Özet
21.yüzy›l›n sa¤l›k bak›m sistemi, güvenli, bilimsel verilere dayanan bir sa¤l›k hizmeti sunan, hastalar›n kiflisel seçim, gereksinim ve de-¤erlerine sayg› duyan, zaman kayb› yaratmayan, niteli¤i kiflisel özelliklerden dolay› de¤iflmeyen bir hizmet sistemi olarak tan›m-lanmaktad›r. Türk sa¤l›k hizmeti sunum sistemi, bu özelliklere ka-vuflabilmek için bir yenilenme ve de¤iflim süreci geçirmelidir. Sistem olmak, araflt›rma ve e¤itim ile donanm›fl insan gücünün varl›¤›n› gerektirir. Birincil sa¤l›k bak›m›n›n insan gücü olan aile he-kimleri, yukar›da an›lan bu de¤erleri uygulamaya koyabilecek bir yeterli¤e sahip olmal›d›r.
Bu amaçlara ulaflabilmek için, aile hekimlerinin eylem plan›, ayn› de¤erleri paylaflan örgütlerin ve di¤er partnerlerin kat›l›m› ile, de-¤iflen sa¤l›k sistemi çerçevesinde hastalar›n ve toplumun gereksi-nimlerini karfl›lamak üzere süreklilik göstermelidir. Prati¤e dayal› araflt›rmalar yap›lmal›, birinci basamak sa¤l›k hizmetlerinin özel, kamusal ve akademik kurulufllar›nda verilmesi desteklenmeli, kli-nikçilere yaflam boyu ö¤renme süreci içinde profesyonel geliflim imkan› sa¤lamal›d›r.
Bu yaz›n›n amac›, birincil sa¤l›k bak›m›n›n iyileflmesi ve disiplinimi-zin geliflmesi için gereken planlamalar› tart›flmakt›r.
Anahtar sözcükler:Aile hekimli¤i, gelecek planlar›, yenilikler
Summary
The 21st century’s health care system is defined as a system that provides safe, scientific data based health service, respectful to patient’s individual preferences, needs and values, avoiding waste of time, and that does not vary in quality because of personal characteristics. The Turkish health care system must undergo an innovation and transformation period to cover these identities. Being a system implicates the existence of manpower illuminated with education and research. Family physicians who are the man-powers of primary health care must have the competency to put in practice the previously defined values.
In order to reach these objectives, the activity plan of family physi-cians, with the participation of organizations and other partners that share similar values should continue to meet the needs of patients and society in a changing health care environment, pro-vide practice based research, promote the delivery of primary health care services both in private, governmental and academic health centers and provide professional development opportuni-ties to clinicians with a lifelong learning method.
The aim of this paper is to discuss the plans necessary to promote better primary health care services and to improve the family medicine discipline.
Key words:family medicine, future plans, innovations
PLANS FOR THE FUTURE OF FAMILY MEDICINE IN TURKEY
Pemra C. Ünalan1, Arzu Uzuner2
Türkiye’de Aile Hekimli¤inin
Gelece¤ine Yönelik Planlar
“Kap›y› çalan kimdir, Aç bakay›m gelen kimdir, Yaram derine düfltü Belki gelen hekimdir.”
Halk türküsü
1) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, ‹stanbul; Aile Hekimli¤i Uzman›, Yard. Doç. Dr. 2) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, ‹stanbul; Aile Hekimli¤i Uzman›, Uzm. Dr.
T
arih boyunca gelmesi umutla beklenen hekimdenis-tenen, ac›lar› dindirmesi, hastal›klar› iyilefltirmesi ol-mufltur. Sonra bu beklentiye insan ve toplum sa¤l›¤›-n›n korunmas› kavram› da eklenerek hekimin görevleri, ki-fliselden toplumsala, sa¤alt›mdan korunmaya kadar
geniflle-yerek ça¤dafl t›p biliminin hedefleri oluflmufltur. Bu kapsam-l› sa¤kapsam-l›k hizmeti beklentisi, en belirgin olarak "genel t›p" alan›nda çal›flan birinci basamak hekimlerine yöneliktir. Ai-le Hekimi, birincil sa¤l›k bak›m› hizmetAi-lerinde görev almak üzere, t›bbi bilgi ve deneyim edinen ve beceri gelifltiren he-Türk Aile Hek Derg 2005; 9(1): 37-40
Derleme | Review
2005 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli¤i Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD)'a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Medya taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 2005 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul.
kimdir. Türkiye’de, bu birikimin sa¤lanabilmesi için yarat›-lan bir oyarat›-lanak da "aile hekimli¤i uzmanl›k e¤itimi"dir.
