YÜKSEK L SANS TEZ
E DAYALI D L Ö RET M MALZEMELER N N
TÜRKÇE’N N YABANCI D L OLARAK
Ö RET M NDE UYGULANMASI
Betül SÜLÜ O LU
Dan#$man
Doç. Dr. Ay$en CEM DE ER
zmir
2008
Bu çal ma s ras nda benden bilgi ve yard mlar n esirgemeyen, beni hem bilimsel aç dan hem de psikolojik aç dan hep destekleyen, her zaman bana kar ho görülü ve sab rl olan ve yapt m her çal mada kendisini örnek alaca m dan man hocam say n Doç. Dr. Ay$en Cem De/er’e çok te ekkür ediyorum.
Gösterdi i anlay ve sevgi, sundu u destek ve duydu u güven için, bana her zaman yan mda oldu unu hissettiren Anabilim Dal Ba kan m say n Prof. Dr. V.
Do/an Günay’a; lisans e itimimden itibaren bana yol gösteren ve bu çal may
yapabilmem için gerekli bilgilerin temellerini atm olan say n Prof. Dr. Semiramis
Ya/c#o/lu ve say n Prof. Dr. Lütfiye Oktar’a; yanlar na her gidi imde beni
sevgiyle kar layan Dokuz Eylül Üniversitesi Dilbilim Bölümü ö retim elemanlar na çok te ekkür ediyorum.
Çal malar m n aksamamas için bana gösterdikleri anlay için Dokuz Eylül Üniversitesi E/itim Bilimleri Enstitüsü çal#$anlar#na da te ekkürlerimi sunuyorum.
Yard mlar için dostlar m Özlem Yolcusoy, Z. Do/an Koreli ve bütün arkada lar ma; kuzenim ve ayn zamanda ev arkada m Burçin entuna’ya da çok te ekkür ediyorum.
Sevgi ve desteklerini her zaman bana hissettiren, her ko ulda yan mda olan, çal mam boyunca bana yard mc olabilmek için elinden gelen her eyi yapan
Ç NDEK LER Ç NDEK LER ... i *EK,L L,STES, ... iv TABLO L,STES, ... v ÖZET... vi ABSTRACT... vii 1. G R ... 1 1. 1. Problem Durumu ... 2 1. 2. Amaç ve Önem... 4 1. 3. Problem Cümlesi ... 4 1. 4. Alt Problemler ... 4 1. 5. Say lt lar ... 4 1. 6. S n rl l klar... 5 1. 7. Tan mlar ... 5 1. 8. K saltmalar ... 6
II. LG L YAYIN VE ARA TIRMALAR... 7
III. KURAMSAL ÇERÇEVE ... 9
3. 1. YABANCI D,L Ö=RET,M YÖNTEMLER,... 9
3. 1. 1. Dilbilgisi Çeviri Yöntemi ...9
3. 1. 1. 1. Dilbilgisi Çeviri Yönteminin Temel Sav ...10
3. 1. 1. 2. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde Ö retmen ve Ö renci ...10
3. 1. 1. 3. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde Dil Becerileri...12
3. 1. 1. 4. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde Kullan lan Malzeme ve Teknikler...13
3. 1. 1. 5. Dilbilgisi Çeviri Yöntemine Ele tirel Bak ...14
3. 1. 2. Do rudan Yöntem ...16
3. 1. 2. 1. Do rudan Yöntemin Temel Sav ve Kuramsal Dayanaklar ...16
3. 1. 2. 2. Do rudan Yöntemde Ö retmen ve Ö renci ...17
3. 1. 2. 3. Do rudan Yöntemde Dil Becerileri...18
3. 1. 2. 4. Do rudan Yöntemde Kullan lan Malzeme ve Teknikler...19
3. 1. 2. 5. Do rudan Yönteme Ele tirel Bak ...21
3. 1. 3. , itsel Dilsel Yöntem ...21
3. 1. 3. 1. , itsel Dilsel Yöntemin Kuramsal Dayanaklar ...22
3. 1. 3. 2. , itsel Dilsel Yöntemde Ö retmen ve Ö renci ...23
3. 1. 3. 3. , itsel Dilsel Yöntemde Dil Becerileri...25
3. 1. 3. 5. , itsel Dilsel Yönteme Ele tirel Bak ...28
3. 1. 4. Do al Yöntem...29
3. 1. 4. 1. Do al Yöntemin Kuramsal Dayanaklar ...29
3. 1. 4. 2. Do al Yöntemde Ö retmen ve Ö renci ...29
