varyans analizi ve t-testi kullan-lm- t-r.

BULGULAR VE TARTI5MA

AraAt8rmaya kat8lan hastalar8n tan8t8c8 özellikleri incelendi=inde;

Hastalar-n ya ortalamas-n-n 60.74±10.79 oldu:u, %36.5’inin 56-65 ya grubunda, %62.9’unun kad-n, %78.2’sinin evli, %48.2’sinin emekli, %41.8’inin ev han-m- oldu:u, %90’-n-n bir i te çal- mad-:-, %34.1’inin ilkokul mezunu, %79.4’ünün “orta” gelir düzeyine sahip oldu:u belirlenmi tir.

Hastalar-n %37.1’i 1-5 y-ld-r yüksek tansiyon tan-s-na sahiptir. Hastalar-n %34.2’si fizik sa:l-:-n- “iyi”, %52.9’u “orta” düzeyde, %12.9’u “kötü” de:erlendirmi tir. Hastalar-n %58.8’i ise ruh sa:l-:-n- “iyi”, %33.5’i “orta”, %7.6’s- “kötü” olarak de:erlendirmi tir. Bu sonuçlara göre hastalar ruh

(4)

sa:l-klar-n- fizik sa:l-klar-ndan daha iyi olarak de:erlendirmektedir.

Hastalar-n %84.1’i kan bas-nc- yükselmesini anlayabildiklerini belirtmi , yüksek tansiyona neden olarak da s-ras-yla “ sinirlenme / öfkelenme ” (%32.1), “stres” (%11.9), “s-k-lma” (%10.5) ve “üzülme” yi (%10.5) ifade etmi lerdir. Hastalar-n kan bas-nc- yükselmesine neden olarak en fazla sinirlenme ve öfkelenmeyi belirtmeleri, öfke duygusunu s-k ya ad-klar-n- göstermektedir. Ayr-ca bu sonuç do:rultusunda, öfke ile kan bas-nc- aras-nda bir ili ki oldu:u söylenebilir.

Hastalar-n %94.1’i öfkelendiklerini fark edebildiklerini, öfkelenme nedenlerini ise s-ras-yla “haks-zl-k ya ama” (%27.5), “istenilmeyen durumlar-n olmas-” (%13.8), “beklentilerin kar -lanmamas-” (%12.5), “her ey” (%11.2), “ailesel sorunlar” (%10.0), “sayg-s-zl-k” (%8.8) ve “anla -lmama” (%5.0) olarak belirtmi lerdir. Bu bulgular öfkeye neden olan doyurulmam- istekler, istenmeyen sonuçlar ve kar -lanmayan beklentiler bak-m-ndan öfkenin nedenlerine ili kin literatürle benzerlik göstermektedir (Kassinove ve Sukhodolsky 1995, Kökdemir 2004, Soykan 2003).

Hastalar-n %75.3’ü öfkeyle ba edebildi:ini, ba edebilenler ise ba etme yöntemlerini s-ras-yla “kendi kendini telkinle rahatlatma” (%46.9), “susma” (%21.9), “dola ma” (%14.1), “unutmaya çal- ma” (%7.8), “ilaç kullanma” (%3.9), “ba kalar-yla dertle me” (%3.1) ve “a:lama” (%2.3) olarak ifade etmi lerdir. Hastalar-n genel olarak ba etme yöntemleri de:erlendirildi:inde, bu yöntemler duygu odakl- ve duygular-n içe at-lmas-

eklindeki ba etmeler olup, palyatif yöntemlerdir. Tablo 1’de yüksek tansiyon hastalar-n-n Sürekli Öfke ve Öfke Hfade Tarz- Ölçe:inden ald-klar- ortalama puanlar gösterilmi tir.