Bu yaz›, disiplinimizin tan›mlad›¤› ilkelere uygun bir hekimlik uygulamas› için gelifltirilecek noktalar› belirleme-yi amaçlam›flt›r.
Aile hekimli¤i konusunda geldi¤imiz noktada elimizde pek çok f›rsat vard›r. Bunlar›n ço¤u iyi kullan›lm›fl ve afla-¤›da s›ralanan güçlü taraflar›m›z oluflmufltur.
• Aile hekimli¤i devlet ihtisas kurumlar›nca bafllat›lan bir uzmanl›k program› olmufltur.
• 1993’ten itibaren YÖK’ün tavsiye karar›yla üniversite-lerde aile hekimli¤i anabilim dallar› kurulmaya bafllan-m›flt›r.
• Böylece, aile hekimli¤inin bir sa¤l›k hizmetleri finans-man modeli olmad›¤›, aile hekimli¤i disiplininin yürütü-cüleri taraf›ndan, politika, bürokrasi ve bilim çevreleri-ne anlat›labilmifltir.
• Aile hekimli¤i anabilim dallar›n›n, alan›n görev tan›m›-n›, sorumluluklar›, e¤itim özellikleri ve içeri¤i ile bilim-sel verilere dayanarak ortaya koymas›yla oluflturulan ya-pay kavram kargaflas› ortadan kald›r›lm›flt›r.
• Aile hekimli¤i anabilim dallar›m›z›n pek ço¤u mezuni-yet öncesi t›p e¤itiminde t›p ö¤rencileri ile hekimlik pra-ti¤inde s›k karfl›lafl›lan sorunlara yönelik bir birinci ba-samak yaklafl›m›n› tart›flmaktad›rlar. K›sacas›, t›p ö¤-rencisi birincil sa¤l›k hizmeti sunarken gerek duyaca¤› bilgi, beceri ve deneyimi kazand›racak bir bak›fl aç›s› sunulmaktad›r. Bu bak›fl›n yayg›nlaflt›r›lmas›, birinci ba-samak hekim olmay› özendirecek ve ulusal sa¤l›k gerek-sinimlerimizin karfl›lanmas› umudu do¤acakt›r. • Anabilim dallar›, disiplinin temel niteliklerini ülke
ko-flullar›na uyarlayan ortak e¤itim programlar› olufltur-mufllard›r.
• Anabilim dallar› ve uzmanl›k derne¤imizin katk›lar›yla "birinci basamak uzmanl›¤›"na geçifli kolaylaflt›racak e¤itim programlar› oluflturulmufltur. Bu, birincil sa¤l›k bak›m› hizmeti sunan çok say›da hekim için mesleki ge-liflim yolunun aç›lmas› demektir.
• Bilimsel çevresinin oluflmas›yla beraber, aile hekimleri kendi çal›flma alanlar›ndan toplad›klar› verilere dayanan araflt›rmalar yapm›fllard›r. Birinci basamak uzmanlar›na yönelik uluslararas› toplant› ve kongrelerin izlenmesi, ulusal kongrelerimizin düzenlenmesi de araflt›rmalara ivme kazand›rmaktad›r.
• Aile Hekimli¤i Dergisi 1997 y›l›ndan beri yay›n haya-t›ndad›r ve giderek artan kat›l›mlarla varl›¤›n› sürdür-mektedir.
• Aile hekimli¤i uzmanlar›n›n bir k›sm› sa¤l›k oca¤› ve AÇ-SAP merkezi, bir k›sm› semt poliklini¤i, okul, iflyeri ve özel sa¤l›k kurulufllar›nda birincil sa¤l›k hizmeti sunmaya
bafllam›fl ve genifl kapsaml› hizmet, ekip anlay›fl›, sevk zinciri niteliklerini tafl›yan örnekler oluflturmufllard›r.
Gelece¤e Yönelik Beklentiler-Öneriler
Güçlü yanlar›m›z›n sürdürülmesi ve gelifltirilmesinin yan›s›ra birincil sa¤l›k hizmetlerinin daha nitelikli, yararl›, etkin, adil, insanc›l ve yayg›n sunumu için yeni planlar ya-p›lmal›, öneriler sunulmal›d›r.1,2 Sadece Sa¤l›k Bakanl›¤›kadrolar›nda, 26.000’den fazla pratisyen hekim3 ve
5.700’den fazla sa¤l›k oca¤›4bulunan ülkemizin en büyük
beklentisi budur.
