İstanbul Küçük Ayasofya Camii (Sergios Bakhos Kilisesi) haziresinde bulunan Osmanlı Dönemine ait mezar taşları

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SANAT TARİHİ ANA BİLİM DALI

TÜRK VE İSLAM SANATLARI BİLİM DALI

İSTANBUL KÜÇÜK AYASOFYA CAMİİ (SERGİOS

BAKHOS KİLİSESİ) HAZİRESİNDE BULUNAN

OSMANLI DÖNEMİNE AİT MEZAR TAŞLARI

Yüksek Lisans Tezi

Süleyman GÜVEN

DANIŞMAN

DOÇ. DR. MUSTAFA ÇETİNASLAN

(2)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Ö

ğr

enc

inin

Adı Soyadı Süleyman Güven Numarası 154204011004 Ana Bilim / Bilim

Dalı Sanat Tarihi / Türk ve İslam Sanatları Tarihi Programı Yüksek Lisans

Tezin Adı İstanbul Küçük Ayasofya Camii (Sergios Bakhos Kilisesi) Haziresinde Bulunan Osmanlı Dönemine ait Mezar Taşları

Bu tezin sonuçlanmasına kadar geçen bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

(3)

T. C.

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Ö

ğr

enc

inin

Adı Soyadı Süleyman Güven Numarası 154204011004 Ana Bilim / Bilim

Dalı Sanat Tarihi / Türk ve İslam Sanatları Tarihi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tez Danışmanı Doç. Dr. Mustafa Çetinaslan

Tezin Adı İstanbul Küçük Ayasofya Camii (Sergios Bakhos Kilisesi) _{Haziresinde Bulunan Osmanlı Dönemine ait Mezar Taşları}

Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan İstanbul Küçük Ayasofya

Camii (Sergios Bakhos Kilisesi) Haziresinde Bulunan Osmanlı Dönemine ait Mezar Taşları başlıklı bu çalışma 27/12/2018 tarihinde yapılan savunma sınavı

sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

(4)

ÖN SÖZ

Osmanlı Devleti yüzyıllarca hüküm sürdüğü geniş coğrafyada maddi ve manevi izlerini bırakmış, Türk kültürünü yaşatmıştır. Bizlere yadigâr olarak bırakılan bu izler arasında cami, medrese, han, hamam, saray ve köprü gibi taşınmaz kültür varlıklarının yanı sıra; halı-kilim, şamdan, mezar taşı gibi taşınabilir kültür varlıkları da bulunmaktadır. Geçmişimizi bilmek ve doğru bir şekilde anlayabilmek için bize emanet bırakılan bu mirası tanımalı, değerlerinin farkında olmalıyız. Bu sanat eserlerinin bilincinde olunması, özgünlüğünü kaybetmeden korunması ve toplumun doğru yönde bilinçlendirilmesi geleceğimiz için önemli bir sorumluluktur.

Türk toplumunun İslam dinini benimsemesi ile halihazırda yapılmakta olan mezar taşlarının, Türk ve İslam kültürünün ortak eseleri halini alarak yeni biçimler kazandığı görülmektedir. Dönemsel şartlara, zevk ve beğeni anlayışına bağlı olarak biçim, yazı ve süsleme kompozisyonlarında çeşitli uygulamalar gerçekleştirilmiş, etkisinde kalınan yabancı akımlar olsa da mutlaka etkileşim Osmanlı sanatının süzgecinden geçirilmiştir.

Bu çalışmada İstanbul Küçük Ayasofya Camii haziresindeki mezar taşları sanat tarihi tekniği ve kurallarına uygun biçimde incelenmiştir. Çalışmam süresince her türlü maddi ve manevi desteğini benden esirgemeyen başta ailem olmak üzere, yüksek lisans eğitimi boyunca öğrencisi olmaktan onur ve gurur duyduğum, bu alanda emin adımlarla ilerlememi sağlayan, çalışmamda yardımlarını esirgemeyen danışmanım sayın Doç. Dr. Mustafa ÇETİNASLAN’a, tez çalışmam boyunca desteğini esirgemeyen Sanat Tarihi Bölüm başkanımız Prof. Dr. Osman KUNDURACI’ya, mezar taşlarının okunmasında bilgi ve birikiminden faydalandığım Fars Dili Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İbrahim KUNT’a, çizimler konusunda yardımına başvurduğum Yüksek Lisans öğrencisi arkadaşlarım Serdar LAİKGİL ve Özhan KAYA’ya, yabancı kaynakların temin edilmesinde emeği geçen Alican ÖZÇELİK ile Ömer UĞURLUOĞLU ve Can ERTOGUN’a teşekkür ederim.

(5)

T.C.

Ö

ğr

enc

inin

Adı Soyadı Süleyman Güven

Numarası 154204011004

Ana Bilim / Bilim

Tez Danışmanı Doç. Dr. Mustafa Çetinaslan

Tezin Adı İstanbul Küçük Ayasofya Camii (Sergios Bakhos Kilisesi) Haziresinde Bulunan Osmanlı Dönemine ait Mezar Taşları

ÖZET

“İstanbul Küçük Ayasofya Camii (Sergios Bakhos Kilisesi) Haziresinde Bulunan Osmanlı Dönemine ait Mezar Taşları” adlı bu yüksek lisans tezinde Küçük Ayasofya Camii haziresinde tespit edilen toplam 198 mezar taşı incelenmiştir. Çalışma giriş, katalog, değerlendirme ve sonuç olmak üzere dört ana başlıktan oluşmaktadır.

Giriş bölümünde konunun tanımı sınırları ve önemine, mezar taşları hakkında yapılmış yayın ve araştırmalara, çalışmanın yöntemine ve Küçük Ayasofya Camii’nin tarihine yer verilmiştir.

Örnekler bölümünde, mezar taşlarının kataloğu oluşturularak; fotoğraları, tarihleri, mezar tipleri, ölçüleri, yazı tipleri, tanımları ve metinlerinin Latin alfabesi ile okunuşuna yer verilmiştir.

Değerlendirme bölümünde; mezar taşları mevcut tipolojiler üzerinden mezar tipi, mezar taşı tipi, başlık ve tipleri, süsleme kompozisyonları ve metin özellikleri değerlendirmeye alınmıştır. Sanat tarihi terminolojisine uygun kavram ve terimler ile

(6)

sınıflandırmalar ve tanımlar yapılarak mezar taşlarının Türk Sanatı içerisindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir.

Sonuç bölümünde; yapılan bu değerlendirmeler sonucunda elde edilen veriler üzerinden mezar taşlarının genel özellikleri, benzer yanları ve farklılıkları ortaya konmuştur.

(7)

T. C.

Ö

ğr

enc

inin

Adı Soyadı Süleyman Güven

Numarası 154204011004

Ana Bilim / Bilim

Tez Danışmanı Doç. Dr. Mustafa Çetinaslan

Tezin İngilizce Adı

Tombstones of the Ottoman Period in the Graveyard of the İstanbul Little Hagia Sophia Mosque (Sergios Bakhos Church)

SUMMARY

A total of 198 gravestones were found in the small Hagia Sophia mosque in the Istanbul Small Hagia Sophia Mosque (Sergios Bakhos Church). The study consists of three main topics: introduction, catalog, evaluation and conclusion.

In the introduction, the definition of the subject is the boundaries and the importance, the publications and researches about the gravestones, the method of the study and the history of Küçük Ayasofya Mosque.

In the catalog section, by creating a catalog of grave stones; dates, tomb types, measurements, fonts, definitions and texts are read in Latin alphabet.

In the evaluation section; gravestones, tombstone type, title, types, decoration compositions and text characteristics were evaluated. The concepts and terms and classifications appropriate to the terminology of art history were defined and the place and importance of the gravestones in Turkish art were determined.

In the conclusion section; As a result of these evaluations, general characteristics, similar sides and differences of tombstones have been revealed.