3. 1. 4. 3. Do al Yöntemde Dil Becerileri ...30
3. 1. 4. 4. Do al Yöntemde Kullan lan Malzeme ve Teknikler ...30
3. 1. 5. ,leti imsel Dil Ö retimi ...31
3. 1. 5. 1. ,leti imsel Dil Ö retiminin Kuramsal Dayanaklar ...32
3. 1. 5. 2. ,leti imsel Dil Ö retiminde Ö retmen ve Ö renci...34
3. 1. 5. 3. ,leti imsel Dil Ö retiminde Dil Becerileri...36
3. 1. 5. 4. ,leti imsel Dil Ö retiminde Kullan lan Malzeme ve Teknikler...36
3. 1. 6. , e-Dayal Dil Ö renme...38
3. 1. 6. 1. , e-Dayal Dil Ö renmenin Kuramsal Dayanaklar ...39
3. 1. 6. 2. , e Dayal Dil Ö renmede Ö retmen ve Ö renci...42
3. 1. 6. 3. , e-Day l Dil Ö renmede Dil Becerileri...43
3. 1. 6. 4. , e Dayal Dil Ö retiminde Kullan lan Malzeme ve Teknikler...44
3. 2. D,L Ö=RET,M,NDE D,LB,LG,S,... 46
3. 2. 1. Dilbilgisi ve Dilbilgisi Ö retimi Nedir? ...46
3. 2. 2. Dil Ö retim Yöntem ve Yakla mlar nda Dilbilgisi Ö retimi ...47
3. 2. 3. Bili sel Ö renme ve Dilbilgisi...51
3. 2. 3. 1. Bilgi , lemlemenin Üç Temel Bile eni: Girdi, Merkezi , lemle ve Ç kt ...51
3. 2. 3. 2. Çizgisel ve Paralel , lemleme...52
3. 2. 3. 3. Aç k Bilgi ve Örtük Bilgi ...53
3. 2. 4. Dilbilgisi Ö retim Modelleri ...56
3. 2. 4. 1. Sunum-Uygulama-Üretim Modeli (SUÜ) ...56
3. 2. 4. 2. , e-Dayal Dil Ö renme Modeli ...60
3. 3. ,* ... 63
3. 3. 1. , Nedir? ...63
3. 3. 2. , in Genel Özellikleri...64
3. 3. 2. 1. , Düzenlenmenin Bile enleri...65
3. 3. 3. , Türleri ...68
3. 3. 3. 1. Odaklanm ve Odaklanmam i ler ...72
3. 3. 3. 1. 1. Yap ya Dayal Üretim , leri...74
3. 3. 3. 1. 1. 1 Not al -Yaz...75
3. 3. 3. 1. 2. Kavrama , leri ...76
3. 3. 3. 1. 2. 1. Girdinin Zenginle tirilmesi...76
3. 3. 3. 1. 3. Bilinçlendirme , leri ...79
IV. TÜRKÇEDEK AD YANTÜMCELER ... 81
4. 1. Ad Yantümcelerinin Kullan msal, Anlamsal ve Biçimsel Özelliklerinin Belirlenmesi ... 81
4. 2. Ad yantümcelerinin Kullan msal Özellikleri ... 81
4. 4. Ad Yantümcelerinin Biçimsel Özellikleri... 86
4. 4. 1. Türkçede Yantümceleme ...86
4. 4. 2. Ad yantümceleri...87
4. 4. 2. 1. -mAk Biçimbirimi ,le Olu turulan Ad Yantümceleri...89
4. 4. 2. 2. -mA Biçimbirimi ,le Olu turulan Ad Yantümceleri...89
4. 4. 2. 3. –DIK ve -AcAK Biçimbirimi ,le Olu turulan Ad Yantümceleri...91
V. BULGULAR VE YORUMLAR... 96
5. 1. ODAKLANMI* ,* BA=LAMINDA HAZIRLANMI* DERS MALZEMELER, ... 96
5. 1. 1. Odaklanm , ler için Konu ve Malzeme Seçimi ...96
5. 1. 2. Dinleme ...100
5. 1. 3. Okuma ...104
5. 1. 4. Üretim...109
5. 1. 5. Not al yaz...110
5. 1. 6. Bilinçlendirme , i ...112
VI. SONUÇ VE ÖNER LER ... 114
KAYNAKÇA ... 117
EKLER ... 125
EK L L STES
ekil 1: ,leti imsel Edincin Bile enleri (Savignon, 2001: 17)
ekil 2: , e Dayal Ö renmenin Bile enleri
ekil 3: Üç Boyutlu Dilbilgisi *emas (Larsen Freeman 2001: 252)
ekil 4: Ba lam Bile enleri (Cem, 2005: 16)
ekil 5: Dilbilgisi için Bili sel Bir Model (Fotos, 2001: 278)
ekil 6: SUÜ Modeli
ekil 7: SUÜ ve , e Dayal Dil Ö renme
ekil 8: Üç Boyutlu Dilbilgisi *emas (Larsen Freeman 2001: 252)
ekil 9: Ad Yantümcelerinin Kullan m Alanlar
ekil 10: Ad Yantümcelerinin Biçim ve Anlam Özellikleri
