Vakıflar Dergisi
Yıl: Aralık 2017 • Sayı: 48
Vakıflar Dergisi 48 - Aralık 2017
VAKIFLAR DERGİSİ
Yıl: Aralık 2017 - Sayı 48 Hakemli Dergidir.TUBİTAK ULAKBİLİM
Sosyal Bilimler Veri Tabanı (SBVT) tarafından taranmaktadır.
Sertifika No: 16651 ISSN: 1011-7474
Sahibi
Vakıflar Genel Müdürlüğü Adına Dr. Adnan ERTEM
Yayın Koordinatörü
Rifat TÜRKER
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Adnan TÜZEN
Yayın Yönetmeni
Mehmet KURTOĞLU
Editörler
Hüseyin ÇINAR, Fatih MÜDERRİSOĞLU
İngilizce Editör
Miyase KOYUNCU KAYA
Dergi Sekreteryası
Hasan DEMİRTAŞ
Tashih
Hasan DEMİRTAŞ
Yayın Kurulu
Prof. Dr. Mehmet BULUT İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin ÇINAR Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
Prof. Dr. Yılmaz KURT Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet ÖZ Hacettepe Üniversitesi
Prof. Dr. Ali YILMAZ Ankara Üniversitesi
Doç. Dr. Miyase KOYUNCU KAYA Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. Fatih MÜDERRİSOĞLU Hacettepe Üniversitesi
Dr. Murat YILMAZ Ahmet Yesevi Üniversitesi
Yayın Danışma Kurulu
Prof. Dr. Hakkı ACUN Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet AK İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet AKGÜNDÜZ Amsterdam Üniversitesi
Prof. Dr. Enver ÇAKAR Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Abide DOĞAN Hacettepe Üniversitesi
Prof. Dr. Géza DAVID Macar Bilimler Akademisi Prof. Dr. Abdullah EKİNCİ Harran Üniversitesi
Prof. Dr. Özer ERGENÇ Bilkent Üniversitesi Prof. Dr. Süreyya FAROQHI Bilgi Üniversitesi
Prof. Dr. Mahmut KAYA İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Yunus KOÇ Hacettepe Üniversitesi
Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Prof. Dr. Heath W. LOWRY Bahçeşehir Üniversitesi
Prof. Dr. İlber ORTAYLI Galatasaray Üniversitesi
Prof. Dr. Hüsrev SUBAŞI Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Prof. Dr. Eugenia KERMELİ ÜNAL Hacettepe Üniversitesi
Prof. Dr. Ayşıl TÜKEL YAVUZ Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ Emekli Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Musa YILDIZ Gazi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Vefa ÇOBANOĞLU İstanbul Üniversitesi
Dr. Rhoads MURPHEY Emekli Öğretim Üyesi
Evangeila BALTA Ulusal Yunan Araştırma Vakfı / Yunanistan Mehmet ÇETİN Araştırmacı
Yayın ve Danışma Kurullarındaki isimler ünvan ve soyadına göre alfebetik olarak sıralanmıştır.
Dergimize gönderilen yazılar, önce yayın kurulunca incelenir ve uygun bulunanlar, değerlendirilmek üzere alanında çalışması ile tanınmış iki hakeme gönderilir. Hakemlerin isimleri gizli tutulur ve raporlar beş yıl süreyle saklanır. Dergide çıkan yazılar kaynak
gösterilerek iktibas edilebilir. Yayınlanan yazı, belge ve fotoğrafların her türlü hukukî mesuliyeti yazarına aittir.
Yazışma Adresi
T.C. BAŞBAKANLIK
Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Daire Başkanlığı Vakıflar Dergisi Atatürk Bulvarı No: 10 06050 Ulus / ANKARA / TÜRKİYE
Tel: (0312) 5096000 - Faks: (0312) 324 47 22 e-posta: vakıflaryayin@yahoo.com - web: www.vgm.gov.tr
Yapım
Semih Ofset S.E.K. Yayıncılık
Kapak ve Sayfa Tasarımı
M. Edip ERDOĞAN
Baskı
İÇİNDEKİLER
Takdim...III Önsöz...V Sivil Toplum Kuruluşu Olarak Vakıfların Yönetişim Perspektifinden Değerlendirilmesi
An Evaluation of Waqfs as Non-Governmental Organizations
Ersin Şahin ...9
Kayseri’deki Selçuklu Dönemi Kadın Türbeleri
The Monumental Tombs of Women in Kayseri during the Seljuk Period
Nermin Şaman Doğan ...15
Niksar Yöresindeki Ahî Vakıflarının Karadeniz Bölgesi'nin İskânı ve İslamlaşmasındaki Rolü
The Role of Ahî Waqfs of Niksar Area in the Resettlement and Islamization of the Black Sea Region
Mehmet Fatsa ...27
İstanbul-Fatih’teki Kasımağa Mescidi’nin Tarihçesi Ve 1976-77 Restorasyon Çalışmasının Değerlendirilmesi
The History of the Kasımağa Masjid in the Fatih District of Istanbul and an Assessment of the 1976-77 Restoration Work
Murat Sav ...41
Isparta’nın Bilinen En Eski Tarihli Yılankırkan Çeşmesi’nde Yapılan Çalışmaların Değerlendirmesi
A Review of Excavation Work the Oldest Fountain of Isparta Known as Yılankırkan
Mustafa Akaslan, Doğan Demirci ...63
Vakıflar Ve Merkez Arasında Gelir Aktarımları Ve Savaş Finansmanı
The War Financing and Income Transfers between Waqfs and the Central Treasury
Kayhan Orbay ...75
Hekimhan Köprülü Mehmed Paşa Camii