(8)

İÇİNDEKİLER TABLOSU

BİLİMSEL ETİK SAYFASI... I YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ... II ÖN SÖZ ... III ÖZET ... IV SUMMARY ... VI TABLO LİSTESİ ... IX ÇİZİM LİSTESİ ... X FOTOĞRAF LİSTESİ ... XIV

1. GİRİŞ ... 1

1.1. Konunun Tanımı, Sınırları ve Önemi: ... 1

1.2. Konu Hakkında Yapılmış Yayın ve Araştırmalar: ... 2

1.3. Metot ve Düzen ... 4

1.4. İstanbul Küçük Ayasofya Camii Tarihi ve Haziresi ... 5

2. İSTANBUL KÜÇÜK AYASOFYA CAMİ (SERGİOS BAKHOS KİLİSESİ) HAZİRESİNDE BULUNAN OSMANLI DÖNEMİNE AİT MEZAR TAŞLARI ... 8

3. DEĞERLENDİRME ... 177

3.1. Malzeme ve Teknik ... 177

3.2. Mezar Tipleri ... 178

3.3. Mezar Taşı Tipleri ... 183

3.4. Başlık Tipleri ... 188

(9)

3.4.2. Sarık Şeklindeki Başlıklar ... 191

3.4.3. Fes Şeklindeki Başlıklar ... 192

3.4.4. Kadın Başlıkları ... 193

3.5. Süsleme ... 194

3.5.1. Bitkisel Süsleme ... 195

3.5.2.Geometrik Süsleme ... 201

3.5.3. Nesneli Süsleme ... 203

3.6. Mezar Taşlarında Yazılar ... 205

3.6.1. Başlangıç İfadeleri ... 205 3.6.2. Durum Bildirme ... 206 3.6.3. İnsanlara Uyarı ... 210 3.6.4. Sebep Bildirme ... 210 3.6.5. İnsanlardan İstek ... 210 3.6.6. Allahtan İstek ... 211 3.6.7. Meslekler ... 212 3.6.8. Sülaleler ... 213 3.6.9. İsim ve Lakaplar ... 213 3.6.10. Memleket İsimleri ... 215 3.6.11. Fatiha Kalıbı ... 216 3.6.12. Tarih ... 217

3.7. Mezar Taşlarında Yazı Tipleri ... 218

4. SONUÇ ... 220

KAYNAKÇA ... 222

TABLOLAR ... 228

ÇİZİMLER ... 238

(10)

TABLO LİSTESİ

Tablo 1: Mezar taşlarında erkek başlıkları. Tablo 2: Başlangıç ifadeleri.

Tablo 3: Durum bildirme ifadeleri. Tablo 4: İnsanlara uyarı ifadeleri. Tablo 5: Sebep bildirme ifadeleri. Tablo 6: İnsanlardan İstek ifadeleri. Tablo 7: Allahtan İstek ifadeleri.

(11)

ÇİZİM LİSTESİ

Çizim 1: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek başlıklı tip mezar taşı (K-33). Çizim 2:Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, kadın başlıklı tip mezar taşı (K-46). Çizim 3: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli tip mezar taşı

(K-156).

Çizim 4: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, bitki tepelikli tip mezar taşı

(K-107).

Çizim 5: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, yarım daire kemer tepelikli tip

mezar taşı (K-54).

Çizim 6: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, sivri kemerli tepelikli tip mezar

taşı (K-27).

Çizim 7: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, dilimli kemer tepelikli tip

mezar taşı (K-36).

Çizim 8: K-68 katalog numaralı mezar taşının kâtibi kavuğu. Çizim 9: K-136 katalog numaralı mezar taşının yıldızlı kavuğu. Çizim10: Çorbacı kavuğu biçimli başlık (K-102).

Çizim 11: K-151 katalog numaralı mezar taşının kavuğu.

Çizim 12: K-125 katalog numaralı mezar taşının Selimî kavuk biçimli başlığı. Çizim 12: K-122 Katalog numaralı mezar taşının Yusufî kavuk biçimli başlığı. Çizim 13: K-139 katalog numaralı mezar taşının sarık biçimli başlığı.

Çizim 14: K-129 katalog numaralı mezar taşının Azizye fes biçimli başlığı. Çizim 15: K-58 katalog numaralı mezar taşının fes biçimli başlığı.

(12)

Çizim 17: K-6 katalog numaralı kadın mezar taşının başlığı.

Çizim 18: K-8 katalog numaralı mezar taşının tepeliğindeki gül motifleri Çizim 19: K-92 katalog numaralı mezar taşında bulunan gül motifi.

Çizim 20: K-24 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarlarındaki yapraklı rozet

ve vazo içerisindeki çiçek kompozisyonu.

Çizim 21: K-69 katalog numaralı sandık mezar üzerindeki karanfil ve yapraklı

rozetler

Çizim 22: K-16 katalog numaralı mezar taşının gövdesini çevreleyen kıvrım dallı

çiçer bordürü

Çizim 23: K-75 katalog numaralı mezarın baş taşının gövdesini çevreleyen kıvrım

dallı yapraklar.

Çizim 24: K-48 katalog numaralı baş taşının tepeliğindeki meyve ve tabakları

motifleri ve kabuksu yaprak tepeliği ve C kıvrımları

Çizim 25: K-79 katalog numaralı mezarın tepeliğindeki meyve motfileri, kabuksu

tepeliği ve C kıvrımları.

Çizim 26: K-98 Katalog numaralı mezar taşı üzerindeki kâsede meyve motifleri. Çizim 27: K-53 katalog numaralı mezar taşının yaprak demeti şeklindeki tepelii. Çizim 28: K-107 katalog numaralı mezar taşının yaprak demeti şeklindeki tepeliği. Çizim 29: K-90 katalog numaralı mezar taşının yaprak demeti şeklindeki tepeliği. Çizim 30: K-75 katalog numaralı mezarın baş taşının yapraklı tepeliği ve kurdele

motifi.

Çizim 31: K-24 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarındaki yapraklı rozet. Çizim 32: K-24 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarlarındaki yapraklı

(13)

Çizim 33: K-29 katalog numaralı sandık mezarın kısa kenarındaki rozet. Çizim 34: K-25 katalog numaralı sandık mezarın kısa kenarındaki rozet. Çizim 35: K-69 katalog numaralı sandık mezarın kısa kenarındaki rozet

kompozisyonu.

Çizim 36: K-69 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarındaki rozet

kompozisyonu.

Çizim 37: K-159 katalog numaralı mezar taşının gövdesindeki selvi motifi.

Çizim 38: K-22 katalog numaralı mezar taşının kitabe köşeliklerindeki lale motifleri Çizim 39: K-8 katalog numaralı mezar taşının kabuksu yaprak şeklindeki tepeliği ve

C kıvrımları.

Çizim 40: K-32 katalog numaralı mezar taşının kitabesinin üstündeki kabuksu

yaprak motifi.

Çizim 41: K-16 katalog numaralı baş taşının alınlığındaki palmet ve rumîler. Çizim 42: K-69 katalog numaralı baş taşının alınlığındaki palmet motifi.

Çizim 43: K-90 katalog numaralı mezar taşının tepeliğinin ortasındaki palmet motifi. Çizim 44: K-9 katalog numaralı ayak taşının gövdesi üzerindeki hurma ağacı. Çizim 45: K-75 katalog numaralı ayak taşının gövdesi üzerindeki hurma ağacı. Çizim 46: K-36 katalog numaralı mezar taşının alınlığındaki C kırımları. Çizim 47: 156 katalog numaralı mezar taşının alınlığındaki C kıvrımları.

Çizim 48: K-36 katalog numaralı mezar taşının kitabe üzerindeki meyve tabağı. Çizim 49: K-53 katalog numaralı mezar taşının tepeliğindeki çift kulplu vazo. Çizim 50: K-9 katalog numaralı ayak taşının gövdesindeki çift kulplu vazo.

(14)

Çizim 52: K-69 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarlarındaki vazo ve

çiçekler.

Çizim 53: K-24 katalog numaralı sanfık mezarın gövdesi üzerindeki vazo ve

çiçerkler.

Çizim 54: K-21 katalog numralı mezar taşının gövdesindeki sütunceler. Çizim 55: K-48 katalog numaralı mezar taşının gövdesindeki sütunceler.

(15)

FOTOĞRAF LİSTESİ

Fotoğraf 1: İstanbul Küçük Ayasofya Camii Kuzey Batı’dan görünüş. Fotoğraf 2: Hazire İçerisindeki Hüseyin Ağa türbesi.

Fotoğraf: 3 İstanbul Küçük Ayasofya Camii son cemaat bölümü. Fotoğraf: 4 İstanbul Küçük Ayasofya Camii Güney Doğu’dan görünüş. Fotoğraf 5: Küçük Ayasofya camii kuzey doğudan görünüşü.

Fotoğraf 6: Camii haziresini çevreleyen duvarlar.

Fotoğraf 7: Hazire içerisindeki kırık olan mezar taşı başlıkları. Fotoğraf 8: Hazire içerisindeki en erken tarihli mezar taşı.

Fotoğraf 9: Hazire içerisindeki en erken tarihli kapak taşlı mezar. Fotoğraf 10: Kimliği tespit edilemeyen baş taşı kırık sandık mezar. Fotoğraf 11: En erken tarihli sandık mezar.