ekil 11: Ad Yantümcelerinin Biçim, Anlam ve Kullan m Özellikleri
ekil 12: Ad Yantümcelerinin Üç Boyutlu Dilbilgisi *emas Üzerinde
TABLO L STES
Tablo 1: Belirlenen Eylemlerinin Ayn Dizimde Yer Ald Yantümce
ÖZET
Bu çal man n amac , Türkçedeki –mA, -DIK ve –AcAK biçimbirimleriyle olu turulan ad yantümceleme yap lar n n Türkçeyi yabanc dil olarak ö renen ö rencilere ö retilmesine yönelik, , e-Dayal Dil Ö renme ve Ö retim Modelini kullanarak malzeme geli tirmektir.
Bu çal man n dayana olan , e-Dayal Dil Ö renme ve Ö retme Modeli, bilgilendirme arac olarak temelde “i ler”i kullan l r. Bu çal mada, Türkçedeki ad yantümcelerini ö retmek için düzenlenen i ler, ileti imsel uygulamalarla ayn anda ö rencilerin ö renme konusu olan yap ya odaklanmalar n sa layan odaklanm
i lerden olu maktad r. Ö rencilerin erek yap lar fark edebilmesi, anlamland rabilmesi ve üretebilmesi için yap ya dayal üretim i leri, not al-yaz i leri,
zenginle tirilmi girdi, bilinçlendirme i leri düzenlenmi tir. Ayn zamanda, ö rencilerin dilsel birimleri i lemlemesinde rolü oldu u belirtilen aç k ve örtük ö renme kuramlar ndan yola ç k larak, ilk olarak örtük ö renme teknikleri arac l yla, daha sonra, düzenlenen son i le aç k ö renme teknikleriyle erek yap lara odaklanma sa lanm t r.
Ö rencilere özgün girdi sa lamak için farkl türlerdeki metinlerden Türkçedeki –mA, -DIK ve –AcAK ile olu an ad yantümceleri taranm ve bu yap lar n gazetelerde, dergilerde ve haber bültenlerinde s kl kla kullan ld görülmü tür. Gazete ve dergi metinlerinden toplanan verilerle, ad yantümce türleri ve ana tümce eylemleri ile gösterdikleri e dizimsel ili kiler incelenmi tir. Metinlerin kullan ld malzemeler, bu e dizimsel özellikler çerçevesinde haz rlanm t r.
Bu çal mada sadece Türkçedeki belirli ad yantümceleme yap lar n n ö retimi için malzeme geli tirmeye odaklan lmaktad r. Çal mada geli tirilen i ler ve haz rlanan malzemelerin gerçek ö retme ortamlar nda de erlendirilmesi ileri çal malara b rak lm t r.
ABSTRACT
This study aims at applying Task-Based Language Learning and Teaching to the development of materials to teach foreigners Turkish noun clauses, which are formed with –mA, -DIK and –AcAK suffixes.
Task-Based Language Learning and Teaching model, on which this study is based, mainly employs ‘tasks’ as a way of instruction. The tasks designed to teach Turkish noun clauses in this study are mainly of ‘focused tasks’, which help learners ‘focus’ attention on form while getting involved in communicative practice at the same time. In order to enable learners to notice, understand and produce the targeted structures structure-based production tasks, input enrichment, dictogloss and
consciousness-raising tasks are designed. Departing from the theories of implicit
learning and explicit learning both of which are suggested to have a role in learners’ processing the linguistic feature, the ‘focus’ on the targeted structure is provided first, by means of implicit techniques and then, in the last task, by means of explicit techniques.
