Eski Pazar'daki Türk devri yapıları

.Mk,+L· • ...,.,t..._.;··

S.Ü. Fen,.f.deblyat fakOltesJ'E.ct"ebly.at Dergisi 1997,

Sayı

t1

ESKiPAZAR'DAKI TÜRK DEVRi YAPILARI

. .

·

Doç. Dr. Ali Baş ıt Q

.

.

Antik çağlardan . beri adına rastladığımız Ordu ve çevresinin. Türkler

tarafından ne zaman fethedildiği kesin olarak blllnmemekJe b1rHkte, · özelli ide .

. . . , ·.

şehrin iç kesimlerinin uzun sOre Danlşmendoğullan beyliğlnf o egemenliği . altinda

bulunduğu anlaşılmaktadır

.

BUlndlğl

O~re Selçuklula~

Anadoİu

'

mm

. fethini kolaylaştırma~ ve özellikle de . h.ristlyanlara karşı Tilrk hudutlanm korumak gayesiyle ·sınırlara TUrk .boylan yerleştlmılşlerdlr. Bu husus Doğu

.•. .

Karadeniz Bölgesi için de geçerlidir. Doğu

Karadeniz

sahillerinin TOrkleşmesi iki

. . .

. yoldan

gerçekleştlrHmiştır:: Bunlardan·

blrlndsi

Karadeniz dağiannda. yaylaalık yapan TOrkinenleriri. sahne doğru l~111esı • . lklndsJ ise. Oğuz boylanndarı

Çepnller'ln,.· Samsundan ltl~aren doğuya.~oğ11:1 olan sahtİ kesJmİnde Rumlarla .

y~pılan

mücadeleJ~rde.

başan

gösterip

llerleınelerldir

1.

Fakat, Ordu.

v

·

e

çev·~ının TOrk1eşmeslnde

en önemli görev Çepnlle~

düşmüştür2

.

Anadolu ·

Seiçuklu

Devletinin zayıflaması· üzerine, . ll.yüzyılın

·

ortalanndru_-ı

itlb~n.·.Anadolu'da bir çok beylik ,kurulur.

Bu

sOreç içerisinde Ordu ve yöresl.nde··

de

Hacı Emlroğuııan Beyliğl'nln kurulduğunu gö~yoruz.

Bahaeddin

.

Yedlyıldız

söz, konusu

beyllğJn

.

Bayram

Oğlu Hacı E.ınİr İbrahim

adlı

blr. Tür~en Beyi

ta(afindan

kurulduğunu

.

bel~rtmekle bJrltkte3, .Faruk

•

1 2 3

Selçuk ÜOlversltesl Fen-'Edebtyat Fakültesi öğretim Oyesl. .

· Osman Turan, ·s~ıçuklular hmanında _- Tlrtdye, lstanpul 19.84, s.512, .

. . . . .

Bahaeddin Yedlyildız, Ord" ıcu.uı Sosya,I T.ı.ı1bl, Ankara 198S, s,4.t.

. Bahaeddin Yedlyıldız, .ı..g.e., s.4 ı.

- - - ·ıı,..-...-... ·,·-:ı··

···•

·

---'-->-...__...~~

- -

·

- - - -

- - - - -

- - -

-·.so·mer beyliğin · ·Bayram·. Bey'ln idaresinde . kurulm.uş olablleceğlnl · : söyleinektedlr4.

Sıtkı

Çebi de·

beyliğin

·

Bayram Bey'in

oğlu

Hao

·

Emrr

·

Bey

.

tarafından

.

kurulduğunu

:·

ifade

eder5.

Beyliğin k

.

uruluş tarİhl

.

de · kesin olarak blllnmemekle birlikte. 14. yüzyilın başlannda kurulduğu konusunda görüşler ·

vardır'

;

Sıtkı

Çebi

ıse

_'

ktıru1uş tantı,ı

olarak 1344

yılıni göste~ektedirı:

. Yöre

·

osma~lılar ~arafıiui~n

ahnm~ya kaqar ·Haci.

_

Ernlroğulları

Beyliğlinln egemenliği altında kalmıştır. Bey_llğln sınırlan en geniş şekliyle .

şöyledir: Sahil .boyunca Glresun'dan Tenne'ye kadar .uzanmakta, Tenne'den

" .

.

.

güneyde . Nlksar'ın doğusuna çekilecek bir hat batı sınırını teşkJI · etmekte, güney

sı~ın

Kelkit ·vadisiyle,

doğu sınin

ise

·şeblnkarahlsar'ın

gilneyl'nden Gh-esun;un hemen·

doğusuna

inen

·

bİr

hat ile

oluşmakt~ydı8.

1455.

t~rl

,

hll

-

İlk

t'ahrJr deftetlnd_e, bölgenin. adinın Osmanlıların · fethinden s.onra da.

değişmediği

ve

'Vllayet:.ı

Bayramlu

me'a lskefşlr

Ve

Milas" olarak kullamldğı .

anlaşılmaktadır~ Buradaki Bayram.hı tabiri, yukarıda adı g~çeri Bayram Bey'e . ·

izafeten

veriimı~ ol~alıdır9.

. . .

. '

~· Ordu'nun 4 km .. gUneydoğusunda bulunan Eskipazar KöyO'nQn adı

tarihi kaynaklarda · Behra:mlı, Behramşah, Bayramlı. veya Bayramlı · Eyaleti

· . şe)c]~r:ıde geçmektedir~ Et1 yaygın . kullanılış .şekli ise Bay~amh'dır1 O.