Fotoğraf 12: K-3 katalog numaralı dikdörtgen yatay kesitli, erkek başlıklı tip mezar

taşı.

Fotoğraf 13: Aşağıdan yukarı doğru genişleyen dikdörtgen yatay kesitli, erkek

başlıklı tip mezar

Fotoğraf 14: Gövdesi yatay dikdörtgen kesitli kadın başlıklı mezar taşı (K-126). Fotoğraf 15: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, kadın başlıklı tip mezar taşı (K-6). Fotoğraf 16: Gövdesi çokgen kesitli başlıksız ayak taşı (K-24).

Fotoğraf 17: Gövdesi çokgen kesitli başlıksız baş taşı (K-94). Fotoğraf 18: Melami mezar taşı (K-92).

(16)

Fotoğraf 19: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli tip mezar

taşı (K-86).

Fotoğraf 20: Gövdesi dikdörtgen kesitli başlıksız, bitki tepelikli tip mezar taşı

(K-53).

Fotoğraf 21: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, yarım daire tepelikli mezar

taşı (K-54).

Fotoğraf 22: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, sivri kemerli tepelikli

Mezar Taşı (K-27).

Fotoğraf 23: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, yarım daire tepelikli mezar

taşı (K-5).

Fotoğraf 24: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, dilimli tepelikli mezar taşı

(K-29.

Fotoğraf 25: Katibi kavuk (K-51). Fotoğraf: 26: Çorbacı kavuğu (K-102).

Fotoğraf 27: Âmedi kavuk tipi başlık (K-151). Fotoğraf 28: Selîmî kavuk tipi başlık K-125). Fotoğraf 29: Yusufî kavuk tipi başlık (K-122). Fotoğraf 30: Sarık tipi başlık (K-139) .

Fotoğraf 31: Sarık tipi başlık (K-39).

Fotoğraf 32: Aziziye kalıplı fes biçiminde başlık. Fotoğraf 33: Abdülmecid dönemi fesi (K-2).

Fotoğraf 34: K-58 katalog numaralı Muhammet İrfan mezarının fes başlığı. Fotoğraf 35: K-155 katalog numaralı asım bey mezranın başlığı.

(17)

Fotoğraf 35: Tablakâr fes tipi kadın başlığı (K-106). Fotoğraf 36: K-6 katalog numaralı kadın mezarının başlığı. Fotoğraf 37: Hotoz başlığa sahip mezar taşı.

Fotoğraf 38: K-8 katalog numaralı mezarın alınlığındaki gül motifleri. Fotoğraf 39: K-60 katalog numaralı mezarın alınlığındaki gül motifleri. Fotoğraf 40: K-92 katalog numaralı mezarın alınlığındaki gül dalı. Fotoğraf 41: K-92 katalog numaralı mezarın alınlığındaki gül dalı.

Fotoğraf 42: K-120 katalog numaralı mezarın başlığını oluşturan gül buketi. Fotoğraf 43: K-24 katalog numaralı mezarın sandukası üzerindeki karanfil. Fotoğraf 44: K-69 katalog numaralı mezarın sandukası üzerindeki karanfil.

Fotoğraf:45: K-16 katalog numaralı mezar taşının gövdesini çevreleyen kıvrım dallı

çiçek bordürü.

Fotoğraf 46: K-120 katalog numaralı baş taşının metin bölümünü çevreleyen kıvrım

dallı çiçekler.

Fotoğraf 47: K-73 katalog numaralı mezar taşının metin bölümünü çevreleyen

yapraklı dal bordürü.

kıvrım dallı yapraklar.

kıvrım dallı bordür.

Fotoğraf 50: K-48 katalog numaralı mezar taşının alınlığı üzerindeki kase içerisinde

meyve motifi.

Fotoğraf 51: K-98 katalog numaralı mezar taşının üstündeki kase içerisindeki meyve

(18)

Fotoğraf 52: K-131 katalog numaralı mezar taşının alınlığı altındaki kâse

içerisindeki üzüm motifleri.

Fotoğraf 53: K-53 katalog numaralı mezar taşının yaprak demeti şeklindeki tepeliği. Fotoğraf 54: K-107 katalog numaralı mezar taşının yaprak demeti şeklindeki

tepeliği.

Fotoğraf 55: K-90 katalog numaralı mezarın yaprak demeti şeklindeki tepeliği. Fotoğraf 56: K-75 katalog numaralı mezarın yaprak demeti şeklindeki tepeliği. Fotoğraf 57: K-24 katalog numaralı mezarın sandukası üzerindeki yapraklı rozet. Fotoğraf 58: K-29 katalog numaralı sandık mezarın üzerindeki yapraklı rozet . Fotoğraf 59: K-25 katalog numaralı sandık mezarın gövdesi üzerindeki yapraklı

rozetler.

Fotoğraf 60: K-69 Katalog numaralı mezarın sandukası üzerindeki yapraklı rozetler. Fotoğraf 61: K-159 katalog numaralı ayak taşının gövdesi üzerindeki selvi motifi. Fotoğraf 62: K-130 katalog numaralı mezarın ayak taşı üzerindeki selvi motifi. Fotoğraf 63: K-8 katalog numaralı mezar taşının kitabe köşelerindeki lale motifleri. Fotoğraf 64: K-22 katalog numaralı mezar taşının kitabe köşelerindeki lale motifleri. Fotoğraf 65: K-8 katalog numaralı mezar taşının tepeliğindeki kabuksu yaprak. Fotoğraf 66: K-32 katalog numaralı mezar taşının gövdesi üzerindeki yaprak motifi. Fotoğraf 67: K-97 katalog numaralı mezar taşının alınlığındaki kabuksu yaprak

motifleri.

Fotoğraf 68: K-16 katalog numaralı mezar taşının alınlığındaki rûmî ve palmet

motifleri.

(19)

Fotoğraf: 70 K-106 katalog numaralı mezarın baş taşının gövdesi üzerindeki palmet

motifi.

Fotoğraf 71: K-75 katalog numaralı mezarın ayak taşı üzerindeki hurma ağacı

motifi.

Fotoğraf 72: K-72 katalog numaralı mezar taşının alınlığındaki S-C kıvrımları. Fotoğraf 73: K-8 katalog numaralı mezar taşının alınlığı üzerindeki S-C kıvrımları. Fotoğraf 74: K-97 katalog numaralı mezarın kirabe köşeliklerindeki C kıvrımları. Fotoğraf 76: K-135 katalog numaralı mezar taşı alınlığındaki C kıvrımarı.

Fotoğraf 75: K-36 katalog numaralı mezar taşının alınlığındaki C kıvrımları.

Fotoğraf 77: K-126 katalog numaralı mezarın kapak taşı üzerindeki çok kollu yıldız

motifi.

Fotoğraf 78: K-137 katalog numaralı mezar taşının başlığındaki çok kollu yıldızlar. Fotoğraf 79: K-154 katalog numaralı mezar taşının başlığındaki zik zag motifleri. Fotoğraf 80: K-126 katalog numaralı mezarın kapak taşı üzerindeki zik zag motifi Fotoğraf 81: K-62 katalog numaralı mezar taşının başlığındaki sırma motifi. Fotoğraf: 83 K-48 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki kâse motifi. Fotoğraf: 82 K-36 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki kâse motifi. Fotoğraf: 84 K-53 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki kâse motifi. Fotoğraf 85: K-73 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki Kâse motifi.

Fotoğraf 86: K-69 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarındaki vazo motifi. Fotoğraf 87: K-24 katalog numaralı sandık mezarın uzun kenarındaki vazo motifi. Fotoğraf 89: K-131 katalog numaralı Zübeyde Hanım mezar taşı üzerindeki kâse

(20)

Fotoğraf 88: K-98 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki kâse motifleri. Fotoğraf 90: K-9 katalog numaralı ayak taşı üzerindeki çift kulplu vazo. Fotoğraf 91: K-91 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki stunceler.

Fotoğraf 92: K-21 katalog numaralı Havva hanımın mezar taşındaki sütunceler. Fotoğraf 93: K-131 katalog numaralı Zübeyde Hanımın mezar taşı üzerindeki

sütunceler.

Fotoğraf 94: K-91 katalog numaralı mezar taşı üzerindeki kum saati motifleri. Fotoğraf 95: K-128 katalog numaralı mezarın ayak taşındaki kurdele.

Fotoğraf 96: K-75 katalog numaralı mezarın baş taşındaki kurdele. Fotoğraf 97: K-73 katalog numaralı mezarın baş taşındaki kurdele.