Tablo 1’de görüldü:ü gibi hastalar-n sürekli öfke puan ortalamas- 16.76±4.18, öfke içe puan ortalamas- 13.92±2.90, öfke d- a puan ortalamas- 12.38±2.68, öfke kontrol puan ortalamas- 21.57±2.70 olarak saptanm- t-r. Bu bulgulara göre, hastalar-n öfke kontrol düzeyi, sürekli öfke, öfkeyi içe ve d- a yans-tma düzeylerinden daha yüksektir. Hastalar-n sürekli öfke düzeyinin dü ük olmas-, öfkeyi içe ve d- a yans-tma düzeylerinin de dü ük olmas-n-n bir nedeni olabilir. Hastalar-n öfke kontrol düzeyinin daha yüksek olmas- ise, öfkeye yönelik fark-ndal-klar-n-n (içgörülerinin) bir sonucu olarak dü ünülmektedir. Hastalar-n

tansiyonlar-n-n yükselmesine neden olarak en fazla öfkelenmeyi belirtmeleri de bu sonucu desteklemektedir. Di:er taraftan hastalar-n öfke kontrol düzeyinin yüksek bulunmas-, kültürel özelliklerimizin bir yans-mas- olarak da dü ünülebilir.

Tablo 1. Hastalar-n SÖÖTÖ Alt Ölçekleri Toplam Puan

Ortalamalar-n-n Da:-l-m- (N=170)

SÖÖTÖ

_X

_SD _Min. _Max. Sürekli öfke alt

ölçe=i 16.76 4.18 10 32 Öfke içe alt

ölçe=i 13.92 2.90 9 22 Öfke d8Aa alt

ölçe=i 12.38 2.68 8 22 Öfke kontrol alt

ölçe=i 21.57 2.70 14 30

Özer (1994) sürekli öfke ve öfke ifade tarz- ölçekleri ön çal- mas-nda, yüksek tansiyonlu hastalar-n (N= 50) sürekli öfke puan ortalamas-n- 23.14±7.43, öfke içe puan ortalamas-n- 18.88±4.62, öfke d- a puan ortalamas-n- 14.52±5.57, öfke kontrol puan ortalamas-n- 23.56±6.20 olarak belirtmi tir. Arsakay’-n (2001) yapt-:- çal- mada yüksek tansiyon hastalar-n-n (N=41) sürekli öfke puan ortalamas- 21.09±4.94, öfke içe puan ortalamas- 17.17±5.02, öfke d- a puan ortalamas- 15.24±3.44, öfke kontrol puan ortalamas- 22.14±4.45 olarak bulunmu tur. Sava an’-n (2006) yüksek tansiyon hastalar- ile sa:l-k oca:-nda yapt-:- çal- mada ise, hastalar-n (N=305) sürekli öfke puan ortalamas- 21.13±6.61, öfke içe puan ortalamas- 19.44±4.94, öfke d- a puan ortalamas- 13.10±4.49, öfke kontrol puan ortalamas- 23.40±4.97 olarak bildirilmi tir. Bu ara t-rma sonuçlar-n-n, elde etti:imiz sonuçlardan daha yüksek oldu:u görülmektedir. Ara t-rma bulgular-ndaki bu farkl-l-:-n nedeni, örneklem say-lar-n-n ve örneklemi olu turan hastalar-n ki isel özelliklerinin farkl-l-:- olabilir. Di:er taraftan örneklemi olu turan hastalar-n sorular- do:ru ve dürüstçe de:il de, olmas- gerekti:i gibi yan-tlad-klar- da dü ünülmektedir.

Ara t-rma kapsam-ndaki hastalar-n öfke puan ortalamalar-, farkl- hasta gruplar-yla yap-lan ara t-rma sonuçlar-yla kar -la t-r-ld-:-nda da, daha dü ük düzeydedir. Engin ve Özaksar’-n (2005) dermatoloji hastalar-yla yapt-klar- çal- mada hastalar-n sürekli öfke puan ortalamas- 20.52±6.26, öfke içe puan ortalamas-

(5)

16.01±5.23, öfke d- a puan ortalamas- 15.41±4.39, öfke kontrol puan ortalamas- 23.66±4.86 olarak bildirilmi tir. Engin ve ark.’n-n (2005) alkol ve madde ba:-ml-s- hastalarla yapt-:- çal- mada ise hastalar-n sürekli öfke puan ortalamas- 24.34±7.17, öfke içe puan ortalamas- 19.26±4.37, öfke d- a puan ortalamas- 18.46±4.80, öfke kontrol puan ortalamas- 20.96±4.78 olarak belirtilmi tir.