Bayramlı'nın

ne

z~maıi

ve l<.lmler

tarafından

.

kurulduğu

kesin olarak.

blllnm~mekle birlikte, çevrede antik yerl~me

bulunmaması

.

sebebiyle, büyük

· bir ihtimalle Türkle·r

tarafınclan kurulmuş olmalıd

.

ır.

1536-1537

yıllarında

.

BaY,ramh kasabc1:51

Şebinkarahisar sancağına bağlı

·

"

Bayramlı

Nahiyesr, 1547

yılinda

da.

"

Bayramlı Kazası

"

·

olarak

anıimıştır

..

16

~

3.

:

ı:arıhıı

defter

kayıtıannda

ise, "Kaza-1 aayramlı n~-ı diğer Ordu" şeklinde yazıldığı görülür. 1 Tl8 tarihli

bir vakıf. kaydında Bayramlı Kazasındaki cami ·~ordu·. Camii" olarak ·

4 _{FarukSOmer, .Çepnller, lstanbul 1992, s.t~.}

s

-

_Sılkı

Çebi, .Ordıa Tadhl ve 50. Ydda Ordu Şebrt, Ordu .1973, s.29.

i

~ _{Bahaedctln Yedlyıldız; a.g~e., s.41.}

· 7 _{· . Ş!'1tt Çebi, a,ı,e., s:~9.}

8 '•. s·~h~eddln Yedlyıld;z, a.1,e., s.41.

9 . . . '

• Bahaeddin Y~lyıldız, .ı.,ı,e., s.41. ·

10 .. . Sıtk! Çebi, a.g.e,, s.33. ·100

.1

1 1 1

i

,_..._-,_.·-:...,--.· ':"'···--..,_,.,,...,._, ... .,_,.. •=·· ~·--'-'· ·.~- =··,...,o...,em=-•-""""'""-'",,__,,.__ _ _ _ _ _ ,..,,, _,...,,...,..€--=a--.,; ... ,cw ~ < > ' * < · · -n l lb .. ,.,.,·:,• • ·· _,..._~ -- ..,.. , G· - . . . , _ _

-.

_:

.

i·

. ,

• 1

adİandınlmış,

·

yıne aynı yıla

.

ait

bir fe~an~a da Ordu

adı kullanılmıiır11.

Söz

konusu. tarihlerde

_

Ordu

şehri

·

h~nüz

bugünkü yerinde .ku~lu

olmadığına

.

g~re,

kaynaklarda geçen_ Ordu terimi,

Bayramlı

yerine

;

kulİanılmİş olmaJİdıL

·

BayramJı'nın

.. özelllkle 17

.yüzyılıİ1 başı.arından

·

itibaren eski önemin) ·

·kaybettiği, bunda da oıtasından

geçen

.

Clvll 0e:res1n·1n etrafında batakhkJarm .

oluşması•

ile korsan _.

f~allyetlerlnliı

büyük . rol

o~adığı anlaşılmaktadır

_{. . .} 12 ...

Halkın .büyük çoğunluğu

bugOnkü

şehir merkezinin· çekirdeğini oluşturan

·Bucak nahlyesln~ göç

~tmlş;

böylece Bayramh'nm nüfusu oldukça

azalmıştır.

. .

Ta_rlhl. kaynakJarda E.sklpazar'm .önenill. · bir yerleşme yeri olarak

görOlmeslne karşıhJ<, burada günOmOze kadar ulaşabilen eser sayısı _olduk{..a

·

azd

.

ır.-

·

Bııgün

yö_rede

:

t~~~men .

yenilenmiş

bl~.

cami ·

IJe · iki hat~1am ·

bulunmaktadir. _{. .} · Aynca, _{. .} . büyük bir _{. .} mezarlık da mevcut olmasına rağmen,

:

_

m~zar t~ları konusunu ayn bir çalışma .olarak dOşOn~_üğüm(ızden, bu

· araştırmamızda mezar taşlanna değlnllmeye<:;ektlr.

Cami

·

. Bugünkü · caminin yerinde·

Bayramlı'nm kuruluş

·

yıllarma

·

aJt

olduğu

-tah~ln edile~ bir cami bulunuyordu .. Zamanla harap olan _Eskipazar·

Ca~Hı

..

. . ) . . . . . . .

· H.1197 tarihli tamir kitabesine göre. Şebinkarahisar Mutasarrıfı · B~ttal

HQseyl~ Paşa tarafından tamir ettirilmiştir:. 1939 yılındaki deprem sonucu .

. bOyOk

ölçüde· t~hrip olan

e:amı,

.

·bu tarlhtc;n. sonr~, · gOnümöze kad~r

ulaşan

:

kahntdardan

anlaşildığına

göre,. biraz k·OçOlt.ülerek yeniden

inş_a edilmiştir

· (Çizim

1, Resi~ l ).

E.serln av~usuna, kuzey-güney doğrultusunda uzan~n ye bugünkü

c.amlnln

kuzeydoğu köşesine blrleştl

_

~len

duvann

kuzey

köşesindeki ~pıdan

.

girilir. Kaba yonu ve mo1oz taş He örOlen duvann güney tarafında mjnare.

. . .

.

. .

. bulunur. KalQesl cepheden öne doğru. taşınlan mın·arenln gövd~I, kaJde ve .

pabtlç kısmından farklı bir işc;ilik gösterir (~esim Z). Kesme taş He 'ör-91en .

gövde

1877 yihnda

.