Aile hekimleri, hastalar› ve yak›nlar›n›n sa¤l›k hizmeti al›rken karfl›laflt›klar› sorunlar› iyi tan›mal›d›r. Çünkü gö-revlerinden biri de hastas›n›n sa¤l›k haklar›n›n savunuculu-¤unu yapmakt›r. Bu nedenle, toplumun bekledi¤i sa¤l›k hiz-metinin sunum modellerini gelifltirmek sorumlulu¤unu da tafl›maktad›r. Aile hekimli¤inin, önerilerine dayanak sa¤la-mak amac›yla, bu konuda yap›lm›fl araflt›rmalara h›z verme-si gereklidir. Böylece, yapaca¤›m›z her sa¤l›k öneriverme-sinin te-melinde, o konuda var olan durumu ele alan bilimsel arafl-t›rmalar›m›z yatacakt›r. Aile hekimli¤i kurumlar›n›n bafl-lang›çtan beri, "alanda, birincil sa¤l›k hizmet sunumu ile il-gili de¤iflkenlerin belirlenmesi" amac›yla araflt›rmalar plan-lam›fl oldu¤unu biliyoruz. Bu çal›flmalar içinde, niteliksel ve niceliksel araflt›rmalar birarada yürütülmeli, tamamla-nanlar makale haline getirilerek, sonuçlar›ndan yararlan›l-mal›d›r.5Aile hekimli¤inden, gelecekte kendi
uygulamala-r›na dayanan bilgiler üretmesi beklenmektedir.5
Birincil sa¤l›k hizmetlerinin sunumunu gelifltirmek amac›yla, araflt›rma, derleme ve ortak çal›flmalar›n üzerine yap›land›r›lacak olan etkinlikler 3 temel alanda toplanabi-lir:
1. T›p e¤itimi
2. Aile hekimli¤i uygulamas› 3. Sa¤l›k bak›m modeli
Araflt›rma ise her bir alan içinde ve o alana özgü olarak yeniden düflünülmelidir.
Uluslararas› kaynaklarda, örnek birinci basamak sa¤l›k hizmetleri organizasyonuna sahip ülkelerin de, halen aile hekimli¤inin yenilenmesi için uzun erimli projeler haz›rla-d›¤› görülmektedir.6-8Topluma ulaflan son ürün olan sa¤l›k
hizmetinin de¤iflen yaflam dinamikleri karfl›s›nda yeniden ve yeniden flekillendirilerek daha uygun hale getirilmeye çal›fl›lmas›, bu devinim içindeki hekimin de kendini güncel-lemesini gerektirir.
E¤itim, hekimin yetiflme süreci içinde ilk karfl›laflt›¤› ko-nu olmakla birlikte, bu yaz› hizmet suko-numuna ait hedefleri ve gerçeklefltirilmelerini ön planda ele almaktad›r. Çünkü hizmet beklentimiz e¤itimin içeri¤ini, o da e¤itim yöntemini
flekillendirecek ve ancak uygun e¤itimin sa¤lad›¤› uygula-malar planlad›¤›m›z gibi olabilecektir.
Aile Hekimli¤i Uygulamas›
Birinci basamakta sunulan hizmetin, sürekli, toplum yö-nelimli ve bütüncül olmas› beklenir.9Hekimin bu
beklenti-leri yerine getirebilmesi için prati¤ini paylaflaca¤› ve dan›-flaca¤› bir ekibe gereksinimi vard›r. Ekip çal›flmas› aile he-kimli¤inin vazgeçilmez unsurdur. Ekip halinde çal›flan sa¤-l›k kurumlar›n›n sürekli mesleki geliflim konusunda daha is-tekli olduklar› ve yine bu tip kurumlar›n, ald›klar› hizmeti-çi e¤itim sonras›nda davran›fl de¤iflikli¤i ya da yönetim be-cerileri edinmede daha etkin olduklar› gösterilmifltir.10
Has-ta ve yak›nlar›, sa¤l›kla ilgili sosyal ve politik çevreler, sa¤-l›k personeli, di¤er aile hekimleri ve di¤er dal uzmanlar›, bu ekibin üyeleridir. ‹letiflim, ve yönetim becerilerine sahip bir hekim, ekibin uyum içinde çal›flmas›n› güçlendirecektir. ‹letiflim becerileri kullan›larak yürütülecek bir hasta-hekim iliflkisi kurmak ve "hastay› anlamak", hizmet sunum plan›-n›, onun gereksinimleri do¤rultusunda oluflturmay› kolay-laflt›racakt›r. Böylece yap›lan hekimlik uygulamalar›, insan-c›l ve hasta merkezli olacakt›r.