(Derbend Teşkilatı - Celâlî İsyanları Bağlamında XVII. Yüzyılda Bir Osmanlı Menzili)
Hekimhan Köprülü Mehmed Pasha Mosque
(A 17th Century Ottoman Station Viewed through the Correlation between the Celâlî Revolts and the Mountain Passes Organization)
Nurşen Özkul Fındık ...89
Osmanlı Devleti’nde Hazine Gelirlerinden Vakıflara Yapılan Tahsisatlar
Allocations to the Waqfs from the Ottoman Public Treasury
Ahmet Köç ...103
Osmanlı Toplumsal Tarihi Kaynaklarından Hurûfât Ya Da Askerî Rûznamçe Defterleri Ve Önemi: Kazâ-i Kudüs-i Şerîf Örneği
Hurûfât or Askerî Rûznamçe Registers as Sources of Ottoman Social History and Their Significance: The Case of Kazâ-i Kudüs-i Şerîf
Şerife Eroğlu Memiş ...115
Teberrükât Eşyalarının Evkâf’taki Serüveni
The History of Donated Relics to Waqfs
Nilgün Çevrimli ...149
Kitabiyat
Catalagues
Ahmet Köç, Hasan Demirtaş, Mehmet Kurtoğlu, Rıdvan Enes Akçatepe ...173
vakiflar-dergisi_haziran-2013_Haziran - 2013 26.06.2013 11:26 Page 7
Takdim ...3 Önsöz ...5 İçindekiler/Contents ...7
Amasya Kazası’nda Seydi Çelebi ve Mehmed Çelebi’ye Ait H. 790/ M. 1388 Tarihli Türkçe Vakfiye
Turkish Waqf Deed that Belongs to Seydi Çelebi and Mehmed Çelebi in District of Amasya Dated H. 790/ M. 1388
Sıddık Çalık ...9
Niksar Kazası Sinan Bey Vakıfları
Waqfs of Sinan Bey in the District of Niksar
Ali Açıkel ...17
Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği Architecture of Sıbyan Mektebs: Sample of Abdullah Paşa Sıbyan Mekteb
Çiğdem Belgin Dikmen - Ferruh Toruk ...35
Osmanlı’da İcâreteyn Uygulaması Hakkında Yeni Değerlendirmeler
New Perspectives on the Practice of İcâreteyn (Double-Renting) in the Ottoman Waqf System
Ramazan Pantık ...75
Çemişgezek Süleymâniye Camii Vakfı Süleymâniye Mosque of Cemisgezek
Celalettin Uzun ...105
18. Yüzyılda Hayırsever Bir Osmanlı Veziri: Hâfız Mustafa Paşa’nın Elazığ ve Malatya Vakıfları
A Benefactor Ottoman Vizier in the 18th Century: Elazıg and Malatya Foundations of Hâfız Mustafa Pasha
Murat Alanoğlu ...123
Alaca Minare Mescidi Yapısal Performansının İncelenmesi
Investigation of the Structural Performance of Alaca Minaret Mosque
Burçin Şenol Şeker ...137
Cihât Mevzuatı
Jihât (Duties) Legislation
Talip Ayar ...145
Tarihçe-i Harem-i Şerîf-i Kudsî History of Harem-i Şerif in Jerusalem
Mevlüt Çam ...195
Kitâbiyât ...203 Hasan Hüseyin Güneş, Kudüs Meğâribe Mahallesi,
Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara, 2017, 260 s. ISBN: 978-975-19-6820-3
Mustafa Öksüz...205
Mustafa Kaygısız, Turgutoğulları: Orta Anadolu’nun Türkmen Beyliği,
Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, Aralık 2016, XIV + 200 s. ISBN: 978-605-9427-59-3.
Yusuf Turan Günaydın ...207
İbrahim Hakkı Konyalı’nın Kayıp Arşivinden İstanbul’da Mimar Sinan Eserleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ, İstanbul, 2016, 456 s. ISBN: 605-913-25-10
Mehmet Kurtoğlu ...213
Vakıflar Dergisi 48 - Aralık 2017
Book Review
AbstractIn this part, firstly Mustafa Öksüz presents the book called Kudüs Megaribe Mahallesi by Hasan Hüseyin Güneş. Y. Turan Güneş contributes in literature on Anatolian principalities by making critical comments on the book called Turgutoğulları: Orta Anadolu’nun Türkmen Beyliği by Mustafa Coşkun. Mehmet Kurdoğlu presents the book titled İbrahim Hakkı Konyalı’nın Kayıp
Arşivinden İstanbul’da Mimar Sinan Eserleri published by Istanbul Metropolitan Municipality
Cultur Co. Lastly, Yılmaz Kurt, history professor, expresses his own views about 2nd Internati-onal Archive Congress on Ottoman Lands organized on November 20 to 24, 2017 in Istanbul.
Öz
Kitabiyat bölümünde öncelikle Mustafa Öksüz, Hasan Hüseyin Güneş’in Kudüs Megaribe
Ma-hallesi adlı çalışmasını tanıtmaktadır. Y. Turan Günaydın, Mustafa Coşkun’a ait Turgutoğulları: Orta Anadolu’nun Türkmen Beyliği konulu kitabı eleştirel bir yaklaşımla ele alarak Anadolu
bey-likleri literatürüne katkıda bulunmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ tarafından yayımlanan İbrahim Hakkı Konyalı’nın Kayıp Arşivinden İstanbul’da Mimar Sinan Eserleri adlı kitap da Mehmet Kurtoğlu tarafından takdim etmektedir. Son olarak tarih profesörü Yılmaz Kurt 20-24 Kasım 2017 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen II. Uluslararsı Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi adlı etkinliği kendine özgü üslubu ile anlatmaktadır.
