Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 3, Sayı 2, 2000
ARAŞTIRICI-İÇİ VE ARAŞTIRICILAR-ARASI ÖLÇÜM TEKRARLANABİLİRLiĞiNiN FLORiDA SONDASI VE KONVANSİYONEL SONDA KULLANILARAK
KARŞILAŞTIRILMASI
Yrd. Doç. Dr İsmail MARAKOĞLU*, Dt. Hülya ÇAKMAK*, Dt. Aysun AKPINAR*, Yrd. Doç. Dr Hafize SEZER**
ÖZET
Bu çalışmada araştırıcı-içi ve araştırıcılar-arası sondalama cep derinliği ölçümlerinin tekrarlanabilirliğinin Konvansiyonel sonda ve Florida sondası kullanılarak karşılaştırılması amaç-Iandı. Sondlama cep derinliği 2 araştırıcı tarafından önceden hazırlanmış akrilik stentler vasıtasıyla 4 hastanın toplam 180 bölgesinde konvansiyonel sonda ve Florida sonda ile belirli za-man aralıklarında ikişer kez ölçüldü. Her iki araştırıcı da birbir-lerinin ölçümlerinden habersizdi. Araştırıcı-içi tekrarlanabilirlik
S;1 mm farklarda araştırıcı 1'de Florida sonda ve
Konvansiyo-nel sonda için sırasıyla %97,8, %93,9 ve araştırıcı 2 için ise
%95 ile %99,4 idi.Bu çalışmanın sonuçlan araştırıcı-içi ve
araştırıcılar arası tekrarlanabilirlikte görülen farklılıklar dolayı-sıyla uzun süreli çalışmalarda ölçümlerin aynı araştırıcı tarafın-dan aynı yöntemle yapılması gerekliliğini desteklemektedir.
Anahtar Kelimeler: Florida sondası, sondalama cep derinliği,
SUMMARY
In this study we aimed to compare intra- and inter-examiner probing depth reproducibility by using conventional probe and Florida Probe. Probing depth in 180 sites of 4 patients are measured through preprepared acrylic stents with conventional probe and Florida Probe at two definite time intervals. Both examiners are uninformed about the in measurements. Differences in ≤1 mm inta-examiner reproducibility for Florida Probe and conventional probe was
%97,8 and %93,9 for examiner1, %95, %99,4 for examiner2,
respectively. The result of this report support the necessity of doing measurement with the same method by the same examiner in long lasting study due to differences seen in intra- and inter-examiner reproducibility.
Key Words: Florida Probe, probing pocket depth
GiRiŞ
Periodontal hastalığın değerlendirilmesinde klinikte kullanılan başlıca yöntemlerden biri perio-dontal sondalamadır.8 Artan cep derinliği ve klinik ataşman seviyesindeki değişiklikler hastalık akti-vitesinin göstergesi olabileceğinden ölçümlerin doğruluğu önemlidir.13,18 Ayrıca ölçümlerin tekrar-lanabilirliğinin, ölçümlerin doğruluğunun iyi bir gös-tergesi olduğu düşünülmektedir. (Badersten ve ar-kadaşları 1984, Walsh & Saxby 1989, Osbom ve arkadaşları 1990, Tupta-Veselicky ve arkadaşları 1994, Wang ve arkadaşları 1995).16 Bununla bera-ber tekrarlanabilirlik diş şekli, sayısı, cep derinliği, sonda ucunun boyutu arasında değişkenlik gösterir. Doku tonusu da hataya belirgin oranda katkıda bulunur. İnflamasyon varlığında sondanın ucu nellikle epiteli ve bitişik bağ dokunun apikalini ge-çerken sağlıklı dokuda yüksek kollajen içeriğiyle sonda ucu bağlantı epitelinin apikal ucunun kora-nalinde durur. 4,17 Ayrıya sondalamada uygulanan kuvvet yönünden araştırıcılar arası hatta araştırıcı içi farklılıklar vardır ve sondalama sırasında uygu-lanan kuvvetle sonda ucunun penetrasyonu ara-sında bir pozitif ilişki gösterilmiştir.3,5,7,11,14,16,17 Watts'a 19 göre ise ölçümlerin tekrarlanabilirliğinde en büyük hata stentli veya stentsiz sondun yerleş-tirilme pozisyonundan kaynaklanmaktadır.
