K O N Y A ' D A HAVA K İ R L İ L İ Ğ İ
(Air P o l l u t i o n i n K o n y a )
A r ş . G r v . D r . R e c e p B O Z Y l Ğ İ T *
Ö Z E T
K o n y a Ş e h r i , K o n y a O v a s ı ' n ı n k u z e y d o ğ u s u n d a yer alır. K o n y a ş e h r i n d e hava kirliliğinin o l u ş m a s ı n d a doğal faktörler ile beşeri u n s u r l a r birlikte etkili o l m a k t a d ı r , ö z e l l i k l e kış a y l a r ı n d a b e ş e r i faaliyetler s o n u c u n d a ç ı k a n kirletici p a r t i k ü l l e r alçalıcı h a v a k ü t l e l e r i n i n etkisi ile şehir ü z e r i n e i n m e k t e v e t e h l i k e a r z e t m e k t e d i r Etrafı d a ğ l a r l a çevrili o l a n K o n y a ş e h r i n d e etrafa dağılan kirli h a v a u z u n süre c a d d e ve s o k a k l a r d a sıkışarak etkili o l m a k t a d ı r . Ç ö z ü m o l a r a k h a v a kirliliğinde etkili o l a n beşeri u n s u r l a r doğal k o ş u l l a r a g ö r e d ü z e n l e n m e s i ö n e r i l e b i l i r .
A B S T R A C T
T h e city o f K o n y a i s s i t u a t e d o n N o r t h v v e s t i n K o n y a p l a t e a u . B o t h t h e n a t u r a l a n d artificial factors are effective in t h e f o r m a t i o n of air p o l l u t i o n in K o n y a . Especially i n w i n t e r ; t h e p a r t i c u l a t e p o l l u t a n t s w h i c h are formed b y h u m a n activities; i n t h e air are p r e c i p i t a t e o n t h e city a n d b e c o m e very d a n g e r o u s for t h e h e a l t h o f h ü m a n b e i n g s . S i n c e K o n y a i s s u r r o u n d e d b y m o u n t a i n s t h e p o l l u t e d air r e m a i n s very long t i m e t h e streets a n d shovvs its d a n g e r o u s effects t o t h e living t h i n g s . H u m a n activities s h o u l d b e o r g a n i s e d a c c o r d i n g t o t h e n a t u r a l c o n d i t i o n s o f t h e city i n o r d e r t o o v e r c o m e t h i s P f o b l e n "
S.O. Eğitim Fakültesi Coğrafya Bölümü
G İ R İ Ş
H ı z l ı nüfus artışı, ş e h i r l e ş m e , p l a n s ı z s a n a y i l e ş m e v e k ö y d e n k e n t e g ö ç olayı 2 0 . yy. b a ş l a r ı n d a n b e r i b ü t ü n d ü n y a n ı n e n ö n e m l i p r o b l e m l e r i n i teşkil e t m e k t e d i r . B u olaylar s o n u c u T ü r k i y e ' d e 1960'lı y ı l l a r d a n s o n r a b a ş t a A n k a r a o l m a k ü z e r e İ s t a n b u l , İ z m i r , E r z u r u m , B u r s a , E s k i ş e h i r i l l e r i m i z d e h a v a kirliliği o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . K o n y a ' d a ise özellikle 1975 y ı l ı n d a n s o n r a etkili o l m a y a b a ş l a y a n fıava kirliliği g ü n ü m ü z d e k e n t i n e n ö n e m l i s o r u n u o l a r a k g ü n c e l l i ğ i n i k o r u m a k t a d ı r .
K o n y a ' d a h a v a kirliliğinin o r t a y a ç ı k m a s ı n d a etkili o l a n faktörleri iki g r u p t a t o p l a y a b i l i r i z .