Katırcıoğlu Hacı

Mustafa·

Ağa tarafından yaptırıl~ıştır

.

.

Avluya

girişin

· bulunduğu duvarın

ilk camiye alt

oiduğu

·

düşüncesindeyiz.

l ı . Sıtkı Çebi, a.ı.e,s.57.

12 . , · .

•• Sıtkı Çe~ •

.-.,.e ..

s.34. ·

Oiijlnalde. kesme

taş

'

kaplı olQuğu anlaşılan girişin

.

kaplama1an yer yer tahrip olmuştur (Resim 3) . .Yuvarlak kemerli bir niş içerisine yerleştirilen ve yine

. yuvarlak kemere sahip olan. giriş açıklığından, yapıoın kuzey tarafında

. · bu.lunari ve· etra~ ,kuzey. ve

batı

yönlerde

açık

olan· ·avluya

glrlİlr. Girişin

·

. . .

kemer alıQhğmda

iki

adet kabara bulunmaktadır. Minarenin kaJdesl duvann iç .

kısmında

da

dışanya doğru taşinımış .

..

·dovar ·bundan sonra

ı~e

kaide .

seviyesinde devam etmiştir .. Çerçevesi ortjlnalde blok taşlarla oluşturulan ve dİIJmll blf kemere sahip olan minarenin batı cephedeki girişi, · son onanmlar sırasında kesme taşlarla kaplanmıştır.

Caminin, kuzey ·cephe ortasındakJ kesme taşla inşa ·edilen giöş bölümü

. . .

har.cindeki kısımlan son senelerde tamamen yenilenmiştir (Resim 4). Yuvarlak

. . . . .

kemerli olan giriş açıklığını~ etrafı silmelerle c;evlilmlştlr.· Kemer köşel.lklerine

altlı

_. üstlü

.

ikişer

adet _. gülbezek

konulmuş

.

bunİarctan batı köşellğin altındaki

_.

kinli:ıııştır.

Kemerin

üst

kısmında ise profilll dikdörtgen çerçeve içine alınan üç

· satırlık kitabe bulunuL Kitabenin yanlannda ·kalan. bölümler, simetri~ olarak

..

dUzenlenmlştlr .. Buralarda alem şeklinde verilen kabartma .bire~ motif ile,

. .

·. ~öşelerde alttaki gOlbezeklerle aynı özelllkte·blrer motif görülür (Resim 5).

· H .. _t 197 (1783) tarihli

olan

tamir

.

_kitabesinin okunuşu şöyledir (Resim ·6):

13

:,

•• • • • ••• • • • 1 • . . . ... . . .. .. .. .. . . ... . . . ... . Karah.lsara,

.

..

.. . . . •.··· ,.. ... . ... ... . . . .. . . .. . .. . .. illa yet le bu diyara

KJ

yani

Mir Hüseyin· Battal' bin .el Hac Ali

Paşa

imaret

kıldı bir mescidi cedidle · bir minare

... .-... ·.. .. . . . ... ol ruzu mahşerd~

Civar ltsün dnan içre habibile cihar yare, · . ·

••••••••••••••••••••••••• •ııı ••••••••••••••••••• ıİ . . . ... . . . .

..

~

..........

~

.... :~ .. · ..........

~

..

~

.......

·

kıldı

Hüda dOştO · tarih

mekan

farzı

eda

:

. , , ft 16 Recep sene 119713. Sıtk.ı Çebl. a,ı.e., s.57. 102 1 /

·. i

. Yapının · harimı altt adet' betonarme dire~ tarafınd~. taşman düz bir

tavan He ört01müştür -(Çizim 2). Harim doğu ~e ·batı ~phclerde altlı OstJü

dörder,

kuzey

ve gOney. cephelerde ·

lse

.

~th Ostlü

ikişer

pencere

ile

. ~ydınlatİlmıştıt

Alt

pencereler

dOz

atkın, Ost' pencereler. ise stvri kemerlidl~

(Çizim 3). Üst örtO

dıştan

dört ·_yönlO

kınna

·

beşik c;a~lı

.

·olup. daha önceleri

. .

_metal kcq)h iken, 1994 :yılı onanmında alaturka kiremi~ .ile değişth11mlşttr. Bu

onanm sırasında caminin orijinal duvarı lle, minarenin kaidesi de kesme taş ile •

kaplanmıştır

(Resim 7). _.

Camlnln

.

riıihr~p

ve minberi _.

-

yenidir.

·

·

·

·

·

.

193~ yılında .Esklpµa.r Camlsl'nden Ankar~ Etnoğrafya MOzesl;n~

iki

· adet

kap

ı

ile bir adet pencere

kanadı ge

·

tırltmlştlr.

Mütede

ı

1..203, 1 1·.2~

.

·

"e

11.205 envanter numaralanyla

ka~ıth

olan bu :eserlerden 1

t203

ve

· 11 ~205 nu~arah

olanları

.

kapı,-

·

dJğen

:

ise penc~re

kanadıdır

.

Yln~,

hu

eserlerden 1 t .203 noh.i olanı inOzenln ahşap. eserler sekslyon~nda sergide,

oh.ıp,

·

diğer İkisi depod~dır

~4. · · · ·

.sergideki eserin, pa~ann ve motiflerin gösterdiği öze111klere b~ılarak,

orljinalde.

kapı

_

kanadı

olarak

düzenlenmediği anlaşıhr

.(Resim 8). Envan~er ·

. kayıtlarına· da · .. ceviz . t~iıtasından, eski bfr minberin . parçalan birbirine

. . . ..

eklenerek ve .blr kapının iki tahtasına ilave . edilmek suretiyle vücuda

·.

getlrtlmlş

11

şekJlnd~

.geçen bu e~rler Gönül Öney·

tarafında~ l3-14

.

yüzy

'

ıla

·

· .

