Adli Tıp Bülteni
BİLGİNİN PAYLAŞIMI VE BİLİMSEL ETKİNLİĞİN BELGELENMESİ
Serpil Salaçin
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı
" P a y la ştık ça a r t a n , ç o ğ a l a n, g ü ç l e n e n ü ç şey ; bilgi, sev g i v e n e ş e d ir ."
A n o n im
B u yazının yazarı aldığı eğitim türü ve p ro fe sy o n el b ilg i b irikim in in k ap sam ın d a ana alan ı o larak yer alm ayan, h iç d e y etk in olm ad ığı b ir ko n u d a bilim fel sefesi tartışm ası y ap m ak am acın d a değildir. Y azı, g e n ç m e slek taşlarım ızın bilgi birikim im iz ve d e n e yim lerim ize katkılarını y ü rek len d irm ek dileği ile k a lem e alınm ıştır. A m acı b ilim sel etk in lik lerin ürünü o lan b ilg i tü rünü n çağım ızd a g e n e l geçerliliğ in i k o ru yan ö z e llik le rin e ve eld e ed ilişin d e şim dilik v a z g e ç e m e y eceğ im iz y ö n tem le rin e d eğin m ek tir. Ayrıca bu y azıd a uğraş alan ım ıza y ayg ın olarak b ir türlü k ata m adığım ız g e n e l g e ç e r y ö n tem le rin bazı b a sa m a k la rına d eğ in ilecek tir.
B ilgi, y aşam ım ızd a p ay laştık ça artan, ço ğ a la n ve g ü çlen d iğ i s ö y le n e n ü ç kavram d an biri olarak tanım lanıyor. A ntik ça ğ d a n gü n ü m ü ze b ilim ciler (s c ie n tists) ve bilim fe lse fe cile ri b ilg in in tanım ını, ö z e llik le rini ve ko şu lların ı tartışm aktadırlar. Tartışılan çağa, k onu ya ya da tartışıldığı ü lk en in ö ze llik le rin e, to p - lum ların o zam an k esitin d ek i sosyal norm larına ve kültürel d eğ e rlerin e g ö re farklı y ak laşım lar serg ile m ek ted irler. B ilim tarih in e m eraklılarım ız bu tartış m alard aki y ak laşım lard an v e farklılıklarınd an h a b e r lidirler.
B ilgi b eş duyu m uz aracılığı ile yaşad ığım ız evren, d ünya, insan ve to p lu m la ilgili d uyu m sadığım ız basit g ö zlem lerim izd ir. Ama bu b asit g ö z le m le r yaşad ığı m ız dünyayı, insanı, toplu m u an lam am ıza yetm ez. Aklım ızı ku llan arak , b a z en de hayal gücü m ü zü k ata rak d uyu m sadıklarım ızı anlam aya çalışırız. Ç evrem iz ile ilgili b ilg i ed iniriz. İn san lığ ın v arolu şu n d an b u y a na ed ind iği bilg ileri ku llan arak yaşam ım ızı sürdü rü rüz. B u n ların ço ğ u d ü zen li ve g ü v en ilir nitelikte g e r ç e k bilgilerdir. B azıları da b ilim sel b ilg ilerin çağlar b oy u to p lu m larca içselleştirilm iş ve gen elleştirilm iş türleridir. İn san v aro lu şu n d an bu y an a kendini, y a şa dığı çev rey i v e ev ren i m erak etm iş, an lam ak istem iş tir. G ü n lü k y aşam ım ızd a v e m e sle k uğraşım ızda ku l landığım ız h er bilgi b in le rce yıllık bilgi birikim inin ayık lan arak g ü n ü m ü ze kad ar ulaşm ış olanlarıdır.
B ilim sel e tk in lik leri b ire y sel d oğaları gereğ i y a şam b içim i o larak seçm iş o lan b ilim cilerin tüm in san lık tarih in d e sınırlı say ıd a old u ğu b ilin m ek ted ir. B i lim sel etkin lik, bilgi ü retm ek y ad a ü retm e çab ası için d e olm ak b azıların ın fark ın d a olm ad an seçtiğ i uğ raş alan ın ın özelliğ i old u ğu ü lk em izd e v e dünyada b ilin e n b ir g e rçek lik tir. H angi k ay n ak tan gelirlerse g e lsin le r b ö y le sin e b ir uğraş alan ı için d e o lan lar bir dizi sistem atik u ğraşı g erçek le ştirm ek ted irle r.