Hata kaynaklarının bazılarını elimine etmede çeşitli standart kuvvet uygulayan elektronik sondalar
sondalar kullanılmaktadır.13,15 Yeni geliştirilen Flo-rida sonda sistemi sonda ucuna rehber okluzal stentler kullanıldığında Nationalinstitute for Dental Research (NIDR)'nin kriterlerine cevap verebilir. Florida sondası digital okuma, ağıza yakın veya içindeki parçaların tam sterilizasyonu, verilerin bil-gisayarda kaydını sağlar. Verilerin elektronik kaydı görsel olarak derinliği okuma ve aktarma sırasında oluşan hataları elimine edebilir. 9 Florida sondasının bu sayılan avantajlarının yanında kendi yapısından kaynaklanan problemlere de sahiptir. Sondalamayı yapan parçalar dokunma duyusundan yoksundur. Ayrıca sondalanan bölge veya inflamatuar durum göz önünde bulundurmadan sabit kuvvetin ağıza uygulanması hastada rahatsızlık veya yanlış ölçümlere sebep olabilir. 5
Bu çalışmada araştırıcı içi ve araştırıcılar arası sondalama cep derinliği ölçümlerinin tekrar-lanabilirliğinin Florida sonda ve konvansiyonal son-da kullanımıyla karşılaştırılması amaçlandı.
MATERYAL VE METOD
Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakül-tesi Periodontoloji AD’na tedavi amacıyla başvuran periodontitisli 2 kadın, 2 erkek toplam 4 hastanın 180 bölgesi çalışmaya dahil edildi. Cep derinlikleri 1-10 mm arasında değişmekteydi. Kanin-kanin arası bölgelerde en azından 3 dişinde 5 mm'den büyük cepleri bulunan hastalar çalışmaya katıldı. *Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı
**Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Bioistatistik Anabilim Dalı. 86
C.Ü. DİŞHEKiMLiĞİ FAKÜLTESi DERGiSi 2000
Tüm hastalar diştaşı temizliği ve oral hijyen eğitimi gördü. Aynı seansta hastalardan aljinatla ölçü alındı. Ölçüden elde edilen alçı model üzerin-de ölçümler sırasında sonda rehber olacak akrilik stentler hazırlandı.
Sondalama cep derinliği (SCD) ölçümlerinde Hu-Friedy'in Williams tipi konvansiyonel sondası (KS) ve 15 gr 'Iık sabit kuvvet uygulayan sonda ucu 0,45 mm çapında Intelli-touch sistemine sahip Florida sondası (FS) kullanıldı. Ölçümler kanin-ka-nin arası 6 diş ve her dişin mesiobukkal, midbuk-kal, distobukmidbuk-kal, mesiolingual, midlingual, distolin-gual olarak 6 bölgesinden stent rehberliğinde ya-pıldı. Ölçümler her iki sonda içinde milimetrik ola-rak kaydedildi.
Sondalama cep derinliği ölçümleri iki farklı araştırıcı tarafından yapıldı. ilk araştırıcı konvansi-yonel sonda ile ilk ölçümünü yaptıktan sonra, kay-dedilen ölçümlerden habersiz ikinci araştırmacı aynı sondayla aynı bölgelerden ölçüm yaptı. Sonrasında aynı sırayla Florida sonda ölçümleri gerçekleştirildi. Yaklaşık iki saat sonra aynı sırada ölçümler tekrarlandı.
Tekrarlanan ölçümlerdeki araştırıcı-içi ve araştırıcılar-arası karşılaştırmalar eşleştirilmiş t-testi kullanılarak yapıldı. Araştırıcılar içi ve araş-tırıcılar arası ölçümlerin her iki yöntemle de kore-lasyonları hesaplandı.