1. KİRLİLİKTE ETKİLİ OLAN DOĞAL FAKTÖRLER
a ) C o ğ r a f i K o n u m v e R ö l y e f i n E t k i s i K o n y a Ş e h r i , T ü r k i y e ' n i n g ü n e y i n d e A k d e n i z ' e p a r a l e l u z a n a n T o r o s S ı r a d a ğ l a r ı ' n ı n kuzey y a m a ç l a r ı n d a v e İ ç A n a d o l u ' n u n g ü n e y i n d e ç o k geniş b i r s a h a y a k u r u l m u ş , K o n y a Ovası i ç i n d e yer a l m a k t a d ı r ( Ş e k i l : 1). İ ç A n a d o l u ' n u n o r t a - g ü n e y b ö l ü m ü n d e yer a l a n K o n y a Ovası v e ş e h i r m e r k e z i , d e n i z seviyesinden o r t a l a m a 1016 m . yükseklikte o l u p , o v a n ı n k u z e y d o ğ u s u n d a v e k u z e y i n d e B o z d a ğ l a r ( 2 1 2 9 m . ) ile d o ğ u s u n d a O b r u k P l a t o s u b u l u n m a k t a d ı r . G ü n e y v e g ü n e y d o ğ u s u n d a K a r a d a ğ ( 2 2 0 0 m . ) , K a r a c a d a ğ ( 2 0 2 5 m . ) ö n e m l i v o l k a n i k k ü t l e l e r d i r . K o n y a O v a s ı ' n ı n b a t ı s ı n d a L o r a s D a ğ ı (2049 m . ) yer alır (Şekil: 1).
H a v a h a r e k e t i n i n etkisi, b i r y e r l e ş i m b i r i m i n i n coğrafi k o n u m u v e rölyef özellikleriyle y a k ı n d a n ilgilidir. K o n y a Ş e h r i ' n i n d a ğ l a r l a çevrili ç a n a k ş e k l i n d e ç u k u r bir s a h a d a b u l u n m a s ı h a v a kirliliğinin o r t a y a ç ı k m a s ı n d a ö n e m l i bir faktör o l m u ş t u r .
b ) K l i m a t i k Ş a r t l a n ı l E t k i s i
Etrafı d a ğ l a r l a çevrili K o n y a O v a s ı ' n d a karasal iklim h a k i m d i r . T o r o s l a r , kışın t r o p i k a l h a v a k ü t l e l e r i n i n i ç k ı s ı m l a r a g i r m e l e r i n i engellediği gibi, iç k ı s ı m l a r a b a t ı ve k u z e y b a t ı s ı n d a n g e l e n h a v a k ü t l e l e r i n i n de A k d e n i z ' e g e ç m e s i n e engel o l m a k t a d ı r . B u d u r u m , h a v a a k ı m l a r ı n ı n d o ğ u - b a t ı d o ğ r u l t u l ü o l m a s ı n a sebep teşkil e t m e k t e d i r .
*' K o n y a ' n ı n en sıcak ayı T e m m u z (23,1 °C ) ve en soğuk ayı O c a k ' d ı r ( — 1,0 °C)'. Kirliliğin fazla o l d u ğ u O c a k a y ı n d a sıcaklığın d ü ş ü k oluşu o l u m s u z b i r d u r u m o r t a y a ç ı k a r m a k t a d ı r . K o n y a ' d a kışın b a v a b a s ı n c ı yıllık o r t a l a m a l a r ı n ü z e r i n e ç ı k m a k t a d ı r . M e s e l a : K a s ı m d a 901*7 m b . o l a n b a s ı n ç N i s a n d a 896,9 m b . i n m e k t e d i r2. Yazın b a s ı n ç d a h a k a r a r l ı o l u p , kuzey r ü z g a r l a r ı n ı n e s m e s i n e s e b e p o l m a k t a d ı r . K o n y a ' d a K a s ı m v e A r a l ı k t a k u z e y s e k t ö r l ü r ü z g a r l a r h a k i m d i r (Şekil 2 ) . Kirliliğin d a h a ç o k hissedildiği kış a y l a r ı n d a k u z e y y ö n l ü r ü z g a r l a r ş e h r i n k u z e y i n d e y e r a l a n gelişen sanayi t e s i s l e r i n i n ( F o t o : 1)- m e y d a n a getirdiği kirletici u n s u r l a r ı ş e h r i n ü z e r i n e sürekli t a ş ı m a k t a d ı r .
