Beden eğitimi öğretmenlerinin istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullandıkları stratejiler (Ağrı ili örneği)

(1)

BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLERİNİN İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA KARŞI KULLANDIKLARI STRATEJİLER

(AĞRI İLİ ÖRNEĞİ) Celal AYYILDIZ Yüksek Lisans Tezi Soysal Bilimler Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı Beden Eğitimi ve Spor Eğitimi Anabilim Dalı

Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Serkan ZENGİN AĞRI - 2019

(2)

T.C.

AĞRI İBRAHİM ÇEÇEN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANA BİLİM DALI

Celal AYYILDIZ

(AĞRI İLİ ÖRNEĞİ)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Dr. Öğr. Üyesi Serkan ZENGİN

(3)

(4)

TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI

SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre hazırlamış olduğum “Beden Eğitimi Öğretmenlerinin İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı Kullandıkları Stratejiler (Ağrı İli Örneği)” adlı tezin tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin kağıt ve elektronik kopyalarının Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım.

Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin yapılmasını arz ederim.

∆ Tezimin tamamı her yerden erişime açılabilir.

(5)

İÇİNDEKİLER

TEZ KABUL VE ONAY TUTANAĞI ………...……… TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI ……… ÖZET ……….. ABSTRACT ………... ÖN SÖZ ……….. TABLOLAR …………..………..……….. KISALTMALAR ……….………. SİMGELER ………..………. 1. GİRİŞ ………. 1.1. Problem Durumu ……….. 1.2. Problem Cümlesi ……….………. 1.2.1. Alt problemler ………. 1.3. Araştırmanın Amacı ……… 1.4. Araştırmanın Önemi ……… 1.5. Varsayımlar……….. 1.6. Sınırlılıklar ….……….. 1.7. Tanımlar ………... 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ………..

2.1. İstenmeyen Öğrenci Davranışları ………. 2.2. Sınıf İçindeki İstenmeyen Davranışların Nedenleri ………. 2.2.1. Okuldan kaynaklanan sebepler ……… 2.2.1.1. Öğrenci sayısı ……… 2.2.1.2. Işık ………. 2.2.1.3. Renk ……….. 2.2.1.4. Sıcaklık ……….. 2.2.1.5. Temizlik ……… 2.2.1.6. Oturma düzeni ………... 2.2.1.7. Görünüm ……… 2.2.2. Çevrenin sahip olduğu değişkenlerden kaynaklanan sebepler …………...… 2.2.2.1. Ekonomik faktörler ……… 2.2.2.2. Sosyal ve kültürel faktörler ………... 2.2.2.3. Coğrafi faktörler ……… Sayfa No iii iv viii ix x xi xiv xv 1 1 2 2 2 2 3 3 4 5 5 6 6 7 7 8 8 8 9 9 10 10 10 11

(6)

2.2.3.1. Farklı kişilik yapıları ………. 2.2.3.2. Farklı ilgi ve yetenekler ………. 2.2.3.3. Beslenme ve uyku sorunu ……….. 2.2.3.4. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ………. 2.2.3.5. Aile içi şiddet ve ebeveynlerin beraberlik durumu ………... 2.3. İstenmeyen Davranışlara ilişkin Yaklaşımlar ………... 2.3.1. Müdahaleci olmayan yaklaşım ……….. 2.3.2. Davranışçı yaklaşım ………... 2.3.3. Etkileşimci yaklaşım ……….. 2.4. İstenmeyen Öğrenci Davranışlarının Oluşmasını Engelleyici Yöntemler …………... 2.5. İstenmeyen Öğrenci Davranışlarıyla Başa Çıkma Yöntemleri ……… 2.5.1. Görmezden gelme ……… 2.5.2. Fiziksel yakınlık ……….. 2.5.3. Sözel olmayan uyarılar kullanmak ……….. 2.5.4. Sözel uyarılar kullanmak ………. 2.5.5. Öğrenci ile birebir görüşme ………. 2.5.6. Sorumluluk verme ………... 2.5.7. Ders anlatım yönteminde değişiklik yapma ……… 2.5.8. Okul yönetimi ve ailesiyle ilişki kurma ……….. 2.5.9. Ceza verme ………... 2.6. İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı Kullanılan Stratejiler ………. 2.6.1. İsteneni çağrıştırıcı davranmak ……….. 2.6.2. İstenen davranışa inandırmak ………. 2.6.3. İstenen davranışı güçlendirmek ………. 2.6.4. İstenen davranışı kolaylaştırmak ………... 2.7. İstenmeyen Öğrenci Davranışların Eğitim Sürecine Etkileri ……….. 2.8. Beden Eğitimi Dersinde Karşılaşılan İstenmeyen Davranışlar ………

2.9. Sınıf Yönetimi Kavramı ………..

2.9.1. Sınıf yönetiminin tanımı ……..………..

2.9.2. Sınıf yönetiminin gelişimi ………

2.9.3. Sınıf yönetimine etki eden faktörler ………... 2.9.3.1. Uzak ve yakın çevre ……….. 2.9.3.2. Öğrencilerin yetiştirilme tarzı ………... 2.9.3.3. Okul iklimi ……… 11 12 12 13 13 14 14 14 14 14 15 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 22 23 23 24 27 27 28 28 28 29 30

(7)

2.9.3.4. Öğrencilerin bireysel özellikleri ……… 2.9.3.5. Öğretmenin rolü ……… 2.9.3.6. Sınıf içi ilişkiler ve iletişim ………... 2.9.3.7. Öğretmen- öğrenci iletişimi ………... 2.9.3.8. Öğrenci- öğrenci iletişimi ……….. 2.9.3.9. Öğretmen özellikleri ve tutumu ………. 2.9.3.10 Kullanılan yöntem ve teknikler ………

3. YÖNTEM ………...

3.1. Araştırmanın Modeli ……… 3.2. Evren ve Örneklem ……….…… 3.3. Veri Toplama Araçları ……….………… 3.3.1. Kişisel bilgi formu ……….……….…………. 3.3.2. Davranış tutum anketi ………..…….………….. 3.4. Verilerin Toplanması ……… 3.5. Verilerin Analizi ………...

4. BULGULAR ve YORUM………..

4.1. Katılımcıların Demografik Özellikleri ve Beden Eğitimi Dersine ilişkin Niteliğe Göre Bulgu ve Yorumlar ………... 4.2. Problem ve Alt Problemlere Ait Tablo ve Yorumlar ………... 4.2.1. Beden eğitimi öğretmenlerinin hafif istenmeyen (1. tip) öğrenci

Davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin demografik nitelik

Bakımından karşılaştırılması ……….. 4.2.2. Beden Eğitimi öğretmenlerinin orta istenmeyen (2. tip) öğrenci

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin demografik nitelik

bakımından karşılaştırılması ……….. 4.2.3. Beden eğitimi öğretmenlerinin şiddetli istenmeyen (3. tip) öğrenci

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin demografik nitelik

bakımından karşılaştırılması ………..

5. SONUÇ, TARTIŞMA ve ÖNERİLER …………...………...………..

5.1. Sonuç …………..……….………. 5.2. Tartışma ……….. 5.3. Öneriler ………... 30 31 32 32 32 33 34 35 35 35 35 36 36 36 36 38 38 41 42 52 61 72 72 77 78

(8)

ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ

(AĞRI İLİ ÖRNEĞİ)

Celal AYYILDIZ

Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Serkan ZENGİN 2019, s. 92

Jüri:

Bu araştırmada Ağrı İli Merkez ve İlçelerinde görev yapan Beden Eğitimi Öğretmenlerinin ders işlenirken dersin işlenişini engelleyen istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Nicel araştırma türünde tarama çalışması olan araştırmanın amacı doğrultusunda; 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Ağrı ili merkez ve ilçelerinde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi ortaokul ve liselerde görev yapan öğretmenlerden seçkisiz örnekleme yöntemi ile seçilen 140 Beden Eğitimi Öğretmeni çalışmanın örneklemini oluşturmaktadır. Veriler, alanyazında yapılan araştırmalar doğrultusunda araştırmanın amacına uygun olarak istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullanılan stratejilerin belirlenmesinde “Kişisel Bilgi Formu ve Davranış Tutum Anketi” kullanılarak elde edilmiştir. Kişisel Bilgi Formu 9 maddeden, Davranış Tutum Anketi ise 27 maddeden oluşmaktadır. Elde edilen veriler SPSS 22.0 istatistik programıyla analiz edilmiştir. Verilerin analizinde; Davranış Tutum Anketi değerlendirilirken; iki grup karşılaştırmasında Mann-Whitney U testi ve ikiden fazla grup karşılaştırmasında Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Farklılıkların hangi gruptan kaynaklandığını bulmak için Tamhane testi kullanılmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre; araştırmaya katılan Beden Eğitimi Öğretmenlerinin istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı en sık kullandığı stratejilerin, “öğrencinin iyi davranışını yakalayıp övme”, “Öğrenci dersin bir kısmında iyiyse serbest zaman ya da sevdiği aktiviteyle ödüllendirme” ve “Direkt yanlış yaptığını söylemektense, olumlu bir eleştiri ile dikkatini çekme” en az kullandıkları stratejiler ise “Öğrenciyi dersten atma”, “Fiziksel ceza uygulama” ve “Direkt tartışmaya girme” olduğu belirlendi.