M. Zeki Oral’ın (1901-1962) “Turgut Oğulları, Eserleri - Vakfiyeleri” başlıklı makalesi, bu aşiret hakkında yapılmış, bilinen ilk çalışmadır.1 Bu
ça-lışmanın 2015’ten bu yana büyük ilgi görmek-te olduğunu, üst üsgörmek-te iki yıl (2015, 2016) kitap hacminde üç ayrı baskı yapmasından ve en son yukarıda künyesi verilen çalışma içinde intihal edilmesinden de anlayabiliriz. Üstelik Mustafa Kaygısız’ın (1965-.) çalışması, M. Zeki Oral imza-sıyla el yazması nüshasından Eşref Temel, İsmet Temel ve Bekir Şahin tarafından Turgutoğulları ve
Konya’daki Eserleri (Mayıs 2016) adıyla
yayımla-nan çalışma ile aynı yıl içinde v e ondan yedi ay sonra (Aralık 2016) yayımlanmıştır.
Her nasılsa M. Zeki Oral’ın makalesi 2015’te Be-kir Şahin, Eşref Temel, İsmet Temel imzasıyla ve
Turgutoğulları, Konya’daki Eserleri ve Kadınhanı
(Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2015) adıyla ba-sılmıştı. Sonraki baskısının ön sözünde bunun bir basım hatası olduğunu, eseri ikinci kez yayına ha-zırlayan üç araştırmacı, özür dileyerek belirtmiş-ler ve gerçek müellifinin M. Zeki Oral olduğunu tasrih etmişlerdir. Ayrıca ikinci baskıda müellif adı olarak M. Zeki Oral’ın adını hem kapakta hem de jenerik sayfalarında göstermişlerdir. Bu durumda, daha önce gerçekleşmiş bulunan hata düzeltilmiş olmaktadır.
Mustafa Kaygısız’ın eserinde M. Zeki Oral’a atıflar Ön Söz sayfasından(s. VI) itibaren geçmekte ve ni-hayet Altıncı Bölüm’e (K., s. 93) kadar ‘kısaltarak aktarma’ yöntemiyle sürmektedir. Oral’ın Vakıflar
Dergisi’ndeki makalesini mi, Temel vd.’nin
hazır-ladığı Turgutoğulları ve Konya’daki Eserleri adlı kitaplaştırma çalışmasını mı esas aldığını belirt-meden yaptığı ilk dikkat çekici alıntı Oral’ın maka-lesinin “Kısım 2. Turgut oğullarının adları, Turgut adının türlü yazılışları ve Anadolu’ya gelişleri” (s.
∗ Türk Tarih Kurumu
1 Vakıflar Dergisi, 1956, S. III, s. 31-64.
Mustafa Kaygısız, Turgutoğulları: Orta Anadolu’nun
Türkmen Beyliği, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya,
Aralık 2016, XIV + 200 s. ISBN: 978-605-9427-59-3.
Yusuf Turan Günaydın*
54) başlıklı bölümünün hemen başındandır. Bu-rada Oral’ın Ahmed Rifat’ın Lügat-ı Târîhiyye ve
Coğrâfiyye adlı eserinden yaptığı bir alıntıyı aynen
aktarmaktadır (K., s. 13). Asıl kaynağı bu olmasına rağmen, daha sonra M. Zeki Oral’ın Turgutoğulla-rı hakkındaki çalışmalaTurgutoğulla-rını Mustafa Timur Yıldız-han’ın Oral üzerine hazırladığı Doktora Tezinden iktibasla anlatmaya çalışmıştır (K., s. 16).
17. sayfada italik yazılmış iki paragrafta hem “(…)
M. Zeki Oral (…) okumuştur.” şeklinde Oral
dışın-da birinden alıntı yapmakta, hem de peşinden yine italik olarak ve Oral dışındaki şahsın cümlele-rinden ayırmadan (sanki alıntı devam ediyormuş gibi) Oral’dan bir alıntı yapmaktadır. Bu paragrafta italik kısmın sonundaki iç notta tarih belirtmedi-ği için verdibelirtmedi-ği sayfa numaraları (s. 54-55) Oral’ın makalesinden mi yoksa Temel vd.’nce hazırlanan kitaptan mıdır, anlaşılamamaktadır. Çünkü bu italik alıntıda geçen “Turgutoğullarının Malazgirt
Savaşından sonra diğer Türkmen boyları gibi Ana-dolu’ya göç eden Oğuzun Kınık boyundan (…)”
olduğuna dair bilgi, Oral’ın makalesinin belirtilen 54-55. sayfalarında bulunmamaktadır; üstelik Te-mel vd.’nin çalışmasının 54-55. sayfasında da bu bilgi yer almaz.
Dolayısıyla bu noktada ilk iç nota ulaşarak Oral’ın
Vakıflar Dergisi’ndeki makalesinden yararlanılıp
yararlanılmadığını tespit etmeye çalışmanız da boşunadır. Çünkü Birinci Bölüm’de Oral’ı referans veren hiçbir iç notta tarih gösterilmemiş, yazar adı-soyadından sonra doğruca sayfa numarasına geçilmiştir. Yıl belirtilmediği için önceki sayfala-ra dönerek Osayfala-ral’dan alıntıları Vakıflar neşrindeki metinle karşılaştırarak kontrol ettiğimizde 13. say-fada rastladığımız bir alıntının oradan yapıldığını netleştirmek mümkün olmaktadır. Söz konusu alıntı Vakıflar neşrinin 54. sayfasında yer almakta-dır. Fakat burada da son derece usulsüz bir alıntıy-la karşı karşıyayız: Çünkü burada Ahmed Rifat’tan
Vakıflar Dergisi 48 - Aralık 2017 Kitâbiyât
yapılan alıntının ilk cümlesinden sonraki cümle için Oral Hammer’i kaynak gösterirken, Mustafa Kaygısız bu cümleyi de Ahmed Rifat’a mal etmek-te bir beis görmemiştir (K., s. 13).