(21)

1. GİRİŞ

1.1. Konunun Tanımı, Sınırları ve Önemi:

“İstanbul Küçük Ayasofya Camii Haziresindeki Osmanlı Dönemi Mezar

Taşları” adlı bu yüksek lisans tezinde Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapmış olan

İstanbul’un, Fatih ilçesindeki Küçük Ayasofya Camii Haziresinde yer alan Osmanlı dönemine ait mezar taşları incelenecektir. Çalışmaya konu olan mezar taşları tür, şekil, yazı ve süsleme kompozisyonları açısından Sanat Tarihi yöntemlerine göre ele alınacak; gerekli tanım, sınıflandırma ve incelemeler yapılacaktır.

Mezar taşları mezarda yatan kişinin kimliğini belirtmenin yanında önemli süsleme özelliklerine sahip birer sanat eseridirler. Mezar taşları yapıldıkları dönemin, mezar kültürünün, ölü gömme adetlerinin, üzerinde yazılı olan metinleri ile edebi sanat anlayışının yanı sıra ait oldukları dönemin süsleme, motif ve kompozisyon özellikleri, sanat akımları ile kültür ve sanat tarihimize ışık tutarlar. Sanat tarihi disiplininin önemli konu başlıkları; süsleme, hat, taş işçiliği ve mimari ile bağlantılı üslup ve devir özellikleri mezar taşları üzerinden çalışılacak konular olarak araştırmacıları bu alana yöneltmektedir. Bunun yanı sıra mezar taşları edebiyat, tarih, tıp, etnografya ve sosyoloji sahalarının da çalışma alanı içerisine girmektedir.

Küçük Ayasofya Camii Haziresinde bulunan mezar taşlarının sanat tarihi açısından incelendiği ya da mezarlarda yatan kişilerin kimlikleri ile ilgili ayrıntılı bir araştırma bulunmamaktadır. Bu bağlamda gerçekleştirdiğimiz çalışma, caminin haziresindeki mezar taşlarının tespitini yapmayı, önemini ortaya koymayı; Türk kültürü, tarihi ve sanatına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

(22)

1.2. Konu Hakkında Yapılmış Yayın ve Araştırmalar:

Günümüzde Osmanlı Dönemine ait mezar taşlarının sanat özelliklerinin anlaşılması kültür, edebiyat ve sanat tarihi açısından değerlerinin farkına varılması sonucu bu alanda yapılan çalışmaların hızlandığı ve sayıca arttığı görülmektedir. Mezar taşlarını ve mezar tipolojisini konu alan belirli çalışmalar yapılmış olmakla birlikte, Osmanlı dönemine ait mezar taşları üzerinde yapılan bu çalışmalar belirli il, ilçe ve çeşitli yörelerin ya da cami hazirelerinin ve belirli mezarlıkların tanıtıldığı, mezar gruplarının dönem ya da yüzyılları içerecek şekilde değerlendirildiği, herhangi bir tarikata mensup kişilere ait mezar taşlarının incelendiği ve müzelerde koruma altında tutulan mezar taşlarının ele alındığı yayınlardır.

Mezar taşlarını konu alan erken tarihli bir çalışma Necibe Saraçoğlu tarafından hazırlanan “Türk Mezar Taşlarına Dair Araştırma”dır (Saraçoğlu, 1950). Bu yeterlilik çalışmasında mezar tiplerinden defin adetlerine farklı konulara değinilmiştir. Beyhan Karamağaralı “Ahlat Mezar Taşları” adlı çalışmasında Ahlat tarihinden sonra Selçuklu mezarlığı olan Ahlat mezarlıkları ve mezarlıklar içerisinden seçilen belirli mezar taşlarını tipolojik olarak sınıflandırmış, süsleme ve diğer özelikleri açısından değerlendirmiştir (Karamağralı, 1972). Karamağaralı bu çalışması ile Osmanlı mezarlarının tipolojisine de katkı sağlayarak gelişmesinde yardımcı olmuştur. Metin Haseki, “Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları” adlı çalışmasında mezar taşlarının tarihi süreç içerisindeki değişikliklerini anlatmış, yüzyıllara ayırmış ve çalışmasını fotoğraflarla desteklemiştir (Haseki, 1977).

Halit Çal, 2007 yılında “Göynük (Bolu) Şehri Mezar Taşları” (Çal, 2007; 294-383) ve Gazanfer İltar ile birlikte hazırladığı “Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları” (Çal-İltar, 2011) kitabında bu bölgelerde bulunan mezar taşları ile ilgili tipoloji denemesi yapmış ve mezarların tiplerini, mezar taşı tiplerini, başlık tipleri ile süsleme özelliklerini tanımlamıştır. Yapılan bu çalışmalar doğrultusunda temel kabul edilebilecek bir tipoloji oluşmuştur. Aynı zamanda Halit Çal, Özlem Ataoğuz Çal ile birlikte yayımladıkları “Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları” adlı kitapta (Çal-Ataoğuz Çal, 2008) hazirelerde yer alan mezar

(23)

taşlarını incelenmiş, çizim ve şekillere yer verilerek oluşturulan tipolojinin pekişmesini sağlanmıştır.

Mezar taşları üzerine dikkat çeken diğer bir çalışma da 1996 yılında Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu tarafından yayınlanan “İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri” adlı iki ciltlik eserdir. Bu kitapta yer alan Aksel Tibet, Ekrem Işın ve Dilek Yelkenci’nin birlikte hazırladığı “Yeni Kapı Mevlevihane’si” adlı çalışmada haziredeki örnekler üzerinden Osmanlı mezar tipolojisi denemesi yapılmış ve belirli şekiller üzerinden çeşitli varyasyonlar gösterilmiştir (Tibet vd, 1996: 222-281). Yabancı araştırmacılardan Fransız yazar Jean-Louis Bacque-Grammont, tarihçi Nicolas Vatin ve Hans –Peter Laqueur’in 1986, 1990-91 ve 1992 yıllarında birlikte hazırladıkları çoğunlukla İstanbul’daki mezar taşlarını konu alan çalışmalar (Bacque-Grammont vd., 1986: 441-540; Bacque-Grammont vd., 1990a; Laquer vd., 1990b: 197-214; Bacque-Grammond, Vatin, 1992: 105-207) mezar taşları alanında önemli yayınlardandır. Çalışmalarında mezar ve mezar taşları tipolojisinin gelişmesine katkı sağlayarak bu alanda önemli adımlar atmışlardır. Laqueur’in İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları adlı kitabında, mezar taşlarının başlıkları ve metinleri üzerinde ciddi bir sınıflandırma yapılmış, belirli tip başlıkların en erken örnekleri ve gelişim süreci ortaya konulmaya çalışılmıştır (Laqueur, 1997).

Bu araştırmaların yanı sıra yapılan bazı yerli ve yabancı (Laquer, 1984: 197-211; Ragheb, 1996: 12-23; Başkan, 1996; Bacque Grammont, 1966: 135-157; Tibet vd, 1996: 222-281; Berk, 2006; Çal ve Ataoğuz, 2008; Çetintaş, 2009; Çetinaslan, 2014; Bayrakal, 2016) araştırmacılar yapmış olduğu çalışmalarda mezar taşları alanında çeşitli tanımlamalar yapmış ve mezar taşları alanının gelişmesine katkı sağlamışlardır. Mezar taşlarını konu alan çeşitli kitap (Karamağaralı, 1993; Karaçağ, 1994; Pektaş, 2001; Atacan-Bekar, 2001; Bakırcı, 2005; Kara ve Danışık, 2005; Arslan, 2007; Sevim, 2007; Çal-İltar, 2011; Özcan, 2013; Çetinaslan, 2014; Çavuş, 2018), bildiri ve makaleler (Demiriz, 1981: 387-424; Barışta, 1994: 1073-1077; Ragheb, 1996: 12-23; Topbaş, 1996: 117-122; Tibet vd, 1996: 222-281; Bakırcı, 1999; Eyice, 1999: 495-536; Muşmal ve Çetinaslan, 2013: 423-469; Yeni, 2013: 594-611;) ile doktora ve daha fazla sayıda yüksek lisans çalışması bulunmaktadır.

(24)

İstanbul başta olmak üzere farklı yöre ve mezarlıklarla, camii hazireleri ile ilgili olarak çalışmalar yapılmakla birlikte Küçük Ayasofya Camii haziresinde bulunan mezar taşları üzerinde sanat tarihi açısından yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Semavi Eyice Küçük Ayasofya Camiini anlattığı çalışmasında (Eyice, 2002: 520-522) caminin haziresinin önemini vurgulamaktadır.