Akademisyen aile hekimlerinin hizmet sundu¤u sa¤l›k merkezleri oluflturulmal›d›r. Bu merkezler, e¤itimle hizmeti buluflturan, e¤itim hedeflerine günlük pratik içinde yer ve-ren, birinci basamak uzmanl›k e¤itimini destekleyen, proje-lerin uyguland›¤›, hasta memnuniyetinin izlendi¤i mekanlar olacakt›r.11K›sacas› saha, laboratuvar›m›z olacak, en
önem-lisi de burada sürdürülen hekimlik uygulamalar› "rol mode-li" oluflturacakt›r.
Aile hekimli¤i hizmetinde süreklili¤in sa¤lanmas›, pra-ti¤e dayal› planlar›n yap›labilmesi için kay›t tutulmas› bü-yük önem tafl›r. Verilerin eksiksiz, ayn› düzende ve ayn› dil-le toplanabilmesi için günümüzün olanaklar›ndan yararla-nan, elektronik kay›t sistemi kurulmal›d›r. Kay›t sistemi ol-mayan bir kurumda, ekip çal›flmas› da oluflturulamaz. Sa¤-l›k Bakanl›¤› ve aile hekimli¤i çevreleri bu konu ile uzunca bir zamand›r ilgilenmektedir. Elektronik kay›t sisteminin oluflturulmaya bafllanm›fl olmas› çok önemlidir. Bir sonraki basamak bunun denenmesi ve yayg›nlaflt›r›lmas› olacakt›r. Elektronik kay›t konusu son derece günceldir. Amerikan Aile Hekimleri Akademisi de elektronik sa¤l›k kay›tlar› projesini ancak 2003 y›l›nda bafllatabilmifl, 2005’te her ofis-te bu sisofis-temin kullan›lmas› hedeflemifltir.2,12
T›p E¤itimi
T›p fakültesi ö¤rencilerinin birincil sa¤l›k hizmetlerinin sunumu konusunda bilgi, beceri ve tutum gelifltirmeleri sa¤-lanmal›d›r. T›p ö¤rencilerinin, birinci basamak uzmanl›¤›na özendirilmesi ülkemizin sa¤l›k problemlerinin çözümü
aç›-s›ndan flartt›r. Bu amaçla, genel t›p dallar›n›n ö¤rencilere daha erken s›n›flarda tan›t›lmas› sa¤lanabilir. T›p ö¤rencisi-nin, fakültenin ilk s›n›flar›nda sahaya dönük uygulama ya da e¤itim almas›n›n bu alanda çal›flma karar›n› olumlu yön-de etkiledi¤i gösterilmifltir.13 Bu karfl›laflma, ö¤rencilere,
alan› tan›yacaklar› ve sorunlara aile hekimli¤i bak›fl aç›s›y-la yakaç›s›y-lafl›m yolunu tart›flabilecekleri bir e¤itim sunar.
Aile hekimli¤i uzmanl›k e¤itiminde, flimdilik saha e¤iti-minin yetersiz kald›¤› ve sa¤l›k yönetimi, sa¤l›k e¤itimi, te-mel epidemiyoloji konular›n›n da eksik oldu¤u görülmekte-dir. Aile hekimli¤i anabilim dallar› ve daha da önemlisi, Türkiye Aile Hekimleri Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD), 1 y›-l› sahada geçecek bir uzmany›-l›k e¤itim program›n› çok önce-den yetkililere sunmufltur. Sahada, aile hekimli¤i e¤iticileri-nin gözetiminde tamamlanacak olan süreç, mezuniyet son-ras› e¤itimin önemli bir parças› olacakt›r. Bu dönem, aile hekimli¤i aday›na, bildiklerini uygulama, deneyimli bir meslektafltan yararlanma, ve bire bir e¤itimle kendi e¤itim becerisini de gelifltirme f›rsat› verecektir.
