A.
O.
Veteriner Fakültesi Zootekni Kürsüsü Prof. Dr. E. ArıtürkMEsENİz ÇıFTLİGINDE KIVIRCIK KOYUNLARı ıLE
(DOGU FRİZYA X KIVIRCIK) MELEZLERİNİN
BEDEN ÖLÇÜLERİ VE CANU AGIRLIKLARI
ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR
Halil Özcan
*
GirişKıvırcık, özellikle Trakya'da ve Marmara bölgesinde yetiştirilir. Bu koy.ıpıun eti çok lezzetlidir, bu sebeple et piyasasında diğer etlere tercih edilir.
KıvırCık ufak cüsselidir. Bugüne kadar Kıvırcığın beden büyük-lüğünün arttırılması ve verimlerinin yükseltilmesi alanında pek az gayret sarfedilmiştir (3,4, 5, 6, 8, i I, 12, 14, 17, 18, 20).
Kıvırcıklar arasında birbirinden az da olsa, farklı birkaç tip dikkati çekiyor. Bwılardan biri, daha dolgun yapılı, budarı iyi gelişmiş, yuvarlakça et tipi; diğeri daha ince kemikli, uzun göğüslü, memeleri daha iri, az et tutan süt tipidir. Evvela bu tipleri tesbit etmeli; bun-dan sonra ayni tipte en iyi damızlıkları kepdi aralarında birleştirmeli; bu şekilde düzgün bir saf yetiştirmeye birkaç generasyon devam .et-meli; böylece tipler daha geliştirilmelidir. Ayrıca uygwı bölgelerde daha yüksek verimli hayvanların daha kısa zamanda elde edilmesi gayesiyle melezIemelere de başvurulabilir. Kıvırcık her iki yolda da islah edilirken beden büyüklüğünün arttırılmasına da çalışılmalıdır. Çünkü beden büyüklüğü ile verimler arasında genellikle pozitif bir korelasyon mevcuttur. Hatta bir sürü içinde iri koyunların daha ve-rimli ve ekonomik oldukları söylenmektedir (3, g, 10).
Uygun bölgelerde, Kıvırcığa bakınca daha iri, erken gelişen, süt ve yavru verimleri çok yüksek Doğu Frizya, Texel gibi bazı yabancı koyunların genotiplerinden de faydalanmak kabildir. Planla ve
286 Halil Özcan
katle yürütülen Doğu Frizya x Kıvırcık melezlemesi sayesinde bir-kaç yıl sonra muhite uygun, sağlam konstitüsyonlu, daha iri cüsseli, erken gelişen, verimleri yüksek yeni bir koyun tipine kavuşulabilir.
Bu gaye ile Bursa'nın Yenişehir ilçesinde Rıza Biçen adında meraklı bir koyun yeti~tirici, ı 964 yılında sahibi bulunduğu Meseniz çiftliğinde Veteriner te~kilatının da yardımları ile Doğu Frizya x Kı-vırcık melezIemesine başlamı~; o zamandanberi bu melezIemelere büyük bir azimle devam etmi~tir. Bu güzel çalışmalar Kürsümüzce izlerimi~ ve kontrol edilmi~tir. Kıvırcık ırkının islahı yolunda gelecek yıllarda yapılacak çalışmalara ışık tutabileceği dü~ünccsiyle Meseniz çiftiliğinde yürütülmekte olan bu meleziemenin,. önce bu ara~tırmada beden ölçüleri ve canlı ağırlığa etkilerinin tesbiti amacı güdülmüştür. Çiftlikte halen yapılmakta olan. çalı~malarla diğer karakterlere ait veriler de tamamlandığında başka istatistik analizler de yapılacak; bu melezIemenin diğer verimlere ve karakterlere etkileri ortaya seri-lecek ve bunlardan yararlanma imkanları gösterilecektir.