1.3. Metot ve Düzen

Çalışma genel anlamda bilinen araştırma tekniklerine uygun olarak üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Konu içerik olarak belirlendikten sonra ayrıntılı bir arşiv araştırması yapılmış ve İstanbul Küçük Ayasofya Camii Haziresindeki Osmanlı Dönemine ait Mezar Taşları üzerine doğrudan bir yayın bulunmadığı görülmüştür. Daha sonra mezar taşları üzerine yapılmış yayın ve araştırmalar ile arşiv kaynakları ayrıntılı biçimde taranmış ve mezar taşı inceleme şablonu oluşturulmuştur.

İkinci aşamada saha çalışması yapılarak hazireye gidilmiş, mezarların ve mezar taşlarının ölçüleri alınmış, genel ve ayrıntı fotoğrafları çekilmiştir. Çekilen fotoğraflardan yola çıkarak belirli mezar tiplerinin ve mezar taşlarının, dijital ortamda çizimleri yapılmıştır.

Son aşamada elde edilen tüm bulgular bilgisayar ortamında tez yazım kurallarına uygun bir şekilde bir araya getirilerek tez yazımı gerçekleştirilmiştir. Mezarlar malzeme, teknik ve süsleme açısından sanat tarihi inceleme kuralları ve ölçütleri çerçevesinde ele alınmıştır.

Giriş, katalog, değerlendirme ve sonuç olmak üzere dört ana bölüm halinde düzenlenen tezin ilk bölümünde konunun tanımı yapılmış, sonrasında Osmanlı mezar taşlarını konu alan kaynaklar kronolojik sıra içerisinde belirtilmiş ve kaynakların içerikleri hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Metot ve düzen bölümünde çalışmanın nasıl gerçekleştirildiği anlatılmış ve ilk bölümün sonunda Küçük Ayasofya Camiinin tarihi ve hazireinin güncel durumu hakkında bilgi verilmiştir.

(25)

İkinci bölümde cami haziresinde bulunan mezar taşları kimlik, mezar tipi, tarih ve ölçü bilgileri verilerek tanımlanmış ve aynı zamanda kitabe metinleri günümüz alfabesine çevrilerek içerikleri hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Bu bölümde Küçük Ayasofya isminden dolayı “K” harfi ile katalog ismi verilmiş ve mezar taşları numaralandırılmıştır..

Üçüncü bölüm olan değerlendirme bölümünde elde edilen kaynaklardan incelenerek oluşturulan belirli tipolojiler ışığında sınıflandırmalar yapılmıştır. İncelenen kaynaklarda geçen çeşitliliklerin ortadan kalkması için genel anlamda kabul görülen terminolojik terimler kullanılmış ve özellikle Prof. Dr. Halit Çal ve Hans Peter-Laqueuer’in geliştirdikleri tipoloji ve terminoloji doğrultusundan tanım, sınıflandırma ve tahliller yapılmıştır. Bu çalışmaların ışığında hazırlanan tezin yazımında farklı kaynaklarda geçen bilgiler ve terminolojik farklılıklar referansları ile birlikte belirtilmiş ve ortaya çıkan farklı görüşler de verilmiştir.

Dördüncü bölüm olan sonuç bölümünde incelemeler sonucu elde edilen veriler ışığında ve mezar taşı, başlık, mezar tipi, süsleme özellikleri ve yüzyıllar üzerinden hazirede bulunan mezar taşlarının Türk kültürü tarihi ve sanatına katkıları ve önemi belirtilmiştir.

1.4. İstanbul Küçük Ayasofya Camii Tarihi ve Haziresi

Küçük Ayasofya Cami günümüzde, İstanbul'un Marmara denizine doğru güney surlarının içinde Cankurtaran semtinde yer almaktadır. (Wiener, 2001: 177).

I. Iustinianos, 518-519 yıllarında, kendi oturduğu Hormidas Sarayında bulunan Havari Petrus ve Paulus’a adanmış bir bazilika yaptırmıştır. Ancak günümüzde ne bu atriumdan ne de Petrus ve Paulus’a adanmış bazilikadan günümüze bir kalıntı ulaşmamıştır. (Güzel, 2012: 3). 527’de yapı Büyük Saray’a dahil edilmiş ve daha önceden yapılan bazilikanın kuzeyine 531-536 yılları arasında, çalışmamızın konusunu oluşturan mezar taşlarınında bulunduğu merkezi kubbeli ve merkezi planlı Aziz Sergios ve Bakchos’a ithaf edilen kiliseyi yaptırmıştır (Wiener, 2001: 177).

(26)

“Kuruluş efsanesine göre 1. Lustinianos,. amcası 1. lustinos aleyhine bir

ayaklanmaya karıştığı için cezalandırılacağı sırada azizlerden Sergios ve Bakkhos'un lustinos'un rüyasınagirerek lehinde tanıklık etmeleriyle kurtulmuş ve imparator olunca da şükran borcunu ödemek üzere bu azilerin adına kiliseyi yaptırmıştır (Eyice, 2002: 520)”.

Manastır, ikonoklast dönemde ikonakırıcılığın merkezlerinden birisi olmuş. Bunu izleyen 1204-1261 yılları arasında gerçekleşen Burada kalan yapıdaki kutsal eşyalar sayesinde manastır, 14-15.yy’da İstanbul’un en önemli hac merkezlerinden birisi olmuştur (Wiener, 2001: 178-181).

Yapı 16. yüzyılın başlarında II. Bayezid döneminin Kapıağası Hüseyin Ağa tarafından camiye çevrilmiş, yakınına bir zaviye ile kurucusunun türbesininde eklenmesiyle (Fotoğraf: 2) çekirdeğinin cami, türbe, medrese, zaviye, sıbyan mektebi ve hamamın oluşturduğu bir külliye meydana gelmiştir. Yapının Bizans dönemindeki avlusunun yerinde bugün Osmanlı döneminde yapılmış olan ve her bir bölümünün üzerini kubbe ile örtüldüğü son cemaat bölümü eklenmiştir. (Fotoğraf: 3)

Külliyede 1740 yılında Sadrazam Hacı Ahmet Paşa tarafından kapsamlı onarımlar gerçekleştirilmiş ve bu onarımlar sırasında camiye bir şadırvan eklenmiştir. 1758 yılında bir yangın sonucu yeniden bir onarım yapılmıştır. Balkan Savaşları sırasında mültecilerin burada barındırılması ve 1870-1871 yıllarında yaptırılan tren yolu inşaatından dolayı külliye de yeni hasarlar meydana gelmiştir. 1940 yılında ise zarar gören kaidesi dışında yıkılan minaresi 1956 yılında yenilenmiş ve aynı dönemlerde de cami de onarılmıştır (Wiener, 2001: 182).

“Cami çok yakınından geçen demiryolu yüzünden(Fotoğraf: 4) çukurda kaldığı gibi son yıllarda hızları ve sefer sayısı çoğalan trenler yüzünden devamlı sarsıntı geçirmekte ve zarar görmektedir (Fotoğraf: 5) Son olarak 1999 Marmara depreminde de tehlikeli çatlakların belirtileri görülmüştür (Eyice, 2002: 522)”. 2002 yılında başlayan son restorasyon çalışması ise 2006 yılında sona ermiştir.

Hazire caminin kuzeyinde yer alan türbenin çevresinde ve caminin doğusunda yer almaktadır. İçerisindeki mezar taşları caminin kuzeyi ve doğusunu çevreleyecek

(27)

şekilde yapılmıştır. Kuzeyinde bir de türbe bulunmaktadır. Zemin topografyasının yükselmesi nedeniyle çukurda kalan hazirenin etrafı duvarlar ile çevrilmiştir (Fotoğraf:6). Mezarlar ve mezar taşları yetkililerce düzenlenmiş ve parke taşlı yol ile gezilebilir duruma getirilmiştir. Hazire içerisindeki kopuk şekilde bulunan mezar taşı başlıkları ise caminin doğusundaki dış duvara metaller yardımı ile asılmış ve adeta bir teşhir bölümü haline getirilmiştir (Fotoğraf:7).