In order to provide authentic input for learners, texts of different genres were searched for Turkish noun clauses formed with –mA, -DIK and –AcAK suffixes, and it was found out that such structures frequently appear in newspapers, magazines and newsletters. A collection of newspaper and magazine articles were further searched for detecting the noun clause type and main clause verb collocations. On the basis of these collocations, the texts employed in materials are prepared.
The study merely focuses on developing materials to teach certain Turkish noun clause structures to foreigners. However, the tasks designed and the materials developed are to be evaluated and assessed in real teaching situations, which, in this study, are left to be realised in a further study.
1. G R
Yabanc dil ö retiminde kullan lan yakla m ve yöntemler, 18. yüzy l sonlar nda ortaya ç km olan Dilbilgisi Çeviri Yöntemiyle ba lam t r (Brown, 2001: 18). Günümüze kadar farkl yakla m ve yöntemler geli mi tir. Günümüzde yo un olarak kullan lmaya ba layan ve 1950’li y llarda geli en bir yabanc dil ö renme modeli de , e-Dayal Dil Ö renme Modelidir. , e Dayal Dil Ö renme, yabanc dil ö retiminde, ö retimin yap l biçimiyle kendinden önceki birçok yöntemden farkl la maktad r. Özellikle dilbilgisi ö retimini ele al biçimiyle di erlerinden ayr lan bu modelin, en temel kavram , özgün ba lamlarda gerçekle en, yabanc dil ö retiminde anlam ve i levi üstün tutan i lerdir. , ler, odaklanm ve
odaklanm olarak düzenlenebilir. Odaklanm i ler, belirli bir dilsel birimin
ö retimini amaçlayarak haz rlan r. Odaklanm i lerin, özellikle dilbilgisi ö retimi için, etkin ve etkili bir i türü oldu u dü ünülmektedir. Türkçenin yabanc dil olarak ö retimi için odaklanm i lerle ders malzemeleri geli tirilebilir.
Yabanc dil ö retim için geli tirilmi yakla m ve yöntemler y llard r varl klar n sürdürseler de Türkçenin yabanc dil olarak ö retiminde kullan labilirliklerini ortaya koyacak çal malara rastlanmamaktad r. Yabanc dil ö retim yakla m ve yöntemlerinin Türkçenin yabanc dil olarak ö retimine uygun olup olmad belirlenmemi olmas sebebiyle Türkçenin yabanc dil olarak ö retiminde malzeme geli tirmek ve ders kitab haz rlamakta güçlükler çekilmektedir. Bu nedenlerle Türkçenin yabanc dil olarak ö retimine ili kin yakla m, yöntem ve teknikler belirlenmelidir.
Bu çal mada, yabanc dil ö retim yöntemi olarak özellikle ,ngilizcenin ö retiminde uzun y llard r kullan lan; ancak Türkçenin yabanc dil olarak ö retiminde üzerinde çal ma yap lmam olan , e-Dayal Dil Ö renme Modeli ve
$ e-Dayal Dil Ö retimine ba l olarak geli tirilmi odaklanm i ler ele al nm ve odaklanm i ba lam nda Türkçenin yabanc dil olarak ö retiminde uygulanabilecek
önemi dikkate al narak, bir yap seçilmi ve yabanc dil olarak Türkçe ö retiminde odaklanm i ler kullanarak nas l ö retilebilece i aç klanmaya çal lm t r.
Odaklanm i lerin ve odaklanm i ba lam nda haz rlanan malzemelerin hangi amaçla ve ne türden kuramsal dayanaklara ve yöntemsel s n rl l klara dayal oldu unu netle tirmek için öncelikle Giri bölümünde çal may gerekli k lan problemler, çal man n amac nda belirtilen ve malzeme haz rl nda göz önünde bulundurulan say lt lar ve s n rl l klar aç klanacakt r. II Bölümde bu çal mayla ilgili oldu u dü ünülen kaynaklar yer alacakt r. III. Bölümde , e-Dayal Dil Ö renme ve odaklanm i lerin aç klanabilmesi için öncelikli olarak zaman içinde ö renmeye ve dile bak ile geli mi olan yabanc dil ö renme yakla m ve yöntemleri Kuramsal Çerçeve ba l alt nda verilecektir. Yakla m ve yöntemlerin yan nda ö retme malzemesi olarak dilbilgisi ele al nd için dil ö retiminde dilbilgisinin nas l ele al nd , nas l bir yere sahip oldu u ve dilbilgisi ö retiminin nas l yap ld aç klanmaya çal lacakt r. III. Bölümün bir di er konusu da haz rlanm örnek malzemelerin kuramsal taban n olu turan “i ” kavram ve odaklanm i lerdir.