(9)

ABSTRACT MASTER’S THESİS

STRATEGIES OF PHYSICAL EDUCATION TEACHERS USING AGAINST UNWANTED STUDENT BEHAVIOR

(AĞRI PROVINCIAL SAMPLE) Celal AYYILDIZ

Thesis Advisor: Dr. Lecturer Serkan ZENGİN 2019, 92

Jury:

In this study, it is aimed that one of the physical education teachers who work in Central and Districts of Ağrı Province use the students 'behaviors against the students' behaviors. The aim of the research, which is a quantitative research type, is; In 2018-2019 education and training center, set the sample of 140 Physical Education Teachers by random sampling method from teachers working in official secondary schools and high schools affiliated to the Ministry of National Education in the center and districts of Ağrı province. , Personal Information Form and Behavior Attitude Questionnaire ”was obtained by requesting the data from the researches in the literature, in accordance with the objectives of the research, and guided by methods according to the results. The Personal Information Form consists of 9 items and the Behavior Attitude Questionnaire has 27 items. SPSS 22.0 was analyzed based on statistics. In the analysis of the data; Behavior Attitude Questionnaire; Mann-Whitney U test is used for comparison of two groups and Kruskal Wallis test is used for comparison of more than two groups. To find out from which group the differences originate. According to the results of structured research; One of the most important problems related to the functioning of research-oriented physical education teachers is lanma acceleration while capturing the good behavior of the student,, “Rewarding the student with free time or a favorite activity if the class is good in a class ek and ek Directly planned wrongly. The strategies they use less are atma expelling the student ”,“ Physical punishment ”and girme Direct discussion girme

(10)

ÖN SÖZ

Yüksek lisans tez çalışmasının her aşamasında değerli tecrübelerini benimle paylaşan, çalışmanın yürütülmesi ve yazıya dökümünde çalışmaya yol gösteren katkılarda bulunan saygı değer danışmanım Dr. Öğr. Üyesi Serkan ZENGİN’e, hocalarım Dr. Öğr. Üyesi Yaşar ÇORUH’a ve Prof. Dr. Gökhan BAYRAKTAR’a şükranlarımı sunarım.

Anket uygulamalarının rahat ve sağlıklı bir şekilde yürütülmesi konusunda yardımlarını esirgemeyen ve veri toplama araçlarında yer alan sorulara içtenlikle cevap veren sevgili öğretmen arkadaşlarıma çok teşekkür ederim.

Yüksek lisans tez çalışmamı yaparken sabırla bekleyen onlara ayıramadığım zamanı anlayışla karşılayan eşim Sibel KONYAR AYYILDIZ’a ve kızlarım Ela Nur ile Ecrin Ada’ya verdikleri destekten ve gösterdikleri sabırdan dolayı teşekkür ederim.

(11)

TABLOLAR

Tablo 4.1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet değişkenine göre yüzde ve frekans

dağılımları ……….

Tablo 4.2. Araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki kıdem değişkenine göre yüzde ve

frekans dağılımları ……….

Tablo 4.3. Araştırmaya katılan öğretmenlerin çalıştıkları okul düzeyine göre yüzde ve

frekans dağılımları ……….

Tablo 4.4. Araştırmaya katılan öğretmenlerin yaş değişkenine göre yüzde ve frekans

Tablo 4.5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin eğitim verdikleri sınıfların mevcuduna göre

yüzde ve frekans dağılımları ……….

Tablo 4.6. Araştırmaya katılan öğretmenlerin ders işledikleri alanın büyüklüğüne göre

yüzde ve frekans dağılımları ……….

Tablo 4.7. Araştırmaya katılan öğretmenlerin sınıf yönetimlerine göre yüzde ve frekans

Tablo 4.8. Araştırmaya katılan öğretmenlerin ders işleme alanlarına göre yüzde ve frekans

Tablo 4.9. Araştırmaya katılan öğretmenlerin ders işleme alanlarını çakışan derslere bağlı

olarak paylaşıp paylaşmama durumlarına göre yüzde ve frekans dağılımları …..

Tablo 4.10. Öğretmenlerin Beden Eğitimi Dersinde Karşılaştıkları (Hafif, Orta, Şiddetli)

İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı Kullanılan Stratejilerin Sıklığına İlişkin Ortalama ve Standart Sapma Değerleri ………..

Tablo 4.11. Beden Eğitimi Öğretmenlerinin 1. tip hafif istenmeyen öğrenci davranışlarına

karşı kullandıkları stratejilerin cinsiyetler açısından karşılaştırılması …………

karşı kullandıkları stratejilerin okul düzeyleri açısından karşılaştırılması ……..

karşı kullandıkları stratejilerin ders işleme alanlarını çakışan derslere bağlı olarak paylaşıp paylaşmama durumları açısından karşılaştırılması …………...

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin sınıf yönetimleri açısından

Sayfa No 38 38 38 39 39 39 40 40 40 41 42 43 44

(12)

xii

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin mesleki kıdemleri açısından karşılaştırılması ……….

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin yaşları açısından

karşılaştırılması ………...………

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işleme alanları açısından karşılaştırılması ………...

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işledikleri sınıfların

mevcutları açısından karşılaştırılması ………

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işledikleri alanların

büyüklüğü açısından karşılaştırılması ……….

Tablo 4.20. Beden Eğitimi Öğretmenlerinin 2. Tip orta istenmeyen öğrenci davranışlarına

karşı kullandıkları stratejilerin cinsiyetler açısından karşılaştırılması …………

Tablo 4.21. Beden Eğitimi Öğretmenlerinin 2. tip orta istenmeyen öğrenci davranışlarına

karşı kullandıkları stratejilerin okul düzeyleri açısından karşılaştırılması ……..

karşı kullandıkları stratejilerin ders işleme alanlarını çakışan derslere bağlı olarak paylaşıp paylaşmama durumları açısından karşılaştırılması ………

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin sınıf yönetimleri açısından karşılaştırılması ………...

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin mesleki kıdemleri açısından karşılaştırılması ………...

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin yaşları açısından karşılaştırılması

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işleme alanları açısından karşılaştırılması ……… 46 47 48 49 51 52 53 54 55 56 57 58

(13)

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işledikleri sınıfların

mevcutları açısından karşılaştırılması ……….

karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işledikleri alanların

büyüklüğü açısından karşılaştırılması ……….

Tablo 4.29. Beden Eğitimi Öğretmenlerinin 3. tip şiddetli istenmeyen öğrenci

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin cinsiyetler açısından

karşılaştırılması ………...

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin okul düzeyleri açısından

karşılaştırılması ………...

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin ders işleme alanlarını çakışan derslere bağlı olarak paylaşıp paylaşmama durumları açısından

karşılaştırılması ………...

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin sınıf yönetimleri açısından karşılaştırılması ………...

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin mesleki kıdemleri açısından karşılaştırılması ………...

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin yaşları açısından karşılaştırılması ………...

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işleme alanları açısından karşılaştırılması ………..

davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin öğretmenlerin ders işledikleri sınıfların mevcutları açısından karşılaştırılması …………...

59 60 61 62 63 64 65 66 67 69

(14)

KISALTMALAR DİZİNİ

ABD : Amerika Birleşik Devletleri MEB : Milli Eğitim Bakanlığı TDK : Türk Dil Kurumu

(15)

SİMGELER % : Yüzde x : Ortalama N : Frekans P : Anlamlılık değeri SS : Standart Sapma

(16)

1. GİRİŞ

Bu bölümde; araştırmaya ilişkin problem durumu, problem cümlesi, alt problemler, araştırmanın önemi, araştırmanın amacı, varsayımlar, sınırlılıklar ve konuyla ilgili tanımlar yer almıştır.

1.1. Problem Durumu

Küreselleşen dünya hızlı bir şekilde değişmekte ve gelişim göstermektedir. Bütün toplumlar dünya sınırları içerisinde yaşanan bu gelişim ve değişime ayak uydurabilme çabasında olmaktadır. Dünyada yaşanan bu gelişim ve değişimler için daha fazla nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Okul ve sınıfların günümüzde nitelikli bireyler yetiştirmek için en uygun yerler olduğu söylenmektedir. Etkili bir sınıf yönetimi, oldukça önemli olmaktadır (Yeşilyurt ve Çankaya, 2008). Etkili bir öğrenmenin olabilmesinin ilk şartı etkili bir okul ortamının varlığıdır.