Şekil 1: K o n y a ' n ı n Topografya H a r i t a s ı
1 SELÇUK BİRİCİK, A.-1986-87: Konya'nın İklim özellilgeri, İst. Ünv., Ed. Fak. Coğr. Böl., Coğr. Derg., s 2, sf. 90, İstanbul.
, 2 İNAN, N.-1988: Konya Ovası'nın İklimi, S. Ü. Sos. Bil. Enst., (Basılmamış Doktora Tezi) sf
KOKVAlftUık)
K o n y a ' d a 3 65 günün 6 7 . 2 günü kapalı ve bulutlu g e ç m e k t e d i r . Bununda ç o ğ u kış aylarına tekabül e t m e k t e d i r . Aynı ş e k i l d e yılın 2 3 günü, ç o ğ u kış ilkbaharda olmak üzere s i s l i g e ç m e k t e d i r3. Kapalı, sisli ve bulutlu günlerin
ç o k olduğu kış aylarında hava kirliliği o r t a y a çıkmaktadır. 1 9 9 3 Aralık ayında 11 gün, 1 9 9 4 O c a k ayında 4 gün hava kirliliği t e s p i t edilmiştir.
K o n y a ' n ı n hakim rüzgar y ö n ü , kuzey-kuzeydoğudur ( Ş e k i l : 2 ) . Yani e s i n t i n i n k u z e y d e n gelip g ü n e y e doğru gittiği z a m a n l a r daha fazladır. Yıllık o r t a l a m a hızı i s e 2 . 4 m/sn. dir. K o n y a ' d a K a s ı m - M a r t aylarının kış o r t a l a m a rüzgar y ö n ü yine k u z e y s e k t ö r l ü olup hızı i s e 1.9 m/sn. dir. K o n y a s a n a y i s i n i n büyük bir bölümü İstanbul-Ankara y o l u üzerinde ( F o t o : 2) ve k u z e y e t e s i s edilmiştir. Rüzgarın e t k i s i y l e buradan y a y ı l a n k i r l e t i c i l e r şehir üzerine kolaylıkla taşınabilmektedir.
Y a ğ ı ş ise hava kirliliğinin a z a l m a s ı için olumlu bir olaydır. K o n y a ' d a yıllık- y a ğ ı ş o r t a l a m a s ı 3 2 6 . 2 mm. olup, bunun 3 / 4 ' ü ilkbahar ve kış aylarına rastlar. Yılın 8 2 günü y a ğ ı ş l ı g e ç m e k t e d i r . S e n e n i n 2 0 - 3 0 günü kar y e r d e kalmaktadır. K o n y a ' n ı n az y a ğ ı ş a l m a s ı hava kirliliğinin artmasında da etkili bir faktör olarak görülmektedir.
F o t o : 1- K o n y a Şeker Fabrikası ve havaya bıraktığı kirlrtici partiküller.
2. K İ R L İ L İ K T E E T K İ L İ OLAN BEŞERİ U N S U R L A R
a) Nüfus Yoğunluğunun Artması
K o n y a Ş e h r i ' n d e gerek k e n t i ç i n d e g e r e k s e k ö y d e n k e n t e g ö ç ite nüfus h e r g e ç e n g ü n a r t m a k t a v e b u n a p a r a l e l o l a r a k i ş y e r l e r i v e b i n a l a r ı n sayısı d a ç o ğ a l m a k t a d ı r . 1990 nüfus s a y ı m ı n a g ö r e K o n y a ili t o p l a m nüfusu: 1.750.303, yıllık nüfus artışı %2.3 o l a r a k g e r ç e k l e ş m i ş t i r . 1995 y ı l ı n d a K o n y a şehir m e r k e z i n d e 691.743 k i ş i n i n yaşadığı t e s p i t e d i l m i ş t i r . N ü f u s ile h a v a kirliliği d o ğ r u o r a n t ı l ı o l a r a k a r t m ı ş t ı r .