17. sayfadaki ilk üç paragraf için peş peşe iki kez ve ikisinde de aynı sayfayı referans göstermek ise nasıl açıklanabilir, doğrusu anlamak zordur. Şaşırtıcı bir biçimde Oral’ın makalesinin İkinci Kısmı ile Kaygısız’ın kitabının İkinci Bölüm’ünün konusu aynıdır; sadece Oral “Kısım 2. Turgut oğul-larının asılları, Turgut adının türlü yazılışları ve Anadolu’ya gelişleri” (O., s. 54) derken, Kaygısız “Turgutoğulları’nın Anadolu’da Yerleşimleri” (K., s. 23) demektedir. Bu başlık altındaki muhteva da Oral’ın tespit ve değerlendirmelerini esas almak-ta, onlardan öteye pek geçememektedir.
Üçüncü Bölüm Oral’ın makalesinde özetle yer verdiği Dediği Sultan Menâkıbnâmesi’ni esas alan değerlendirmeler taşımaktadır. Bu konuya Oral’ın makalesindeki yeri geldiğinde değinilecektir.
Mustafa Kaygısız’ın eserinde asıl üzerinde durmak istediğimiz bölüm “Turgutoğulları’nın Eserleri” (s. 53-80) başlıklı Dördüncü Bölüm’dür ve bu bölüm ile yine Oral’ın makalesini temel alan Beşinci Bö-lüm (s. 81-92) kitabın ana gövdesini oluşturmak-tadır.
Dördüncü Bölüm’ün başında da M. Zeki Oral’dan iki paragraflık italik (tırnak içine alınmamış) bir alıntı bulunmaktadır. Sonrasında da Kaygısız alıntı-larını sürdürmektedir. Yine de araya girme ihtiyacı hissederek “Diyen Mehmet Zeki Oral (…)” şeklin-de yersiz bir paragraf açmış, alıntılarına bu şekilşeklin-de devam etmiştir (K., s. 53). Araştırmacı, kitabının birçok yerinde alıntı kurallarını alt üst ederek sıra-lı asıra-lıntı yapıp yapmadığı, asıra-lıntıladığı yerden hangi cümleleri çıkardığı belli olmayacak şekilde bir kafa karışıklığı oluşturmaktadır. Aslında metin boyunca Kaygısız’ın yaptığı bu işleme ‘kısaltarak aktarma’ diyebiliriz. Örneklendirmek gerekirse:
Oral’da:
Turgut Oğulları aşiretinin beyleri Karaman Oğulları devletinin hükümdarlariyle kız alıp vermek suretiy-le akrabalık kurmuşlar ve en yüksek devsuretiy-let adamla-rı arasına katılmışlardır.
Bu yüzden geniş arazi ve malikânelere sahip olup bir çok hayır eserleri yapmışlar, vakıflar tesis eyle-mişlerdir. Bu itibarla Turgut aşireti halkı da Kara-man Oğulları devletinin en sadık askerleridir. Turgut Oğullarının, merkezi Beyşehir yanındaki Karahisar olmak üzere, müstakil bir beylik kurdukları bazı me-hazlarda yazılı ise de para, kitâbe ve başka vesikalar bulununcaya kadar onları Karaman Oğulları tarihi içinde mütalâa etmek uygun olacağına kaniim.
Turgut Oğulları ve eserleri hakkındaki incelemeler,
Karaman Oğulları tarihini aydınlatabilecek bilgi ve belgeleri ihtiva ettiği gibi Karamanlılarla siyasî, as-kerî ve ictimaî bir çok münasebetlerde bulunmuş olan Osmanlı Devleti tarihi için de bir kıymet ifade eder. Hele Konya tarihi bakımından öneminin yük-sek olduğunu haklı olarak söyleyebiliriz.
(…) Bu yazıda, o büyük Türk soyunun önce Konya ilinde bıraktıkları sanat ve medeniyet eserlerini, sonra menşeleriyle tarihte oynadıkları rolleri aydın-latmağa çalışacağız.
(Vakıflar Dergisi, 1956, S. III, s. 31)
Kaygısız’da:
Turgut Oğulları aşiretinin beyleri Karaman Oğulları devletinin hükümdarlariyle kız alıp vermek suretiyle akrabalık kurmuşlar
Turguto-ğulları aşiretinin beyleri Karamanlı Devletinin
en yüksek devlet adamları arasınadır. Bu yüzden geniş arazi ve malikânelere sahip olup birçok hayır eserleri yapmışlar, vakıflar tesis eylemişlerdir.
Turgutoğulları ve eserleri hakkındaki inceleme-ler, Karamanoğulları tarihini ve Osmanlı Devleti tarihi için de kıymet ifade eder. Hele Konya tari-hi bakımından öneminin yüksek olduğunu haklı olarak söyleyebiliriz.
Diyen Mehmet Zeki Oral, Turgut Oğulları eser-lerini yerinde gözlem ve incelerken hayreteser-lerini;
“O büyük Türk soyunun önce Konya ilinde bı-raktıkları sanat ve medeniyet eserlerini, sonra menşeleriyle tarihte oynadıkları rolleri aydınlat-mağa çalışacağız”.