Kaliteli bir sınıf yönetiminin gerçekleştiği ortamlardan ve eğitim amacıyla kurulmuş özel çevre olan etkili okulun üç işlevi vardır. Bunlardan birincisi, öğrencileri dış çevrenin olumsuzlarından korumak ve onların yaşamlarını kolaylaştırmak, ikincisi, dış çevrede karşılaşabilecekleri olumsuz davranışları okula sokmayarak öğrenci davranışlarını arındırmak ve üçüncüsü ise, okul dışındaki çevrede yer alan toplumsal farklılıkların, okulda sergilenmesinin önüne geçerek kendi alanında bir denge meydana getirmektir (Başar, 2011). Aynı zamanda okul, eğitimin hedeflerini gerçekleştirmesi amacıyla bulunan kişilerin faaliyetleri ve bu kişilerin karşılıklı etkileşim biçimleri tarafından nitelenen toplumsal bir sistemdir (Pehlivan Aydın, 2002). Okulları oluşturan ve eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü sınıflar, önemli bir yere sahiptir.

Eğitimin bir süreç olmasından dolayı öğrenciler doğrudan veya dolaylı olarak birbirlerinden etkilenmektedirler. Eğitim temel olarak ele alındığında çoklu etkileşim alanlarında bütün bireylerin birbirinden doğrudan etkilendiği bir yapı söz konusudur (Cafoğlu, 1997: 594). Bu sebeple öğrenciler gösterilmesi istenen davranışların yanında istenmeyen davranışları da öğrenmektedirler. Bu istenmeyen öğrenci davranışlarından dolayı öğretmenler sınıf yönetiminde sorunlar yaşamakta ve diğer öğrenciler de olumsuz olarak etkilenmektedir. İstenmeyen öğrenci davranışları okul ortamında eğitsel çabaları engelleyen tüm davranışlar olarak adlandırılmaktadır (Başar, 2001: 49). İstenmeyen öğrenci davranışları, öğrencilerin öğrenmelerini olumsuz etkileyen kasıtlı veya farkında olmadan sergiledikleri davranışların bütünüdür (Celep, 2004: 256).

(17)

Öğretmenler, öğrencileri istenen hedeflere ulaştırmaya çalışırken aile, çevre, okul ve öğrencinin kişiliğinden kaynaklı birçok engelle karşılaşabilmektedirler. Bu engeller istenmeyen davranışların oluşmasına neden olabilmekte ve istenen davranışların kazanılmasını engelleyebilmektedir. Sınıf öğretmeninin istenen davranışa karşı takındığı durum önemli olduğu gibi istenmeyen davranışa karşı gösterdiği başa çıkma yöntem ve tekniği de bir o kadar önemlidir.

1.2. Problem Cümlesi

Beden Eğitimi Öğretmenlerinin ders sırasında karşılaştıkları hafif, orta ve şiddetli düzeyde istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullandıkları stratejilere ilişkin görüşleri nelerdir?

1.2.1. Alt problemler

İstenmeyen öğrenci davranışlarına Beden Eğitimi Öğretmenlerinin derslerinde kullandıkları stratejilerin sıklığı öğretmenlerin;

a) Cinsiyeti,

b) Mesleki kıdemlerine, c) Çalıştığı okul düzeyi, d) Yaşı,

e) Sınıf mevcudu,

f) Ders işlenen alan büyüklüğü, g) Sınıf yönetim düzeyi,

h) Ders işleme alanı,

i) Ders ortamını paylaşma durumuna göre; anlamlı farklılık göstermekte midir?

1.3. Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı, Devlet okullarında görev yapan Beden Eğitimi Öğretmenlerinin ders işlerken dersin işlenişini engelleyen istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin neler olduğunu belirlemektir.

(18)

üzerinde etkilidir. Aynı zamanda ders süresinin verimliliği üzerinde olumsuz etkisi bulunmaktadır. Bununla birlikte öğretmenlerin nitelikli eğitim yapabilmeleri için duygusal, bedensel ve sosyal yönden sağlıklı olmaları da önemlidir.

İstenmeyen öğrenci davranışları Beden Eğitimi Öğretmenlerinin sınıfta karşılaştıkları en önemli sorunlardan bir tanesidir. Bazı istenmeyen öğrenci davranışları, öğrencilerin güvenliği açısından önem taşımaktadır. Öğretmen sınıfta bulunduğu süre içerisinde istenmeyen davranışlar için ders süresinin önemli bir kısmını ayırır. Bu araştırmada ortaokul ve liselerde görev yapan Beden Eğitimi Öğretmenlerinin istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullandıkları stratejilerin ortaya konması amaçlanmaktadır. Araştırma kapsamında ele alınan cinsiyet, meslek kıdem yılı, yaş, okul türü, sınıf mevcudu, spor alanının büyüklüğü, okuldaki öğrenci mevcudu, aynı ders süresinde aynı spor alanını paylaşmaları ve sosyo-ekonomik durum ile istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı öğretmenlerin kullandığı stratejiler arasındaki ilişkisini anlamak açısından önemli katkılar sağlayabilir. Ayrıca Beden Eğitimi Öğretmenlerinin sınıf yönetiminde kuramsal olarak öğrendikleri bilgileri uygulamaya aktarıp aktarmadıklarının da tespiti önem arz etmektedir.

1.5. Varsayımlar

1. Araştırmanın amacını gerçekleştirecek verileri toplamada uygun araç olarak anket kullanılmıştır.

1. Katılımcılara yöneltilen ve ankette yer alan soruların katılımcılar tarafından anlaşılır olduğu varsayılmaktadır.

2. Katılımcıların anket sorularını tam ve doğru anladıkları ve verdikleri cevapların gerçek düşünce ve fikirlerini yansıttığı varsayılmaktadır.

3. Araştırma yapılırken seçilen evrenin örneklemin amacı temsil edebilecek yeterlilik ve niteliğe sahip olduğu varsayılmaktadır.

4. Araştırmaya katılacak olan öğretmenlerin ankette kendilerine yöneltilen sorulara sınıf ortamında sergiledikleri stratejilere samimi ve tarafsız bir şekilde cevap verdikleri varsayılmaktadır.

1.6. Sınırlılıklar

1. Araştırmada elde edilen bulgular, araştırmada kullanılan anket aracılığıyla toplanacak veriler ile sınırlıdır.

(19)

2. Araştırmanın sonuçları, Ağrı İli Merkez ve İlçeleri (Doğubeyazıt, Diyadin, Taşlıçay, Patnos, Tutak, Hamur, Eleşkirt) içerisindeki Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi Ortaokul ve Liselerde görev yapan Beden Eğitimi Öğretmenlerinin görüşleri ile sınırlıdır.

1.7. Tanımlar

İstenmeyen Öğrenci Davranışı: Okulda, eğitsel çabaları engelleyen her tür davranış olarak adlandırılır (Başar 2009).

Beden Eğitimi: Kişinin fiziksel hareketlere katılmak suretiyle davranışlarında kasıtlı olarak beden eğitimi amaçlarına uygun (bedensel, duygusal, sosyal ve zihinsel) değişme meydana getirme sürecidir (Tamer ve Pulur 2001).

Öğrenci: Ortaokul ve liselerde eğitim-öğretim gören birey. Bu araştırmada “öğrenci” kavramı ile Ortaokul 5-6-7-8 ve Lise 9-10-11-12. sınıf öğrencisi kastedilmektedir(Tamer ve Pulur 2001).

Sınıf yönetimi: Eğitim programı ve planı, zaman, mekan, öğretmen ve öğrenci arasında eş güdüm sağlayarak öğrenmeye elverişli bir ortam oluşturur (Sarıtaş, 2000,: 48).

(20)

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

2.1. İstenmeyen Öğrenci Davranışları

İstenmeyen öğrenci davranışları etkili bir sınıf ortamını bozan en önemli unsurlardan biridir.(Okutan, 2015). Öğretmenlere derslerde büyük zorluklar yaşatan, sık sık görülen veya uzun süren, öğretmende olumsuz etki bırakan davranışlara istenmeyen davranışlar denir (Özdemir, 2011). İstenmeyen öğrenci davranışların şekillenmesi zaman ve ortama göre değişiklik göstermektedir. Ayrıca öğrencilerin özellikleri ile öğretmenlerin kişisel ve mesleki özelliklerine göre de değişkenlik göstermektedir. (Okutan, 2015). İstenmeyen davranışlar her zaman hedeflerin sonuçlarına zarar vermeyebilir ve olumsuz davranış olarakta tanımlanmayabilir. Örneğin, bir öğrencinin sınıf ortamında izinsiz olarak konuşması derse katkı sağlıyorsa, bu öğrencinin davranışı yanlış davranış olarak görülmemelidir (Dolye, 1986). Bu nedenle herkes tarafından onaylanan istenmeyen davranışları tanımlamak ve sınıflandırmak oldukça güçtür. Ancak, öğrencilerin sınıftaki davranışlarını istenmeyen davranışlar olarak nitelendirmek için dört ölçüt vardır: Bunlar; yapılan davranışın öğrenciyi ya da sınıftaki diğer kişilerin öğrenme ortamlarını olumsuz etkilemesi, davranışın sınıftaki diğer öğrencileri tehlikeye sokacak durum oluşturması, davranışın okuldaki araç-gereç veya öğrencilerin eşyalarına zarar verme niteliğinde olması ve davranışın öğrenciler arasındaki sosyalliği olumsuz yönde etkilemesidir (Korkmaz, 2011). Yüksek sesle okulun bahçesinde konuşmak ve koşmak olumsuz bir davranış değilken, sınıf içinde istenmeyen bir davranış olarak nitelendirilebilir. Sınıftaki öğrencilerin cinsiyetlerine, yaşlarına ve ruhsal özelliklerine göre istenmeyen davranışlar farklık gösterebilir. Örneğin, lise ve ilkokuldaki öğrencilerin davranış sorunlarının farklılık gösterdiği oldukça açıktır (Aydın, 2013).