Ayn› saha e¤iticilerinden mezuniyet öncesi e¤itimde de yararlan›labilir. E¤itim veren kurumlar›n vermeyenlere göre, her aç›dan, daha iyi gelifltikleri gösterilmifltir.14Bu nedenle
e¤itim birimi olan kurumun, sundu¤u sa¤l›k hizmeti de daha nitelikli olacakt›r. Henüz taslak halindeki tababet uzmanl›k tüzü¤ünde, gerçekleflmesi umut edilen de¤iflikliklerden biri de sözünü etti¤imiz bu saha e¤itimidir.
Aile hekimli¤i uzmanl›k e¤itiminde bulunmas› gereken di¤er bafll›klar, e¤itim merkezinin olanaklar›na göre, bu ko-nuda birikimi olan bir halk sa¤l›¤› uzman›yla iflbirli¤i içinde haz›rlanabilecek, k›sa rotasyon, kurs, modül ya da sürekli e¤itim program› yoluyla gözden geçirilebilir.
Aile hekimleri için sürekli e¤itim ve hizmet içi e¤itim programlar›n›n oluflturulmas› uzmanl›k e¤itimindeki eksik-lerin giderilmesini sa¤layacakt›r. Aile hekimleri, bu yolla, sadece e¤itim programlar›na konu olan problemlere özgü bilgi ve beceri edinmekten çok, ömür boyu ö¤renme ve ken-di kenken-dine ö¤renme yöntemlerini tart›flabilecek ve özümse-yebileceklerdir. Bu kavramlara yak›nlafl›lmas› ve kan›ta da-yal› t›bb›n hayata geçirilmesi ile hekimin, bilgi ve becerisi güncellenebilir.15
Yeniden ö¤renme sürecinin son basama¤› "resertifikas-yon" olmal›d›r: Bu konudaki çal›flmalar TAHUD bünyesin-deki "Yeterlik Kurulu" taraf›ndan yürütülmektedir.
E¤itimdeki geliflme, sunulan sa¤l›k bak›m›n›n iyileflme-sini sa¤layacakt›r.
Sa¤l›k Bak›m Modeli
Her bireyin arzusu sa¤l›k hizmeti al›rken, bir hekim ta-raf›ndan kucaklanmak, yönlendirilmek, bilgilendirilmek,
izlenmek, bir bütün olarak anlafl›lmak ve de¤er verilmektir. Bireyler, temel sa¤l›k gereksinimlerinin karfl›lanabilece¤ine güven duymak isterler. Aile hekimli¤i hizmeti, bu hizmetin özelliklerine uygun çal›flma ortamlar›nda sunulabilir. Bu-gün, elimizde varolan birinci basamak sa¤l›k birimleri alçak gönüllü bütçeler ya da sadece yönetim düzenlemeleriyle ko-layca iyilefltirilebilir.
Di¤er taraftan Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün 2000 y›l› hedef-lerinden ilki, bir ülkedeki her bireyin temel sa¤l›k hizmetleri ve sevk sistemine ulaflmas›n›n sa¤lanmas›d›r.16Etkili bir sevk
sistemi aile hekimli¤inin "öncelikli ve sürekli" gereklerinden biridir. Ülkemizde bu hedefi gerçeklefltirebilmesi, temel sa¤-l›k hizmetlerini sunmak üzere e¤itilmifl aile hekimlerinin art-t›r›lmas›, ayn› amac› paylaflan sa¤l›k ekibinin oluflturulmas›, bu ekibin ülke çap›nda da¤›l›m›n›n adil ve etkin olmas›n› ge-rekmektedir. Bu niteliklerde bir hizmet sunabilmek için uy-gun finans modeli oluflturulmal› ve kaynak yarat›lmal›d›r. Hizmet sunumu ve süreklili¤inin sa¤lanmas› için kaynak ya-rat›lmas› flartt›r.
Ekonomik avantajlar sa¤lanarak birinci basamak sa¤l›k hizmetlerini sunan aile hekimleri ve onlara baflvuran birey-ler özendirilebilir. Ücretlendirme ve buna ba¤l› olarak akla gelebilecek olan ayr›lm›fl nüfus kavramlar›, bu uygulaman›n ayd›nlat›lmas› gereken önemli unsurlar›d›r. Bu konular, ida-ri ve ekonomik biida-rimler ile ulusal bütçe planlay›c›lar›n›n kat›ld›¤› zeminlerde tart›fl›lmal›d›r.