F o t o : 2- Konya Şehri'nin yerleşim alanı içinde kalmış küçük sanayi u r u l u ş l a n n d a n Kunduracılar Sanayi ve bu kuruluşlardan çıkan d u m a n l a r l a oluşan kirlilik.
b ) P l a n s ı z K e n t l e ş m e v e Y e ş i l A l a n l a r ı n A z a l m a s ı
T ü r k i y e ' d e g e c e k o n d u l a ş m a n ı n o l m a d ı ğ ı ş e h i r o l a r a k b e l i r t i l e n K o n y a ' n ı n gelişimi kuzeybatı y ö n ü n d e d i r . K o n u t k o o p e r a t i f l e r i v e y e n i sanayi bölgeleri Konya-Afyon k a r a y o l u ç e v r e s i n d e t o p l a n m ı ş v e S e l ç u k Ü n i v e r s i t e s i k a m p u s u ile b i r l e ş m e e ğ i l i m i n d e d i r .
P l a n s ı z k e n t l e ş m e , h ı z l a aftan b i n a l a r , b i l i n ç s i z yer s e ç i m i , k a y b o l a n yeşil a l a n l a r y e r i n e d i k i l e n b e t o n yığınları, h a v a a k ı m l a r ı n ı e n g e l l e y e r e k kirliliğin a r t m a s ı n a n e d e n o l m a k t a d ı r . K o n y a ' d a Özellikle N a l ç a c ı civarı ( F o t o . 3 ) t h s a n i y e v e A n ı t bölgeleri b u n a ö r n e k gösterilebilir. B u r a d a k i kirliliğin diğer y e r l e ş i m m e r k e z l e r i n e göre fazla o l m a s ı n ı n b i r i n c i n e d e n i k m . y e d ü ş e n i n s a n ve b i n a sayısının fazla o l m a s ı d ı r . İ k i n c i n e d e n ise, b i n a l a r ı n ç o k sık ve bilinçsiz bir şekilde i m a r e d i l m e s i d i r .
F o t o : 3- Hava kirliliğinin en yoğun olduğu m e r k e z l e r d e n birisi olan N a l ç a c ı c a d d e s i n d e n görünüş.
c ) I s ı n m a d a n K a y n a k l a n a n K i r l i l i k
I s ı n m a d a n k a y n a k l a n a n kirliliğin a n a n e d e n i d ü ş ü k kaliteli yakıt k u l l a n ı m ı ve yanlış y a k m a u s u l l e r i n i n u y g u l a n m a s ı ile k u l l a n ı l a n kalorifer k a z a n ı v e s o b a l a r ı n s t a n d a r t l a r a u y g u n o l m a y ı ş ı d ı r . K o n y a ş e h r i n d e ç o ğ u n l u k l a
S o m a , S e y i t ö m e r , E r m e n e k , D e ğ i r m i s a z , i t h a l k ö m ü r , Ilgın k ö m ü r ü ile K ü t a h y a -T u n ç b i l e k k ö m ü r l e r i k u l l a n ı l m a k t a d ı r . 1995 y ı l ı n d a ı s ı n m a a m a c ı y l a 500 b i n t o n k ö m ü r ile 6 3 b i n t o n fueloil t ü k e t i l d i ğ i h e s a p l a n m ı ş t ı r .