Materyal ve Metod
Ara~tırmanın materyalini Meseniz çiftliğinde çe~itli ya~larda' 3° baş Kıvırcık koyunu ile 196]'de bunlardan doğan ıo ba~ Fı, Lo ba~ birinci geriye melez (Gı) ve Lo ba~ ikinci geriye melez (G2) koyunları
teşkil eder. i
Araştırmada koyunların en önemli i4 beden ölçüsü ile canlı
ağırlığı incelenmiştir. Beden ölçüleri kırkımdan sonra alınmıştır. Canlı ağırlığı tesbit gayesiyle,' koyunlar akşamdan i2-i8 saat aç
bıra-kılmışlar, ertesi günü kırkımdan hemen sonra baskülle 500 gr. hata ile tartılmışlardır.
Tartı ve ölçü ile elde edilen' değerler, İstatistik- Variasyon meto-du ile Batu 've arkadaşlarının (2) bildirdiği tarzda kıymetlendirilmiştir.
Sonuç ve Tartışma
,
i . Kıvırcık1arın beden ölçüleri ve canlı ağırlığı: Kıvırcık
ırkı, birçok yerli koyunlarımızdan daha ufaktır (2, 9). Bu ara~tırmada İncelenen Kıvırcık koyunlarının ortalama 38 Kg. canlı ağırlıkta olduk-ları görülmüştür. Tablo: ı'deki değerlere göre, sırtı biraz çukurdur. Yükseklik ile b~den uzunluğuna ait değerler birbirine çok yakındır. Bıı sebeple yandan bakılınca kare seşlindedirler. Ayrıca bu Kıvırcık-lar da diğer yerli koyunKıvırcık-larımız gibi dar göğüslüdür. Et deposu olan göğüs ve sağrı iyi gelişmemiştir (Tablo: ı).
Kıvırcık Koyunları ilc (Doğu Frizya Kıvırcık) MelezIeri
TABLO: i
Mcseniz çiftliği Kıvırcıklarının mutlak beden ölçüleri (cm.) ve canlı ağırlığı (Kg.) 287 X :1:: sX en az en çok Cidago yüksekliği Sırt " Sağrı " Beden uzunluğu Ön göğüs genişliği Göğüs derinliği Göğüs çevresi Ön sağrı genişliği Orta sağrı " Baş uzunluğu " genişliği Kulak uzunluğu " genişliği Ön incik çevresi CANLI AGıRLIK 30 65 .03 :t: 0.63 64.44 :t: 0.62 65.72 :1: 0.67 65 . i7 :l:: O. 72 18.64 :l:: 0.55 28.14 :t: 0.74 83 .06 :1: 0.64 17.74 :1: 0.49 19.74 :1: 0.57 21.21 :1: 0.33 i i. i i :1: O.17 i i.09 :1 0.29 7.30 :1: 0.34 7.61 :l:: 0.22 38 . 14 :1::i.38 63 62 63 63 16 25 77 16 16 18 8 8 6 7 35 68 66 69 70 20 31 87 20 28 23 13 14 8 9 45
Daha önce Yarkın ve Bilgemre de Kıvırcığın beden ölçüleri ve canlı ağırlığı üzerinde araştırmalar yapmışlar ve Tablo: 2'deki de-ğerleri elde etmişlerdir (S, i I, 12, 18). Adı geçen literatürlerde ele
alınan Kıvırcık koyunlarının aşağı yukarı bu ar~tırmadaki materyal kadar yükseklikte, fakat bedenen az daha uzun, göğüs çatısının az daha iyi gelişmiş; buna rağmen canlı ağırlıklarının daha az olduğu dikkati çekiyor (Tablo: 2).
TABLO: 2
Literatürlere göre Kıvırcık koyunlarının mutlak beden ölçüleri (cm.) ve canlı ağırlığı (Kg.) Cidago yüksekliği Sırt " Sağrı " Beden uzunluğu Ön göğüs genişliği Göğüs derinliği " çevresi Ön sağrı genişliği Orta sağrı " Baş uzunluğu " genişliği Kulak uzunluğu " genişliği Ön incik çevresi CANLI ACaRLIK Yarkın'a göre x 64.07 62.96 65.19 67.23 19.38 30.23 87.50 18.30 18.23 23.34 i1.73 12.50 7.50 7.26 33. 10--42.60 Bilgemre'ye göre
x
65.58 65.98 69.89 69. LO 29.28 88.82 18.80 19.98 23.62 11.64 9.39 35.00JJalil Özcan
2. (Doğu Frizya koç X Kıvırcık koyun) melezierin beden
ölçüleri ve canlı ağırlığı:
Doğu Frizya ııkı, Kıvııcığın çabuk İslahı için rol oynuyabilir (13). çünkü süt ve yavru verimleri yüksek olan Doğu Frizya'nın ayni zamanda bedeni de iridir. Literatürlere göre (3, 7, i5) Doğu Frizya
koyunlarının canlığı ağırlığı ortalama 7°-95 Kg., cidago yüksekliği 75-76 cm. ve beden uzunluğu 85-87 cm. dir.