Sınıf içerisinde öğrenciler tarafından eyleme dökülen önemsiz her hatayı istenmeyen davranış olarak algılayıp olayı büyütme eğiliminde olan öğretmen, sınıf yönetimini olumsuz yönde etkileyecek ve öğrencilerin daha çok istenmeyen davranış sergilemelerine neden olacaktır. Bu sebeple öğretmen, öğrencilerin davranışlarına tepki gösterirken davranış bilimine hakimiyeti tam olmalıdır. İnsanların davranışlarını her zaman psikoloji bilgisiyle tanımlamak yeterli değildir, kültürel bilgiyle de anlamlandırmak gerekir. Bu düşüncelere sahip olan bir öğretmen, sınıf içindeki öğrencileri tembel, yaramaz vb. şeklinde sınıflandırmayarak, davranışları daha geniş perspektifte inceleyecektir (Okutan, 2015).

(21)

Öğretmenlerin yapmış olduğu en sık hata istenmeyen davranışlara karşı kullanılacak stratejilerin seçiminde aceleci davranmasıdır. Hızlı sonuç alabilmek için stratejileri uygulamaya çalışır. Fakat daha vahim olanı öğretmenin istenmeyen davranışlara karşı hangi stratejileri kullanacağını bilmemesidir. Öğretmenin bilimsel olarak hangi stratejileri kullanacağını bilmemesi telafisi olmayan sonuçların ortaya çıkmasına neden olabilir. (Çelik, 2012). Öğretmen olumsuz durumları ortadan kaldırmak için etkili bir eğitim stratejisi takip etmelidir. Bu nedenle öğretmenin eğitim stratejilerini önem ve amaçlarına göre açıkça ortaya koyması gerekir (Arı ve Deniz, 2008).

Hangi davranışların ne zaman ve nasıl yapılması gerektiğini öğrencilere açıkça anlatmak öğretmenlerin en önemli sorumluluklarından biridir. Böylece öğrenciler hangi davranışın istenen; hangi davranışın istenmeyen davranış olduğunun rahatlıkla farkına varabilir. Örneğin öğretmenin, defter-kitap getirmemeye ya da arkadaşlarını rahatsız etmeye tepkisiz kalacağı öğrenciler tarafından biliniyorsa öğrenciler bu davranışı devam ettirme eğiliminde olacaklardır (Başar, 2011).

2.2. Sınıf İçindeki İstenmeyen Davranışların Nedenleri

Sınıf içinde istenmeyen öğrenci davranışları okuldan kaynaklanan, öğrencinin yetiştiği aile ve kişiliğinden, çevrenin sahip olduğu değişkenlerden kaynaklanan nedenler diye sıralanmaktadır.

2.2.1. Okuldan kaynaklanan sebepler

Okulların en önemli bölümleri sınıflardır. Bu yüzden okuldan kaynaklanan sebepler sınıftaki öğrencileri de doğrudan etkilemektedir. Okul ve sınıfı ayrı düşünmek söz konusu değildir. Sınıf atmosferi okulun fiziksel özellikleri, öğrenci sayısı, durumu, kuralları, idare edilişi gibi birçok kriterden etkilenmektedir (Keleş, 2010: 24). Öğrencilerin tutum ve davranışları üzerinde de bu etkenler etkili olmaktadır. Okullar öğrenciler için uygun ve ilgi çekici hale dönüştürülmelidir. Okulun temiz, bakımlı, iyi donatılmış olması öğrencilerin hem başarıları hem de davranışları üzerinde etkidir. Okul öğrenciler için uygun bir ortam haline getirilmişse öğrencilerin de uygun davranışlar sergilemesine neden olur. Aksi takdirde öğrencilerin istenmeyen davranışlar sergilemesi olağandır.

Okul bünyesindeki öğrenci sayısının yüksek olması disiplin sorunlarının artmasına neden olmaktadır. Okulda öğrencilerin enerjilerini harcayacakları sosyal etkinliklere

(22)

davranışları azalacaktır. Bu alanların herhangi birinde yaşanacak olan eksiklikler, öğrencilerin davranışlarında olağanın dışında bir tepki göstermesine sebep olabilir (Sipahioğlu, 2008: 28). Okuldaki öğrenci sayısının fazla olması disiplin sorunlarının artmasına sebep olmaktadır. Okulda öğrencilerin enerjilerini harcayacakları sosyal etkinliklere ağırlık verilmelidir. Okulda oyun alanları oluşturularak çocukların bu alanlarda enerjilerini harcamaları sağlanabilir, bu sayede öğrencilerin derslerde olumsuz davranışları azalacaktır. Bu alanların herhangi birinde yaşanacak olan eksiklikler, öğrencilerin davranışlarında olağanın dışında bir tepki göstermesine sebep olabilir (Sipahioğlu, 2008, s.28).

2.2.1.1. Öğrenci sayısı

Sınıftaki başarıyı olumsuz yönde etkileyen en önemli faktörlerden biri sınıf mevcudunun fazla olmasıdır. Sınıf mevcudunun fazlalığı öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişimin azalmasına neden olmaktadır. İlkokulda okuyan öğrencilerin yaş gereği birbirini şikâyet etme eylemi dersi olumsuz etkilemektedir ve aşırı şekilde şikâyetin olması öğretmenin derse başlamasını geciktirip öğretmenin başka konularla uğraşmasına neden olmaktadır (Tekkoyun, 2008: 30). Sınıf mevcudunun artması sınıf içerisindeki gürültü düzeyini de yükseltir. Gürültü düzeyinin artması öğretmeni ve eğitim öğretimi olumsuz yönde etkiler. Sınıf mevcudunun az olması hem öğretmende hem de öğrenci üzerinde olumlu etki yaratır. (Çınar, 2004, s.37). Öğrenci sayısının az olması öğrencilerin dersteki dikkatini arttırır ve dersi daha iyi dinler, sınıflardaki gürültü düzeyi azalır, öğretmenin sınıf hâkimiyeti artar, öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişim güçlenir.

2.2.1.2. Işık

Etkili bir aydınlatma sistemi iyi bir sınıf atmosferinin oluşmasına neden olur. Sınıflar ne çok fazla ne de az ışık alacak şekilde tasarlanmalıdır. Sınıf aşırı derecede ışık alacak olursa öğrencilerin göz sağlığı zarar görebilir ve dikkatlerinin dağılmasına sebep olur. Loş bir sınıf ortamında ise öğrenciler tahtadaki yazıları görmeyebilir veya kitap okumada zorluklar yaşarlar. Bu tür etmenler öğrencilerde dikkat dağınıklığına ve istenmedik öğrenci davranışlarının gerçekleşmesine neden olabilir. Sınıflarda doğal ışık kaynaklarından olabildiğince fazla faydalanmak gerekir. Işığın durumu öğrencilerin tahtayı rahatça görülebilecekleri şekilde ayarlanmalıdır. Tahtanın az veya fazla şekilde ışık alacak şekilde olması öğretmen ve öğrencinin vereceği mesajları zorlaştırabilmektedir (Karaçalı, 2006: 150). Bu durumun aksi halinde öğrencinin derste dikkatsiz davranışlar sergilemesi

(23)

söz konusu olacaktır. Sınıf ortamı güneşi yeterli miktarda ve derecede alacak şekilde konumlandırılmalıdır.

2.2.1.3. Renk

İnsanlar için renklerin önemi büyüktür. Renkler ve insanların duyguları arasında bir ilişki söz konusudur. Renkler bireylerin heyecanlanmasını, rahatlamasını ve harekete geçmesini sağlayabileceği gibi; rahatsızlık da verebilir veya bireylerde korku hissi oluşturabilir. Renk ruhsal ve duygusal durumda psikomotor işleyişe, kas faaliyetlerine, nefes alma, nabız oranına ve kan basıncı gibi hayati öneme sahip olan faaliyetlerde değişiklikler meydana getirmektedir (Tolunay, 2008: 31). Soğuk renkler kan basıncında düşüşe ve gevşemeye neden olur, sıcak renklerin ise kan basıncının yükselmesine ve tedirginliğin artmasına sebep olduğu yapılan araştırmalarla ortaya çıkmıştır. Renklerin insan hayatındaki yeri ve insan duyguları üzerindeki etkisi her zaman önemsenmiştir. Bu yüzden okullarda ve sınıflarda renk seçimi yapılırken dikkatli olunmalı ve çocukların yaş düzeyine uygun renkler seçilmelidir. Sınıfın rengi ve görünümü öğrenci davranışları üzerinde etkili olduğu için küçük yaşlardaki çocukların okudukları sınıfların pembe; büyük yaştaki öğrencilerin sınıfları ise mavi ve tonlarının renginde olması önerilmektedir (Ada, 2000: 2). Açık sarı ve portakal rengi uyarıcı, mavi renk gevşetici ve kırmızı renk ise gerilim yaratıcı bir etkiye sahiptir (Kapucuoğlu, 2008: 31).