(28)

2. İSTANBUL KÜÇÜK AYASOFYA CAMİ (SERGİOS

BAKHOS KİLİSESİ) HAZİRESİNDE BULUNAN OSMANLI

DÖNEMİNE AİT MEZAR TAŞLARI

(29)

Katalog No: K-1

Kime Ait Olduğu: Şirin Kadın Mezar Tipi: -

Tarihi: 1227 / 1812-13 Türü: Kadın Mezarı Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli. -Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma tekniği

Ölçüsü:

-Baş Taşı:83x32x9cm -Ayak Taşı: -

Yazı Türü: Sülüs

Tanım ve Kompozisyon: Aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen, gövdesi dikdörtgen yatay kesitli baş taşı üçgen tepelik ile sonlanmıştır. Üçgen tepeliğin alın bölümünde serlevhaya yer verilmiş beş satırdan oluşan metin bölümü birbirinden ince şeritler ile ayrılmıştır

Kitabe Metni:

Hüve’l Bâki Merhum Yusuf Paşa… Ağası el hac Ömer Ağa’nın

Cariyesi merhume Şirin Kadın ruhuna el-Fâtiha

(30)

Katalog No: K-2 Kime Ait Olduğu: Ali Mezar Tipi: -

Tarihi: 1257 / 1841-42 Türü: Erkek Mezarı Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek başlıklı.

-Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma tekniği

Ölçüsü:

-Baş Taşı:62x32x10cm -Ayak Taşı:

Tanım ve Kompozisyon: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli baş taşı silindirik bir boyun ile fes şeklindeki başlığa bağlanmıştır. Aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen fesin sağında püsküle yer verilmiştir. Boyun bölümünün altında köşeleri pahlanmış boşlukta serlevhaya yer verilmiştir. İnce şeritler ile birbirinden ayrılan altı satırlık metin bölümü bütünüyle gövdeyi kaplamaktadır. Alk köşeleri pahlanmış olan mezar taşı beton ile toprağa sabitlenmiştir.

Kitabe Metni:

Hüve’l Bâki

Emir etti hak eyledi ferman Erişdi ecel vermedi aman Akbenli Muhammed Salih Ağa’nın mahdumu merhum

Ali Ruhuna Fatiha Sene 1257

(31)

Katalog No: K-3

Kime Ait Olduğu: Osman Ağa Mezar Tipi: -

Tarihi: 13 Recep 1279 / 4 Ocak 1863 Türü: Erkek Mezarı

Formu:

-Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin Oyma Ölçüsü:

Yazı Türü: Talik

Tanım ve Kompozisyon: Düşey dikdörtgen biçimli baş taşının gövde bölümü silindirik kısa bir kısa boyun ile başlığa bağlanmıştır. Fes başlığın sol tarafında püsküle yer verilmiştir. Gövde bölümünün üzerindeki on bir satırlık metin bölümü sağ alta doğru eğik biçimde işlenmiş ve genel bir çerçeve içerisine alındıktan sonra ince şeritler ile birbirinden ayrılmıştır.Alt köşeleri ise pahlanan mezar taşının kalan bölümü toprağa gömülmüştür.

Kitabe Metni:

Hüve’l-Bâki

Pâybend idim hayatımın alâmeti şehvar idim Geçti ömrüm nîlim oldu vücudu... Hayf Dünya sana bâki değildir bilmiş ol

Mezti Ömrüm felek mülkün oldu rüzgâr Ey gözümün nuru oku durma mezarım taşını

Ömrü …. Dünyaya ettim itibar ..….kapıcısı Osman Ağa iken Bakmadı bir kimseye mevti acele kıldı karar

Nakşibendi rahni Tutmuş idi ikrar-ı bende Fahriyâ tarihimiz olsun o dosta yâd-ı yanar

Sene 1279 Fi 13 B

(32)

Katalog No: K-4

Kime Ait Olduğu: Habibe Dudu Mezar Tipi: Kapak taşlı mezar Tarihi: 1192 / 1778-79

Türü: Kadın mezarı Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlığı kırık

-Ayak Taşı: -

-Kapak Taşı: Yatay dikdörtgen, levha biçimli

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma tekniği Ölçüsü: -Baş Taşı:107x28x10 -Ayak Taşı: - -Kapak Taşı: 65x100x14cm Yazı Türü: Sülüs

Tanım ve Kompozisyon: Aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen baş taşının başlık bölümü kırılmıştır. Sekiz satırdan oluşan metin bölümü çerçeve ile çevrelendikten sonra her bir satır ince şeritler ile ayrılmıştır. Alt köşeleri pahlann mezar taşı kapak taşına yerleştirilmiştir.

Yatay dikdörtgen levha biçimli kapak taşının kısa kenarlarında dışa doğru çıkıntıya yer verilmiştir. Orta bölümünde elips şeklinde boşluk bulunmaktadır.

Kitabe Metni:

Fahr-i alem hürmetle zikrim Sabr-ı cemil ve ed dünya eyleye

İhsan helak anam Cebihane amir şorbacılarından El hac Hüseyin Efendinin yiğeni

İbrahim Ağa’nın kerimesi Merhume Habibe Dudu

Ruhuna Fatiha Sene 1192

(33)

Katalog No: K-5 Kime Ait Olduğu: - Mezar Tipi: - Tarihi: - Türü: - - Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, yarım daire kemer tepelikli

-Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma tekniği

Ölçüsü:

Yazı Türü: -

Tanım ve Kompozisyon: düşey dikdörtgen gövdeli, başlıksız, yarım daire tepelikli baş taşı aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen biçimdedir. İnce şeritler ile birbirinden ayrılan metin bölümü tahrip olmasından dolayı okunamamaktadır.

(34)

Katalog No: K-6 Kime Ait Olduğu: Sefa Mezar Tipi: -

Tarihi: 1225 / 1810-11 Türü: Kadın mezarı Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, kadın başlıklı. -Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma tekniği

Ölçüsü:

-Baş Taşı: 80x28x10 -Ayak Taşı: - Yazı Türü: Sülüs

Tanım ve Kompozisyon: Düşey dikdörtgen biçimli baş taşı, silindirik ince bir boyun ile kadın fesi şeklindeki başlığa bağlanır. Boynun altında ayrı eliptik çerçeve içerisinde serlevha yer alır. Sülüs hatlı metin bölümünün satırları ince şeritler ile ayrılmıştır. Tarih satırı ayrı

çerçeveye alınarak

vurgulanmıştır.

Kitabe Metni:

Mine’l mevt Sâbıken Maraş Valisi

Kalender Paşa’nın Cariyesi gençliğine Doymayan merhum…

Sefa ruhuna Fâtiha Sene 1225

(35)

Katalog No: K-7

Kime Ait Olduğu: Mustafa Ağa Mezar Tipi: -

Tarihi: 1189 / 1777-76 Türü: Erkek mezarı Formu:

-Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma, kazıma tekniği

Ölçüsü:

Yazı Türü: Nesih

Tanım ve Kompozisyon: Düşey dikdörtgen gövdeli baş taşı aşağıdan yukarı hafifçe genişlemektedir. Ön bölümleri pahlanmış boyun ile dikey şeritli kâtibi kavuk şeklindeki başlığa bağlanır. Dikey şeritli kavuğun etrafına üçte birini kaplayacak şekilde yanlara doğru çok şişirilmeden sarık sarılmış ve alt kısmında yay şeklinde bir boşluk bırakılmıştır. Metin bölümünün satırları birbirinde ince şeritler ile ayrılmış ve beş satıra yer verilmiştir.

Kitabe Metni:

Merhum ve mağfur El hac Muhammed Ağa

Zâde Mustafa Ağa Ruhiçün El Fâtiha

(36)

Katalog No: K-8

Kime Ait Olduğu: Şuheda Kadın Mezar Tipi: -

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, bitkisel tepelikli

-Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma, kazıma tekniği

Ölçüsü:

-Baş Taşı:118x42x9 -Ayak Taşı: - Yazı Türü: Sülüs

Tanım ve Kompozisyon: Geç dönem etkili akantus yaprağı ve S kıvrımları ile oluşturulmuş bitkisel tepeliğe sahip baş taşı, aşağıdan yukarı doğru genişlemektedir. Düşey dikdörtgen gövde üzerinde ince şeritler ile ayrılmış on satırlık metin bölümüne yer verilmiştir. Metin bölümünün üst köşelerinde yapraklı dallara ve orta kısmında ise kabuksu yaprak ve C kıvrımları ile oluşturulmuş kompozisyon yer almaktadır. Tarih satırı ayrı bir çerçeve alınan metin bölümü ince şeritler ile birbirinden ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Hüve’l Hayyü’l-Bâki

Ah ile zâr kılarak tazeliğime doyamadım Çün ecel peymanesi dolmuş muradım almadım

Hesrete fani cihanda tul-i ömr bilmedim Ey felek kaddin bükülsün nâ murâd ettin beni

Kalender Paşanın zevcesi merhume Ve mağfure Şuheda Kadın ruhuna Fâtiha

(37)

Katalog No: K-9 Kime Ait Olduğu:- Mezar Tipi: - Tarihi:- Türü:- Formu: -Baş Taşı:-

-Ayak Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin Oyma, kazıma tekniği

Ölçüsü: -Baş Taşı:-

-Ayak Taşı:68x25x6cm Yazı Türü: -

Tanım ve Kompozisyon: Aşağıdan yukarı doğru genişleyen ayak taşı üçgen tepelik ile sonlanmaktadır. Gövde üzerinde zemin oyma ve kazıma tekniğinde yapılmış kompozisyonda; çift kulplu bir vazodan çıkan hurma ağacına, iki yana doğru açılmış yapraklarına ve simetrik şekilde işlenmiş karşılıklı meyvelerine yer verilmiştir.

