* Sorumlu yazar: Tel: 0 (368) 287 62 54 Faks: 0 (368) 287 62 55 e-posta: asiyedemirbas@hotmail.com
Geliþ Tarihi: 10.06.2013 Kabul Tarihi: 01.08.2013
Çalýþmada, bölge halký tarafýndan beðenilerek tüketilen Eriphia verrucosa yengecinin üreme dönemindeki biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Sinop ili Karakum bölgesinde 1-6 m derinliðe sahip deniz kýyý alanlarýndan, nisan-aðustos aylarýnda dalýþ yapýlarak rastgele 133 adet örnek toplanmýþtýr. Örnekler, biyometrik özelliklerinin belirlenmesi amacýyla markalanarak; sýrasýyla RADVAG WLC 3/A1 marka hassas terazi ile aðýrlýklarý, dijital kumpas ile karapaks boyu ölçülmüþtür. Besin kompozisyonunun aylýk olarak belirlenmesi amacýyla, yengeçlerin yenilebilir kýsýmlarý ayrýlarak etin ham protein, ham yað, ham kül ve nem analizleri yapýlmýþtýr. Örneklerin aylara göre ortalama canlý aðýrlýðý ve karapaks boyu sýrasýyla; nisan ayýnda 141.2±6.3 g, 57.9±1.0 mm, mayýs ayýnda 126.6±9.5 g, 56.3±1.3 mm, haziran ayýnda 92.2±7.1 g, 50.8±1.2 mm, temmuz ayýnda 91.4±6.3 g, 50.7±1.2 mm, aðustos ayýnda 96.9±10.6 g, 52.2±2.0 mm olarak belirlenmiþtir. Yapýlan biyokimyasal ölçümler sonucunda kuru maddedeki ham protein deðeri %19.4±0.6-25.8±1.4 arasýnda, ham yað deðeri %0.4±0.1-1.5±0.0 arasýnda tespit edilmiþtir. Çalýþmada, ham protein ve ham yað deðerlerinde aylar arasýndaki farkýn önemli olduðu (p<0.05), protein deðerinin nisan-haziran aylarý arasýnda arttýðý, haziran-aðustos aylarýnda azaldýðý, yað deðerlerinin ise aylar arasýnda düzensiz deðiþim gösterdiði belirlenmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Sinop, Eriphia verrucosa, yengeç, biyometrik, biyokimyasal. Özet
The Determination of Biochemical Characteristics of Crab, Eriphia verrucosa (Forsskal, 1775), Reproduction
In this study, aimed to determine biochemical characteristic of Eriphia verrucosa at spawning period relish thus consumed by the local community. Randomly133 samples were collected with a depth of 1-6 m in the Karakum Sinop made diving the sea coastal areas from April to August. The samples, in order to determine the properties of biometric to be marked, measured respectively brand of RADWAG WLC3/A1 a sensetive balance weight, carapace lenght with digital calipers. The analyses of the meats crude protein, crude fat, crude ash and dry matter have been made by seperating the edible parts such as claws, legs and carapaces in order to determine their nutrient composition montly. The samples determined as the avarage live weight and carapace lenght by month respectively 141.2±6.3 g and 57.9±1.0 mm in April; 126.6±9.5 g and 56.3±1.3 mm in May; 92.2±7.1 g and 50.8±1.2 mm in June; 91.4±6.3 g and 50.7±1.2 mm in July; 96.9±10.6 g and 52.2±2.0 mm in August. As a result of the biochemical parameters have been identified in the dry matter of the value crude protein %19.4±0.6 to25.8±1.4; of the value of crude fat %0.4±0.1-1.5±0.0. In this study were determined values of crude protein and crude fat differ significantly of monts (p<0.005); the level crude protein increased from April to June, decreased from June to August and values of crude fat irregular varies of mounts.