Hastalar8n SÖÖTÖ alt ölçeklerinin toplam puan ortalamalar8 sosyodemografik özelliklerine göre incelendi=inde;

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- cinsiyetlerine göre incelendi:inde; erkek hastalar-n öfke d- a puan ortalamas- kad-n hastalardan yüksektir. Yap-lan istatistiksel analizde bu fark anlaml- bulunmu tur (p<0.01) (Tablo 2). Yine erkek hastalar-n sürekli öfke puan ortalamas- kad-nlardan daha yüksek olup, puan ortalamalar- aras-ndaki fark istatistiksel düzeyde anlaml-d-r (p<0.01) (Tablo 2). Bu bulgulara göre, erkek hastalar-n sürekli öfke düzeyleri daha yüksektir ve erkek hastalar öfkelerini daha fazla d- a yans-tmaktad-r. Kad-nlar-n erkeklere göre öfke düzeylerinin daha dü ük olmas- ve öfkelerini daha dü ük düzeyde d- a yans-tmalar-n-n nedeni, büyük ço:unlu:unun ev han-m- olmas-ndan ve bir i te çal- mamalar- nedeniyle i stresinden uzak olmalar-na ba:lanabilir. Ayr-ca geleneksel cinsiyet rolleri, kad-n ve erkeklerin yeti me tarz-ndaki farkl-l-klar da, bu sonuçlar üzerinde etkili olabilir.

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- ya gruplar-na göre incelendi:inde; puan ortalamalar- aras-nda istatistiksel olarak anlaml- düzeyde farkl-l-k saptanmam- t-r (p>0.05) (Tablo 2). Bu bulgu Sava an‘-n (2006) buldu:u sonuçlarla benzerlik göstermektedir.

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- medeni durumlar-na göre incelendi:inde; evli hastalar-n öfke d- a puan ortalamas- bekarlardan daha yüksek bulunmu ve aradaki fark-n istatistiksel olarak anlaml- oldu:u saptanm- t-r (p<0.01) (Tablo 2). Bekar olan hastalar-n öfke kontrol puan ortalamas- evli olanlara göre daha yüksek olup, aradaki fark anlaml- bulunmu tur (p<0.01) (Tablo 2). Hastalar-n sürekli öfke puan ortalamas- ise evli olanlarda bekar olanlara göre daha yüksek olup, bu fark-n anlaml- oldu:u saptanm- t-r (p<0.01) (Tablo 2). Bu sonuçlara göre, evli hastalar-n

sürekli öfke ve öfkeyi d- a yans-tma düzeyleri daha yüksektir. Öfke, doyurulmam- istekler, istenmeyen sonuçlar ve kar -lanmayan beklentiler sonucunda ortaya ç-kan bir duygudur. Elde edilen bulgular, bu do:rultuda de:erlendirildi:inde, evli hastalar-n ev, aile, e ve çocuklar bak-m-ndan ya amlar-ndaki sorumluluklar- nedeniyle kar -la t-klar- sorunlar daha fazla olabilir ve bu sorunlar kar -s-nda evli hastalar öfke duygusunu daha fazla ya -yor olabilirler. Bekar hastalar-n öfke kontrol düzeylerinin daha yüksek olmas- ise, sürekli öfke düzeylerinin daha dü ük olmas-ndan kaynaklanabilir.

Ara t-rmaya kat-lan hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- bir i te çal- ma durumlar-na göre incelendi:inde; çal- an hastalar-n sürekli öfke ve öfke d- a puan ortalamalar- çal- mayan hastalardan yüksek bulunmu ve bu farklar-n anlaml- oldu:u saptanm- t-r (p<0.05) (Tablo 2). Çal- an hastalar-n sürekli öfke düzeylerinin daha yüksek olmas-, çal- ma ya am-n-n getirdi:i sorunlardan kaynaklanabilir. Çal- an hastalar-n öfkelerini daha fazla d- a yans-tmalar-n-n nedeni ise, çal- ma ya am-ndaki sorunlar nedeniyle, çal- an ki ilerin kendilerini daha fazla ifade etmeye gereksinim duymalar- ve dolay-s-yla bu becerilerinin daha fazla geli mesi olabilir.