(38)

Katalog No: K-10

Kime Ait Olduğu: Ayşe Hanım Mezar Tipi: -

-Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin oyma Ölçüsü:

-Baş Taşı:60x35x10cm -Ayak Taşı:-

Yazı Türü: Rika

Tanım ve Kompozisyon: Gövdesi düşey dikdörtgen baş taşının başlığı kırıktır. Ön köşeleri pahlanmış uzun bir boyun bölümüne sahip mezar taşının metin bölümü gövdenin tamamını kaplmış ve girift bir şekilde yazılmıştır. Altı satırlık metin bölümü ince şeritler ile birbirinden ayrılmıştır. Tarih satırında şeride yer verilmemiştir.

Kitabe Metni:

Meskenim dağlar başı sahraya hacet kalmadı

Yarelerim oyulup cerraha hacet kalmadı İçtim ecel şerbetini Lokmana hacet kalmadı

Çorbacı İbrahim Ağanın kerimesi …..Şerife Aişe hanım Ruhuna fatiha sene 1205

(39)

Kime Ait Olduğu: Kerime Hatun Mezar Tipi: -

Tarihi: Recep 1220 / Eylül-Ekim 1805-06 Türü: Kadın mezarı

Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli -Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin Oyma tekniği

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: Aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen düşey dikdörtgen biçimli baş taşı üçgen tepelik ile sonlanmıştır. Üçgen tepeliğin alın bölümünde yarım daireli çerçeve içerisinde serlevhaya yer verilmiştir.

Metin bölümünün ise etrafı

çevrelenerek ince şeritler yardımıyla satır araları oluşturulmuştur.

Kitabe Metni:

Alâmetden murâd duadır Bu gün bana ise yarın sanadır Süvari mukabelesi hulafalarından Muhammed Efendinin halilesi merhume

Kerime Hatun ruhuna Fatiha Sene 1220

(40)

Kime Ait Olduğu: Afife Hanım Mezar Tipi: -

Tarihi: 13 Ramazan 1218 / 27 Aralık 1803 Türü: Kadın mezarı

Formu:

-Ayak Taşı: -

-Baş Taşı: 78x27x13cm -Ayak Taşı: -

Tanım ve Kompozisyon: Düşey dikdörtgen şekline aşağıdan yukarıya doğru hafifçe genişleyen baş taşının başlığı kırıktır. Boyun bölümünün ön köşeleri pahlanmış ve altındaki serlevha ilk satırdan ayrılmamış aynı uygulama tarih satırında satır arasına şerit yapılmadan uygulanmışyıt. Metin bölümü zemin oyma tekniğinde yapılmış, genel çerçeve içerisine alınmış, tarih satırı hariç diğer satırlar ince şeritler ile birbirinden ayrılmıştır.At köşeleri pahlanan mezar taşının kaidesi toprağa gömülmüştür.

Kitabe Metni:

Hüve’l-Bâki

Tıfıl iken hayfa erişti vadesi Ağladı kan âtasiyle ânnesi Nûş edip cânım ecel peymanesi

Cennet içre oldu şimdi lâyası Ser gökmen zâde Seyyid Raşid

Ağanın kerimesi Şerife Afife Hanım ruhiçün el-Fâtiha

Sene 1218 Fi 13 N

(41)

Kime Ait Olduğu: Gül Hanım Mezar Tipi: -

Yazı Türü: Nesih

Tanım ve Kompozisyon: Üçgen tepelik ile sonlandırılan baş taşı aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen formdadır. Üçgen tepeliğin alınlığında eliptik bir çerçeve içerisinde serlevhaya yer verilmiştir. Zemin oyma tekniğinde yapılmış beş satırdan oluşan sülüs hatlı metin bölümü ise etrafı çevrelenmeden tarih satırı dışında diğer satırlar ince şeritler yardımıyla birbirinden ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Ah mine’l mevt

Doymayub gencliğine öldü nâ murad Rahmete mağfur kaid Rabbi’l Gafûr Sâbıken Maraş Valisi Kalender Paşanın

Cariyesi nerhume Gül Hanım Ruhuna Fâtiha

(42)

Kime Ait Olduğu: Ayşe Hatun Mezar Tipi: -

Tanım ve Kompozisyon: Üçgen tepelik ile sonlanan gövdesi düşey dikdörtgen baş taşı aşağıdan yukarı doğru genişleyen biçimdedir. Üçgen tepeliğin alın bölümünde serlevhaya yer bulunmakta, aşağısında sülüs hatlı dört satırlık metin bölümü yer almaktadır. Zemin oyma tekniğinde yapılmış metin bölümünün satırları genel bir çerçeve ile çevrelendikten sonra birbirinden ince şeritler yardımıyla ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Hüve’l Hallâkû’l Bâki Merhume ve mağfur el hac İlâ rahmete rabb’il mağfirun

Aişe hatun merhume için El-Fâtiha sene 1227

(43)

Kime Ait Olduğu: Ayşe Hatun Mezar Tipi: -

Tarihi: Rebiülahir 1234 / Ocak-Şubat 1818-19 Türü: Kadın mezarı

Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, tepeliği kırık

-Ayak Taşı: -

Tanım ve Kompozisyon: Düşey dikdörtgen gövdeli baş taşının tepelik kısmı kırılmıştır. Üst köşelerinde çiçek dallarında yer verilen gövde aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen biçimdedir. Altı satırdan oluşan metin bölümü zemin oyma tekniğinde yapılmış ve satır araları ince şeritler ile ayrılmıştır. Tarih satırı ayrı bir çerçeve içerisine alınarak vurgulanmıştır.

Kitabe Metni:

Hüve’l hallâku’l bâki Ser silahşorân-ı Hâssadan

Girîdî Mustafa Ağa’nın Zevce-i mütrekesimerhume Mağfûrun lehâ Âyişe hatun

Ruhiçün el-Fâtiha Sene 1234

(44)

Kime Ait Olduğu: Aişe Hatun Mezar Tipi: -

Tarihi: 11 Safer 1169 / 16 Kasım 1755 Türü: Kadın mezarı

Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli

-Ayak Taşı:-

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin Oyma, kazıma tekniği

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: Aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen baş taşı üçgen tepelik ile sonlanmıştır. Üçgen tepeliğin alınlık bölümünde üstte palmet motifi ve aşağı doğru kıvrım dallar yer almaktadır. Tepeliğin altında üçgen zikzak bordürü ve bu bordürün altında ise yan yana dizili mukarnas bordürü yer almaktadır. Metin bölümü çiçekli dallar ile dikdörtgen şeklinde çevreyi dolaşan bordürle çerçevelenmiş ve metin bölümü üstte altta yarım daire kemer şeklinde çevrelenmiştir. Üstteki yarım daire içerisinde kıvrımdallar ve palmet motifine yer verilirken alttaki yarım daire içerisine iste tarih yazılmıştır. Bu yarım dairelerin köşelerinde ise gül dalları yerleştirilmiştir. Yedi satırdan oluşan metin bölümününsatırları ince şeritler ile ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Hüve’l hayyul bâki Merhume ve mağfur El muhtaç İlâ el gâfur Ayişe Hatun Ruhuna Fâtiha Sene 1169 Fi 11 S

(45)

Kime Ait Olduğu: Hatice Kadın Mezar Tipi: -

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli

-Ayak Taşı: -

Tanım ve Kompozisyon: Üçgen tepelik ile sonlandırılan baş taşı aşağıdan yukarı doğru genişleyen biçimde ve düşey dikdörtgen şeklindedir. Zemin oyma tekniğinde yapılmış, dört satırdan oluşan metin bölümünün tarih satırı dışında diğer satırları birbirinden ince şeritler ile ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Hüve’l bâki

Itır Ağanın zevcesi merhume El muhtaç Hadice Kadın

Ruhuna Fâtiha Sene 1219

(46)

Kime Ait Olduğu: Fatma Hatun Mezar Tipi: -

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, kadın başlıklı.

