SOSYAL DAYANIŞMA VAKIFLARI
Yrd. Doç. Dr. Nermln BERKİ
'v ( A . Ü . Hukuk Fakültesi)4 Haziran 1986 Tarihli ve 3294 Sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma yı Teşvik Kanunu
Kanunun Amacı : 1) Fakrü zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatan daşlara yardım etmek, 2) Sosyal adaleti pekiştirici tedbirleri alarak gelir dağılımı nın adilane bir şekilde tevzi edlimesini sağlamak, 3) Sosyal yartiımlaşma ve daya nışmayı teşvik etmek olarak birinci mad dede yer almıştır.
Fakrü zaruret içinde ve muhtaç durum da bulunanlar kanunun ikinci maddesinde 1) «Kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluş larına tâbi olmıyan ve bu kuruluşlardan ay lık ve gelir almıyan (2022 sayılı Kanuna gö re aylık alan kişiler dahil) vatandaşlar ile 2) geçici olarak küçük bir yardım veya eği tim ve öğretim imkanı sağlanması halinde topluma faydalı hale getirilecek, üretken duruma geçebilecek kişiler» olarak tanım lanmışlar ve kanunun kapsamına alınmış lardır.
Kanunun 3. maddesinde Kuruluş Baş lığı altında «Bu Kanunda öngörülen hiz metlerin gerçekleştirilmesi için Başbakan lığa bağlı Ve T . C . Merkez Bankası nezdin-de Sosyal Yardımlaşma v e Dayanışmayı Teşvik Fonu kurulmuştur.» hükmü yer a l maktadır. Fon bir Genel Sekreter başkan lığında çalışmalarına başlamıştır. Fonun Gelirleri 4. maddede gösterilmiştir.
a) Kanun ve kararnamelerle kurulu bulunan ve kurulacak olan fonlardan Bakan
lar Kurulu kararlarıyla % 10'a kadar akta rılacak miktardan,
b) Bütçeye konulacak ödeneklerden, c) Orman emvali satış hasılatından aktarılacak % S'lik miktardan,
d) Trafik para cezası hâsılatının ya rısından,
e) Yıllık beyanname veren Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerinin, hesap lanan gelir veya kurumlar vergisine ilave olarak ödeyecekleri yüzde birlik miktardan, (mükelleflerce ödenen bu miktar vergi uy gulamasında gider yazılmaz.)
f) TRT reklam gelirlerinden aktarıla cak %30'luk miktardan,
g) Petrol ürünlerinin satışlarından her kilogra-Ti için kesilecek l'er liradan, (bu miktarı 5 katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.)
h) Her nevî bağış v e yardımlardan, i) Diğer gelirlerden.
Teşekkül eder.
Bu maddeye göre (d ve e bentleri ha riç) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu için tahsil edilen veya akta rılması yapılan miktar, tahsil veya aktar mayı takip eden ayın en geç 15'ine kadar T.C. Merkez Bankası nezdindeki fon hesa bına yatırılmak zorundadır.
Bu maddenin (e) bendi gereğince, yıl lık beyanname veren Gelir ve Kurumlar Vergisi mükeleflerinin ödemeleri gereken miktar sözkonusu mükellefler tarafından hesaplanır.
Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri tarafından fona ödenecek meblağın tarh, ^hakkuk ve ödenmesine dair usul ve esas lar hakkında, gelir ve kurumlar vergisinin tarh, tahakkuk ve ödenmesine ilişkin hö-kömleri uygulanır.
Bu maddenin (d) ve (e) Bentleri uya -rmca vergi daireleri ve saymanlıklarca tahsil edilen fona ait paralar, tahsilatın ya pıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar Maliye ve Gümrük Bakanlığınca belirlene cek esaslara göre, T.C. Merkez Bankasın daki fon hesabına gönderilir.
Fonun Çalışma Usul ve Esasları 5. maddede gösterUmiştir. Bu maddeye göre «Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teş vik Fonunun Çalışma Usul ve Esasları ile toplanacak kaynakların Sosyal Dayanış ma ve Yardımlaşma Vakıflarına dağıtım esasları YÖNETMELİK'Ie tesbit edilecektir.»