2.2.1.4. Sıcaklık

İnsanların vücut ısısının düşmesi veya artması durumunda üşüme veya terleme olayı gerçekleşir. Bu nedenle ortam sıcaklıklarının insan vücut ısısına yakın olması gereklidir. Sıcaklık değerinin fazla olması öğrencilerin terlemesine ve gevşemesine, düşük olması ise öğrencilerin titremesine ve derse konsantre olamamalarına ve bunun sonucunda öğrencilerin istenmedik davranışlar sergilemesine neden olabilir. Sıcak değerinin artması fiziksel rahatsızlıklara ve öğrencilerin derse olan ilgisinin azalmasına yol açar (Karaçalı, 2006: 150). Düşük sıcaklık durumunda ise öğrencilerin ısınmaya çalışması sonucu dikkatlerinin dağılmasına neden olur.

2.2.1.5. Temizlik

(24)

dolayı dağılabilir ve rahatsız olabilirler. Sınıf kuralları oluşturulduğu zaman temizlik bir kural olarak değil bir yaşam felsefesi olarak verilmelidir. Bireyler temizlik ile ilgili hassasiyeti sadece okul ortamında değil hayatının bütün alanlarında yaşamalıdır. Sınıfın fiziki yapısının yanı sıra içindeki materyallerin masa ve sıraların temiz olması gerekir. Sınıf ortamlarının temiz olması fiziksel ve düşünsel rahatlık açısından gereklidir (Karaçalı, 2006: 151). Öğrenciler sınıflarını temiz tutmayı ve temiz bırakmayı mutlaka öğrenmelidir.

2.2.1.6. Oturma düzeni

Anlatılacak ders, dersin konusu ve öğrenci sayısı gibi değişkenler oturma düzenini etkilemektedir. Oturma düzeni; sıra, u, konferans ve küme düzeni olarak farklılaşmaktadır (Karaçalı, 2006: 148). Sıra düzeni öğrencilerin art arda oturduğu, öğrencilerin boyu ve görme durumları dikkate alınarak planlanan oturma düzenidir. Öğretmenin deney yapması gerekiyorsa yapılacak olan deneyi tüm öğrencilerin görebileceği şekilde kurmalıdır. U düzeni deneyler için en uygun oturma şeklidir. (Karaçalı, 2006: 149). Konferans düzeni öğrenci sayısının çok olduğu durumlarda kullanılan oturma düzenidir. Küme düzeni öğrenciler arasındaki etkileşimi ve işbirliğini arttıran önemli bir uygulama şeklidir. Şayet kazanıma göre oturma planı düzenlenmez ise öğrenciler yapılacak olan çalışmayı göremeyecek ve derse katılmayacaklarından sonuçta istenmedik davranışlar sergileyeceklerdir. Sınıfın düzenlenmesinde diziliş biçimi en önemli etkendir (Erden, 2005: 122). Sınıf içerisindeki öğretmen-öğrenci etkileşimini etkileyen önemli etkenlerden biri de öğrencilerin sınıf içerisindeki oturma düzenleri, sıra ve masaların dizilimleridir (Karaçalı, 2006: 149).

2.2.1.7. Görünüm

Etkili bir sınıf ortamının oluşması için sınıf içindeki görünümün ne aşırı şekilde çok ne de aşırı şekilde az olması gerekir. Görünümdeki aşırılığın veya noksanlığın ikisi de sınıf atmosferini olumsuz etkiler. Sınıfın genel görünümü hem öğrenci hem de öğretmen açısından önemli bir unsurdur. Sınıfta bulunan nesnelerin düzgün ve amacına uygun bir şekilde düzenlenmesi önemlidir. Özen gösterilerek düzenlenen bir sınıf, öğrenci psikolojisini iyi yönde etkiler. Etkili bir eğitim ortamı, görünüme önem verir. Görünümü düzgün bir şekilde tasarlanan sınıf, öğrencide seçicilik kavramının gelişmesini sağlar. Bu yüzden sınıf düzeni oluşturulurken öğrenci görüşlerine de başvurulmalıdır. Öğrenciler sınıfın düzenlenmesinde yer almaktan mutluluk duyarlar. Bu, aynı zamanda öğrencinin estetik duygusunu da geliştirir, estetik duygusu öğrencilerdeki seçicilik duygusunu

(25)

geliştirir. Öğrenci bunu normal yaşamında da kullanacağı için bu durum öğrencinin dünyadaki güzellikleri algılayıp hayatına renk katmasına katkı sağlayacaktır (Karaçalı, 2006: 155).

2.2.2. Çevrenin sahip olduğu değişkenlerden kaynaklanan sebepler

Çevre bireyleri etkileyen en önemli etkenlerden birdir. Öğrenci davranışları üzerinde sosyal çevrenin etkisi oldukça fazladır. Öğrencinin okula gelip giderken sürekli sosyal çevre ile etkileşim halindedir. Sosyal çevrede meydana gelen olumsuz davranışlar öğrencileri doğrudan veya dolaylı olarak etkiler. Bu yüzden okulun amacı sadece öğrenciyi eğitmek olmamalıdır. Amacı öğrencileri eğitmek olan okul, çevresini de eğitmelidir (Başar, 2009: 21). Bir okul bunu gerçekleştirebilirse çevreden etkilenen öğrencilerin bazı davranışları daha okula gelmeden düzeltilmiş olur. Aksi taktirde sosyal çevredeki istenmeyen davranışlar sınıf ortamına girer, sınıf ortamını bozar, eğitsel amaçların ve sınıf yönetiminin uygulanmasını güçleştirir. Okullarda ailelere yönelik seminerlerin sayısının arttırılması, okulların çevresini eğitmesi açısından öğrencilerin sosyal çevresini de bilinçlendirir. Dolayısıyla okullarda öğrencilerin davranışlarını düzeltmeden önce sosyal çevrenin bilinçlendirilmesinin hedef alınması gerekir (Balkar, 2008: 30).

2.2.2.1. Ekonomik faktörler

Öğrencilerin ekonomik düzeyi gelişimleri açısından önemlidir. Ekonomik düzeyin istenilen seviyede olmaması öğrenci davranışını olumsuz etkilemektedir. Ekonomik faktörler öğrencinin sosyal ve bilişsel yönden gelişimi için önemlidir (Balkar, 2008: 31). Ekonomik düzeyi yetersiz olan öğrenci ailesine yardım etmek için okul zamanları dışında başka işlerle uğraşabilir. Ders dışı zamanlarda çalışan çocukların ders çalışmak için zaman bulamaması veya çalıştıkları işlerde yorulmaları onların eğitim öğretim süreçlerini olumsuz etkiler. Yoksullaşma öğrenci davranışlarını olumsuz etkilemektedir(Akar, 2014: 1).

2.2.2.2. Sosyal ve kültürel faktörler

Sosyal bir varlık olan bireyin davranışları üzerinde sosyal çevrenin etkisi yadsınamaz. Din, dil, ırk, örf ve yönetim biçimi vb. faktörler öğrenci davranışlarını etkiler. Öğrenciler okula gelip giderken isteyerek veya farkında olmadan çevreden birtakım

(26)

tür davranışlarla karşılaşan öğrenci istenmeyen davranışlar sergileyebilir(Gözler ve Çelik, 2013: 160).

2.2.2.3. Coğrafi faktörler

Türkiye’deki coğrafi şartlar eğitimi etkilemektedir. Tarım ve hayvancılığın yaygın olduğu bölgelerde yılın belli zamanlarında öğrenci sayılarında değişiklikler meydana gelir. Bu değişiklikler eğitim öğretim faaliyetlerini etkilemekte ve öğrencilerin eğitiminin aksamasına sebep olmaktadır. Mevsimlik işlerde çalıştırılmak üzere kısa süreli göçler veya hayvancılıkla uğraşan insanların yaylalara çıkması öğrencilerin eğitiminin aksamasına sebep olmaktadır. Toprak ve hayvancılıkla uğraşan aileler çocuklarını yılın belli vakitlerinde okula göndermezler ve bu çocuğun eğitimini sekteye uğratır (Summak, Summak, Gelebek, 2011: 241). Türkiye’de kırsal bölgelerin olması eğitimi zorlaştıran diğer bir etkendir. Kırsal bölgelerde bazen yeterli sayıda öğrencinin olmaması, taşımalı eğitimin yapılmasına veya öğrencilerin birleştirilmiş sınıflarda eğitim görmelerine sebep olur. Taşımalı eğitimden yararlanan öğrenciler, ihtiyaçlarının giderilmesinde aksaklıklar yaşayabilir. Birleştirilmiş sınıflarda okuyan öğrenciler ise öğretmenin başka kademedeki öğrencilerle uğraşması sonucunda doğacak boşluktan kaynaklı olarak istenmeyen davranışlar sergileyebilirler. Birleştirilmiş sınıflarda öğretmen bir dersin hepsini aynı sınıfa ayıramayacağından sınıf yönetiminde sorunlar yaşanabilir (Gözler ve Çelik, 2013: 162).