Keywords: Sinop, Eriphia verrucosa, crabs, biometrical, biochemical. Abstract
Araþtýrma Makalesi Research Article
Eriphia verrucosa (Forsskal, 1775) Yengecinin Üreme Dönemi
Biyokimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi
1* 2 1 1
Asiye DEMÝRBAÞ , Bora EYÜBOÐLU , Birol BAKÝ , Merve SARIÝPEK
1
Su Ürünleri Fakültesi, Sinop Üniversitesi, Sinop, Türkiye
2
Meslek Yüksekokulu, Sinop Üniversitesi, Sinop, Türkiye
Deniz omurgasýzlarýndan tüm dünyada besin olarak yararlanýlmaktadýr. Türkiye denizlerinde bulunan 57 ekonomik omurgasýz türünden 46'sý insan besini olarak tüketilmekte ve bu türlerin yaklaþýk %50'si ihraç edilerek döviz girdisi saðlanmaktadýr (Altinelataman ve Dinçer, 2007; Doðan vd., 2007).
Yengeç eti, protein, mineral madde ve vitamin açýsýndan zengin, yað oraný az olmasý nedeniyle dengeli beslenmede önemli bir besin maddesi olarak belirtilmektedir (Robey ve Kerr, 1964; Erkan vd., 2008). Yengeçler, insan saðlýðý açýsýndan yararlý olan demir, potasyum, selenyum, çinko ve B1 vitaminini yoðun olarak bulundururlar (Anonim, 2013). Çeþitli
kal 1775) yengecinin üreme dönemi biyokim-yasal özelliklerinin belirlenmesi amaçlan-mýþtýr.
Materyal ve Metot
Sinop ili Karakum bölgesinde 1-6 m derinliðe sahip deniz kýyý alanlarýndan nisan-aðustos aylarýnda dalýþ yoluyla tesadüfi olarak elle toplam 133 adet yengeç toplanmýþtýr. Örneklerin aylara göre ortalama canlý aðýrlýðý ve karapaks boyu sýrasýyla; nisan ayýnda 141.2±6.3 g, 57.9±1.0 mm, mayýs ayýnda 126.6±9.5 g, 56.3±1.3 mm, haziran ayýnda 92.2±7.1 g, 50.8±1.2 mm, temmuz ayýnda 91.4±6.3 g, 50.7±1.2 mm, aðustos ayýnda ülkelerde sevilerek tüketilen bir endüstri kolu 9 6 . 9 ± 1 0 . 6 g , 5 2 . 2 ± 2 . 0 m m o l a r a k haline gelen deniz yengeçleri ülkemizde insan belirlenmiþtir.
tüketimi açýsýndan en az bilinen su ürünleri Örnekler kaynar suda 15 saniye arasýnda yer almaktadýr (Türeli vd., 2000). bekletilerek ani ölümleri gerçekleþtirilmiþtir. Karadeniz'in Sinop sahillerinde yengeç- Sonrasýnda hamsi aðlarý kullanýmý ile bireysel lere ait 4 familya, 8 genusa ait toplam 11 tür markalama yapýlarak 45 dakika etlerin kolay tespit edilmiþtir (Bilgin ve Çelik, 2004). ayrýlmasý amacýyla haþlanmýþtýr. Örneklerin
Eriphia verrucosa yengecinin üreme zamaný soðumasý için 5 dakika beklendikten sonra su sýcaklýðýna baðlý olarak mayýs-haziran markalanarak, RADVAG WLC 3/A1 marka aylarýnda (Ulaþ ve Aydýn, 2011), Karadeniz'de hassas terazi (d=0.01 g) ile aðýrlýðý, dijital ise temmuz ayý sonu ve aðustos ayýnda olduðu kumpas (d=0.01 mm) ile karapaks boyu bildirilmektedir (Erkan vd., 2008). ölçülmüþtür.