d ) E n d ü s t r i d e n K a y n a k l a n a n K i r l i l i k
E n d ü s t r i d e n k a y n a k l a n a n kirlilik yanlış yer s e ç i m i ve atık gazların yeterli t e d b i r l e r a l ı n m a d a n havaya bırakılması s o n u c u m e y d a n a g e l m e k t e d i r . K o n y a şehri b ü y ü k sanayi m e r k e z l e r i n d e n birisi o l m a s ı n e d e n i y l e çeşitli iş k o l l a r ı n d a faaliyet g ö s t e r e n bu m e r k e z l e r d e ü r e t i m e s n a s ı n d a k u l l a n ı l a n yakıt ve enerji n e d e n i y l e h a v a k i r l e n m e k t e d i r . Bu k i r l e n m e ş e h r i n topografik ve k l i m a t i k k o ş u l l a r ı n a göre yanlış yerlere k u r u l m a s ı y l a b i r k a ç kat d a h a a r t m ı ş t ı r . K o n y a ' d a sanayi tesisleri ş e h r i n k u z e y i n d e y o ğ u n l a ş m ı ş t ı r ( F o t o : 1). K o n y a ' n ı n h a k i m rüzgar y ö n ü k u z e y ' sektörlü o l d u ğ u n d a n sanayi t e s i s l e r i n d e n ç ı k a n kirli h a v a o l d u ğ u gibi şehir m e r k e z i n e t a ş ı n m a k t a d ı r .
e ) M o t o r l u T a ş ı t l a r d a n K a y n a k l a n a n K i r l i l i k
Trafiğe ç ı k a n m o t o r l u t a ş ı t l a r d a n k a y n a k l a n a n h a v a kirliliğinin t o p l a m kirlilikteki p a y ı n m g ü n ü m ü z d e % 5 0 ' l e r i aştığı göz ö n ü n e a l ı n ı r s a n e d e r e c e ö n e m l i o l d u ğ u o r t a y a ç ı k a r . - . K o n y a m e r k e z i n d e trafiğe kayıtlı 229.428 a r a ç t ü r ü t e s p i t e d i l m i ş t i r ( T e m m u z 1995). Bunun 1 0 0 . 0 0 0 ' n i n i n trafiğe çıktığı d ü ş ü n ü l ü r s e çevreye b ı r a k a c a ğ ı ekzoz kirleticileri ( C O , C O 2 , N O 2 . N 2 , P b . vb.) havaya t o p l a m 40.464 t o nAl e m i s y o n b ı r a k a c a ğ ı h e s a p l a n m ı ş t ı r4.
HAVA K İ R L İ L İ Ğ İ N İ N K O N Y A ' D A K İ D U R U M U
H a v a kirliliği p a r a m e t r e l e r i n d e k ü k ü r t d i o k s i t (SO2 ) ve diğer p a r t i kül m a d d e l e r i n i n g ü n l ü k , aylık ve yıllara g ö r e d e ğ e r l e n d i r m e l e r i K o n y a ' d a 1986 y ı l ı n d a n b u y a n a y a p ı l m a k t a d ı r . S o n o n yıl i ç i n d e (1986-1995) K ü k ü r t d i o k s i t (SO2) m i k t a r l a r ı 1989-1990, 1 9 9 0 - İ 9 9 1 , 1993-1994 y ı l l a r ı n ı n kış m e v s i m i n d e sınır d e ğ e r l e r i n i n ü z e r i n e çıktığı tespit e d i l m i ş t i r ( T a b l o : 1, Şekil: 3 )5. T a b l o : I- K o n y a ' d a Hava Kirliliğinin Kış D ö n e m i Ortalamaları ( E k m - M a r t ) . Yıllar S02 Duman M>r/m3 pgr/m3 1986-87 185 115 1987-88 138 61 1988-89 190 .91 1989-90 308 104 1990-91' 363 133 1991-92 197 96 1992-93 210 80 1993-94 251 97 1994-95 v 187 87 1995-96 186 73 Sınır Değerler 250 200
Şekil: 3-Konya il Merkezinin Hava Kirliliği
Kış Dönemi Ortalamaları Grafiği( 1 9 8 6 - 9 6 )
* KonyaValiMği İl Çevre Müdürlüğü 19%: Konya İli Hava Kirliliği R a p o r o ( l 9 8 6 -1996) . s. 9. Konya.
