COĞRAFYA BÖLÜMÜ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ
COĞ 103 – Matematik Coğrafya
Dr. Öğr. Üyesi Harun Reşit BAĞCI
Bu ders sunumu, eğitim maksadıyla Dr. Öğr. Üyesi Harun Reşit BAĞCI tarafından hazırlanmıştır. Hiçbir ticari amacı yoktur. Kullanılan
görsellerden alıntı olanların kaynağı sunumda belirtilmiştir.
COĞ 103- Matematik Coğrafya 7. Hafta
2
Haftalık Ders İçeriği
• Meridyenler
• Yerel Saat – Ulusal Saat Kavramları
• Dünya’nın Hareketleri
• Rotasyon (Dünya’nın Günlük Hareketi)
• Ufuk Düzlemi
3
Meridyenler ve Özellikleri
• Dünya’yı boyuna kestiği varsayılan çizgilere meridyen adı verilir. Dünya’nın dönüş hızı ve şekli dikkate alındığında her meridyen 1° lik açıya denk gelmektedir.
• İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakika olup Dünya’ nın her yerinde aynıdır. Ancak iki meridyen arasındaki mesafe ekvatorda 111 km iken kutuplara doğru gidildikçe daralır.
Buradan hareketle iki merkezin üzerinden geçen meridyen sayısı eşit olsa bile enlemleri farklıysa yüzölçümleri de farklı olur.
• Londra’nın güneyinde yer alan Greenwich kasabasından geçen meridyen 0, başlangıç meridyeni olmak üzere 180 i’doğuda 180’i batıda toplam 360 adet meridyen yayı bulunur.
• Dünya’nın şekline bağlı olarak meridyen yayları kutup noktalarında birleşerek birbirlerini 360 ° tamamlarlar. Bir meridyeni 360 ° tamamlayan(tam arkasından geçtiği varsayılan) diğer bir meridyene o merdiyenin antimeridyeni denilir.
• Bir meridyenin antimeridyeni bulunurken meridyen derecesi 180’e tamamlanır ve yönü zıttıyla değiştirilir.
• Örneğin 45° Doğu meridyeninin anti meridyeni 135° Batı meridyenidir.
4
Yerel Saat Kavramı
• Dünya’nın şekli ve kendi ekseni etrafındaki dönüşü yerel saat kavramını ortaya çıkarmıştır.
• Dünya’nın şekline bağlı olarak Dünya’nın tamamı güneşi aynı anda göremez. Dünya’nın bir yarısı aydınlık iken diğer yarısı karanlıktır. Dünya üzerinde aydınlık ve karanlık olan yerleri birbirinden ayıran çizgiye aydınlanma çemberi adı verilir.
• Aydınlanma Çemberi eksen eğikliğine bağlı olarak yıl boyunca kutup daireleri ile kutup noktaları arasında yer değiştirir.
Görsel Kaynağı:
https://www.yenisafak.com/
ekinoks-nedir-21-mart- ilkbahar-ekinoks-durumu- hakkinda-bilgiler-h-2631974
5
Yerel Saat Hesaplamaları
• Dünya’nın çapı ve kendi ekseni etrafındaki dönüş hızına bağlı olarak Dünya her 4 dakikada 1°’lik dönüş yapar.
• İşte bu duruma bağlı olarak meridyenler oluşturulmuş ve zaman, saat kavramı ortaya çıkmıştır. İki meridyen arasındaki zaman farkı Dünya’nın her yerinde 4 dakika olarak hesaplanmaktadır.
• Bir yerde Güneş’in ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saat yerel saat olarak tanımlanır.
• Dünya’nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesine bağlı olarak yerel saat doğuda ileridir. Yani güneş doğudan doğar batıdan batar.
Görsel Kaynağı:
https://www.sohbetche.net/wp-
content/uploads/2014/02/Meridyenler-paraleller.jpg
6
Ulusal Saat
• Dünya’da uluslararası ilişkilerin düzenlenmesi, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin zamansal açıdan yürütülebilmesi maksadıyla ulusal saat dilimleri oluşturulmuştur.
• Bu sistemde Greenwech başlangıç meridyeni olarak kabul edilmiş ve Dünya 15’er meridyenlik aralıklarla 24 saat dilimine bölünmüştür.