Ülkemizde yengeçlerle ilgili olarak Besin kompozisyonu analizleri için sistematik ve biyokimyasal özelliklerin ortaya yenilebilir et kýsmý (mahmuz, bacaklar ve çýkarýlmasýna yönelik farklý çalýþmalar karapaks içi) kabuktan ayrýlýp hassas terazide yürütülmektedir. Sistematik çalýþmalar tüm aðýrlýðý tartýlmýþtýr. Her bir grup için alýnan yengeç türlerinin biyoekolojik ve morfolojik örnekler kaplara konulduktan sonra analiz özelliklerinin ortaya çýkarýlmasýný amaçla- gününe kadar -18°C'de bekletilmiþ, analiz makla birlikte, et verimi ve biyokimyasal gününden 1 gece önce örnekler çözülmesi çalýþmalar ekonomik özellik gösteren türler amacýyla buzdolabýna alýnmýþtýr. Gruplarý üzerine yoðunlaþmýþtýr (Ateþ, 1999; Türeli, temsil eden örnekler homojenize edilmiþtir. 1999; Türeli vd., 2000; Türeli vd., 2002; Atar Analizler için gerekli miktar üç tekerrür ile ve Seçer, 2002; Özcan ve Akyurt, 2006; birlikte alýnmýþ ve ham protein (Kjeldahl Gülþahin ve Erdem, 2009; Kaya vd., 2009). yöntemi), ham yað (Soxhlet yöntemi), ham kül
Çalýþmada, bölge halký tarafýndan ve nem analizleri yapýlmýþtýr (AOAC, 1980). beðeniyle tüketilen Eriphia verrucosa
Araþtýrma sonucunda elde edilen veriler Yapýlan analizler sonucunda aylara göre tekyönlü varyans analizi (oneway ANOVA) ile yengeç etinin kuru maddedeki ham protein, deðerlendirilmiþ ve deðerler arasýndaki fark ham yað, ham kül ve kuru madde deðerleri SPSS 20.0 (SPSS, Chicago, IL) istatistik paket Çizelge 1, Þekil 1 ve Þekil 2'de verilmiþtir. programýnda analiz edilmiþtir. Protein içerikleri deðerlendirildiðinde,
en yüksek haziran ayýnda (%25.8±1.4), en düþük aðustos ayýnda (%19.4±0.6) olduðu
Bulgular
belirlenmiþtir. Çalýþmada protein deðerlerinde Çalýþmanýn gerçekleþtirildiði aylarda
aylar arasýndaki farkýn mayýs ve haziran istasyonlardan ölçülen su sýcaklýðý deðeri
aylarýnda önemli olduðu (p<0.05), nisan-ortalama 20.5±2.7ºC (12.0-26.0), tuzluluk
haziran aylarý arasýnda protein deðerinin deðeri ortalama ‰17.9±0.1 (17.7-18.2) olarak
arttýðý, haziran-aðustos aylarýnda azaldýðý belirlenmiþtir.
tespit edilmiþtir.
Çizelge 1. Aylara göre protein, yað, kül ve kuru madde içerikleri (%)
Þekil 1. Aylara göre ham protein içerikleri (%).
Yað içerikleri incelendiðinde, en yüksek üreme zamanýna baðlý olarak enerji kaynak-haziran ayýnda (%1.5±0.0), en düþük temmuz larýnýn depo edilmesi þeklinde açýklanabilir. ayýnda (%0.4±0.1) olduðu tespit edilmiþtir. Kaya vd. (2009) Eriphia verrucosa'nýn Çalýþmada aylar arasýndaki farkýn önemli biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi olduðu (p<0.05), haziran ayýna kadar üzerine yaptýklarý çalýþmada, ham protein yükselme, haziran ayýndan sonra azalma deðeri %19.7, ham yað deðeri %0.7 olarak belirlenmiþtir. bildirilmekte olup, benzer sonuçlar elde
Ham kül oraný incelendiðinde, en düþük edilmiþtir.