Bu melezlemelerde Doğu Frizya koçları kullanılmakta, doğan di~i melezler daima bunlarla birle~tirilmekte; böylece sıra ile Fı, birinci geriye (C i) ve ikinci geriye (C2) melezIeri elde edilmektedir.
Tablo: 3,4 ve 5'deki değerler, melezIemenin beden ölçülerine ve canlı ağırlığıa pozitif etkisini açıkça gösteriyor. MelezIerne ilerle-dikçe daha iri cüsseli melezler elde ediliyor. Fı'ler Kıvırcıklardan; Cı'ler hem Fı ve hem de Kıvırcıklardan ve C2'ler ise hepsinden daha büyüktürler. MelezIerde Doğu Frizya kanı yükseldikçe mutlak değer-ler artmaktadır. Fakat bu artı~ın hızı ileriki generasyonlara doğru azalmaktadır. Kıvırcıklara bakınca, G2'lerin yüksekliği takriben 7-8 cm., beden uzunluğu i3 cm., göğüs çevresi 3° cm. ve canlı
ağır-lığı da 42 Kg. daha fazladır (Tablo: i ve 5).
TABLO: 3
(Doğu Frizya koç X Kıvırcık koyun) Fı melezierin mutlak beden ölçüleri (cm.) ve canlı ağırlığı (Kg.) İl X :l.: sX en az 'en çok Cidago yüksekliği Sırt " Sağrı " Beden uzunluğu Ön göğüs genişliği Göğüs derinliği " çevresi Ön sağ rı genişliği Orta sağrı " Baş uzunluğu " genişliği Kulak uzunluğu " genişliği Ön incik çevresi CA:'IILI A(;IRLIK LO 68.13 :l: 0.22 65 67.71 :i: 0.27 65 68.88 ~ 0.33 67 70.18 :i: 0.29 68 19.03 ~ O.i7 18 31.14~0.25 29 98.24 :J: 0.45 89 18.63 ~ 0.23 16 22.03 :ı: 0.46 19 21.47 :J: 0.36 18 12.04 :l: 0.37 9 12.66 ~ 0.25 R 7.22 :J: 0.36 5 8.37 :l: 0.26 7 50.14 :": 1.66 45 70 69 71 74 21 34 109 22 29 23 15 14 8 LO 54
Kıvırcık Koyunları ile (Doğu Frizya Kıvırcık) MelezIeri
TABLO: 4
(Doğu Frizya koç X Kıvırcık koyun) Gı melezIerin mutlak beden ölçüleri (cm.) ve canlı ağırlığı (Kg.) 289 n X :!: sX en az en çok __ " .. . ---_o. _ Cidago yüksekliği' Sırt " Sağrı " Beden uzunluğu Ön göğüs genişliği Göğüs derinliği " çevresi Ön sağrı genişliği Orta" " Baş uzunluğu " genişliği Kulak uzunluğu " genişliği Ön incik çevresi
ı
CANLı ACaRLIK Lo TABLO: 5 69.73 ::i: 0.29 68.78 :r 0.32 70.13 ::i: 0.22 75.06 ...ı- 0.64 19.55 ::i: 0.42 33.64 ::i: 0.66 108.01 :i 0.53 20.12 ::l: 0.14 23.14 ::i: 0.19 21.90 ::i: 0.44 12.64 ::i: 0.77 12.87 ::i: 0.81 7.71 _ 0.91 8.56 :i 0.33 65 . 55 :te 2. 30 66 65 . 68 73 17 31 99 18 20 20 ii 9 5 7 59 71 70 72 79 22 36 118 22 26 24 15 15 9 LO 73(Doğu Frizya koç X Kıvırcık koyun) G2 melezierin mutlak beden ölçüle~i (cm.) ve canlı ağırlık (Kg.) n X ::i: sX en az en çok Cidago yüksekliği Sırt " Sağrı " Beden uzunluğu Ön göğüs genişliği Göğüs derinliği " çevresi Ön sağrı genişliği Orta" " Baş uzunluğu " genişliği Kulak uzunluğu " genişliği Ön' incik çevresi CANLı AGıRLIK LO 72 . 32 :te O.36 71.91 ::i: 0.47 73.09 :te 0.19 78.50 ::i: 0.61 20.56 ::i: 0.47 34.63 ::i: 0.61 112.91 ::i: 0.24 21.53 :l: 0.24-24.33 :l: 0.14 22.41 :l: 0.37 13.64 ::i: 0.62 13.41 ::i: 0.91 7.83 ::i: 0.83 8.62 :l: 0.47 69 .94 :i I.i7 69 70 70 75 17 32 103 19 23 21 12 ii 6 8 64 75 75 78 83 23 36 117 22 27 25 14 15 9 9 81