Genel t›p prati¤ini sürdüren aile hekimlerinin birikimle-ri bir rapor halinde politika ve bürokrasi çevrelebirikimle-rine sunul-mal›d›r. Böylece, aile hekimlerinin gereksinimlerinden yola ç›kan, uygulamaya dayanan deneyim, ulusal sa¤l›k politika-lar›n›n belirlenmesinde rol oynayabilir.
Sa¤l›k hizmet sunumunun niteli¤ini korumak amac›yla kalite ölçütleri seçilmeli, sürekli de¤erlendirilmeli, rapor-lanmal›, nitelik aç›s›ndan kendini denetleyen bir model ku-rulmal›d›r. Bu durum kullan›c›lar›n güvenini de art›racakt›r.
Türkiye Aile Hekimleri Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD), Sa¤l›k Bakanl›¤›, meslek odalar›, sivil toplum örgütleri, anabilim dallar› ve saha çal›flanlar›n›n bir araya gelmesi ile buraya kadar sözü edilen etkinlikler yürütülebilir. Böylece,
aile hekimli¤i, toplum sa¤l›¤› yaklafl›m› ile tedaviye yöne-lik sa¤l›k sistemi aras›nda bir köprü ifllevini üstlenerek birincil sa¤l›k bak›m› hizmeti sunumunda yaflanan sorun-lara çözümler getirebilir.17
Kaynaklar
1. Sox HC. The future of primary care. Ann Int Med 2003; 4: 230-2.
2. Lower A, Siebert K. Two year study produces recommendations on
trans-form and renew family medicine. http://www.futurefamily-med.org./x26824.html adresinden 04/04/2003 tarihinde eriflilmifltir.
3. http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/apk_2002/s_034.htm adresinden 27/07/2004 tarihinde eriflilmifltir.
4. http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/ytkiy2001/70.htm adresinden 27/07/2004 tarihinde eriflilmifltir.
5. Mar CBD, Freeman GK, Weel CV. "Only a GP?": Is the solution to the
gen-eral practice crisis intellectual? MJA 2003; 179: 26-9.
6. Future of Family Medicine Project Leadership Committee. Corresponding Author: Norman B. Kahn, Jr. The future of family medicine: a collaborative project of the family medicine community. Ann Fam Med 2004; 2(Suppl 1): 3-32.
7. Magill MK, Kane WJ. What opportunities have we missed, and what bad
deals have we made? Fam Med 2001; 33(4): 268-72.
8. Geyman JP, Bliss E. What does family practice need to do next? a
cross-gen-erational view. Fam Med 2001; 33(4): 259-67.
9. Coulter A. Patients’ views of the good doctor. BMJ 2002; 325: 668-9.
10. Elwyn G, Hocking P. Organisational development in general practice:
les-sons from practice and professional development plans (PPDPs). BMC Family Practice 2000;1:2. http://www.biomedcentral.com/1471-2296/1/2 ad-resinden 23/07/2004 tarihinde eriflilmifltir.
11. Wennberg JE. Unwarranted variation in healthcare delivery: implications for
academic medical centres. BMJ 2002; 325: 961–4.
12. Graham R, Roberts RG, Ostergaard DJ, Kahn NB, Pugno PA, Green LA. Family practice in the United States. A status report. JAMA 2002; 288:
1097-101.
13. Bowman CR. Continuing family medicine’s unique contribution to rural
health care. Am Fam Physician 1996; 54(2).
14. Baker R, Thompson J. Innovation in general practice: is the gap between
training and non-training practices getting wider? Br J Gen Pract 1995; 45(395): 297-300.
15. Kalaça Ç. Aile hekimli¤i konusunda yan›t arayan sorular. Toplum ve Hekim
1995; 67.
16. World Health Organization and The World Organization of Family Doctors.
Making medical practice and education more relevant to people’s needs: the contribution of the family doctor. A working paper of the WHO-WONCA Conference. Ontario, Canada November 6-8, 1994: 33-6.
17. Rosenblatt RA. Confronting the millennium: family medicine in the late 20th
century. Fam Med 1990; 22(1): 46-51.
40
|Ünalan PC, Uzuner A|Türkiye’de Aile Hekimli¤inin Gelece¤ine Yönelik PlanlarGelifl tarihi: 25.05.2004 Kabul tarihi: 21.09.2004 ‹letiflim adresi: Dr. Pemra C. Ünalan Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Tophanelio¤lu Cad. No: 15/17 Altunizade-‹STANBUL Tel: (0216) 327 56 12 GSM: (0532) 424 79 54 e-posta: punalan@marmara.edu.tr