nisan ayýnda (1.7±0.0), en yüksek aðustos Ýskenderun Körfezi'nde mavi yengeç ayýnda (2.3±0.1) tespit edilmiþ olup, bazý aylar (Callinectes sapidus) ve kum yengecinin arasýndaki farkýn önemli olduðu belirlenmiþtir (Portunus pelagicus) kýþ mevsimindeki et (p<0.05). kompozisyonu incelenmiþ, ham protein deðeri Kuru madde miktarlarý ise en düþük nisan sýrayla %14.3-16.8, %15.8-18.8, ham yað ayýnda (21.4±0.1), en yüksek temmuz ayýnda deðeri sýrayla %1.2-1.5, %1.3-1.5 olarak (25.6±0.3) tespit edilmiþ olup, bazý aylardaki belirtilmiþtir (Türeli vd., 2000). Ýskenderun farkýn önemli olduðu belirlenmiþtir (p<0.05). Körfezi'nde mavi yengeç (Callinectes sapidus) etinin biyokimyasal kompozisyonu üzerine
Tartýþma ve Sonuç yapýlan çalýþmada ilkbahar mevsiminde ham
Çalýþmada, Sinop ili Karakum bölge- protein deðeri %22.0 olarak bildirilmektedir sinden temin edilen yengeçlerin üreme (Türeli vd., 2002). Yüksek protein deðerine dönemindeki biyokimyasal özelliklerinin belir- sahip olarak bildirilen mavi yengeçlerle, lenmesi amaçlanmýþtýr. Araþtýrmada nisan- Eriphia verrucosa yengecinin ayný mevsimde
aðustos aylarý arasýnda yengeç etlerinin benzer protein deðerlerine sahip olduðu biyokimyasal analizleri yapýlmýþ ve deðerlen- belirlenmiþtir.
dirilmiþtir. Sonuç olarak, yengeç etinin üreme Analiz sonucunda gruplarýn ham protein döneminde aylara göre biyokimyasal içeriðinin deðerlerinin %19.4±0.6 ile %25.8±1.4 ara- anlamlý farklýlýklar yaratacak kadar deðiþ-sýnda, ham yað deðerlerinin %0.4±0.1 ile mediði tespit edilmiþtir. Çalýþmada yapýlan %1.5±0.0 arasýnda, ham kül miktarlarýnýn gözlemler neticesinde, temmuz-aðustos %1.7±0.0 ile %2.3±0.1 arasýnda, kuru madde aylarýnda yengeç etinin daha yumuþak ve miktarlarýnýn %21.4±0.1 ile %25.6±0.3 ara- kabuk ile et arasýnda boþluðun fazla olduðu, eti sýnda olduðu belirlenmiþtir. saran zarýn buruþtuðu ve bu dönemlerde Çalýþmada, Eriphia verrucosa yenge- tüketici tarafýndan tercih edilmediði belirlen-cinin ham protein (%25.8) ve ham yað (%1.5) miþtir.
deðerlerinin Haziran ayýnda en yüksek Ayrýca, sürdürülebilir avcýlýk yönetimi seviyeye çýktýðý görülmektedir. Bu durumun açýsýndan Eriphia verrucosa yengecinin üreme ilkbahar sonu itibari ile su sýcaklýðýndaki artýþ dönemi içerisinde avcýlýðýnýn yapýlmamasý ve kaynaklý ortamdaki besin miktarýnýn artýþý ve gerekli önlemlerin alýnmasý gerekmektedir.
Altinelataman, C. ve Dinçer, T. 2007. Proximate composition and freshness parametres in refrigerators tored warty crab meat (Eriphia verrucosa, Forskåll, 1775). Archivfür Lebens-mittelhygiene, 58: 132-135. Doi: 10.2377/0003-925X-58-132.
Anonim, 2013. Http: //www. Akuademi. Net / USG / USG2004/CK/ck02.pdf, (Eriþim Tarihi: 20.06.2013).
AOAC (Association of Official Analytical Chemists). 1980 Official methods of analysis, 13th edition, Association of Official Analytical Chemists, Washington, D.C., 1108 p.