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- e:itim düzeylerine göre incelendi:inde; üniversite mezunlar-n-n öfke d- a puan ortalamas- lise, ortaokul, ilkokul ve okuryazar olmayanlardan daha yüksek bulunmu ve puan ortalamalar- aras-ndaki fark-n anlaml- oldu:u belirlenmi tir (p<0.01) (Tablo 2). E:itim düzeyi yüksek hastalar-n öfkelerini daha fazla d- a yans-tmalar-n-n nedeni, öfke ve yüksek tansiyon ili kisi konusundaki fark-ndal-k ve bilgi birikimlerinden kaynaklan-yor olabilir.

Hastalar-n gelir düzeylerine göre SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde farkl-l-k olmad-:- belirlenmi tir (p>0.05) (Tablo 2). Bu bulgu alg-lanan gelir düzeyinin hastalar-n öfke ve öfke ifade tarz-nda etkili olmad-:-n- göstermektedir. Bununla birlikte hastalar-n ço:unlu:unu orta gelir düzeyine sahip bireylerin olu turmas- (%79.4), bu sonuç üzerinde etkili olabilir. Alt ve üst gelir düzeyine sahip hastalar-n say-ca artmas- durumunda bu sonuçlar de:i ebilir.

(6)

SD Dü ük (N=13) 14.08 2.36 12.23 3.14 21.69 2.21 17.77 3.72 Orta (N=135) 14.03 3.03 12.26 2.45 21.47 2.59 16.46 4.00 Üst (N=22) 13.18 2.36 13.23 3.61 22.13 3.53 18.05 5.27 F/p 0.824/0.441 1.262/0.286 0.594/0.553 1.788/0.171

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçeklerinin toplam puan ortalamalar- sa:l-k durumlar-na göre incelendi:inde;

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- fizik sa:l-k alg-lar-na, yüksek tansiyon tan-

sürelerine ve kan bas-nc- yüksekli:ini fark etme durumlar-na göre incelendi:inde, puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde farkl-l-k olmad-:- saptanm- t-r (p>0.05) (Tablo 3).

(7)

Hay-r (N=27) 13.63 3. 10 12.74 3.10 21.20 2.80 17.44 5.05

(8)

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- öfke durumlar-n- de:erlendirmelerine göre incelendi:inde; Tablo 4’te görüldü:ü gibi hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- öfkeyi fark etme durumlar-na göre incelendi:inde, puan ortalamalar- aras-nda anlaml- düzeyde farkl-l-k olmad-:-

saptanm- t-r (p>0.05). Hastalar-n hemen hemen tamam-na yak-n-n-n (N=160) öfkelendi:ini fark etti:ini belirtmesinin, bu sonuçta etkili oldu:u ve öfkelendi:ini fark etmedi:ini belirten hastalar-n say-s-n-n artmas- halinde, gruplar aras-nda istatistiksel olarak anlaml- fark bulunabilece:i dü ünülmektedir.

Tablo 4. Hastalar-n SÖÖTÖ Alt Ölçekleri Toplam Puan Ortalamalar-n-n Öfke Durumlar-n- De:erlendirmelerine Göre Da:-l-m- (N=170) Öfke durumu _{Öfke içe} _{Öfke d8Aa} _{Öfke kontrol} _{Sürekli öfke} Öfkeyi fark etme durumu N

_X

SD

_X

SD

_X

SD

_X

SD

Evet 160 14.00 2.88 12.50 2.66 21.48 2.65 16.87 4.20 Hay-r 10 13.00 3.18 11.10 2.81 23.10 3.18 15.00 3.65 t/p 1.150/0.252 1.567/0.119 -1.862/0.064 1.381/0.169 Öfkeyle baA etme durumu N