B u uğraş tü rünü n b a sa m ak ların a şö y lesin e bir g öz atm akta y arar old uğu k an ısın d ayım . M erak, anlam a ve ö ğ ren m e isteği ile b aşlay ıp sistem atik d üşü nm e y ö n tem le rin d e n so n ra ş e k ille n e n b ir soru cü m lesi ile b aşlıyoru z işe. Son ra soru m u zu y a n ıtla y a b ile ce k b il gilerin varlığını araştırıyoruz. G ü n ü m ü zd e insanlığın varolan bilgi b irik im in e u laşılm asın ı sağ la y a b ile cek ö y le sin e g en iş ve kap sam lı k ay n ak sistem leri var ki !. B u aşam ad a, b elk i b ir ço ğ u m u z yola çıktığım ız so ru nun y an ıtın ı b u lu yoru z. E tkin liğim izin bu b ölü m ü b ilgi birikim im izi artırıyor. D aha d erin ya da daha ç o k bizim y aşad ığım ız çe v re n in ö n ce liğ i olan yeni soru lara y ö n e ltiy o r bizi. T e k ra r bilgi kaynaklarına ulaşıyoru z. M erak ettiğim iz kon u d a, soru m u za yanıt arark en g id e re k b iraz d aha b ilg ilen m ey e ve bilim fe l sefecilerin in b ilim sel e tk in liğ in ilk b asam ağ ı b ilim sel d ü şü n m en in ö n e rm e evresi için ö n koşu l dediği "doğru" ö n e rm e le re varm aya çalışıyoru z.
M erak ettiğim izin n e o ld u ğ u n u ve nasıl old uğu nu ortaya k o y m a ça b a m ız e tk in liğ in ik in ci evresin i o lu ş turuyor. B u ev re araştırm a y ö n tem in in seçilm esid ir. Ç alışılan alan , y an ıtlan m ası isten e n so ru n u n türü ve d aha b ir ç o k d eğ işk en bu y ö n tem i s eçm em iz d e b ize yol gösteriyor. A raştırm a yö n tem im iz, b ilim sel y ö n te m in k oşu lların ı içerm elid ir. Am a, hangi b ilim sel y ö n tem? Bilim fe ls e fe s in e m erak saran m eslek taşlarım ız b ilim sel y ö n tem tartışm aların d an ve tü rlerin d en de haberlid irler.
B u aşam a g ö zle m (d e n e y ), y aratıcı im gelem ve m antıksal çık arım o la ra k tanım lanm aktad ır. B u ö ğ e leri içere n b ir etk in lik , b ilim sel etk in liğ in sın am a- y a
Cilt 4, Sayı 1, 1999
n ılm a-sın am a sü recin i içere n b ir p ro b lem çö z m e e t kinliği olacak tır. B ö y le c e b ilim sel y ö n tem in y o k lan a- bilirlik özelliğ i v e y o k lan arak ilerleyebilirle ö zelliğ i g e rçe k le şe ce k tir. D iğ e r taraftan h er b asam ak ta g ö z lem sel d en ey im için ö n g ö rü le n m atem atik sel m o d e l lerin kullanım ı g ü v enilirliğ i artıracaktır. B u n u n yanı sıra e ld e e d ilen v e rile r arasınd aki ilişkileri a çık lam a ya y arayacak m atem atik sel y ö n tem le rle b ir çıkarım a, so n u ca varılacaktır. Y ö n te m in e uygun ü retilen ve d e n e tle n e re k b e lg e le n e n bilgi b ilim sel bilgi n ite le m e si ne uym aktadır. B ilim sel bilgi ü retm e çab aları da b i lim sel etk in lik o larak tanım lanm aktad ır.
B ilim sel e tk in lik le r önyargı ve d ogm alard an uzak, eleştirel d ü şü n cey e açık , e tk ileşim e açık, y e n ile n m e gücü o lan b ilg iler üretir. B ir ça b a ile olu ştu ru lan her ürün d eğerli olab ilir. B ilgi olarak tan ım lan ab ilm esi ç o k d aha uzu n e v re le rd e n g e çm e sin i g e rek tirm ek te dir. B e lg e le m e , e ld e k i verilerin paylaşım ı ve eld e e d ilen b ilg in in tartışm aya açılm ası g e n e l kabul g ö r m esi d iğer b asam ak ları oluştu rm aktadır. B ilim sel e t kin lik lerle d eğ işm ez d oğru lar eld e ed ilem ez. T artışı labilir, g eliştirileb ilir, g ü çle n e b ilir ya da re d d e d ileb i lir çıkarım lar e ld e edilir. B ilim sel y ö n tem le e ld e e d il miş, bu gü n b iz e en d oğru gibi g e le n b ir bilgi b ir sü re son ra yerin i b ir b a şk a sın a b ırak acak tır. B u bilim in ken d i y ap ısın d an , d in am iğ in d en kay nak lanm aktad ır.