-Ayak Taşı: -

Tanım ve Kompozisyon: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli baş taşı ön cephesi pahlanmış boyun ile tablakâr fes başlığa bağlanmıştır. Alt köşeleri pahlanmış gövde toprağa beton ile sabitlenmiştir. Başlığın uçları ve sağ tarafı kırıktır. Boyun bölümünün altında köşeleri kesik dikdörtgen içerisinde serlevha yer almaktadır. Sülüs hatlı metin bölümü yedi satırdan oluşmakta ve birbirinden ince şeritler ile ayrılmaktadır.

Kitabe Metni:

Hüve’l hayyul bâki Gel nazar kıl bu mezarım taşına Kimse bilmez gelmeyince başına Kime okusa hüzünlensin başıma Muhammed Ağanın zevcesi merhume

Mağfuer Fatma Hatun Ruhiçün Rıza’lilâh Fâtiha

(47)

Kime Ait Olduğu: Şakir Ali Bey Mezar Tipi: -

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek başlıklı. -Ayak Taşı: -

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin Oyma, kazıma tekniği

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: Dikey şeritli kâtibi kavuğa sahip baş taşının gövdesi dikdörtgen yatay kesitlidir. Alt köşeleri pahlanmış mezar taşının kaidesi toprağa gömülmüştür. Başlık ön köşeleri pahlanmış boyun ile gövdeye bağlanmıştır. Şeritleri dikey olan kavuk şeklindeki başlık yarıya kadar sarık ile sarılmış alt bölümünde yay şeklinde boşluk bırakılmıştır. Boyun bölümünün altında yarım daire çerçeve içerisinde serlevha ve altında yedi satırdan oluşan sağa doğru eğik şekilde yazılmış metin bölümü yer almaktadır. Metin bölümü genel bir çerçeve içerisine alındıktan sonra satır araları birbirinden ince şeritler ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Hüve’l Bâki

Genç iken göçtü cihanda helak hâlim Dilerim kabrimi nur eyleye Rabb-ül Kerîm

On iki yaşına erişmişken ruhunu Davet etti hak Kendini ve halk-ı ferd-i el-hâkim

İbrahim Ağanın oğlu merhum Şakir Ali Bey ruhuna Fâtiha

(48)

Kime Ait Olduğu: Fatma Hatun Mezar Tipi: -

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, erkek başlıklı. -Ayak Taşı: -

Tanım ve Kompozisyon: Gövdesi düşey dikdörtgen baş taşı üçgen tepelik ile sonlanmıştır. Aşağıdan yukarı doğru genişleyen gövde üzerinde altı satırlık metin bölümü yer almaktadır. Zemin oyma tekniğinde yapılmış metin bölümünün satır araları ince şeritler ile ayrılmıştır. Tarih satırı ise ayrı bir çerçeve içerisinde alınmıştır.

Kitabe Metni:

Aşçı başı kahvecisi Süleyman Ağanın büyük Validesi merhume ve mağfirun

Fatma Hatunnun ruhiyçün El-Fâtiha

(49)

Kime Ait Olduğu: Havva Hanım Mezar Tipi: -

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, başlıksız, üçgen tepelikli. -Ayak Taşı: -

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: Aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişleyen baş taşı üçgen tepelik ile sonlanmıştır. Tepeliğin alın bölümü üstte akantus yaprağı, altında S-C kıvrımları ve aralarında çiçek dallarının oluşturduğu kompozisyon ile süslenmiştir. Tepelik metin bölümünden, yan yana dizilmiş akantus yaprakları ile ayrılmış ve kitabe köşeliklerinde birer gül dalınaer verilmiştir.Metin bölümü Genel bir çerçeve içerisine alındıktan sonra üstte ve altta yarım daire şeklinde sınırlandırılmış, yukarıda serlevha altta ise tarih bölümüne yer verilmiştir. Metin bölümünün araları birbirinden ince şeritler ile ayrılmıştır

Kitabe Metni:

Hüve’l hayyul bâki Merhume ve mağfur Mühürdar el hac Muhammed

Ağanın kerimesi el hac Havva Hanım ruhiyçün Rıza’lillah el Fâtiha

(50)

Kime Ait Olduğu: Rukiye Hanım Mezar Tipi: -

Tarihi: 10 Recep 1193 / 24 Temmuz 1779 Türü: Kadın mezarı

Formu:

-Baş Taşı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, Üçgen tepelikli

-Ayak Taşı: -

Ölçüsü:

-Baş Taşı: 135x38x11 -Ayak Taşı: -

Yazı Türü: Rika

Tanım ve Kompozisyon: Üçgen tepelik ile sonlandırılmış düşey dikdörtgen baş taşı, aşağıdan yukarı doğru hafifçe genişlemektedir. Üçgen tepeliğin alın bölümü geç dönem etkili, iki yana simetrik şekilde açılmış lale motifi ve dallarından oluşturulmuş kompozisyonla tezin edilmiştir. Dokuz satırdan oluşan metin bölümü iki yanda kabuksu yaprak şeklinde süslemelere sahip bordür ile sınırlandırılmıştır. Metin bölümünün üstünde iki yana açmış kıvrım dallar ve köşelerde birer stilize lale motifine yer verilmiştir. Metin bölümünün satırları birbirinden ince şeritler ile ayrılmıştır.

Kitabe Metni:

Böyle buldum cihanı sanki bir dar hayal Ol şeyden kimse hâlimden etmez sual

El hakkım Allah razıyım her emrine Elhûkm-u lillah râmım her emrine Çün ezelden böyle takdir eylemiş zülcelal

Merhûm ve mağfur mîr-i münâdî El hac Osman Ağanın kebire-i Kerimesi Rukiye Hanım ruhuna

Fâtiha sene 1193 Fi 10 B

(51)

Kime Ait Olduğu: Hüseyin Ağa Mezar Tipi: -

-Ayak Taşı: -

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli baş taşı ön köşeleri pahlanmış bir boyun ile kavuk şeklindeki başlığa bağlanmıştır. Dikey şeritli kavuk şeklindeki başlığın etrafı yarıya kadar kenarlara şişirilmeden sarık ile sarılmış, alt kısmında yay şeklinde bir boşluk bırakılmıştır. Altı satırlık metin bölümü genel olarak çerçeve ile çevrilmiş ve satırlar birbirinden ince şeritler ile ayrılmıştır. Tarih bölümü ayrıca dikdörtgen bir çerçeveye alınıp vurgulanmıştır.

Kitabe Metni:

Merhum ve mağfur İla rahmete rabbe

El gafur akın Lı Hüseyin Ağa Ruhuna Fâtiha

(52)

Kime Ait Olduğu: Mustafa

Mezar Tipi: Sandık mezar (Sembolik Lahit) Tarihi: Muharrem 1161 / Ocak 1748

Türü: Erkek Mezarı Formu:

-Ayak Taşı: Gövdesi sekizgen kesitli, başlıksız.

Malzeme ve Teknik: Taş/Zemin Oyma, kazıma tekniği Ölçüsü: -Baş Taşı: 80x23x13cm -Ayak Taşı: 85x20x20cm Sanduka: 166x 85x70x13cm Yazı Türü: Sülüs

Tanım ve Kompozisyon: Dikdörtgen prizma şeklindeki sandık mezarın kısa kenarlarında bir, uzun kenarlarında ise ikişer adet gülce motifi yer almaktadır. Gülçe motifinin sağında ve solunda vazodan çıkan karanfillere yer verilmiştir. Vazodan çıkan karanfil uygulaması kısa kenarlarda iki, uzun kenarlarda ise üçer defa tekrarlanmıştır. Sandık bölümünün üst kısmında birbiri içerisine geçmiş halkalar ile oluşturulmuş bordür tüm çevreyi dolaşmaktadır. Düşey dikdörtgen gövdeli baş taşı üzerinde uzunca, üzeri zikzak şeklinde yapılmış kavuk yer alır. Kavuk yarıya kadara yanlara doğru şişirilmiş sarık ile sarılmış ve alt kısmında yay şeklinde bir boşluk bırakılmıştır. Gövde üzerinde yer alan metin bölümünün satırları ince şeritler ile sınırlandırılmıştır.Gövdesi sekizgen kesitli konik tepelikli ayak taşı aşağıdan yukarı doğru genişleyen biçimde yapılmıştır.

Kitabe Metni:

Merhum ve mağfur El muhtac ila rahmeti rabbihi

El gafur silahşör Hazreti şehriyâri Hüseyin zâde Sadık Mustafanın ruhuna Fâtiha sene 1161