BULGULAR
Sondalama cep derinliği için tekrarlanan öl-çümlerdeki araştırıcı içi karşılaştırmaların sonuçları tablo-1 de verilmiştir. Ortalama cep derinliği (X±SD) için araştırıcı-içi karşılaştırma verileri, araştırıcı 1'de KS ölçümleri arasında istatistiksel olarak farklılık olmadığını gösterdi. (p=0,54) Araştırıcı 1 araştırıcı 2'ye göre her iki sonda ile daha derin cep derinliği ölçümleri gerçekleştirdi. Ayrıca her iki araştırıcı da FS'a oranla KS yönteminde korelasyonları araştırıcı 1 için 0,86, araştırıcı 2 için 0,92 ile daha yüksekti.
Tablo-1 Sondalama cep derinliği ölçümlerinde FS ve KS'nin araştırıcı içi karşılaştırmaları
yöntem araştırıcı bölge seans X±SD P r
180 1 3,91±1,81 1 P=0,00 0,76 180 2 4,56±1,94 T=6,16 p=0,00 FS 180 1 3,75±1,73 2 P=0,00 0,71 180 2 4,26±l,83 t=5,04 P=0,00 180 1 4,17±1,96 1 P=0,54 0,86 180 2 4,22±1,80 t=0,60 p=0,00 KS 180 1 3,71±1,92 2 P=0,00 0,92 180 2 4,00±1,98 t=5,06 p=0,00 CiLT: 3, SAYı: 2 Araştırıcılar arası karşılaştırmalar tablo-2'de görülmektedir. Araştırıcıların FS ile yaptıkları öl-çümlerin ortalama değerleri arasındaki fark istatis-tiksel olarak anlamlı bulunurken (p=0,00), KS öl-çümlerinde ise araştırıcılar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p=0,65). Her iki araştırıcının FS ölçüm farklarının standart sapması birbirine daha yakındı ve 1,28 ile 1,34 arasında değişmekteydi. Ayrıca her iki araştırıcı içinde farkların standart sapması KS ölçümlerinden daha büyüktü. Araştırıcılar arası korelasyon KS yönteminde düşük ve istatistiksel olarak anlamlı, FS yönteminde ise korelasyon katsayısı 0,19 ile istatistiksel olarak anlamlı bulundu.
Tablo-2 Sondalama cep derinliği ölçümlerinde FS ve KS'un araştırıcılar arası karşılaştırmaları
Yöntem Araştırıcı Seans X±SD r
KS 1 1-2 0,04±0,99 0,35
2 1-2 0,28±O,76 P=0,65
FP 1 1-2 0,58±1.28 0,19
2 1-2 0,50±1,34 p:0,00
Sondalama cep derinliğinin tekrarlanan öl-çümlerinde elde edilen farkların sıklık dağılımları tablo-3'de verilmiştir. FS ile tekrarlanan ölçümlerde araştırıcı 1 için 0 mm fark veren ölçümler toplam frekans yüzdesinin %35,6 oluştururken, araştırıcı 2 için bu yüzde %43,9 olarak bulunmuştur. Araştırıcı 1≤1 mm farklarda, FS ile %97,8, KS ile ise %93,9 tekrarlanabilirlik gösterdi. Araştırıcı 2 için bu yüz-deler sırasıyla %95 ve %99,4 idi.
Tablo-3 Tekrarlanan cep derinliği ölçümlerinde farkların sıklık dağılımı yığılımlı frekans Frekans yüzdesi (%) Yüzdesi(%) Araştırıcı SCD (mm) FS KS FS KS -6 06 0,6 -5 06 ı ı -3 50 06 61 06 -2 16 ı 56 22.7 6,1 1 -1 25,6 18,9 47,8 25,0 0 35,6 56,1 833 81,1 1 144 128 97,8 939 2 1,1 5 989 989 3 1,1 06 100 994 5 06 100 -8 06 06 -6 06 1,1 -5 06 . 1.7 -4 1,7 3.3 2 -3 2,2 0,6 5,6 0,6 -2 78 67 133 72 -1 294 23.9 42.8 31.1 0 43.9 594 867 906 I 83 89 95 99,4 2 5,0 06 100 100 87
C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000 TARTIŞMA
Bu çalışmada sondalama cep derinliği öl-çümlerinin araştırıcı-içi ve araştırıcılar arası tekrar-lanabilirliği araştırıldı. Sonuçlarda araştırıcı-1 FS ile ≤1 mm farklarda cep derinliği ölçümlerini %97,8 oranında tekrarlayabilirken, KS ile tekrarlanabilirlik % 93,9 oranında gerçekleşti. Araştırıcı 2 için ise bu sıra sırasıyla % 95 ve % 99,4 olarak saptandı. Wang ve arkadaşlarının 18 yaptığı çalışmanın sonuçlarında da KS ile %97 tekrarlanabilirlik bulunurken, elektronik sonda ile bu oran daha düşük olarak %87'dir. Bununla beraber Walsh & Saxby4 sabit kuvvet uygulayan elektronik sondalarla (Borodontic sonda) tekrarlanabilirliği %100 olarak bildirdi.