Diyerek çalışmalarını azimle yapmıştır ki bu ça-lışmamızın ana kaynağını oluşturmaktadır. (Kaygısız, Turgutoğulları, s. 53)
Yusuf Turan Günaydın
Alıntılar, kimi zaman tırnak içinde, kimi zaman tır-naksız ama italik yazılarak ve böyle usule uygun olmayacak şekilde (hem birebir alıntı olduğunu gösterip hem de istediği gibi kısaltarak aktarmak suretiyle) yapılınca acaba Oral, Kaygısız’ın ‘alın-tı’larındaki cümleleri yazmış kabul edilebilir mi? Bunun cevabı elbette ki olumsuzdur. Çünkü Oral “Turgut Oğulları aşiretinin beyleri Karaman
Oğul-ları devletinin hükümdarlariyle kız alıp vermek
suretiyle akrabalık kurmuşlar ve en yüksek devlet adamları arasına katılmışlardır.” (O, s. 31) diyor; Kaygısız bu cümleyi ‘alıntıladığı’nı vurguladığı hâl-de “Turgutoğulları aşiretinin beyleri Karamanlı Devletinin en yüksek devlet adamları arasınadır.” şeklinde başka bir cümleye dönüştürüyor. Bu du-rumda son cümle Oral’dan ‘alıntılanmış’ sayılabi-lir mi? Kaygısız’ın kitabından böyle birçok örnek verilebilir.
Kaygısız, sıralı alıntı yapmamaya özen göstererek araya “Bu konuda Mehmet Zeki Oral gibi
gönül-daş araştırmacıların tespiti ile daha birçok eserin Turgutoğullarının imzasının olduğu anlaşılacak.”
gibi cümleler girmekte ve Beytullah Yıldırım’ın,
Ilgın Araştırmaları adlı eserinden Oral’ın 1956’da
yazdıklarını aşmayan gereksiz bir alıntı sıkıştır-maktadır. Çok geçmeden tekrar asıl kaynağına; Oral’ın yazdıklarına dönmekte ve “M. Zeki Oral’ın
Turgutoğulları eserlerini derlediği çalışmalarına ilâveler ile devam edeceğim.” (K., s. 54) diyerek
aynı tavrı sürdürmektedir.
Hemen bu paragrafın sonuna düştüğü dipnot ise oldukça şaşırtıcıdır:
Bu deneme çalışmamda ana kaynağım Meh-met Zeki Oral’ın telif ettiği Turgutoğulları’nın
Eserleri ve Vakfiyeler adlı eser olmuştur. Bu
eserin en kısa zamanda tıpkıbasımının yapıl-ması mecburiyettir.
Çalışmaya yaparken Mehmet Zeki Oral Be-yefendinin kızı Ülkü Arıncı hanımefendi ile görüştüm. Babasının bu çalışmaları yaptığı dönemde Konya Mevlevi dergâhı içerisinde yer alan evde ikamet ettiklerini, babasının bu çalışmaları yaparken ve tespit ettiği tarihi bulgulardan çok mutlu olduğu ifade etmiştir (Mayıs 2016, Ankara) (K., s. 54).2
2 Burada ve diğer alıntılardaki cümle bozuklukları ve yanlış yazımlara dokunulmamış, aynen muhafaza edilmiştir.
29. dipnot numarasından sonraki paragrafta ise; “Daha geniş bilgi için M. Zeki Oral,
Turgutoğulla-rı, Eserleri-Vakfiyeleri, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Yayıncı Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1957 (80 sayfa) eserine bakabilirler. Eser pdf for-matında internet ortamında bulunmaktadır.” (K.,
s. 54) diyerek tekrar ‘kısaltarak aktarma’ işlemine devam etmektedir.
Burada dikkat çekici bir referans gösterme hata-sına da değinmeden geçemeyeceğiz: Ayrıbasımı da bulunan bir makalenin künyesini verirken onu hem Vakıflar, hem de TTK Basımevi yayını göste-rebilen Kaygısız, Oral’ın makalesinin TTK Basıme-vinde basılmış bir Vakıflar yayını olduğunu anlaya-mamış olmaktadır…
Aynı sayfadaki tashihe muhtaç
“Turgutoğulları-nın eserlerini; 1 – Konya içindekiler ve 2 – Konya çevresinde bulunanlar olarak tasnif edilmiştir.”
cümlesinin peşinden gelen 1/A bölümünden iti-baren M. Zeki Oral’ın cümleleri -ifade bozuklukla-rına sebebiyet verilecek biçimde- ‘bir tür iktibas’ edildikten sonra sanki onca tespit kendisine ait imiş de Oral’dan da yararlanıyormuş gibi tekrar tekrar Oral’ın makalesi için araya dipnot girmek-tedir. Bu durumda üst üste ve hatta iç içe alıntı yapmış olmaktadır. Üstelik Oral’ın Konya Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıfnâme Defteri’nden alıntı-ladığı Turgutoğlu türbe yeri tarifini Oral’ın kendi tarifi zannederek “Ancak günümüzde mezarlık
ta-mamen yok olmuş ve mahal içindedir.” (K., s. 54)
gibi garip bir cümleyle cerh etmeye çalışmaktadır. Oysa Kaygısız’nın Oral’a mal ettiği tarif, Vakıflar kayıtlarındaki tariftir ve Oral bu tarifi tırnak için-de verdikten sonra zaten “(…) diğer üç
tarafında-ki mezarlıklar kaldırılmıştır (…)” diyerek konuya
açıklık getirmektedir (O., s. 32). Fakat Kaygısız, bu konuya 67. sayfada tekrar dönerek, önceki söyle-diklerini unutmuşçasına “Mehmet Zeki Oral, bu
mezarlığın bu gün askeri okul bahçesinde kaldığı-nı belirtir (Oral, s. 32).” (K., s. 67) diyebilmektedir.
Bu durumda 54. sayfadaki “Ancak günümüzde
mezarlık tamamen yok olmuş ve mahal içindedir.”
cümlesindeki tespitin de aslında kendisine değil, Oral’a ait olduğu net bir biçimde ortaya çıkmak-tadır.