Odaklanm i ler, örnekleriyle birlikte III. Bölüm de yer alacakt r.
Çal mada odaklanm i düzenlemek için seçilen erek yap –mA, -DIK ve –
AcAK biçimbirimleriyle olu turulan ad yantümcelerinin kullan msal özellikleri ve bu
yantümcelerin içinde bulunduklar ana tümcelerin eylemlerine göre seçimleridir. Bu dilbilgisi yap s n n nas l ele al nd n ortaya koyabilmek için IV. Bölümde Türkçedeki ad yantümceleri konusuna de inilecek ve –mA, -DIK ve –AcAK ile olu an ad yantümcelerinin biçimsel, anlamsal ve kullan msal özelliklerine yönelik aç klamalar yap lacakt r. V. Bölüm olan Bulgular ve Yorumlar bölümünde de, seçilen erek yap n n ö retimi için haz rlanm ve ekte yer alan odaklanm i malzemeleri kuramsal gerekçeleriyle birlikte aç klanacakt r. Çal ma sonuç ve önerilerle son bulacakt r.
1. 1. Problem Durumu
Türkçenin yabanc dil olarak ö retimi için kullan lan yöntem kitaplar incelenmi ve daha önce Türkçenin yabanc ö rencilere ö retimi için ö retme
konusu olarak ele al nmam kullan mlar n neler oldu u saptanmaya çal lm t r. Türkçenin yabanc dil olarak ö retimi için kullan lan, Hitit (1-2-3) (2003), Turkofoni Türkçe Ö ren (1-2-3-4-5-6) (Çetin, 1999), Turkuaz Türkçe Konu al m (1-2-3) (Çetin, 2001), gibi yöntem kitaplar n n genelinde bir ö retme modeline ba l kal nmad ve dinleme-anlama ve okuma-anlama etkinliklerinden yola ç k larak dilbilgisi yap s na biçimsel özellikleri çerçevesinde odaklan ld gözlenmi tir. Bunun yan nda, bu yöntem kitaplar nda –mA, -DIK ve –AcAK biçimbirimleriyle olu turulmu ad yantümcelerinin içinde bulunduklar ana tümce eylemi ile gösterdikleri e dizimsel ili kilerin göz önünde bulundurulmad , Türkçedeki ad yantümcelerini sadece biçimsel olarak ele al nd klar görülmektedir. Özellikle çal man n say tl lar n olu turabilmek için göz önünde bulundurulan Ankara Üniversitesi TÖMER taraf ndan haz rlanm Hitit adl ders kitab göz önünde bulunduruldu unda –mA ile olu turulan ad yantümcelerinin temel seviyede biçimsel olarak “–mA+iyelik eki” ve “–mA+durum ekleri” biçiminde anlat ld , sonras nda – mA ile olu turulan ad yantümcelerinin emir ifadesi ta yan tümcelerin dolayl ekilde aktar m n yapmak için kulland yap lar oldu una de inilmi tir. Bunun yan nda orta düzey ö renciler için haz rlanan Hitit 2’de de –DIK ve –AcAK ile olu turulan ad yantümcelerinin dolayl anlat m ad yla ö rencilere aktar ld görülmü tür. –mA, -DIK ve –AcAK ile olu turulmu ad yantümcelerinin içinde bulundu u ana tümce eylemiyle gösterdikleri e dizimsel ili kiler üzerinde durulmam t r.
Genel olarak, Türkçenin yabanc dil olarak ö retiminde kullan lacak yöntem ve tekniklerin örnek malzemeler ve uygulamalar ile sunan bir çal maya rastlanmam t r. Uygun tekniklerin belirlenmemi olmas , Türkçenin ö retimi için malzeme haz rlama a amas nda zorluk yaratmaktad r. Uygun yakla m, yöntem ve tekniklerin belirlenmemi olmas n n yan nda, Türkçe ö retimi için kullan lan malzemelerin dilbilgisi ö retimine odakland gözlenmektedir. Türkçenin yabanc dil olarak ö retimine uygun, kullan m ve i levi ön planda tutan yöntem ve tekniklerin belirlenmesi gerekti i dü ünülmektedir.