Görsel Kaynağı:
https://www.bilgenc.com/yerel-saat-konu- anlatimi/
7
Çözümlü Örnekler
Aşağıdaki cümlelerin karşısına bunların hangi konumun sonucunda ortaya çıktığını yazınız.
• Türkiye’de dört mevsimin yaşanması ………
• Türkiye’de aynı anda dört mevsim özelliklerinin yaşanması ………
• Türkiye’de 2. ve 3. saat dilimlerinin kullanılması ………
• Türkiye’nin batısından doğusuna doğru sıcaklığın azalması ………
• Adana’nın Samsun’a göre daha sıcak olması ………
• Türkiye’de gerçek uzunluk ile kuş uçuşu uzunluk arasındaki farkın fazla olması ………...
8
Çözümlü Örnekler
Yandaki koordinat sisteminden faydalanarak aşağıdaki boşlukları doldurunuz a) I ve II arasındaki kuş uçuşu uzaklık ………….…. km’dir.
b) I ile IV arasındaki yerel saat farkı ………. dk' dır.
c) Kalıcı kar sınırı ….……. en yüksek, ……….… ise en düşüktür.
d) Tarih değiştirme çizgisine en yakın olan …………. numaralı merkezdir.
e) Gece ile gündüz arasındaki zaman farkının en fazla olduğu yer …….…….. en az olduğu yer ise
………….’dır.
f) III numaralı merkez ……..….. saat diliminde yer almaktadır.
g) Ekinokslarda cisimlerin gölge boyunun en kısa olduğu yer …….……‘dır.
Hareketin adı Tanımı Süresi Sonuçları Eksantrisiti Yörünge şeklinin elipsle
daire arasında değişimi
100.000 yıl/
400.000 yıl
Uzun süreli sıcaklık değişimi
Oblikiti Eksen eğikliğinin değişimi
41.000 yıl Uzun süreli sıcaklık değişimi
Presesyon Yer ekseninin uzayda kesik koni oluşturması
26.000 yıl Uzun süreli sıcaklık değişimi
Nutasyon Presesyon sırasında oluşan eksen salınımı
18 yıl Etkileri belirgin değil
Revulusyon Dünyanın Güneş etrafında dönmesi
1 yıl Mevsimlik sıcaklık değişimi
Rotasyon Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi
24 saat Günlük sıcaklık değişimi
9
Dünya’nın Uzaydaki Hareketleri
10
Dünya’nın Uzaydaki Hareketleri: Rotasyon
• Dünya’nın kendi ekseni etrafında yapmış olduğu, 24 saate tekabül eden 360°’lik dönüş hareketi rotasyon veya Dünya’nın günlük hareketi olarak tanımlanır.
• Dünya’nın kendi ekseninde batıdan doğuya doğru gerçekleştirdiği bu hareketin sonucunda;
• Gece ve gündüz birbirini izler.
• Zaman ve yerel saat, yön kavramları ortaya çıkmıştır.
• Güneşin ufuk düzlemindeki yükseltisi gün içinde değişir.
• Günlük sıcaklık farkları oluşur.
Gölge boyları gün içinde değişir.
• Coriolis etkisine bağlı olarak rüzgarların yönünde sapmalar meydana gelir, okyanuslarda halkalar oluşur.
Görsel Kaynağı: https://www.cografyaci.gen.tr/dunyanin-kendi- ekseni-etrafindaki-hareketi/
11
Güneş’in Ufuk Düzlemindeki Konumu ve Değişmeleri
Görsel Kaynağı:
http://ogmmateryal.eba.gov.tr/panel /SoruTest.aspx?Id=6&p=30&t=css
• Güneş’in doğuşundan batışına kadar gökyüzünde izlemiş olduğu yol ufuk düzlemi olarak tanımlanır.
• Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak güneşin ufuk düzlemindeki konumu gün içinde değişir. Bu durum sıcaklık ve cisimlerin gölge boyunu etkiler.
• Gün içinde Güneşin ufuk düzleminde en yüksek noktaya ulaştığı an öğlen vaktidir.
• Bir yerde gün içinde Güneş’in ufuk düzlemindeki açısına bakarak yerel saat hesaplamaları yapmak mümkündür.