.

tarıhıendırıırriıştır

1

s.

:

Söz

konusu

pa~ıar

ha~nda

k~ın

bir _

tarıh

öne·

sOnnek mOmkOn

değUse

.. de, ·en

·

geç

14.yOzyıİda yapıldığı ~Jaşılm

_

ak~dır

.-

Bu

· durumda

yapının

oriJlnal minberine alt

olabileceğini

.

dilşQ~dOğümOz

bu

parçalann.

_.

-

Doğu

Karadeniz

Bö)gesl

_.

'

nİn

Türle dönemine _{. . .•}

ait

_. en eski _.

buluntuları

_.

arasınd~ yer aldığım söylemek mümkOn görülmektedl~. . , .

·. C~vlz tahtası_ndan ve· ~yma t~lmiğlnde yapılan ·kapı kanatlarınd~n sergide olan her· bir kanatta çok. kollu

yıldızlar

genel kompozisyonu

oluştunnakta, y~ldızın. göbeğinde· l>Qyük hır gOlbez~k. onun etrafında ise

bİtklsel

.

ve

.

g~m.etrlk mo~fler y~r:

almaktadır

..

Yıldız

kompot.isyonunuo·

dışında.

kollann

a~asında

kalan

~anlardaki kabartma olarak

verıı~

-

g~metrJk

14 Depodakl parçalan inceleme lmkaru bulamadık ..

t 5 ·. GOnOI ôney, "Anadolu'da Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap ·Teknikleri", San.at Tart hl

Yıllılı 111, ·lstanbul t 970, s.136. Koruı ile llglll bir -sohbette, Sayı o Rüstem Bozer bu

parçaların 14.yQz:yılın sônlarından önceye alt olamay~CAğını lf ade etrnlşttr .

. 1

.

103

1· =, 1 1 ·ı 1 : ; '

. · ,eJemanlann içerisi de yine çok konu yıldız ve yıldızın ortasında kabaıtma .

gOJbezek motifi

İı~ doldurulmuştur.

Bu eJem~iardan sonra gele.n :ve· ·daha ·

i

·boyok olarak ·

ıştenen

geometrik

panol~nn

lc;erİsı

ise ·kat,~rtma rumilerle.

. .

doldun,ılmµştur (Resim 9). Kapı kanatlarından her biri ikişer parçadan·

-

~ıuş~uş;

kanatlann etrafi seometiik panoiara

aynlan

ve.

0

he~ birinin içerisi .

aynı

_

şekilde

ortada gülbezek, uçlarda ise yaprak ··motifleri bulunan

kuşak]arla

c;evrl1mlştlr. Yalnız sağ k~~adın Ust ve

sol

J<uşaklann~a. lçabartma olarak

verilen ve büyük ölçüde

tahrip

olan yazı dikkati c;ek~r ..

. Kanatlann . üst kısımlannda birer kitabe kuşağı _yer· alm~kta. tıunlann üzerinde ise yine içleri bitkisel motlfl~rle bezeli geometrik· parçaların oluşturduğu _aynalık şeklinde birer pano bulunmaktadır: ı

.

BOyftk

Hamain

~

Camının: gOneydoğus,ioda, metarhk içerisinde bu!un~:o har:nani, öldukça saşlam · olarak günümüze kadar ulaşabllmlştir-. Girişi doğq. cephede

olan hamamın · planında farklı bir· uygul~ma. :_sözkonusu~ur. Yapmıo kuzeybatı ve güneydoğu köşeleri boş· bırakılarak, bOtOnüyle

sekiz

cepheH çıır

şemaya dönOştOrOlmOştOr _(Çizim _4, .

Resim

·10). ·

. .

. Duvarlan _kaba yonu ve moloz taş .örgülü

olan

hamamın .etrafının ·

dolması sebebiyle, doğu cephenin kuzey tarafına yakın bir noktada bulunan

. girişin yOksekllğl blraz.kOçOlmüştür.

. . . . . . .

Önemli bir özelliği bulunmayan ve· 95 cm. genlşllğJnde olan basık ·

kemerli açıklıktan, soyÜnmalık kismına · geçilir. Doğu--batı doğrultusunda dikdörtgen bir. plan

şeması

gösteren ve içten içe 457x265 cm.

ölçüİerinde

olan · soyunm.alık kısmının üzeri iki far_klı mimari öge_ He örtülmüş, giriş

·

tarafında

kubbe,

diğer

tarafta ise

beşik

tonoz

~ullanılmıştır

· (Resim _ 11 ).

Pandantiflerle geçJ1e11 ve oldukça · tahrip olan· kubbe, · son senele~de · ·

betonanne olarak

yenllenmJştlr. Tonoz ise kubbe eteğlnd~n daha aşağıda

yer aiır. Dış kıs101da olduğu gibi iç ıüsıinda da . moloz taş örgülü olan duvar_lar

tamamen

sıvanmıştır. Pandantıt1~i1n

çevresi

tuğla

lle

sınırlandırılarak.

farld~ bir

uygulamaya

gldl1mlştJr.

Kupbenln·

bulunduğu

bölümde;

z~mlnden

,

başlayarak

. . " ' . .

kubbe eteğine kadar yükselen. kemerler, kuzey, güney ve doğu duvarlarda.