1. 2. Amaç ve Önem
Bu çal man n amac , Türkçedeki -mA, -DIK ve –AcAK biçimbirimleriyle olu turulan ad yantümcelerini ve içinde bulunduklar ana tümcenin eylemlerine göre bu biçimbirimlerin biçimi ve anlam n yabanc dil olarak Türkçe ö renenlere ö retmek amac yla , e-Dayal Dil Ö retimi çerçevesinde odaklanm i ler düzenlemek ve bu malzemeleri gerekçeleriyle birlikte sunmakt r.
Bu çal mayla problem durumunda da belirtildi i gibi daha önce içinde bulunduklar ana tümcenin eylemiyle e dizimsel ili kileri göz önünde bulundurulmam olan -mA, -DIK ve –AcAK biçimbirimleriyle olu turulan ad yantümceleri anlamsal, i levsel ve kullan msal boyutta, odaklanm i ler temelinde haz rlanm ders malzemeleriyle birlikte ortaya konulacakt r.
1. 3. Problem Cümlesi
$ e-Dayal Dil Ö renme çerçevesinde kullan lan odaklanm i ler Türkçenin
yabanc dil olarak ö retiminde nas l kullan labilir?
1. 4. Alt Problemler
, e-Dayal Dil Ö renme çerçevesinde –mA, -DIK ve –AcAk ad yantümce biçimbirimlerinin ana tümcede hangi eylemlerle birlikte kullan ld , odaklanm i ler kullan larak nas l ö retilebilir?
1. 5. Say#lt#lar
Bu çal mada Türkçenin yabanc dil olarak ö retimi için haz rlanm ders malzemelerinin uygulanaca s n f ve bu s n ftaki ö rencilerin bilgileri hakk nda baz varsay mlarda bulunulmu tur. Bu varsay mlar:
(i) Yabanc dil olarak Türkçe ö renen ö renciler, orta ileri düzeydedir.
(ii) Ö renciler, orta-ileri düzeye Hitit (Ankara Üniversitesi, TÖMER) adl yöntem kitab n kullanarak ula m ve buna ba l olarak; Türkçenin zaman, görünü
ve kip özellikleri, iyelik yap lar , durum ekleri, ad yantümceleri, ortaçl ve ulaçl yap lar, ba laç kullan m n bilmektedir ve gerekli sözcük bilgisine sahiptir.
(iii) Ö renciler yeti kindir.
1. 6. S#n#rl#l#klar
Çal mada haz rlanm olan malzemeler yeti kin ö renciler için kullan lmak üzere haz rlanm t r. Çal mada haz rlanan odaklanm i malzemelerinde ad yantümcelerinden –mA, -DIK ve -AcAK biçimbirimleriyle olu turulanlar üzerinde çal lm di er ad tümceleri göz ard edilmi tir.
1. 7. Tan#mlar
ED N M: Bilinçli, ö retim sonucu ö renmeye kar t olarak, dilin do al yolla,
ö retim olmaks z n ö renilmesi i lemi (Kocaman ve Osam, 2000).
E D Z ML L K: ,ki ya da daha çok say da dil biriminin genellikle ayn dizimlerde
yer almas (Vardar, 2002: 94).
: Yeni dilde bilgi ve yetenek geli tirme ve erek dili etkile imde kullanma olana n artt ran yap land r lm bir pland r (Breen 1989). , , içinde dil kullan mlar olan bütün etkilikleri kapsar (Richard, Platt ve Weber 1985).
Ö REN M: Ya ant sonucu gerçekle en ve az çok kal c izli olan davran
de i ikli i (Aç kgöz, K. ,, 2003: 8).
ODAKLANMI LER: Ö rencilerin belirli bir dilsel birime odaklanmas sa layan
i ler odaklanm i ler olarak adland r l r. (Ellis, 2003b: 16)
Ö RET M: Ö renci geli imini amaçlayan ve ö renmenin ba lat lmas ,
sürdürülmesi ve gerçekle tirilmesi için düzenlenen planl etkinliklerden olu an süreçtir (Aç kgöz, K. ,, 2003: 14).