Atar, H.H. ve Seçer, S. 2003. Beymelek Lagün Gölünde Yaþayan Mavi Yengeç (Callinectes sapidus) Populasyonunun Boy/Geniþlik-Aðýrlýk Ýliþkileri. Turk J Vet. Anim. Sci., 27: 443-447.
Ateþ, A.S. 1999. Türkiye Karadeniz Faunasý Ýçin Ýki Yeni Kayýt: Liocarcinus depurator (Linnaeus, 1758) ve Brachynotus sexdentatus (Risso, 1827) (Decapoda, Brachyura). Tr. J. of Zoology, 23: 115-118.
(Rathbun, 1896)'in Boy-Aðýrlýk Ýliþkisi. Journal of Fisheries Sciences.com, 3 (1): 24-31.
Kaya, Y., Turan, H. ve Erdem, M.E. 2009. Determination of nutritional quality of warty crab (Eriphia verrucosa Forsskal, 1775). Journal of Animal and Veternary Advances, 8(1): 120-124.
Özcan, T. ve Akyurt, Ý. 2006. Ýskenderun Körfezi'nde Daðýlým Gösteren Kum Yengeci [Portunus pelagicus (Linneaus, 1758)] ve Mavi Yengeç (Callinectes sapidus Rathbun, 1896) Populas-yonlarý ve Morfometrisi Üzerinde Araþtýrmalar. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 23 (:3-4): 407–411. Robey, D. M. ve Kerr, R. G. 1964. How to Cook Crabs.
Test Kitchen Series No:10 United States Department of the Ýnterior. Fishand Wild life Service. Bureau of Commercial Fisheries. Washington.
Türeli, C. 1999. Ýskenderun Körfezi'ndeki Mavi Yengeç (Callinectes sapidus RATHBUN, 1896)'in Biyolojik Özellikleri. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalý.
Türeli, C., Çelik, M. ve Erdem, Ü. 2000. Ýskenderun Bilgin, S. ve Çelik, E.Þ. 2004. Karadeniz'in Sinop
Körfezi'ndeki mavi yengeç (Callinectes sapidus kýyýlarý (Türkiye) yengeçleri. F.Ü. Fen ve
Rathbun, 1896) ve kum yengeçlerin (Portunus Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(2): 337-345.
pelagicus Linne, 1758)'de et kompozisyonu ile Doðan, A., Daðlý, E., Özcan, T., Bakýr, K., Ergen, Z.,
veriminin araþtýrýlmasý. Türk J. Vet. Anim. Sci., Önen, M. ve Kataðan, T. 2007. Türkiye
24(2000): 195-203. denizlerinde daðýlým gösteren ekonomik öneme
Türeli, C., Erdem, Ü.ve Çelik, M. 2002. Kuzey Doðu sahip omurgasýzlar. Türk Sucul Yaþam Dergisi,
3-Akdeniz, Ýskenderun Körfezi'nde bulunan mavi 5(5-8): 36-44.
yengeç (Callinectes sapidus Rathbun, 1896)'in et Erkan, M., Balkýs, H., Kurun, A. ve Tunalý, Y. 2008.
kompozisyonu ve mevsimsel deðiþimi. Türk J. Seasonal variations in the ovary and testis of
Vet. Anim. Sci., 26(2002): 1435-1439. Eriphia verrucosa (Forskal, 1775) (Crustacea:
Ulas, A. ve Aydýn, C. 2011. Length-Weight relationships Decapoda) from Karaburun, SW Black Sea.
of Eriphia verrucosa Forskal (1775) from the Pakistan J. Zool.,vol. 40(3): 217-221.
Aegean Sea (Linnaeus, 1758). Journal of Animal Gülþahin, A. ve Erdem, M. 2009. Köyceðiz Gölü Dalyan
and Veternary Advances, 10 (8): 1061-1062. Kanallarýndaki Mavi Yengeç, Callinectes sapidus