X

SD

X

SD

X

SD

X

SD Evet 128 13.77 3.00 12.07 2.52 22.21 2.30 16.00 3.46 Hay-r 42 14.40 2.80 13.33 3.00 19.62 3.00 19.10 5.24 t/p -1.177/0.241 -2.701/0.008 5.923/0.000 -4.386/0.000

Hastalar-n SÖÖTÖ alt ölçekleri toplam puan ortalamalar- öfkeyle ba etme durumlar-na göre incelendi:inde; öfke d- a puan ortalamas-, öfkeyle ba edemeyenlerde ba edebilenlere göre yüksek bulunmu ve aradaki fark-n anlaml- oldu:u saptanm- t-r (p<0.01) (Tablo 4). Hastalar-n öfke kontrol puan ortalamas- da öfkeyle ba edenlerde ba edemeyenlere göre yüksek olarak belirlenmi ve bu fark-n anlaml- oldu:u bulunmu tur (p<0.01) (Tablo 4). Hastalar-n sürekli öfke puan ortalamas- ise öfkeyle ba edemeyenlerde ba edenlere göre yüksek olup, aradaki fark anlaml- bulunmu tur (p<0.01) (Tablo 4). Öfkeyle ba edemeyen hastalar-n, sürekli öfke düzeylerinin daha yüksek olmas-, bunun yan- s-ra öfkelerini daha fazla d- a yans-tmalar-, öfkeyle ba eden hastalar-n ise öfkelerini daha iyi kontrol etmeleri hastalar-n fark-ndal-klar- aç-s-ndan beklenen sonuçlard-r.

SONUÇ VE ÖNER LER

Ara t-rmadan elde edilen sonuçlara göre; yüksek tansiyon tan-s- alan hastalar-n sürekli öfke düzeylerinin dü ük oldu:u, benzer ekilde öfkelerini dü ük düzeyde içe ve d- a yans-tt-klar-, bunun yan- s-ra öfkelerini yüksek düzeyde kontrol ettikleri bulunmu tur.

Yüksek tansiyon hastalar-n-n sürekli öfke ve öfke ifade tarzlar-nda cinsiyet, medeni durum, e:itim düzeyi, bir i te çal- ma durumu, alg-lanan ruh sa:l-:- durumu ve öfkeyle ba etme durumu etkili faktörler olarak saptanm- t-r. Buna göre erkek, evli ve bir i te çal- an hastalar-n öfke düzeyleri daha yüksektir. Yüksek e:itim düzeyine sahip hastalar ise öfkelerini daha fazla d- a yans-tmaktad-r. Ruh sa:l-:-n- “kötü” olarak de:erlendiren ve öfkeyle ba edemeyen hastalar-n ise sürekli öfke düzeylerinin yüksek oldu:u ve öfke kontrolü yönünden yetersiz olduklar- belirlenmi tir.

(9)

AraAt8rmadan elde edilen bu sonuçlar do=rultusunda;

• Öfke aç-s-ndan riskli grup olarak belirlenen hastalar-n özellikleri (erkek, evli, bir i te çal- an, e:itim düzeyi dü ük ve ruh sa:l-:-n- “kötü” olarak alg-layan) dikkate al-narak hem sa:l-:- koruyucu hem de tedaviye yönelik hem irelik giri imlerinin planlanmas-,

• Öfkeyle ba edemeyen hastalar-n öfkelerini sa:l-kl- bir biçimde ifade ve kontrol etmesine yönelik e:itim programlar-n-n planlanmas-,

• Yüksek tansiyonu olan hastalarda öfkenin önemini ortaya ç-karabilmek için belli aral-klarla, geni örneklemli ara t-rmalar-n yap-lmas-,

• Hem irelere ruh sa:l-:-n- olumsuz olarak etkileyen öfke yönetimi konusunda e:itim verilmesi önerilebilir.