Vakıflar Dergisi 48 - Aralık 2017 Kitâbiyât
Peşinden Oral’ın türbenin mimarisiyle ilgili verdi-ği bilgileri atladıktan (bu duruma metin boyunca rastlanmaktadır) sonra “Türbenin Kitabesi” hak-kındaki, bilgileri aktarmakta fakat bu noktada Oral, vakfiyenin önce Arapçasını, sonra Türkçeye tercümesini vermişken Kaygısız araya girmekte ve “(…) kitabe M. Zeki Oral tarafından tercüme
edilmiştir.” (K., s. 55) diyerek ve araya birkaç
re-sim koyarak tekrar Oral’dan aktarmalarına devam etmektedir. Vakfiyelerin Arapçadan Türkçeye ter-cümelerini ise aynen Oral’dan almıştır. Sonraki paragrafı da kısaltarak aktardıktan sonra Oral’ın “Türbeye yapılan vakıflar” (O., s. 33) ara başlığı-nı “Türbenin Vakıfları”na dönüştürerek (K., s. 56) yine kısaltmalarla Oral’ın tespitlerini aktarmayı sürdürmekte ve bu minval üzere Oral’ın maka-lesinde “Türbede medfun kişiler” ara başlığına kadar gelmektedir. Dört kişiden ibaret bu zevâtı, Oral’ın sıralamasını koruyarak ve tespitlerini yine kısaltma yöntemiyle aktararak intihaline devam etmektedir. Aktarmaları zaten Oral’dan yaptığı hâlde yine araya girerek “Müzeye nakledilen dört
mezar taşı da şunlardır (bu mezar taşlarının fo-toğrafları M. Zeki Oral beyin kitabında basılıdır (S. 111).” demek suretiyle bir kitaptan ve sayfa
numarasından (s. 111) söz etmektedir. Bu ‘kitap’ Temel vd.’nin yayına hazırlayıp 2016 yılında
bas-tırdığı kitap mıdır? Eğer o ise kitap sadece 104 sayfadan ibarettir. Vakıflar Dergisi’ndeki makale ise, orada Oral’ın makalesi 31-64 (+16 s. resim, planş.) sayfalar arasındadır. Dolayısıyla bir dipnot karmaşasıyla karşı karşıya olduğumuz çok açıktır. Hemen peşinden Müzeye kaldırılan mezar taşları-nın kime ait olduğunu da yine Oral’dan aktarmayı sürdürmektedir (K., s. 58-59). Kaygısız’ın Dördün-cü Bölüm’deki aktarmaları 61. sayfaya kadar aynı yöntemle kesintisiz sürmektedir. Tam bu noktada Kaygısız “E. Turgutoğulları Sülalesinin Dârü’l-Huf-fâzları” ara başlığını girmekte ve burayı da bütü-nüyle Emin Kılınç’ın bir makalesinden aktarmak-tadır (K., s. 61-65).
Kaygısız, kitabının 68. sayfasından itibaren tekrar Oral’ın makalesinden aktarmayı sürdürmektedir. Oral’ın “2. Turgut oğullarının Konya çevresinde bulunan eserleri” başlığını aynen muhafaza ede-rek 79. sayfaya kadar kendine özgü aktarma yön-temiyle Oral’ın yazdıklarına, kendine özgü hiçbir tespit eklemeden âdeta Oral’a mahkûm bir metin ortaya koymayı başarmaktadır.
Bu noktada söz konusu bölümü ara başlıklarıyla birlikte karşılaştırmalı bir biçimde vermek açıkla-yıcı olması bakımından iyi olacaktır:
Oral’da
Kısım I Turgut oğullarına ait eserler (s. 32-54)
1 – Turgut oğullarının Konya içindeki eserleri (s.
32-41)
A. Turgut oğlu türbesi (s. 32-39)
Türbeye yapılan vakıflar (s. 33-34):
1. Pir Hüseyin oğlu Ahmed Bey vakfiyesi (s. 33) 2. Pir Hüseyin Beyoğlu Ahmed Beyin kızı Hondi Hatun (s. 33-34)
3. Turgut oğullarından Yusuf Şah Beyin kızı Sultan Hatun vakıfları (s. 34)
4. Yusuf Şah Beyin kızlarından Bağdat Hatun (s. 34)
Türbede medfun kişiler (s. 34-39):
1. Emir Rüstem Beyin oğlu Şeyh Hasan Bey (s. 35) 2. Rüstem Bey kızı Honde (Hvande?) Hatun (s. 35) 3. Rüstem Bey oğlu Şeyh Hasan oğlu Halil Beyin kızı Fatma Hatun (s. 35)
Kaygısız’da:
Dördüncü Bölüm (s. 53-80)
Turgutoğulları’nın Eserleri (s. 53-80)
1 –Konya içindeki eserleri (s. 54-66)
A. Turgutoğlu türbesi (s. 32-39)
Türbenin Vakıfları (s. 56):
-Pir Hüseyin oğlu Ahmed Bey vakıfları;
-Pir Hüseyin Beyoğlu Ahmed Beyin kızı Hondi Hâtun vakıfları;
Turgut oğullarından Yusuf Şah Beyin kızı Sultan Hatun vakıfları;
Yusuf Şah Beyin kızlarından Bağdat Hatun vakıf-ları.