2.2.3. Öğrencinin yetiştiği aile ve kişiliğinden kaynaklanan sebepler

Kişilerin yaşam tecrübeleri daha sonraki yaşantılarını etkilemektedir. Bireyin öğrenimini etkileyen faktörler geçmişte yaşadıkları, gelir düzeyi, kültür, ailedeki birey sayısı, velinin hayatta olması, ebeveynlerin şiddet eğilimi, ebeveynlerin beraberlik durumu, ebeveynlerin eğitim seviyeleri, bireyin yaşamını sürdürdüğü alan, bireyin öğrenmesi için evde ona ait bir odasının olmasıdır (Ataman, 2003: 280).

2.2.3.1. Farklı kişilik yapıları

Bireylerin kişiliğinin şekillenmesi bireyin zihinsel, fiziksel, sosyal ve duygusal yönlerinin bir araya gelip kaynaşması sonucunda meydana gelir. Bireylerin kişiliklerinin oluşmasında çeşitli faktörler etkili olur. Bireyin fiziki yapısının yetersizliği, aşırılığı veya engelli bir durumu sınıf arkadaşlarının arasında kabullenmeme ve lakap takılmasını tetiklemektedir. Bu olayları yaşayan öğrenciler arkadaşlarına karşı saldırgan davranışlarda bulunabilirler. Fiziksel yetersizliği olan öğrenciler uyum sorunları yaşayabilir ve bu

(27)

sorunlar bireyin eğitimini ve kişilik gelişimini olumsuz yönde etkiler. Kolları ve bacakları olmayan veya tutmayan bireylerin içine kapanma, hassas olma, alıngan olma ya da kendini eksik hissetme gibi davranışlar gösterdikleri görülmektedir. Bireyleri tüm yönleriyle geliştirmeye çalışmak sağlıklı bireyler yetiştirebilmek için gereklidir (Özyürek, 1983: 347).

2.2.3.2. Farklı ilgi ve yetenekler

Homojen bir sınıf ortamı oluşturmak için heterojen sınıf yapısını göz ardı etmek, sınıf içerisinde farklı sorunların ortaya çıkmasına sebep olur. Öğretmen sınıfı bir fabrikaya dönüştürüp öğrencilerin hepsini tek tip öğrenci grubu haline getirmesi hem çocuğun kendini keşfetmesini engelleyecek hem de sınıfta istenmedik davranışlarla karşılaşma sıklığında artış meydana getirecektir. İlgi, bireyin bir şeyi severek yaptığı ve ondan herhangi bir çıkar sağlama amacı olmayan uğraşlarıdır. Yeteneklerse doğuştan var olan kazanımlardır. Örneğin, futbolu sevip matematiği sevmeyen bir birey tüm çabalarınıza rağmen matematik bilgisi konusunda en üst seviyeye gelemeyebilir. Öğrencilerin başarısını arttırmak için bireyleri ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yönlendirmek gerekir. Eğitim, özellikle farklı ve özel gereksinimli kişilere sunulan, üstün zekâ ve becerilere sahip bireylerin kapasitelerini en üst seviyeye ulaştırmak, yetersizliği olan öğrencinin yetersizliğinin engele dönüşmesini engelleyen, engeli olan bireyin kendine güveninin yeterli hale gelmesini ve toplumla kaynaşması sağlayan, bağımsız, üretici bireyler yetiştirmektir (Ataman, 2003: 282).

2.2.3.3. Beslenme ve uyku sorunu

Bireylerin ihtiyaçlarını karşılaması ve hayatını sürdürebilmesi için beslenmesi ve uyuması gerekir. Bireyin yeterli düzeyde beslenememesi ve yeterli miktarda uyuyamaması durumunda bireylerde istenmeyen davranışların ortaya çıkmasına neden olur. Öğrencilerin kahvaltı etmeden sınıf ortamına gelmesi derslere odaklanmasında sıkıntılar yaşamasına neden olacaktır. Fizyolojik bir ihtiyaç olan uykunun yeteri kadar alınamaması bireylerin sınıfta uyumasına neden olabilir. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisindeki en önemli ihtiyaç fizyolojik ihtiyaçlardır (Toker, 2007: 95). Fizyolojik ihtiyaçlarını gidermemiş bir birey için diğer ihtiyaçların anlamı yoktur. Aç, susuz ve uykusuz bir birey önce bu ihtiyaçlarını giderecek ve daha sonra diğer ihtiyaçlarını gidermeye çalışacaktır.

(28)

2.2.3.4. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu

Aşırı hareketlilik hiperaktiflik olarak tanımlanmaktadır. Büyüme ve gelişme döneminde en sık görülen aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve istekleri erteleyememe belirtileriyle ortaya çıkan psikiyatrik bir bozukluktur (Sosyal ve Özdemir, 2004: 89-90).

Hiperaktif öğrenciler dikkatini toplama ve davranışlarını kontrol etme noktasında sıkıntılar yaşar. Hiperaktivite ve dikkat eksikliği yaşayan öğrencilerde aşağıdaki davranışlar gözlemlenmektedir: a) Bir yerde duramazlar b) Oturması gerektiği halde oturamazlar c) Sessiz ve sakin oyun oynamakta güçlük çekerler d) Yerli yersiz amaçsız koşup bir yerlere tırmanırlar e) Çok konuşurlar f) Her zaman bir şeylerle uğraşırlar g) Sıralarını beklemekte zorlanır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite sıkça görülen bir rahatsızlıktır. Okul çağı çocuklarını %3-7’sini etkilediği düşünülmektedir (Özbek, 2006: 38).

2.2.3.5. Aile içi şiddet ve ebeveynlerin beraberlik durumu

Aile içinde yaşanan şiddet öğrencilerde doğrudan ya da dolaylı yoldan istenmedik davranışların oluşmasına neden olur. Çocuğun ilk eğitimini aldığı ailede gerçekleşen ebeveynler arasındaki şiddet çocuğu da etkilemekte ve çocukta zamanla şiddetin normal bir şey olduğu izleniminin oluşmasına neden olmaktadır. Fiziksel güç ya da kuvvetin, amaçlı bir şekilde kendine, başkasına, bir gruba ya da topluluğa karşı fiziksel zarara ya da fiziksel zararla sonuçlanma ihtimalinin artmasına, psikolojik zarara, ölüme, gelişim sorunlarına ya da gelişim yoksunluğuna neden olacak şekilde tehdit edici biçimde kullanılmasıdır (Zara Page ve İnce, 2008: 82). Aile içindeki şiddetin etkileri tüm aile fertlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Fakat özellikle bu şiddetten en çok çocuklar ve kadınlar etkilenmektedir. Aile içindeki şiddetten çocuk doğrudan ya da dolaylı yoldan etkilenmektedir. Şiddete tanık olan bireylerin aile içi şiddet uygulayanların büyük bölümünü oluşturduğu düşünülmektedir. Aile içerisinde şiddet yaşayan öğrencilerin zamanla okuldaki arkadaşlarına karşı da şiddet uyguladıkları tespit edilmiştir. Şiddete tanık olmuş veya maruz kalmış bireyler yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde yakınlarına ve çevrelerindeki kişilere karşı şiddet davranışı gösterebilirler. Ebeveynleri arasındaki fiziksel şiddete tanık olan çocukların kendileri fiziksel olarak şiddet görmese bile, saldırganlık davranışında artma, uyku, beslenme ve kilo ile ilgili sorunlarda dâhil olmak üzere çok sayıda sağlık sorunu ve davranış sorunları ortaya çıkabilir. Bu çocuklar, okulda sorunlar yaşamakta, yakın ve olumlu arkadaşlıklar geliştirme konusunda zorlanmaktadır (Avcı ve Güçray, 2010, s.49).

(29)

2.3. İstenmeyen Davranışlara İlişkin Yaklaşımlar

İstenmeyen davranışlara ilişkin çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Bunlardan bazıları müdahaleci olmayan, davranışçı ve etkileşimci yaklaşımdır.

2.3.1. Müdahaleci olmayan yaklaşım

Müdahaleci olmayan yaklaşım bireyi problemle ilgili bilgilendirecek ve problemi ona çözdürecek olan yaklaşımdır. Bu yaklaşım, öğrencilerin iyi niyetli ve güvenilir olduklarını, uygun şartlar verildiğinde kendilerini kontrol altına alabileceğini varsayar. Öğretmenler, öğrenci davranışlarını değerlendirmez, güven sağlayıcı bir ortam oluşturur. Öğretmen kolaylaştırıcı ve çözüme ulaştırmada yardımcıdır (Özdemir, 2011).