• .-,-.,=ın•=r::ıert-·a:M<M::=~., ·=hı:c:c-r=c· ..c..,c-·-- -- - , .,.,._,.,,._ . =· ..._, = · ·=· · '-""""' .:.ı::..~· · c x0,- ··:-- 'IF::ı•" te ıuıc · t ; .> ') ., .... ,. · • ıtil • c,ı~•.-, 'W ı ?'141"•'" ocıı~ ·•f • ' w-• 'A«ı •AL.-,C....:.-'>--.ı...'-"',~""""-l -'-"

=-.,wc

-1.

bOyOk

·bır niş oluştunnaktadır.

Soyunmalık kısmının .. kuzeybatı köşest_ndekl tuğla· örgülü, yuvarlak kemerli. bir açıkJJk,tan, L şeklinde düzenlenen ve üzeri beşik tonozla öıtüJü

. ~)an

kOçOk

.bir m~kana _. g~çlllr.

Giriş

_.

haricinde herhangi bir

ac;ıkJığı

_. bulunmayan bu mekanın, ~~ka yerd~ mevcU.t kalıntı · olmaması nedeniyle hela olarak

. .

kullar:ııldığı dOşOnceslndeylz.

Soyunmalık kıs.mııim güneydoğu köşeslnde·n, yine tuğla örgüm v.e

. yuvarlak kemerll açıklıktan ılıklık kısınma ·gırtıır. Kapının

_

iç

yüzeyi" ise kaba

yonu ve kesme taş örgOIOdOr (Resim ı 2). Kuzey-güney doğrultu~unda·

dikdörtgen bir plan _. şeması gö~teren ıhkhk, özellikle _. örtü düzenlemesi .

açısından soyunmalık . kısmı He benzerlik gösterir .. Burada da Ost

örtü

ikiye

bölünmüş, girişe yakın olan kuzey taraf pandantlfle geçilen •kubbe, "güney

taraf ise beşik tonoz ile örtülmOştOr. Kubbenin, mevcut izlere göre taş He .

inşa edildiği anlaşılmaktadır .. 'Duvarlar da. yine soyunmalıktakl gibi büyük kemerlerle hareketlendlrllırilştir. llıkhğın güney duvarında, duvar _içerisindeki künklerle getirilen

sıcak

v~

soğul<

.suyun

akmasına

yönelik

olarak

dQz~nlenen

. .

Jld adet. deJJk bl;Jlunur_. . _. Bu böiOmün _. kubbesi de göçmüş _. ve son senelerde _. . soğuklukta olduğu gibi bet~narme. ol~rak kapatılmıştır . ...

lhklığın kuzeybatı köşesinde~. yine yuvarlak. kem_erll bir . kapıda'1

sıcakJığa

ghilir

.

Glıişln

kemeri,

diğerlerinin

·

a~lne.

taştır.

·

_Kare_

planlı

olan

.

sıcakJığın duvarları moloz taş ile-örülerek sıvanmış, Ozert ise trompla~la

· · geçilen· ~e mevcut

kalıntiiara

göre

tuğla

il~

inşa edildiği an

·

ı~ılan

kubbe ile ·

. .

örtülmOştür (Resim 13). Tromplar bJrblrJeıine kemerlerle ~ağlanmış, ta_hrlp olan k.uJ>be son sei)elercle betonanne olarak yenilenmiştir ..

Sıcaklığın gOney duvannda .külhan He irtibatlı olan sivri keme!~i bir açıklık, kuzey ve batı duvarlarda ise sıvrt kemerli küçük birer niş bulunur .. Hem açıldık, hem de hlşl~r·kesme taş ile oluşmuştur. Kuzey duvarı haricinde

1 ·' •

kalan diğer duvarlarda bl~k taşlarla oluşturulan kuma aynalan mevcuttur {Resim 14). Doğu duvarda aynca, bugOn .. kubbe eteğine kadar tahrip· olan

tütekUğln izi görOlmektedJr.

t

994 yıh onamnlan sırasında sıcaklığın bir,. -bölün)ünde. temele kadar inilen· kazı yapılmış ve bunun sonuc_unda güney

duvann

temel sevİyesine yakın bir yerinde, SSxSO

an

.

ölçülerlnde'kü!h~ ile.

. , ' ,

105

lrtfbatıı bir açıklık ortaya ÇJkanlmıştır. Bu açıklığın ·,~ıtm'a s)stemi ile llglll olduğu

dOşünceslndeylz. ,

kOçOk

Hamam

·

eamının

·

ltuz~y

.

tarafında,

orman·

fidanlığının

içerisinde bulunan ve

· duvarları moloz. taş örgülü olan yapı. oldukc;a küçük ölçekli~lr. Yapının, tuğla

örgqıo

olan

basık

kem~rll

girişi kuzeydoğu

.

köşedendlr

(Çlzl_m 5, Resim 15).

. . · Yıkanma yeri ve külhan kısmından· oluşan yapıda;·· kapıdan direkt ·

.

.· . . . .

olarak yıkanma yerine .geçilir. 31 Ox315·. cm. ölçOlerlnde, yaklaşık kare planh

olan

·

bu bölQmOn

,

Ozerı

:

kubbe ile .. örtUJOdOr.