Türbede medfun kişiler (s. 57-59):
1. Emir Rüstem Beyin oğlu Şeyh Hasan Bey (s. 57) 2. Rüstem Bey kızı Hande Hatun (s. 57)
3. Rüstem Bey oğlu Şeyh Hasan oğlu Halil Beyin kızı Fatma Hatun (s. 57)
Yusuf Turan Günaydın
4. Rüstem Bey oğlu Hasan Bey oğlu Halil Bey oğlu Abdurrahman Bey (s. 35)
Müzeye kaldırılan dört mezar taşı:
1. Pir Hüseyin Bey oğlu Pir Hasan Bey mezar taşı (s. 35-36)
2. Turgut oğlu Erdoğdu Bey kızı Fatma Hatun kabir taşı (s. 36)
3. Süleyman Şah kızı Cihan Şah Hatun kabri (s. 36-37)
4. Mehmed Şah’ın kabir taşı (s. 37-39).
B. Turgut oğlu Pir Hüseyin Beyin Kalenderiye zavi-yesi (s. 39-40).
C. Turgut oğullarından Pir Hüseyin Bey oğlu Ah-med Beyin Konya’daki İplikçi cami’ine yaptığı va-kıflar (s. 40-41).
2 – Turgut oğullarının Konya çevresinde bulunan eserleri (s.
41-A. Sarayönü’nde Pir Hüseyin Bey camii (s. 41-42) B. Ilgın’da Pir Hüseyin Bey cami’i (s. 42-43) 3 – Ilgın’ın Mahmuthisar Tekkesi köyünde Dediği Sultan Türbesi, Dediği Sultan ve Turgut Oğulları-nın Anadolu’ya gelmesi hakkında menkıbeler ve Turgut Oğullarının bu türbeye yaptıkları vakıflar (s. 43-48)
4 – Kadınhanı’nda Turgut oğlu Ömer Bey zaviyesi (s. 48-50)
5 – Seydişehir’de Rüstem Bey türbesi (s. 50-52) 6 – Turgut oğlu Erdoğdu Beyin Selvihisar köyü ca-mi’i vakfiyesi (s. 52-53)
Turgut oğlu Rüstem Bey oğlu Halil Beye ait olduğu tahmin olunan vakıf kayıtları (s. 53-54).
4. Rüstem Beyoğlu Hasan Bey oğlu Halil Bey oğlu Abdurrahman Bey (s. 57-58)
Müzeye nakledilen dört mezar taşı:
1. Pir Hüseyin Bey oğlu Pir Hasan Bey mezar taşı (s. 58)
2. Turgutoğlu Erdoğdu Bey kızı Fatma Hatun kabir taşı (s. 58)
3. Süleyman Şah kızı Cihan Şah Hatun kabri (s. 58) 4. Mehmed Şah’ın kabir taşı (s. 58-59).
B. Turgutoğlu Pir Hüseyin Beyin Kalenderiye zavi-yesi (s. 60).
C. Turgutoğullarından Pir Hüseyin Bey oğlu Ah-med Beyin Konya’daki İplikçi Camii’ne yaptığı va-kıflar (s. 60).
D. Ahi Murat Hamamı
E. Turgudoğlu Sülalesinin Dârü’l-Huffâzları (s. 61-65)
F. Turgudoğlu Değirmenleri (s. 65-66)
G. Turgutoğlu Rüstem Bey oğlu Halil Bey Kitaplığı (s. 66)
II. Konya İçerisinde Diğer Eserleri (s. 66-67). III. Turgutoğullarının Konya Çevresinde Bulunan Eserleri (s. 68-80)
A. Sarayönü’nde Pir Hüseyin Bey Camii (s. 68) B. Ilgın’da Turgutoğlu Pir Hüseyin Bey Cami’i (s. 69-70)
C. Ilgın Mahmuthisar Tekkesi Köyünde Dediği Sul-tan Türbesi (s. 71-74).
D. Kadınhanı’nda Turgutoğlu Ömer Bey zaviyesi (s. 74-77)
E. Seydişehir’de Turgutoğullarından Rüstem Bey ve Sultan Hatun Türbesi (s. 7-78)
F. Turgutoğlu Erdoğdu Beyin Selvihisar Köyü Camii Vakfiyesi (s. 78-80).
Kaygısız, Oral’ın “Ilgın’ın Mahmuthisar Tekkesi köyünde Dediği Sultan Türbesi” ara başlığından sonra açtığı “Sultan Dediği Menakıbı ve Turgut oğullarının Anadolu’ya nasıl geldiklerine dair menkıbeleri” (s. 45-48) konusunu burada kısaca işlemek suretiyle sonraya bırakmaktadır. Kaygı-sız, bu konuyu kitabının Üçüncü Bölüm’ünü teşkil eden “Turgutoğulları ve Dediği Sultan” başlığı al-tında işlemiştir (s. 41-51).
Oral, bu menakıbı özetle vermiş ve etraflıca de-ğerlendirmişken, Kaygısız, hem Oral’dan hem de
Sefa Odabaşı’ndan alarak Üçüncü Bölüm’ü farklı-laştırmıştır. Burada da ilginç olan bir husus vardır ki o da şudur: Mustafa Turgutoğlu imzalı Giriş’te Dediği Sultan menakıbı hakkında “(…) en
kapsam-lı çakapsam-lışmayı Ahmet Taşğın 2016 yıkapsam-lında “Dediği Sultan Menakıbı” adlı kitapta toplamıştır.” (K., s.
4) diyen Kaygısız, konuyu işlediği bu bölümde Taş-ğın’ın eserinden hiç yararlanmamakta, dipnot ve iç notlarda sadece Odabaşı’nın adını vermektedir.
Vakıflar Dergisi 48 - Aralık 2017 Kitâbiyât
Bütün bunlardan sonra geriye Oral’ın makalesin-deki “Turgut oğulları şeceresi” kalmaktadır (O., s. 62-64). Kaygısız “M. Zeki Oral Turgutoğullarının
şeceresini (…) yerinde inceleyerek kitabeleri, vak-fiyeleri ve mezar taşları yazılarını çözerek (…) ve Dediği Sultan Menakıbı bilgileri ile değerlendire-rek tespit etmiştir. M. Zeki Oral Turgutoğullarının şecerelerini tespit ettiği gibi kabul ederek yer alan
isimler hakkında malumatı genişçe vermeye
çalı-şılacaktır.” (K., s. 83) diyerek çizelgeyi aynen
ak-tarmaktadır (K., s. 85).