2.3.2. Davranışçı yaklaşım

Davranışçı yaklaşımda öğretmen gerekli durumlarda güç kullanarak öğrencilerin davranışlarının şekillenmesine etki eder. Çevre davranışların oluşmasında etkilidir. Davranışçı yaklaşımda gözlem yapılır, olumlu davranışlar ödüllendirilerek pekiştirilir, olumsuz davranışlar ise söndürülerek görülme sıklığı azaltılır, böylece istenen davranışlar elde edilmesi sağlanır (Özdemir, 2011).

2.3.3. Etkileşimci yaklaşım

Etkileşimci yaklaşım davranışçı ve müdahaleci olmayan yaklaşımlar arasında incelenmektedir. Öğrencilerin problemlerin çözümünde uzman desteğine muhtaç olduklarını kabullenmesi öğretmenin kurduğu otoriteyi öğrencilerle paylaşması ile gerçekleşir. Sınıf içerisinde oluşturulacak kurallar öğretmen ve öğrenciler ile beraber oluşturulur ve problemler beraber çözülür. Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeye olanak sağladığı, istenen davranışların öğretmenlerce anlatıldığı ve öğrencilerin bu davranışları uyguladığı yaklaşım çeşididir. Öğrenciler sorumluluk sahibi bir birey olması için yetişkinlerden yardım alması gerekmektedir (Özdemir, 2011).

2.4. İstenmeyen Öğrenci Davranışlarının Oluşmasını Engelleyici Yöntemler

İstenmeyen davranışların oluşmasını önlemek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir: istenmeyen öğrenci davranışlarını önlemede planlı çalışmak, akıcı etkinlik, tutarlılık, öğretmen kontrolü ve sınıf kurallarını belirlemek bu yöntemlerden bazılarıdır (Karakaş,

(30)

Öğretmenin plan yapması öğretmenin işini kolaylaştıracağı gibi dersin verimliliğini de artırabilir. Ayrıca sınıftaki eğitim düzeyinin artmasına da neden olur. Öğretmenlerin ders planı yapması bu bağlamda çok önemlidir. Ders planları öğrenmeyi desteklemeli, öğrencilerin tek düze olmasını engellemelidir. Planlamada, öğrencilerin göstereceği performans, sergileyecekleri davranış, derse katılımları ve öğretime uygun olan materyallerin önceden belirlenmesi gerekmektedir. Öğretmenler ders planı yaparken formasyon bilgilerini teoriden çıkarıp uygulamaya yönelik olmasına dikkat etmelidir.. Öğretmen plan hazırlarken öğrencileri plandan soyutlamamalı aksine öğretmen planı öğrenci odaklı yapmalı, öğrenciyi planın merkezinde tutmalıdır. Öğretmenler branşında meydana gelen değişimlerin takipçisi olmalı, öğrencilerin derse katılımını aktif hale getirmelidir. Alan bilgisine hâkim olan öğretmen öğrencilerini derse aktif bir şekilde katar (Şahin, 2011: 241).

Öğretmenlerin istenmedik davranışların oluşmaması için birtakım önlemler alması sınıf yönetiminde daha etkili olmalarını sağlar. Sınıf kurallarını oluştururken öğrencileri de işin içerisine katmaları ve kuralları beraber oluşturmalıdır. Kuralların öğrenci ve öğretmen ile beraber oluşturulması öğrencilerde demokrasi bilincinin gelişmesine ve öğrencilerin kendilerini değerli hissetmesine neden olur. Öğretmen kuralları sadece kendisi oluşturursa öğrencinin otoriteye doğrudan uymalarını sağlamaya çalışmış olur ama sınıf kurallarını birlikte oluşturdukları takdirde öğrenciler bu kararlara uymak için çaba gösterir. Bu nedenle kuralların açık ve anlaşılır nitelikte olması oldukça önemlidir. Kurallar ülkelerde sosyal yaşamın bir parçası olarak görülür. Okul kurallarının amacı ise bireyleri koordine edip örgütlemektir(Boyacı, 2011:277).

2.5. İstenmeyen Öğrenci Davranışlarıyla Başa Çıkma Yöntemleri

Sınıfta istenmeyen öğrenci davranışı oluştuğu zaman yapılabilecekler şu şekilde sıralanabilir: Küçük yanlışları görmezden gelmek, kışkırtıcı eylemleri bilmez davranma, göz ilişkisi kurma, yaklaşma, uyarma, azarlama, yerini değiştirme, gülmeceyi kullanma, sözü değiştirme, konuşma, ara verme, yoksun bırakma, sınıfta alıkoyma, isteğini yapmama, ailesiyle konuşma, sözleşme yapma, fiziksel olmayan ceza verme vb. Bu seçeneklere başvurmadan önce yapılması gereken, istenemeyen davranışı anlamak, nedenlerine ulaşmaktır. Bundan sonra, hangi eylem stratejisi ve türünün seçileceği, nasıl uygulanacağı açıklık kazanacaktır (Başar, 2011).

(31)

2.5.1. Görmezden gelme

Görmezden gelmek sorunlu bir davranışın farkına varıldığını karşı tarafa uygun bir iletişim diliyle anlatabilme ustalığıdır. Görmezden gelinen davranışların ortak özelliği dikkatsizlikten kaynaklanarak ortaya çıkmalarıdır (Aydın, 2013). Bu strateji ortaya çıkan bazı davranışların görülüp onlarla uğraşılmasından daha verimlidir. Davranış çok fazla olumsuz değilse ve hemen bitiyorsa görmezden gelme stratejisi kullanılabilir (Başar, 2001). Olumsuz davranışlara yol açmayan, üstüne gidildiğinde ilgi çekip daha çok artacak küçük sorunlar görmezden gelinmelidir (Özdemir, 2011). Bazı davranışlar süreklilik göstermeyen anlık ortaya çıkan masum davranışlardır ve görmezden gelinmelidir (Yılmaz, 2008). Davranışların hangilerinin üstüne gidildiğinde büyüyüp büyümeyeceğine veya hangilerinin görmezden gelineceğine karar vermede ipuçlarından yararlanılabilir (Yalçınkaya ve Küçükkaragöz, 2006). Öğrencilerin, öğretmenin görmezden geldiğini fark edip etmemesi önemlidir. Öğrenci yaptığı davranışın öğretmen tarafından fark edildiğini anlar ve öğretmende durumu görmezden gelirse, çocuk davranışının onaylandığını algılayabilir, öğretmenin derse çok önem vermediğini düşünebilir. Bu yüzden öğretmen davranışın farkında olduğunu ve durumu onaylamadığını göz veya baş işaretiyle belirtmelidir (Başar, 2011).

Çok şiddetli olmayan durumlarda görmezden gelme yöntemi kullanılır. Bu yöntemde, olumsuz davranış sergileyen öğrenci önemsenmezken, ilgi olumlu davranış gösteren öğrenciler üzerine çekilirse daha verimli sonuçlar alınabilir. Örneğin, ders içerisinde Ali’nin kalemini sıraya vurarak dikkat çekmeye çalıştığını düşünelim. Böyle bir durumda öğretmenin kurallara uyan Ahmet’e ne kadar iyi uyduğunu söyleyerek Ali ile ilgilenmeyebilir. Bu da Ahmet üzerinden Ali’ye gönderilen bir mesajdır. Mesajı alan Ali sınıfın dikkatini çekmek amacıyla yaptığı yanlış davranışları terk edecektir (Tertemiz, 2000).

İstenmeyen davranışların birçok ortaya çıkma nedeni olabilir. Öğrencilerin derslere motive olamaması, kitap-defter gibi malzemelerini getirmeyerek derse hazırlıksız gelmesi, derse karşı ilgisizlik, derse olan önyargılar, öğretmenin ve arkadaşlarının dikkatini çekmeye çalışması gibi durumlar örnek olarak gösterilebilir. Öğrencilerin bazıları olumsuz davranışları dikkat çekmek için yapabilirler. Bu tarz durumlarda yapılacak en verimli yöntem istenmeyen davranışları görmezden gelmektir. Aksi durumda öğrenci bu davranışı daha sık yapmaya başlar ve ilgi çekmek isteyen diğer öğrencilerde buna benzer davranışlar

(32)

Öğretmenin en önemli amaçlarından biri sınıf içinde öğrencilerin derse karşı olumsuz tutum geliştirip dersten uzaklaşmalarını engellemektir. Bu durumda öğrencilerle olan olumlu iletişim etkili olacaktır. Görmezden gelme yöntemi ise bu iletişimi sağlamak için etkili bir yoldur (Öztürk, 2014). Öğretmenin ders anlattığı sırada, bazı öğrenciler sohbet ediyorsa, araç-gereçlerle uğraşıyorsa, sınıfta dolaşıyor veya çok sesli konuşuyorsa bu gibi davranışlar görmezden gelinmemelidir. Saldırgan sayılabilecek davranışlar da görmezden gelinmemelidir. Bunların yanında bazı davranışlar taktiksel ve bilinçli olarak görmezden gelinebilir (Rogers, 2003). Görmezden gelme tekniği genel olarak sorunlu davranışların durdurulmasını sağlayacaktır. Fakat istenmeyen davranış devam ederse, öğretmenin daha güçlü ve etkili stratejiler kullanması gerekir (Walters ve Frei, 2007).