B ilgi p aylaşm a yolları b ilg in in tü rüne g ö re farklı lıklar g ö sterm ek ted ir. B ilgi p ay laşım ı e tk en ya da e d ilgen d e o la b ilm ek ted ir. A n cak , bilgi o larak tanım la n a b ile ce k b ir çık arım ın e ld e ed ilm e y ö n tem in e, b u nu eld e e d e n le r c e d uyu lan g ü v en sizlik paylaşım ı farklı alanlara kayd ırm aktad ır. İz le n e n bu g e rçe k uğ raş alanım ız için kaygı u y an d ıracak boyuttadır. B ilgi p aylaşım ınd an alan ım ızın işlevsel o larak yarar sağ la m asını e n g ellem e k te d ir. B ir ça b a n ın ü rünlerinin da- nışm anlı b ir d ergid e y ay ın lan ab ilm esi bu ev relerd en y aln ızca ilki o labilir. D ah a g e çm e si, y e tk in leşm esi g e re k e n b irço k e v re le r olacak tır. Adli B ilim ler uygu lam alı bilim alan ların d an biri o larak tan ım lan m ak ta dır. D isip lin ler arası işbirliği ile yararcı (p rag m atik ) so n u çla r e ld e e d ile b ile c e k nad ir bilim alanların d an biridir. D iğ er taraftan ü lk em izd ek i k on u m u ve k a p sa mı ile ilgili d e so rg u lan an b irço k yön ü vardır. B u n la rın ço ğ u h e n ü z tartışm a o la n ağ ı dahi b u lam am ış, y ü k sek sesle k o n u şu lam am ıştır. B ö y le sin e b ir alanda b ilim sel y ö n te m le e ld e ed ilm ey e çalışılan bilgilerin b e lg e le n m e e v re sin d e , b ilim sel so rg u lan m aların a
ö n e m v erilm esin in b irey leri ve to p lu m u etk ile m e sü reçleri g e rçe k te n h e y e c a n v e rici g e liy o r b an a.
T ü m b u n lara rağ m en nasıl o lu y o r da b ilim sel y ö n tem lerle g e rçek leştirild iğ i sav lan an çab aların ü rü n le rinin d an ışm an sız b ir d erg id e yayın lan m ası b ilim sel b e lg e le m e y ö n tem i o la ra k algılan ab iliyo r. Aynı alan da çalıştığım ız m eslek taşlarım ızla dahi p aylaşm aktan k end im izi alık o y ab iliy o ru z. Eğer, p ay laşılan b ir ürü nü o rtaya k o y m a k a m a cın d a d eğil isek n e d en üretiyoruz? D an ışm an lı d erg ilerin d anışm a ku ru lların da y er alan k ıd em li a k ad em isy en lerim iz g e n ç m e s le k ta ş la rım ız ın , s o rg u la d ığ ı y ad a y a n ıt arad ığı so ru lara b ilim sel y ö n te m le rle sın ay ıp çö z ü m le n m e sin e y ö n g ö ste rm e g ö rev i ü stlen d ik lerin in b ilin cin d ed irler. E leştirel g ö z le b u b ak ış açısı ile d eğ e r lend irilm iş b ir b ilim sel e tk in lik b e lg e sin in d üzeltm e ön e risi y azara d a n ışm an ın tam am en g ön ü llü b ilim sel d esteğid ir. A ncak b ilim sel d ü şü n m e y ö n tem in i içsel- leştirem ed iğ im iz d e bu tür eleştirileri b irey sel olarak alg ılayarak ü rünü m ü zü b ilim sel platform d a tartış m aya a çık bilgi olm a n ite liğ in d e n uzaklaştırırız. KAYNAKLAR
1. Yıldırım C. Bilim Felsefesi. Remzi Kitabevi. İstanbul, 1979.
2. Wagner C. Doğa Bilimsel ve Teknik Araştırma Yöntemleri. Değişim Yayınları. İstanbul, 1984. 3. Ströker E. Bilim Kuramına Giriş. Ana Yayıncılık.
İstanbul, 1990.
4. Yıldırım C. Bilim Tarihi, Remzi Kitabevi, 4. Baskı, İstanbul, 1994.
5. Batuhan H. Bilim ve Şarlatanlık. Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı. İstanbul, 1995.
6. Kuhn TS. Bilim sel Devrinılerin Yapısı. Alan Yayıncılık, 4. Baskı. İstanbul, 1995.
7. Chalmers A. Bilim Dedikleri. Bilimin Doğası, Statüsü ve Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Vadi Yayınları, 3. Baskı. İstanbul, 1997.
8. Barzan J., Graff HF. Modern Araştırmacı. Tübitak, Popüler Bilim Kitapları. 6. Basım. Ankara, 1998. 9. Bozkurt N. 20 Yüzyıl Düşünce Akımları Yorumlar
ve Eleştiriler. Sarmal Yayınevi, 2. Baskı. İstanbul, 1998.
10. Bozkurt N. Bilimler Tarihi ve Felsefesi. Sarmal Yayınevi. İstanbul, 1998.
11. Yıldırım C. Bilim Tarihi. Remzi Kitabevi, 6. Baskı. İstanbul, 1999.