Sondalamada cep derinliği dişeti kenarından ataşman seviyesine kadar olan uzaklık olarak sap-tandığında çalışma süresince gingivanın durumunun değişmemesi önemlidir. Kısa süre içinde marginal gingivitisin fluktuasyonu Hoover ve Lefkowitz (1965), Suami, Smith, Mc Clendon (1971) tarafın-dan bildirilmiştir. Clark6,12 çalışmasında ise son da-lama ölçümlerinin dokularda ani gelişen, geçici bir şok oluşturduğunu göstermiş ve bölge tekrar son-dalanmadan önce 5 dakikalık bir periyodun geçme-siyle ikinci ölçümlerin ilkinden etkilenmeyebileceğini bildirmiştir. Bizim çalışmada da bölgelerden hiçbiri hemen tekrar sondalanmadı. Ayrıca kanamalı cep-lerin kanama olmayan ceplerden daha derin olduğu ve kanamalı ceplerin cep derinlik ölçümlerinin daha az hassas ve tekrarlanamadığı bulunmuştur. Abbas
ve arkadaşları1'da kanama değişkeninin
sondalamada tekrarlanabilirlikte cep derinliğine oranla daha önemli bir faktör olduğunu göstermiştir. Bu çalışmaya katılan hastaların periodontitisli olması ve ölçümler sırasında birçok bölgede kana-manın olması özellikle KS ölçümlerinin tekrarlana-bilirliğini etkilemiş olabilir.
Kontrollü kuvvetle tekrarlanabilirlikte belirgin gelişmenin olmamasına rağmen sondalama kuv-vetinin standardizasyonu önemli görünür. Sonda ucunun penetrasyonu sondalama kuvvetiyle artar. Sondalama kuvvetindeki üç kat artışla sonda ucu-nun penetrasyoucu-nunda ortalama 2 mm'den fazla artış olur (Chamberlain ve arkadaşları 1985, Van Der Velden 1979). Mombelli & Graf sondalama kuvveti 42 gramdan 142 grama çıktığında tüm ölçümlerin %50'sinde cep derinliğinde 0,5 mm'den fazla artış olduğunu gösterdi. Freed ve arkadaşları ise hekimler tarafından uygulanan sondalama kuv-vetinin 5-135 gr arasında geniş bir değişkenlik gösterdiğini ve ön bölgeye oranla arka bölgelerde daha yüksek dişin farklı yüzlerinde farklı dereceler-de kuvvet uygulandığını bildirdi. Bu yüzdereceler-den standart sondalama kuvvetinin kullanımı hekim kaynaklı hata
CiLT: 3, SAYI: 2 ihtimalini azaltabilir.9 Bununla beraber konvansiyel sondalar elektronik problara kıyasla yüksek dokunma hassasiyeti ve hafifliği ile çok yönlüdür.8
Sonuç olarak; sondalama cep derinliği öl-çümlerinde araştırıcı1 %97,8'lik yığılımlı frekans yüzdesi ile FP'da daha yüksek tekrarlanabilirlik gösterirken, KS ölçümlerinde tekrarlanabilirliğin araştırıcı 2'de %99,4'le daha yüksek bulunması araştırıcı-içi ve araştırıcılar arası farkları yansıtabilir. Buna bağlı olarak bu çalışmanın. sonuçları; araştırıcı-içi ve araştırıcı lar-arası ölçüm farklılıkları dolayısıyla uzun süreli çalışmalarda, araştırıcılar çok iyi kalibre edilmediği takdirde ölçümlerin aynı araştırıcı tarafından, aynı yöntemle yapılması ge-rekliliğini destekler.