2.5.2. Fiziksel yakınlık

Sınıf ortamında olumsuz davranış sergileyen bir öğrenciye doğru yürüyerek yanında durmak, göz teması kurmamak, dersi işlemeye devam etmek uyarıcı görevi görür. Öğretmenin kendisine doğal bir biçimde yaklaştığını gören öğrenci olumsuz davranışı sergilemeyi bitirir. Fiziksel yakınlık, sözel olmayan mesajlarla birlikte kullanıldığı zaman öğretimi kesintiye uğratmadan, istenmeyen davranışı söndürür. En azından öğrenciler istenmeyen davranışa son verip, uygun davranışı gösterinceye kadar öğretmen fiziksel yakınlığı devam ettirir. (Özdemir, 2004) Öğretmenin göz teması kurmaktan kaçınan öğrenciye doğru hareket ederek ve yaklaşmasıyla olayın farkında olduğu mesajını vermesi vücut dilinin yakından kullanılmasına örnektir. Dolayısıyla öğretmen hem dersin akışını bozmamış hem de olay farklı bir boyut kazanmadan davranışın tekrarını önlemiş olmaktadır (İlgar, 2007: 176).

2.5.3. Sözel olmayan uyarılar kullanmak

Cangelosi (1988)’a göre işaretler öğrenciye, eylemlerinin farkında olduğunu, dinlediğini anlatır. Beden dili ile uyarma, sınıftaki diğer eşyalardan yararlanarak da kullanılabilir. Sınıfın ışıklarını yakıp söndürmek, perdeleri açıp kapatmak, masaya parmak veya bir cisimle vurmak, toplu uyarma işaretleri olarak kullanılabilir. Cangelosi (1988), Lemlech (1988)’e göre işaretlerin kullanımı dersin akışının bozulmasını, diğer öğrencilerin olayın farkına varıp dersten kopmalarını önler. Bu nedenle öğretmen, işaretleri kullanırken dersin normal akısını bozmamalı, konuşuyorsa konuşmasını sürdürmeli, yaptığı işaretlerden diğer öğrencilerin haberli olmamasına dikkat etmelidir (Başar, 2009: 167). Öğrencilere ifadesel olmayan mesajlar verebilmek öğretmenin yetenekleri ve tecrübesiyle

(33)

yakından ilişkilidir. Beden dili, mimikler, el hareketleri öğretmen tarafından kullanılırken, etkili, yerinde ve zamanında kullanılmalıdır. Beden dilini yanlış kullanmak, hatalara, öğrencilerde performans düşüklüğüne, yanlış davranışların yerleşmesine neden olmaktadır. Öğretmenin her hareketi, her davranışı sınıf içinde ya da dışında öğrenciler tarafından izlendiğinden öğretmen her zaman çok dikkatli olmalıdır (Yiğit, 2008: 54).

2.5.4. Sözel uyarılar kullanmak

Uyarılar; sözel ve sözel olmayan uyarılar olmak üzere ikiye ayrılarak incelenir. Sınıf ortamında öğretmenin öncelikli olarak sözel olmayan uyarıları tercih etmelidir. Sözel olmayan uyarıların etki göstermediği durumlarda sözel uyarıcılar kullanılmalıdır (Danalıoğlu, 2009, s.40). Sözel uyarıların şiddeti istenmedik davranış sergileyen öğrencinin duyacağı nitelikte olmalıdır. Aksi taktirde sözel uyarıların şiddetinin davranışı sergileyen öğrencinin duymayacağı şekilde olması dersi dinleyen öğrencilerin dikkatini dağıtabilir. Bir öğretmenin sözel uyarıları kullanırken istenmeyen davranışı sergileyen öğrenciyi rencide etmemeli, diğer öğrencilerin gözünde küçük düşürücü olmamalı ve kişiliğini etkileyecek, öğrencinin psikolojisini bozabilecek kelimelerden kaçınması gerekir. Sözel uyarılar farklı anlam veya duygu taşımayacak şekilde yumuşak olmalıdır (Başar, 2009: 137).

2.5.5. Öğrenci ile birebir görüşme

Öğrenciyle birebir olarak görüşmek diğer tekniklerle davranışlarının istenmeyen davranış olduğunu anlayamayan öğrencilerin durumun farkına varmasına, öğretmenin kararlılığını öğrenmesine ve davranışın istenen haline dönüşmesine katkı sağlayacaktır. Öğrenciyle görüşme ders içinde veya ders dışında, grup veya bireyle olabilir. Öğrenciyle bire bir görüşmek ortaya çıkmayan diğer istenmeyen davranışları da önleyebilir. Sınıf içinde yapılan konuşmalarda kişiselleştirmemek önemlidir. Öğrenciler akranlarının önünde rencide edilmemelidir(Özdemir, 2011).

Birebir görüşmelerde öğrenciler yardıma ihtiyaç duymadıklarını, tutum ve davranışlarını değiştirmeyeceğini ima edebilir. Bu gibi durumlarda öğrenciye kurallar hatırlatılmalı ve tercih öğrenciye bırakılmalıdır (Öztürk, 2002). Olumsuz davranış başka türlü çözülemiyorsa davranışın gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi durumlarında nelerin ortaya çıkacağı öğrenciye söylenebilir (Boyraz, 2007). Görüşmeyle ilgili olan önemli bir

(34)

bitiminde, rehberlik servisinde, dışarıda, tüm öğrencilerin çıkması halinde sınıfta birebir veya okul bitiminde öğrenciye bir süre yürüyerek de yapılabilir. Yer seçiminde hangi tercihin yapılacağı öğrencinin yaş, psikoloji, olayı algılama, duygusal gibi kişisel özelliklerine göre seçilmelidir (Başar, 2011).

Öğrencilerle gerçekleştirilen birebir görüşmelerde daha rahat olacağından özel konu ve kişisel duyguları da konuşmaya fırsat bulacaktır. Görüşme sınıftaki diğer öğrencilerin de duyacağı şekilde gerçekleştirilirse, öğrenci söyleyeceklerini tarafsız, rahat biçimde söyleyemeyecektir (Bentham, 2006).

2.5.6. Sorumluluk verme

İstenmeyen öğrenci davranışlarının ortaya çıkması ders dışında kalan boş zamanlarda ve verilen bir çalışmada öğrenciler sıkılınca gerçekleşir. Öğrenciye sorumluluk vermek ve sorumluluklarını ilgi çekici hale getirmek bu davranışları önlemenin en güzel yoludur. Sorumluluk vermekle birlikte sorumlulukları ilginç hale getirirken öğrenciyi iyi tanımak ve etkinliklerin getireceği maddi manevi yükü göz ardı etmemek gerekir. İstenmeyen davranışları sergileyen öğrencilere verilecek sorumluluklar şunlar olabilir; yazılı kâğıtları dağıtmak ve toplanmasını istemek, tahtayı silmek, öğretmene sıraları düzeltirken yardım etmek, masaların düzeninde görevlendirme, gerekirse sınıf başkanı yaparak sınıf içinde olan istenmeyen davranışları azaltılabilir hatta engelleyebilir. Ödev ve görev verilen öğrencinin bu görev ve ödevleri arkadaşlarının içinde üstünlük ve beğeni kazanmak için yapma isteği oldukça yüksektir. Böylece öğrenci kendine ait bir sorumluluğu olduğunda kendini daha önemli hissedebilir ve istenmeyen davranışı bırakabilir. Görev veya ödev yoluyla verilen sorumluluklar öğrenciye kendi davranışlarını kontrol etme alışkanlığı kazandırmalıdır. Ayrıca sınıfın en yaramazına başkanlık görevi verip başkanın önce kendi davranışlarını düzeltmesi, sonra diğer öğrencilere örnek olması öğretmenlerin sık uyguladıkları yaklaşımlardandır (Başar, 2009: 174).

2.5.7. Ders anlatım yönteminde değişiklik yapma

Öğrenciler genellikle istenmeyen davranışları derste sıkıldıkları zaman gerçekleştirmektedirler. İstenmeyen davranışlar dersin akışını bozarak öğretmenin sınıf yönetim hâkimiyetine zarar vermektedir. Bunun için öğretmenler istenmeyen davranışları gözlemledikleri zaman dersin işlenişinde bir takım değişiklikler yapmak zorundadırlar. Öğretim yöntemleri ya da araç ve gereçler değiştirilerek istenmeyen davranışlar ortadan kaldırılabilir. Sesi alçaltıp yükseltme, fıkra anlatma, şarkı söyleme, gösteri yapma, şiir