Şecerede adı geçen 39 zevât da Kaygısız’ın kita-bında isimlerin imlâsına ve parantez içi okuma farklılıklarına varıncaya kadar aynıdır (Oral, s. 63; K., s. 86-91). Kaygısız, Oral’ın 21, 22, 23. sırada peş peşe verdiği Ahmed, Hüseyin, Ömer’e sıra geldiğinde tamamen aynı bilgileri aktarmasına rağmen, “M. Zeki Oral şecere listesinde Nefise
Ha-tun’a bağlamıştır.” gibi garip bir açıklama
vermek-tedir. Oysa kendisi burada da Oral’ı aynen naklet-mektedir. Buna rağmen araya böyle bir ek cümle girmesi anlaşılır bir husus değildir (K., s. 89). Kitabın Altıncı Bölüm’ünden itibaren Oral’ın ma-kalesinin dışındaki bazı ikincil dereceli konular yer almaktadır (K., s. 93-188). Çalışmasının aslını ve esasını M. Zeki Oral’ın makalesi oluşturduğu hâl-de “Kaynaklar” bölümünhâl-de sahâl-dece Oral’ın
Vakıf-lar Dergisi’ndeki makalesiyle Temel vd.’nin yayına
hazırladığı kitaplaştırılmış eserin künyesi bulun-maktadır.
Görüldüğü üzere Kaygısız’ın çalışmasında ana gövde bazı kısaltmalarla Oral’ın makalesini ihtiva etmektedir. Kaygısız, vakfiyelerin Arapça metinle-rini kendi metninden çıkarmış, tarihî binalardan söz edilen paragraflarda bulunan mimarî detay-lara dair bilgileri de atlamış ve sık sık araya M. Zeki Oral’dan bahseden cümleler girmiştir. Oral’ın tespitlerini aşacak hiçbir bilgi de eklememiştir. Bu durum Sefa Odabaşından yararlanmış gözük-tüğü Dediği Sultan’la ilgili bölümde bile maalesef böyledir. Bütünüyle Oral’a bağlı kalacaksa neden sanki ondan ‘bazı’ alıntılar yapıyormuş gibi dav-ranmayı tercih etmiştir? Böyle yapmakla intihal görüntüsünü ortadan kaldıramadığı çok açıktır. Yukarıda sayfa numaralarıyla alıntıladığımız “Bu
konuda Mehmet Zeki Oral gibi gönüldaş araştır-macıların tespiti ile daha birçok eserin
Turguto-ğullarının imzasının olduğu anlaşılacak.”; “M. Zeki Oral’ın Turgutoğulları eserlerini derlediği çalışma-larına ilâveler ile devam edeceğim.”; “Bu deneme çalışmamda ana kaynağım Mehmet Zeki Oral’ın telif ettiği Turgutoğulları’nın Eserleri ve Vakfiye-ler adlı eser olmuştur.” gibi cümleVakfiye-ler zaten Oral’ı
tekrarladığını açık açık ortaya koymaktadır. Üs-telik bizzat kendisi; “Bu eserin en kısa zamanda
tıpkıbasımının yapılması mecburiyettir.” dediği
hâlde neden tam tersini yapmakta ve eserin tıp-kıbasımının yapılması hususunda himmetini sarf etmemektedir? Kendisinden yedi ay önce Temel vd.’nin M. Zeki Oral imzasıyla neşrettiği Turguto-ğulları kitabını da mı görmemiştir?
İlginçliklerin üst üste geldiği bu çalışma açıkça, Kaygısız’ın Oral’a ait Turgutoğulları makalesinin tıpkıbasımının yapılması hususundaki isteğinde samimi olmadığını düşündürmektedir. Bugün ar-tık M. Zeki Oral’ın “Turgutoğulları, Eserleri-Vakfi-yeleri” başlıklı müdekkikâne araştırması aşılama-yacaksa yeni bir çalışma yapmanın herhangi bir lüzumu yoktur. Eğer Oral’ı aşabilecek, hatta belki -varsa- hatalarını düzeltecek bir araştırma çabası ortaya konulmuş olsaydı Mustafa Kaygısız’ın veya aynı konuda çalışacak bir tarihçinin çabası şükran-la karşışükran-lanırdı. Ama bu hassasiyet gözetilmemiş ve ortaya büyük oranda intihal içeren bir çalışma çıkmıştır. Elbette Oral’ı aşabilmek iyi derecede Osmanlı Türkçesi, Arapça ve Farsça bilmeyi gerek-tirmektedir. Oysa kitabının jenerik sayfalarındaki biyografisinde (s. II) Kaygısız’ın bu dilleri bildiğine dair en ufak bir iz görünmemektedir.
***
Not: Metinde M. Zeki Oral’dan ve Mustafa
Kay-gısız’dan alıntılarda yazım ve ifade tarzı aynen korunmuştur. Oral’dan alıntılar, 1950’li yılların imlâsını yansıtmakta ve fakat sağlam bir Türk-çeyle kurulmuş cümlelerden oluşmaktadır. Kay-gısız’dan alıntılar ise -buraya tashih etmeden aldığımız örneklerden de kolayca anlaşılacağı üzere- özensiz bir üslup taşımaktadır. Her iki araştırmacıdan alıntılarda da imlâya ve üslûba dokunulmamıştır. Konuyu yeterince ifade ede-bilmek için sık sık alıntı yaptığımızdan, parantez içindeki sayfa numarasından önce –alıntıların karışmaması amacıyla- M. Zeki Oral’a işaret için “O.” ve Mustafa Kaygısız’a işaret için ise “K.” kı-saltması kullanılmıştır.