Kubb~ye

.

geçişte

tromp ·

kullanılmış, tromplar" arasın_da· kalan bö~ümlerde kemerli . sağır nişi er

oluştµ~lmuştur

.. Kaba yonu· ve moloz

taş

. örgülü

olan. ·kubbenin

eteğini

.

tek

..

sıra tuğladan

bir.

kuşak

çevre1eme~edlr .. · · · · ·

ta~ame~

sıvalı

.

olan

yıkanma

ye~tn

~atı duvarında

kum~

aynası

buluri~r

(Reştm

16). GQney duvarda

ıse,

k~ma olmasr gereken yer

·

İuıılmı

.

ş

ol~akla birlikte, buraya

İk!

adet kün~iln

geldiği

,

görülO.r. Kuzey ve güney

· duvarlarda ı~

kum~

izi yokttır. Kubbede,

ortada

bir,·

~t

kısımda

da

beş adet

. .. . . .

olm~k Ozere 20 an.· çapınc,ta toplam altı adet fil gözü bulunur. Tromplann

içerisine de -birer adet künk yerİeştlrllmlştlr: Bunların

tütekllk

olarak .

· diizenlendlğl kanaatindeyiz .

. . .Yıkanma y~rlnln. batı dwannda, pencere şeklinde düzenlenen .açıklık

kQlhan ne'

lrti~athdİr.

Kuzey~gOi1ey yönOnde ve 31Ox110cm. ölç_Olerinde:

. d.lkdörtgen· bir

plan

şeması ·göstere·n kUlhanın Ozerl ~eşik

:

t~noz

·ııe .

öttülriıOştür.

Yapıda

soyu~ma

yerinin

_

bulunmayışı

ilginçtir. Çünkü böyle .. bir eserde ..

en·

azından

kOçOk öl~kU de olsa bir soyunma yerinin_. ·

bulun~ası

beklenir. ·

'

.

. .

Giriş cephesinde olduğunu düş.ündOğOmOz· soyunmalık kışmının . örtOsünij

taşıyan

.

ve . bedel)

duvari

içine

yer1eştJrllmlş.

1

Sx1 5 an ..

ö~çOleıindeki ~hşap

.

dlreklerlÔ . yok

olm~sıyla

·duvar· l_c;erlslnde

saçaktan

zemine' kadar inen

boşluklar

·

meydana

gelmiştir

.

Cephede.

Ost

·örtnnQn

·

·

kagir

olabll~ceğine dair

. '

. her hangi bir

detayin

'

da

olmaması, bu.··mek~nın ahşap kons~rükslyonlu ·

olması

lhtf~alJnl

akla getfrme~dlr. • . !

4

~ - < ~,-r ... , <ıı +ı>~.~· .. v ;·,::e ,, .. • '> • ,-.. ••• • ·-·ı:ıaı,....,.u&:it ·< .. · ·wı<>·<-.:c:·..,_-r ·onr.-,;·,,..~,,~,a-K~ :t• rrrcı i&'Js+·~cc··, · .·, \ r o - ~,....,, - - =··==-· =·--il*!

. Türk

Hamam

mimarisinde bir çok yörede ömekleliyle ~rşılaştığımız bu

tip

·

kOçOk ölçekli hamamlar, araşt_ınnalarda "Aile·. HarriamıM veya "Konak

· Ham~ı'' şeklinde adlandınlmaktadır

. Sonuç

·

·

Araştmnamızda tanıttığımiz

"E.sklpazar

'

d~

eserlerqen 14.yüzyılda inşa

. .

edlJen, · fakat· gOnilmOzde

tamamen

yenllenm,ş olan

camide,

sadece. giriş

bölOmOndekl kOçOk bir duvar ve bu duvarda yer

alan

.

giriş

ile mt~arenln kaidesi oriJlnal

olarak görOlmektedlr.

Bunun

ya~ısıra camlnİ~ ahşap ka~ı

ve pencere ka~atlan, 'dönemin

ahşap lşçiılğlni yansıtması açısından

önemlidJr.

· .Yine

Büyük Hamam

Ordu'dakJ en eski

hamam

örneği

olmakla birlikte,

yapının

kesJn olarak

inşa

'tarihini tespit etmek zordur. Plan

şeması açısından

da

şimdiye

kadar

yapılan

·

gruplamalann.

dış~nda

16, münferit

planlı

.

bir

şema

·

göstennektedir. Yalnız soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık gl_bf birimlerden oluşması .

ve araJığın ortadan- kalkması gibi özellikler yapıyı 16..

yOzyddan

sonraya

• • • • 1. • •• • •

_tarlhle"!eyl gerektJıir. Çünkü ara mekan veya lnh_l~I

mahalli

manasına

"a

·

rrulk

"

olarak adlandınlan bu mekan A.naciolu'daki erken devir hamamıarmın en önemli. mimari·· ve kompozisyon ö;eHİk_ler1nden _· biri· olarak karşımtı:a

. . . ' .

çıkmaktadır. Bazı yayınlarda·. soğukluk maha111 lle karıştın

lan

bu servis

Unlt_eslnln, kJaslk

devir Osmanlı .hamamlarına

kadar

varlığını muhafaı.a ettiği

ve _.

16.

yüzyıldan

itibaren

·

ıse yerini

. _..

soğukluğa.

bıraktığı

·

görtll~ektedir 1 7.

.

Ayn"qı, Esklpa7.ar'ın 17.· yüzyıldan

itibaren önemJnl

yltlnnesı ve şehrin Bucak

semtine taşınması sebebiyle, hamamm · 16. yüzyılın sonİarına doğru inşa

edildı'ğlnl

st)yleyebllJrlz. Küçük hamam veya .Alle

hama~ı

olar~k ·

.