Sözkonusu yönetmelik 17 Temmuz 1986 tarihinde «Sosyal Yardımlaşma ve Daya nışmayı Teşvik Fonu Yönetmeliği» adı al tında yayınlanmıştır.
Yönetmeliğin 1. maddesinde 3294 s a yılı Kanuna göre kurulmuş olan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu'-nun çalışma usul ve esasları ile toplana cak kaynakların Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına dağıtım esaslarının tesbit edileceği belirtilmektedir.
Yönetmelikle, sözkonusu fonda topla nan kaynakların Vakıflara dağıtımına karar vermek özere Sosyal Yardımlaşma ve Da yanışmayı Teşvik Fonu Kurulu kurulmuş tur.
Kurul, Başbakan tarafından görevlendi rilecek bir Devlet Bakanının başkanlığında Başbakanlık Müsteşarı, İçişleri Bakanlığı Müsteşarı, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakan-lığ; Müsteşarı ve Başbakanlık Vakıflar Ge nel Müdüründen teşekkül eder.
Kurul Kararları Başbakanın onayı İle yürürlüğe girer. Kurul ayda bir defa olağan olarak toplanır. Başbakanın veya Devlet Bakanının daveti üzerine olağanüstü toplan tı yapılması mümkündür.
Yönetmeliğe göre Fonun ve Kurulun sekreterya hizmetleri Başbakanlıkça yerine getirilir. Sekreterya fonla ilgiH evrak ve defterleri tutmak, gelirlerin zamanında top lanmasını temin etmek, Fon bütçesini ha
zırlamak ve muhasebesini tutmak, evrak ve yazışma işlerini yürütmek toplanan ge lirlerin vakıflara dağılımını zamanında yeri-^ ne getirmek ve Başbakanlık Yüksek Denet leme Kuruluna denetim konusunda yardım cı olmakla görevlidir. Yönetmeliğin 6. mad desinde Fon gelirlerinin T.C. Merkez Ban kasında açılan hesapta toplanılacağı belirti lerek. Merkez Bankası fonda toplanan mik tarı, gelirlerin toplanmasındaki aksaklıkları muntazaman sekreteryaya bildirmek ve ay rıca sekreteryanm talimatı doğrultusunda vakıfların mahalli bankalardaki hesaplarına gecikmeksizin aktarmakla zorunlu kılmış tır.
Yönetmeliğe göre fonda toplanan kay naklar. Kurulun kararı üzerine T . C . Merkez Bankası vasıtası ile; Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı tarafından çıkartılan gelir ortak lığı ve hisse senedi ile Devlet tahvil v e hazine bonoları satın alınması ve banka larda hesap açtırılması suretiyle değerlen dirilebilecektir.
Fonun gelirlerinin dağıtım esasları Yönetmelikte şu şekilde düzenlenmiştir :
Fon'da toplanan kaynaklar. Kurul kara rı ve Başbakanın onayı ile vakıflara akta rılır. Aktarmada il ve ilçenin gelişmişlik kriteri dikkate alınarak,
a) Fakrü zaruret içinde ve muhtaç durumda olan kişilere dağıtılmak üzere il ve ilçelerde kurulu vakıflara yapılacak ak tarmalarda; o yerin nüfusu,
b) Mahalli halkın vakıflara yaptığı bağış ve teberruların miktarı,
c) Geçici olarak bir yardım ve eği tim ve öğretim imkanı sağlanması halinde topluma faydalı hale gelebilecek, üretken duruma geçebilecek kişilere dağıtılmak özere il ve ilçelerde kurulu vakıflara yapı lacak aktarmalarda işşizlik durumu,
d) Kanunun amacına uygun olarak v a kıflar tarafından hazırlanacak ve sosyal yar dımlaşma ve dayanışmayı teşvik edecek mahiyetteki projeler gözönünde tutulur.