• Bu çal- mada, verilerin poliklinik ortam-nda toplanmas-, ara t-rmaya kat-lan bireylerin sorular- rahat bir ekilde cevapland-ramamalar-na neden olmu olabilir. Bu nedenle, benzer çal- malarda verilerin, hastalar-n kendilerini daha rahat hissedebilecekleri sakin ortamlarda toplanmas-, ara t-rma sonuçlar-n- netle tirecektir.

KAYNAKLAR

Akdemir N, Fesci H (1995) Hipertansiyon ve hem irelik

bak-m-. Hacettepe Ü. HYO Dergisi, 2(2): 1-9.

Akpolat T (2000) Hipertansiyonda temel bilgiler ve tedavi

prensipleri. Aktüel T-p Dergisi, 5(5):1-7.

Arsakay G (2001) Hipertansiyon, Ruhsal Etkenler, Öfke Ve

Kontrolü, Problem Çözme Yakla -mlar-. Uzmanl-k Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi.

Atkinson RL, Atkinson RC, Smith EE, Bem DJ, Nolen-Hoeksema S (1999) Psikolojiye Giri , (Çev. Yavuz Alogan),

12. Bas-m, Arkada Yay-nlar-, 496.

Balkaya F, 5ahin NH (2003) Çok boyutlu öfke ölçe:i. Türk

Psikiyatri Dergisi, 14(3): 192-202.

BaA A (1992) Hipertansiyon. Türk Hem ireler Dergisi, 42(1):

35-39.

BeAer A (1995) Hipertansiyon Tan-s- Konmu Hastalarda Risk

Faktörlerinin Saptanmas- Ve Hem irelik Bak-m-nda Yer Alacak Temel Hlkelerin Belirlenmesi. Yay-nlanmam- Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi.

Çak8r H (2003) Hipertansiyon Hastalar-na Verilen E:itimin

Sa:l-kl- Ya am Biçimi Davran- lar- Ve Hipertansiyon Yönetimine Etkisi. Yay-nlanmam- Yüksek Lisans Tezi, Hstanbul, Marmara Üniversitesi.

Do=an S, Güler H, Kelleci M (2001) Hastalar-n öfkeli

davran- lar- kar -s-nda hem irelerin yakla -mlar-. C.Ü. Hem irelik Yüksekokulu Dergisi, 5 (1): 26-32.

DurmuA AB, Öztürk H, KurAun M (2000) Hem irelerin öfke

düzeyleri ve öfke ifade tarzlar-n-n belirlenmesi. Ege Üniversitesi HYO Dergisi, 16(2-3): 22-29.

Engin E, Özaksar A (2005) Dermatoloji hastalar-n-n problem

çözme becerileri ve öfke duygular- aras-ndaki ili ki. I. Ege Dermatoloji Günleri, Program ve Özet Kitab-, 11-14 May-s 2005, Mu:la, s.97.

Engin E, Çam O (2005) Psikiyatri kliniklerinde çal- an

hem irelerin öfke düzeyleri ile i motivasyonlar- aras-ndaki ili ki. 3. Uluslararas- 10. Ulusal Hem irelik Kongresi, 7-10 Eylül 2005, Hzmir, s.47.

Engin E, Gültekin K, ÇoAkunol H, Horozo=lu N (2005)

Alkol ve madde ba:-ml-lar-nda öfke duygusu ve ki ileraras- ili ki tarzlar-n-n de:erlendirilmesi. 3. Uluslararas- 10. Ulusal Hem irelik Kongresi, 7-10 Eylül 2005, Hzmir, s.62.

Everson SA, Goldberg DE, Kaplan GA, Julkunen J, Salonen JT (1998) Anger expression and incident

hypertension. Psychosom Med, 60: 730-735.

Kassinove H, Sukhodolsky DG (1995) Anger Disorder: Basic

Science and Practice Issues. Kassinove H (Ed). Anger Disorder: Definition, Diagnoses and treatment. First Edition, Braun-Brumfield Inc. USA, 1-67.

Kassinove H, Tafrate RC (2003) Anger Management: The

Complete Treatment Guidebook for Practitioners. Third Edition, Impact Publishers Inc. Atascadero, California, 1-27.