* K o n y a ' d a h a v a kirliliğinin s o n 10 yıllık seyri i n c e l e n d i ğ i n d e K ü k ü r t d i o k s i t ( S 0 2 ) d e ğ e r l e r i n i n 1990-1991 y ı l l a r ı n d a sınır d e ğ e r l e r i n i geçtiği, d u m a n m i k t a r ı n ı n ise sınır d e ğ e r l e r i n i n a l t ı n d a o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r ( T a b l o : 2 , Şekil: 4 ) .
Tablo: 2-Konya'da Hava Kirliliğinin
Yıllar A 2 par/m ' Osman Bgr/m3 1986 56 60 1987 109 47 1988 77 51 1989 147 67 1990 173 68 1991 177 76 1992 • 1# 52 m 1993 149 48 1994 128 57 1995 . 112 52 Sınır Değerler 150 150
Şekil: 4- Konya'da Hava Kirliliğinin Yıllar Arası Ortalama Seyri Grafiği (1986-95)
K o n y a ' d a h a v a kirliliğinin a y l a r a g ö r e d a ğ ı l ı m ı n d a k ü k ü r t d i o k s i t o r a n ı n ı n K a s ı m - M a r t a r a s ı n d a arttığı ( K a s ı m 196.6, Aralık 3 1 0 . 5 , O c a k 313.7, Ş u b a t 269.3 ve M a r t 140.1 u g r / m ), N i s a n - E k i m a r a s ı n d a ise d ü ş ü k o l d u ğ u g ö r ü l ü r ( N i s a n 5 3 . 3 , M a y ı s 3 4 . 3 , H a z i r a n 23.6, T e m m u z 26.9, Ağustos, 2 9 . 1 , Eylül 35.7, E k i m 52.1 u g r / m3) . Aynı d u r u m u d u m a n o r a n l a r ı n ı aylara göre s e y r i n d e d e g ö r m e k m ü m k ü n d ü r ( T a b l o : 3 , Şekil: 5).
T a b i p 3. Konya ti Merkezinin Hava Kirliliğini (Kükürtdioksit ve D u m a n ) Ayfera G ö r e Dağılımı (1986-1995) 1 4 1 1 ı V V V ı V ı ı V ı N ı X X X ı X H s o 2 313.7 2 6 9 . 3 i 4 0 . r 53.3 34.3 23.6 26.9 29.1 35.7 52.1 • 196.6 310:5 • DUMAN H !r /»3 ; m 86.5 S7.3 32.3 20.4 16.1 15.5 17.2 26.4 39.4 111.6 137.4
Şekil: 5- Konya İl Merkezinin Hava Kirliliği (Küktlrdioksit, D u m a n ) Aylara Göre Dağılımı
t
-S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R
Konya'daki hava kirliliğinin o r t a y a ç ı k m a s ı n d a iki Önemli faktör g ö z e çarpmaktadır. B i r i n c i s i doğal faktörler, ikincisi i s e b e ş e r i faktörlerdir. D o ğ a l faktörler o l a n coğrafi konum, r ö l y e f ve iklim unsurlarına müdahale y a p ı l a m a y a c a ğ ı için hava kirliliğinin ç ö z ü m ü b e ş e r i unsurlarda aramak daha akılcı o l a c a k t ı r . Konya'daki hava kirliliğinin a s g a r i l e r e ç e k i l e b i l m e s i için alınması gerekli ö n l e m l e r i ş ö y l e sıralayabiliriz.