KAYNAKLAR:
1- AbbasF, HartAM, OostingJ, Van Der VeldenU: Effect of taining and probing force on the reproducibility of pocket depth measurements
.
J periodontol Res17;216-24, 1982.2-AkgüIA. Tıbbi Araştırmalarda istatistiksel Analiz Tek-nikleri 'SPSS Uygulamaları' Ankara Yüksek Öğretim Kurulu Matbaası, 1997.
3- AtaoğluT, AlptekinN, Durani: Basınca hassas sond kullanımının sondlama cep derinliği ölçümlerinde araştırıcı içi ve araştırıcılar arası ölçüm farklılıklarına etkisi.S.Ü. Dişhek. Fak. Dergisi4;1;17-20,1994.
4- BreenHJ, RogersPA, LawlessHC, AustinJS, John-sonNW: Important differences in clinical data from third, second and first generation periodontal probes. J PeriodontaI68;335-45,1997.
5- CarranzaFA, NewmanGM. Glickman's Clinical Perio-dontology 8th edition.wB Saunders company, Philedalphia 1996.
6- ClarkWB, YangMCK, Magnussonl: Measuring clinical attachmenl: Reproducibility of relative measurements with an electronic sonda. J Periodontol, 63;831-38,1992.
7- FreedHK, GapperRL, KalkwarfKL: Evaluation of peri-odontol probing forces J PeriodontoI54;8;488-92,1983.
8- GalnutPN, WaitelM: A comparison between measu-rements made with a conventional periodontal probe, an elekt-ronic pressure probe and measurement made at surgery. Int Dent J40;6;333-38,1990.
9- GibbsCH, HirscfeldJW, LeeJG, LowSB; Magnussonl, Thousand RR, YemeniP, ClarkWB: Description and clinical evaluation of a new computerized periodontol probe-Florida Probe J Ci in Periodontol 15; 137-44, 1998.
10- GrossiSG, DunfordRG, HoA, KochG, Machtei EE, GencoRJ: Sources of error for periodontal probing measure-ments. J. Periodontol Res 31 ;330-36,1996.
11-JansenPTM,FaberJAJ, PalensteinH: Non-Gaussion of differences between duplicate probing depth measurements. J Clin PeriodontoI14;345-49, 1987.
12-KhocthA, ChangK-M: Clinical evaluation of electronic and manuel constant force probes. J Penodontol 69;19-25, 1998
13-LindheJ. Clinical Periodontology and implant Den tistry, 3rd edition,Munskgaard, Copenhagen,1998.
14- MarksRG, LowsD, TaylorM, BaggsRG, Magnussonı, ClarkWB: Reproducibility of attachment level measurements with two Florida Probes. J Clin PeriodontoI18;780-84,1991.
15- OsbomJ, StoltenbergJ, HusoB, AeppliD, PhilstromB: Comparison of measurement variability using a standart and constant force periodontal probe. J Periodontol 61 ;497-503,1990.
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2000
16- ReddyMsPalcanisKG, GeursNC: A comparison of manuel and controlled forces attachment-Ievel measurements. J ClinPeriodontol 24;920-261997. ,
17-SimonsP, WattsT: Validity of a hinged constant force probe and a similar, immobilized probe in untreated periodontal disease.J Clin PeriodontoI14;581-87,1987.
18- WangS-U, LeknesKN, ZimmermanGJ, SigurdssonT J, WikesjöUME, SelvingKA: Intra- and inter-examiner reproducibility in constant force probing. J Clin Periodontol 22;918-22,1995.
19-WattsT: Constant forces probing with and without a stent in untreated periodonta! disease: The clinical reproducibi-lity problem and possible sources of error. J Clin Periodontol 14;407-11, 1987
VAZıŞMA ADRESi:
Yrd Doç Dr İsmail MARAKOGLU CÜ Diş Hek Fak Periodontoloji AD Kampüs/SiVAS
CİLT: 3, SAYI: 2