K8saç (1999) Üniversite ö:rencilerinin sürekli öfke ve öfke

ifade biçimi düzeyleri. Gazi Üniversitesi Mesleki E:itim Fakültesi Mesleki E:itim Dergisi, 1(1): 63-74.

Kökdemir H (2004) Öfke ve öfke kontrolü. Pivolka, 3(12):

7-10.

Kuruçay 5, Özgür G, Engin E (2005) Acil serviste çal- an

hem irelerin öfke düzeylerinin incelenmesi. 3. Uluslararas- 10. Ulusal Hem irelik Kongresi, 7-10 Eylül 2005, Hzmir, s.106.

Mercimek H (2000) Esansiyel Hipertansiyonlu Hastalar-n

Ruhsal Yönden De:erlendirilmeleri. Uzmanl-k Tezi, Ankara, GATA.

Önder R, Ak8ll8 A (1998) Hipertansiyon. 1. Bask-, Ladin

Matbaac-l-k, Hzmir, 2-19.

Özcan N (2001) Hipertansiyon. 2. Bask-, Özcan Matbaac-l-k,

Ankara, 1-71.

Özer AK (1994) Sürekli öfke (SL-Öfke) ve öfke ifade tarz-

(Öfke-tarz) ölçekleri ö çal- mas-. Türk Psikoloji Dergisi, 9(31): 26-35.

Özmen M (2002) Hipertansiyon, ki ilik yap-s- ve stres.

(10)

Park YJ, Baik S, Choi Y, Shin H, Moon S, Khim S (2005)

The relation of trait anger and anger expression to cardiovascular responses and depression in middle-aged Korean women. Taehan Kanho Hakhoe Chi, 35(7): 1371-1378.

SavaAan A (2006) Hipertansiyonu olan hastalarda öfke ve

öz-bak-m gücü ili kisi. Yay-nlanmam- Yüksek Lisans Tezi, Hzmir, Ege Üniversitesi.

SavaA8r I, 5ahin NH (1997) Bili sel-Davran- ç- Terapilerde

De:erlendirme: S-k Kullan-lan Ölçekler. Özyurt Matbaac-l-k, Türk Psikologlar Derne:i Yay-nlar-, No:9, s.9,71-78.

Scuteri A, Parsons D, Chesney MA, Anderson DA (2001)

Anger inhibition potentiates the association of high end-tidal CO2 with blood pressure in women. Psychosomatic Medicine, 63: 470-475.

Soykan Ç (2003) Öfke ve öfke yönetimi. Kriz Dergisi, 11(2):

19-27.

Suls J, Wan CK, Costa PT (1995) Relationship of trait anger

to resting blood pressure: A meta-analysis. Health Psychology, 14(5): 444-456.

Topkaya 5Ö (2003) Tip 2 diabetes mellituslu hastalarda

öfkenin metabolik ve psikolojik de:i kenlerle ili kisi. Uzmanl-k Tezi, Hzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi.

Üstün B, Yavuzarslan F (1995) Öfkenin gücü. Hacettepe

Üniversitesi HYO Dergisi, 2(2): 42-46.

Van Der Ploeg HM, van Buuren ET, van Brummelen P

(1985) The role of anger in hypertension. Psychother Psychosom, 43(4): 186-193.

World Health Organization (1999) World Health

Organization: International Society of Hypertension Guidelines for the management of hypertension. J Hypertens, 17: 151-183

Hipertansiyon Tanısı Alan Hastaların Süreli Öfke ve Öfke İfade TArzları = High Blood Pressure Diagnosed patients\' Trait Anger and Anger Expression Styles

H PERTANS YON TANISI ALAN HASTALARIN SÜREKL ÖFKE VE ÖFKE FADE

TARZLARI*

Nermin ERKEK**, Gönül ÖZGÜR***, Aysun BABACAN GÜMÜ*****

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Nermin ERKEK, Gönül ÖZGÜR*, Aysun BABACAN GÜMÜ*****

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X

_X