Elde edilen bu sonuçlar, Kıvırcığın başlıca süt ve yavru verim-lerinin arttırılması amacı ile yapılması düşünülen (Doğu Frizya X Kı-vırcık) melezIemesinin, aynı zamanda beden büyüklüğünün kısa zamanda artmasını da temin edebileceğini ve böylece bölgede yüksek verimli, iri yeni koyun tiplerinin elde edilmesinde çok faydalı olaca., ğını göstermektedir.
290 Halil Özcan
Özet
Daha yüksek verimli bir koyun elde etmek gayesiyle Bursa'nın Yeni~ehir ilçesinde Rıza Biçen'in çiftliğinde(Doğu Frizya koçu X Kı-vırcık koyunu) çevirme melezIemesine 1964 yılındanberi devam edil-mektedir. Bugüne kadar Fı, birİnci geriye (Gı) ve ikinci geriye (G2) melezIeri elde edilmi~dr.
Bu ara~tırmada melezIerin ve ana materyalin beden ölçüleri ile canlı ağırlıkları tetkik edilmi~; melezlemenin bu alanda da pozitif etkileri görülmü~tür. Genel olarak melezleme ilerledikçe daha iri melezler elde edilmektedir. Fı'ler Kıvırcıklardan, Gı'ler Fı'lerden ve G2'ler ise hepsinden daha büyüktürler.
Esasen süt koyunculuğunu geli~tirme amacı ile yapılan bu me-le:ileme daha iri sütçü koyun tiplerinin elde edilmesine de hizmet etmektedir.
Sunımary
(Studies on the body measurements and weight of Kıvırcık sheep and the crossbreds obtained by crossing East Friesian rams with Kıvırcık ewes at Meseniz
Farm.)
There were significant differences in body measurements and weight between the groups of Kıvırcık, Fi progeny, the first (Gi) and the second (G2) backcross generations. The crossbreds had better body conformation, a significantly greater b::>dy measurements and weight than Kıvırcık. The G2 crossbreds were heaviest.
East Friesian sheep are very prolific and have a high yield of milk. Theyare also heavier than Kıvırcık sheep. East Friesian rarns should be erossed with Kıvırcık in order to inerease the rate of impro-vement.
Teşekkür: Bu ara~tırma materyalinin temin ve takibinde yar-dımlarını esirgemeyen Meseniz Çiftliği sahibi Rıza Biçen ile Yeni~e-mr hükümet veterineri Vet. Hek. Teornan Kadıoğlu'na te~ekkürlerimi sunarım.
Literatür
1- Antonova, V. (1967): The productivity of /farnobat sheep. Mezhdu-nar. seL.-Khoz. Zh. i i (3): 106-107. Anim. Breeding Abs. 35:
Kıvırcık Koyunları ile (Doğu Frizya Kıvır'~ık) :lielezlerİ 291
2- Batu, S. Antürk. E. ve Kutsal" A. (1962): Evcil hayvanlarda istatistik val'iasyon (Biyometrik). A,ü. Vet. Fak. Yayınları: 138, 'Güven Matbaası, Ankara, pp: 5-136.