D o ğ a l g a z projesi için biran ö n c e h a r e k e t e g e ç i l e r e k projenin g e r ç e k l e ş t i r i l m e s i sağlanmalıdır.
Yeşil alanların artırılması için a ğ a ç l a n d ı r m a ç a l ı ş m a l a r ı n a hız verilmelidir.
M e s k e n v e s a n a y i t e s i s l e r i n i n i n ş a s ı n d a v e y e r s e ç i m i n d e ö n c e yörenin meteorolojik ve morfolojik özellikleri dikkate alınmalıdır.
M e s k e n v e işyerinde kalorifer s i s t e m i n e g e ç i l e r e k sıvı yakıt kullanılmalı, kalorifer s i s t e m i o l m a y a n yerlerde duman, S 0 2 oranı düşük,
kalorisi yüksek kömürlerin kullanılması t e m i n edilmelidir.
G ü n e ş enerjisinden yararlanma imkanları yaygınlaştırılmalıdır.
M e v c u t endüstri kuruluşlarının kullandıkları enerji ve yakıtlarda uygun olanlarının s e ç i m i s a ğ l a n m a l ı , kaloriferli binaların t e s i s l e r i standartlara uygun hale getirilmelidir.
E g z o z gazlarının ç e v r e y e zararlarını ö n l e m e k için periyodik bakımlar yapılmalıdır.
U l a ş ı m d a toplu t a ş ı m a ö z e n d i r i l e r e k hafif raylı s i s t e m trafiğin y o ğ u n olduğu güzergahlara uygulanmalıdır.
S i s l i ve kapalı havalarda ö z e l araçların trafiğe çıkışları d e n e t i m altında tutulmalıdır.
F A Y D A L A N I L A N K A Y N A K L A R A K Y O L , İ . H . - J 9 4 4 ; T ü r k i y e ' d e B a s ı n ç , R ü z g a r l a r ve Yağış Rejimi., T ü r k Coğr. D e r g . sayı:5-6, İ s t a n b u l . A Y F E R , L . - S A Ğ D A Ş , Z . - 1993: K o n y a ' d a K e n t l e ş m e v e K e n t l e ş m e S o r u n l a r ı . , S.Ü., İktisadi ve İ d a r i Bil. F a k , İ ş l e t m e Böl., K o n y a . I B A Y K U T , F . - Aydın, A - B A Y K U T , S.-1984: Ç e v r e S o r u n l a r ı v e K o r u n m a . , j s t . Ü n i v . Yay . N o : 3449, M ü h . F a k . Yay. N ö : 7 3 , İ s t a n b u l . İ N A N , N . - I 9 8 8 : K o n y a O v a s ı ' n ı n İ k l i m i . , S.Ü., Sos. Bil. E n s t . ( B a s ı I m a m ı ş D o k t o r a T e z i ) , K o n y a KARA A S L A N , T . - 1 9 9 1 . K o n y a ' d a Ç e v r e P r o b l e m l e r i n i n Başlıca S e b e p l e r i . , S . Ü . E ğ i t i m F a k . D e r g . s.5, K o n y a .
S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A.-1986-87: K o n y a ' n ı n İklim Özellikleri., İ s t . Ü n i v . Ed. F a k . Coğr. Böl. Coğr. D e r g . s. 2, İ s t a n b u l .
T . C . K o n y a Valiliği İ l Ç e v r e M ü d ü r l ü ğ ü - 1 9 9 3 : K o n y a İli H a v a Kirliliği R a p o r u ( Y a y ı n l a n m a m ı ş R a p o r ) , K o n y a .
T . C . K o n y a Valiliği İl Ç e v r e M ü d ü r l ü ğ ü - 1 9 9 6 : K o n y a İli M e r k e z i n i n H a v a Kirliliği R a p o r u , ( 1 9 8 6 - 1 9 9 6 ) , K o n y a .