·

·

değerlendirdiğimiz

yap~ ise tek OnJtell ve yine oldukça ilginç bir

uygulamadır.

Bu .tür yapılar hamam mimarimizde daha. çok 18-19.yüzyıllarda

görOldOğOnden: bu eseri, söz konusu tarihlere vennek uygun olacaktır:

. . . .

Özellll<le çaml ve _çevresinde yapılacak kazı ve sondaj çahşmalanyla, ·

Ordu'dakJ en eski camlntn·plan-şemasını tespit etmek

mümkOn

oiacaktır.

16, Bu konuda geniş bilgi ·1ç1n b~. ·semavi Ey1ce, "İznlk'te Böyl\k

Hamam

ve Osman!; Devri

.. Ham"arnları Hakkında Bir Deneme•, Tarih Defllıl, C.XJ, Sayı: t S, lst.anbul t 960, s.99

-. 120-. .

t 1

Yılmaz

ônge,

Anadolıı'd,." .x.ıı-xm

.

ybyıl

Tldt

H.ınuınıl.ıu,,

Ankara·

ı

995, s.22.

:.~:. .. ~ .. ı'· : t '· ••

.

.

..

,

.

.

1

.. 1 , • C • .' • ,a C • • 'O. w:ı

---

--c-

~

--:~-

.

,

--

•

r--ı.ı:.

_

_

-.

.

-rı...ı.-ıı-;----1i~

-

ıı

JL

ı~.---:-~l'>

tt :1~-

ıı-~

---X•

-.

-

_

--İı

. ..>._tt·-. -~:::--·

r

_{. :}

.,

_{!:J-H~\.1.:;:}

.

....

,

..

..

_1.1'.("'"ıJ:_-.;i:,;<1.~'₁ı ,.,.,·,y:-.· • ··:.ı--.a·,-•Ç·•: - ,.,., . .... · , " ,·.·.·,A·.,w··

·

t

,:-:,;f.~·~,;_: , -~·· ;· .. :z~-:~·.:-ı=i,1 ':, . .,:: ·. -·,,t {~ A · t·_.~, }::1,f \:: ';t .. , ,,, . m I n 1 . "' { . .- ~ \ :-. . Jı ~ -· '• •. . . . - . ,f \ '.: ,·

ı

.

.

??; ':;:. ·, Jt -ı· ·. \ . I :l(. . \• \ '·

!

,,,.

.

. '. \

\

_.

\ \ , • ,, - 1 .. , te n'!' \

..

\ \ 1 .; :~ ... \ 1 • \- .. \ . ' 1 \ - \ 1 ..

.

.

_.

.

·\

....

\

.

_' . ' ' . \ . '~. ·.

..

~ .·· ~. A , \ ··ı-··

··

·-·

····--

-·

·

·

...

t

,...

-

m-

·'

·

·1

;:

·:-- -- H~ , • ··.- · · •• •• ,1 - --- ---- ---f_ !I_ I: :

-~

; ,.f _ : ~ \ '

"

-

~

_, . . · .\

.

·,

\

'• \ \ \ \ .\ \

.,,

~

.'\,.,.

.... = ... \ \\ \\ •. ~ ':,

•.

\· • '! ...• ;. \ ···.

·

\

..

161!_ • ~; •'\ .,

.,

...

.\\

' ' . '

\

;. !•' .. , '" H_\,1'

.

.

-.::.--...

-

...

_

.,

..

--

---

...

-.-,. ....

Çizim l ~ E~lcip~iar Cami 1. Plan

·

ıv·. G.M,Arş ivirden}

.,;, .. ; :!· f·.· , .. \

l

..

ı

\ ·

;;::

l

•• 1 : '

l

.

_.

q.

_...

'

.

--~; ... ·

1 ! . ~ • ·.I :; .)i~ #

u-:

- ~

.

1 000 J• -E'::--· C

!§§~

·

-

DO

.

-':.!i.

__:ız. . • 110

=--

·--Ç . ' ızım

·

2

·

.

Ek.

....s

ıpazar .

C

amıı.

.

.

A.lT"' - d .• ,esı.:1.·+· .

.:

.,

"I

.

,

,:-

:

·

;

.

. :

:/'. :t

;'

\f:i/J

:

>

".: .

>

'°' ..

.

J ~ •.• . • )55 '

-

..

.

.

.

• t "' , •• : 271 ,,,,,,_

.

_.

.

_....

·

m-r

.. ~ ffl)

/

=

':

·

-

-· ~ iu

f

·

:

ı .!!l

-

,11

• .L .·• . .

~':P'

.

,:

~,§B

.

<·

..

.

ffe

~

-

.

.

.

.

.

~

:-:i-

~

oG

.

· ...

.

Ji..

·

;-

-;: ·

·

.

~

,,,

-·~ . E:

T> ·

:

.:-'

,

.

..

~

c::::~:-L1...ı..ı~~ı:::=::t

·

l0

-

,

l

~:

:

_1

:

.

. :

·

(V~G.M.Arşivi~den} ·',:'J .... ,. ,:._...t . _.

,. / ...

. .

'~:;:::ı:~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

:-!<!O p.· -~ ,ı.:._-===== . . : . . _::.?.:---: ..

:

::!~.:

•

. (.

.

·

.

~

·

il!::::.

·:

.

-.

• -

-

.

.... -;

·

. •

·

el

-~

-

-?.:

. .,... -.•:.

·--~

~~'."

..

~-

·•

;

;

.

~-

• '

:

·

-

•

~ -

• , •

...