3- Batu, S. (1962): KoywıculuğU1l esasları. A,D.Vet. Fak. Yayınları:
i36, Rüzgarlı Matbaa, Ankara, pp: i9().-i98.
4- Ba~u, S. (1965): Türkiye koyun ırkıarı ve koyun yetiştirme bilgisi. A,D.Vet. Fak. Yayınları: 184, Sevinç Matbaası, Ankara, pp: 20-2I.
5- Bilgenıre, K. (1948): Sheep l'aising in Turkey, A,D. Ziraat Fak. YıIlığı.
6- İhsan Abidin (I 925): Türkiye koyun yetiştirmesi ve ırkıarı, İstanbuL. '7- İnıex,. Sheep from Germany. Deutsche Züchtvieh im-und Export
GM-BH, BonnjRhein, Kobıenzer Strassc 176.
8- .İznıen, E.R. ve Spöttel, W. (1937): Kıvırcık koyunlarının süt verimlerile sütlerinin terkibi ve bunun diğer sütlerle mukayesesi, Yüksek Ziraat EnSt. neşriyatı No: 76, Ankara, p: 8.
9- Özcan, H. (I 965): Çeşme (Sakız) ve İmroz koyunlarında bedenyapısı, süt ve yavru verimleri, yapağı karakterleri ve bunların diğer memleketler-deki süt koyunları ile mukayesesi ve bilhassa sütçülük yönübden islahı ted-birleri. A,D.Vet. Fak. Yayınları: 177, Vet. Fak. ve Ziraat Fak. Basımevi, Ankara, pp: ilD-169.
ID- Özcan, H. ve Antürk, E. (1965): Koyun ve sığır ırklarının
gene-tiği. A,Ü.Vet. Fak. Yayınları: 183, Sevinç Matbaası, Ankara, pp: 160-168.
i1- Sandıkçıoğlu, M. (1960): Konya Harasında yapılan -Akkaraman
X Merinos melezIeri, üçüncü geriye melezlemeye kadar vücut yapısı, renk, yapağı özellikleri ve melezlerin diğer yerli koyunlarla mukayeseleri. A,Ü.
Vet. Fak. Yayınları: i2I, Ege Matbaası, Ankara, pp: 52-53.
12- Sönnıez, R. (I 955): lvesi koyunları vücut ]apılışları, çeşitli verimleri ve bunların diğer yerli koyunlarla çeşitli verimler bakımından mukayese-leri. A,Ü. Ziraat Fak. Yayınları: 74, A,Ü. Basımevi, p: 75. ' 13- Sönnıez, R. and Wassnıuth, R. (1964): İnvestigations on the
possibilities of improving milk production by breeding in Awassi (İvesi), Sakız (Chios) and Kıvırcık sheep in Turkey. Züchtungskundc, 36: 23-3°.
14- Spöttel, W. ve Bilgeınre, K. (1936): Contribibution aux Cludes sur 1 ele~age ovin on Turkuie Rome. İnstitut İnternational d'
292 Halil Özcan
15- Tanev,.I., Eftunova, L. and lotov,
c:
(1968): East Friasian Sheep dt the Vidin Research Station. Zhivotnovudstwo, 22 (ıo): 54-57, Anim. Breeding Abs. 37: 246.i6- Tarım Bakanlığı Veteriner işleri Umum Md. Koyunculuk kayıtları.
17- Yarlan,
1.
(1955): Koyunculuk. A.D. Ziraat Fak. Yayınları: 18, A. D. Basımevi.i8- Yarlan,
ı.
(I 956): Kıvırcık koyunlarının yetiştirme, vücut özelliklerive verimleri üzerinde araştırmalar. A.D. Ziraat Fak. Yıllığı, Fasikül:2, Ankara. pp: 73-i19
i9- Yarlan,
ı.
ve Sönmez, R. (I 962): Trakya bölgesi Kıvırcıkkoyun-larının yapağılarında incelik ve tecanüs üzerinde bir araştırma. A.Ü.
Ziraat Fak. Yayınları: 198, A. D. Basımevi, Ankara, pp: 3-9. 20- Vetulani, T. (I 935): Beitrag zur kenntnis der Analolishen Schafrassen.
Zeitsch f. Züchtung Reihe B. 23, 3.