Fonun, denetimini Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu'na veren Kanunun 6. maddesine paralel olarak, Yönetmeliğin 9 ncu maddesinde Başbakanlık Yüksek De netleme Kurulu'nun fon hesap ve işlemle rini denetliyeceği belirtilmekte ve sekre-266
teryanın bu denetim için bütün evrak ve kayrtiarı ibraz etmekle ve denetime yardım cı olmakla yükümlü kılınmaktadır.
Bakanlar Kurulunun 29 Temmuz 1986 tarih ve 10804 sayılı kararı ile Savunma Sanayi Geliştirme ve Destekleme Fonu hariç, 14.6 1986 tarihinden itibaren geçerli olmak ü z e r 3 . Tanıtma Fonu ve Afetler Fo nu gelirlerinin % 5'i ile kanun ve kararna melerle kurulu bulunan ve kurulacak d i ğ e r fonların gelirlerinin % 10'unun, bu gelirle rin elde edildiği ayı takip eden ayın en g e ç 15,'ine kadar Sosyal Yardımlaşma ve Da yanışmayı T e ş v i k Fonu'nun T . C . Merkez Bankası nezdindeki h e s a b ı n a aktarılmasını kararlaştırılmıştır.
Kanunun 7 nci maddesinde Fonda top lanan kaynağın ülke çapında i h t i y a ç sahibi vatandaşlara nakdî ve ayni olarak dağıtıl mak ve bu kanunun a m a c ı n a uygun olarak faaliyet ve çalışmalarda bulunmak üzere her il ve i l ç e d e Sosyal Y a r d ı m l a ş m a ve Da yanışma Vakıflarının kurulacağı öngörül mektedir.
Mülkî idare amirleri vakfın tabii b a ş kanı olup. illerde; belediye başkanı, emni yet müdürü, defterdar, rr.lllî e ğ i t i m gençlik ve spor il müdürü, s a ğ l ı k ve sosyal yardım il müdürü ve müftü; i l ç e l e r d e , belediye başkanı, ilçe emniyet ü s t g ö r e v l i s i , mal müdürü, millî e ğ i t i m g e n ç l i k ve spor ilçe müdürü, sağlık ve sosyal yardım bakanlı ğının ilçe ü s t görevlisi ve müftü vakfın mütevelli heyetidir.
Vakıf senetleri mahalli en büyük mül kî idare amiri tarafından M e d e n î Kanun daki hükümlere g ö r e tescil ettirilir.
Her faaliyet dönemi için 11 ve ilçeler de h a y ı r s e v e r vatandaşlar arasından vali nin s e ç e c e ğ i ü ç e r kişi mütevelli heyetinde g ö r e v alırlar. Kanunun 8. maddesine göre bu vakıfların gelirleri
a) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanış mayı Teşvik Fonundan aktarılacak miktarla,
b) Mahallî İdare bütçelerinden % 2 oranında ayrılacak paydan, (köyler hariç)
c) Her nevî fitre, zekât, kurban deri leri ve bağırsak yardımlarından, (bu bende g ö r e elde edilecek nakdî ve aynî gelirin top lanması ve Türk Hava Kurumu, Türkiye Kı zılay Derneği, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Diyanet Vakfı ile Sosyal Yardımlaşma ve D a y a n ı ş m a Vakıfları ara sında paylaştırılması usul ve esasları bir y ö n e t m e l i k ile düzenlenir.)
d) İ ş l e t m e ve iştiraklerden elde edi lecek gelirlerden,
e) Diğer gelirlerden Teşekkül eder.
Bu maddenin c bendindeki gelirlerin YHK, T. Kızılay Derneği, Sosyal Hizmetler ve Ç o c u k Esirgeme Kurumu, Diyanet Vak fı ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları arasında paylaştırılması usul ve esaslarını d ü z e n l e y e n yönetmelik 17 Tem muz 1986 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bu kanunla kurulan Fon ve Vakıflar; iktisadi i ş l e t m e l e r hariç kurumlar vergisin den, yapılacak b a ğ ı ş ve yardımlar sebebiy le veraset ve intikal vergisinden, yapacak ları her türlü muameleler dotayısı ile Dam ga Vergisinden muaftır.
Fena yapılacak b a ğ ı ş ve yardımlar her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır.