;.

-

.

:

~

-

.

.

:

.

-;·

... ..

~

•

-

a~

. . r

·

G=_s~

,

-

·

-• . ' . . . · ·. m . : ,· · · · :ıo, · • . 111\ >o, •. • ·_r. .:. ,• : • .. --ız-?...--: ":·,: -.. ~ ·- -~ . . . .. sc:.... IC..

-

r;

.

-;

:

:

ı:

, ı ... 1 ,. •

·::;

•

,

·

·:

;

·

~•~

· f[jı

~~

1

-

·

_:

~ı

-

·

1 1

..

·

.

.

:~

, • !; • . . . .. ,._

çp

.

f . "il . . . ) •. .• : • .,:_

ı

1 ~-.

'

·

:

·.

-

.~~-rı

·

.

.

I f

~

': _:"":1! 0 • ·,

_:;:-~<~

'

.

1 -

°'.;

~

ra_

·

:

.::-

t

·

,~ -

·

·

·

j ;' ~.:~:·:·_.:~~-~·:

.'.:

.T

.

,

:: .

.

·

.

.

-

~

.;

: .- .. -...~

.

~

-

·

sc .

~:....:.·~~:.~.::.=-

..

·~~..:...,:-·;_:,;Pi: ·:~ ·:.. ı,

.

, : . .. , ~ ....

-

. -.

.

..

..

. .:

...

.

.

.

...

.

-

:... ... . ı.ua.

.

--

_.,

-

...

Cizim

3~ Esk~~azar Camii.

:

Do~u Cephew

'

· ·~ ·-·.-·.·

i

·.: . . ! ıno

·':·

----:-.. . . ..

.

·-~

.

'. ;.

'

. .

~

il

. ·

,,o

.

.

1 P-1-&1

·

f

•

.

~ 1 . l - - - ~ (V.~-.M~Arşi~inden1 "-· 1

J

·~

..

1 .

--~;--.:~1--~ t ; ' '~ 1 ,,.:, ' • \

,,,,

~ \· ı ,' \

.

,,

···.-~.

'· ,, t I t.

,,.

.

·

, ~\

•

i.,Jı

1 / ' " , .. , .1 , r "",, ,,.J - - . , 6' ~ - - . . I ııc;;·p~---.ı-_... ... -,, ·-1 1 1

'

'

' ' ... , \

,

\

\ ,_::, '

~

.. t::·..,--

·

-'-

,:'

... _.,,_'

...

'

\

'

.

'

,

' , I

,,

·---~--~ E ....t· H ....t Uı ) ' .

.

i

! ( . .

~

ı:

Ji

'

. ., l ,)] . . ( ) ~,:;,

..

.

E

(Ü

E

'r"J

:r:

..x

:

::,

>,

::r

co

\

-"'

N

ro

o.

·-.~

IJ) l.ı.J

t,•

---~,

'\

'

_'

_{f .} .

,

I

,.,

,,

..

.

··,,,

~,.-,

., I ,.

,

/

'

,

.

...

,,

. \

',

\

'

·\ I

,'

' , 1 '

,

'ı ' I

'

/ \ '

'

I

_'

\ I

,.

_'

'

1

'

'

1

.

• • · I

'

'

1

.

_{'. ' ' 1}

"

'

₁ \ . ' 1'1L. - - - : - --. 1 il

n,

, ' -~,

,

.

'

·

,

.,

,,

'

,·, ,,, ':. , , . 1

'..

_~',

.

_{.. .}

--·

~

~

.

,. . ~

...

~--E

<v

E

(Ü

I

.. .:y, :.::) U•

::,

~ L.. . cı:J N

m

Q.

·

-.:::ı:. (J)

w

.

• .. l/') ~ -.,-ı N ,.-f (J,

.... ,.::. .~. . •. ..:· ,.r~_ ": . . : .. > .• • , .... ·.,;,J.'. :·;~··''.

Resim

1-

Eskipazc:ir Camii.

Dôğuctqİı .GP,r·µr,i;işr,·.

·

.

Resim

·

2- Eskipazar Camii.

.

Orijinal Bölümler

Resim

3-

Eskipazar Camii. Orijinal

Giriş

Resini

.

4. Eskipazar Camii. Bugünkü

_. Giriş

.

.. ,, i l .. ..__J.Ptet+M"'• ~::es :rn .. WFti ıı,n-;,z ı:r rene t? eı+ı: ,. ., • .-, .•• '<'• • • • · t:d+'IChiin,.-• ''-·& s c ~J· C · •')j 5).

i

Resim 6- Eskipazar

Camii.

Kitabe

• 1

Resim 7~ .Es~ipazar.Camii. Orijinal Bölüm

(Onarım

-

sonrası)

·

Resim 8. Eskipazar Camii.

Ah

_

ş~p

Kap)

Kariadı

.

.

. . . .

·

~esim 9- Eskipazar Camii.

Ahşap Kapı Kanadından

Detay

.(

Resim 10- Eskipazar Büyük

Hamamı

I _{. \}

/ ,

Resim

11-Resim 12.

-

Eskipazar Büyük Hamam

.

Kapı Açıklığı

..

..

-Resim 13- Eskipazar Büyük Hamam.' Pandantif

Resim 14-

Eskipazar

Büyük

Hamam.

Kurna

'

Aynası

.

Resim 15- Eskipazar. Küçük Hamam. Ge~el

Görünüş

'ı

Resim 16-

.

Eskipazar Küçük Hamam.

Kurna

Aynas

·

,