1. 8. K#saltmalar
II. LG L YAYIN VE ARA TIRMALAR
Türkçenin yabanc dil olarak ö retimi üzerine yap lan çal malar amaç ve ele ald klar konular aç s ndan farkl l klar göstermektedir. Yap lan çal malar yabanc dil ö retimi için önem ta yan hata çözümlemesi, 2. dil edinimi ve dil ö retim yakla m ve yöntemleri ve Türkçenin yabanc olarak ö retimi için kullan lan ve kullan labilecek, yakla m, yöntem ve malzemeler olarak ele al nabilir.
Hata çözümlemesi için yap lan çal malar için Çotuksöken (1983)
“Yabanc#lar#n Türkçe Ö/renirken Kar$#la$t#klar# Güçlükler ve Yapt#klar# Hatalar” adl çal mas büyük önem ta maktad r. Çotuksöken, (1983) yaz s nda
,stanbul Üniversitesi Yabanc Diller okulunda farkl anadil konu ucusu olan ve yabanc dil olarak Türkçe ö renen ö rencilerin yapt klar hatalar üzerinde durmu tur.
Güven (2007), yay mlanmam yüksek lisans tezi olan “Yabanc#lar#n Türkçe
Ö/renirken Ad Durum Eklerinde Yapt#klar# Hatalar#n Çözümlenmesi ve Bu Hatalar#n Giderilmesine Yönelik Öneriler”de Türkçe ö renen yabanc lar n
hatalar n ortaya koymu ve bu hatalar n giderilmesine yönelik öneriler sunmu tur. “Koç, (2005) yay mlanmam “Yabanc# Dil Olarak Türkçe Ö/renen
Ö/rencilerin Aradil Özellikleri” adl yüksek lisans tezinde de Türkçe ö renen
ö rencilerin aradillerini incelemi ve Türkçedeki özne ad öbeklerinin silinmesi ile ilgili olarak yabanc dil olarak Türkçe ö renenlerin geli imlerini belirlemi tir.
,lgili yay nlar n yabanc dil ö retim yakla m ve yöntemleri ve Türkçenin yabanc dil olarak ö retimi için kullan lan yöntemler ele al nd nda, kullan lan yöntem kitaplar ve bu konuda yap lm di er yay nlar ele al nabilir. Türkçenin yabanc dil olarak ö retiminde yayg n olarak kullan lan yöntem kitaplar ndan
Turkofoni Türkçe Ö/ren (1-2-3-4-5-6) (Çetin, 1999), Turkuaz Türkçe Konu$al#m (1-2) (Çetin, 2001), Turkish (Özsoy, 2002), Ankara Üniversitesi
TÖMER taraf ndan yay mlanm Hitit (1-2-3) (2003), Yabanc#lar için Türkçe (1-2) (Sebüktekin, 2004) örnek olarak gösterilebilir. Yöntem kitaplar n n yan nda Türkçe ö retimi için yap lan çal malar aras nda “Yabanc# Dil Olarak Türkçe Ö/renenler
için Kiplik Ö/retimi Üzerine Materyal Geli$tirme” (Hac ömero lu, 2007),
“Yabanc# Dil Olarak Türkçe Ö/renenler için imdiki Zaman#n Metinlerle
Ö/retimi” (Camk ran, 2007), “Yabanc# Dil Olarak Türkçenin Ö/retiminde Okuma Becerilerinin Geli$tirme Yollar#” (Aygüne , 2007) yer almaktad r.
, e Dayal Dil Ö retimi için “Task-based Teaching and Learning” (Ellis, 2003b), “A Framework for Task-based Learning.” (Willis, 1996), “A Framework
for Implementation of Task-based Instruction” (Shekan, 1996); örtük ö renme ve
biçime odaklanma için “Constraints of Implicit Focus on Form: Insight from a
Study of Input Enhancement” Park (2004), “Testing the Covert Method of Grammar Taching: A Pilot Study.” (Wilson, 2005) yap lan önemli çal malar
III. KURAMSAL ÇERÇEVE
3. 1. YABANCI D L Ö RET M YÖNTEMLERDil ö retim yöntemi, s n ftaki stratejilerdir (Lewis, M. 1994:1) ve en temelde, dili ö retmek için kullan lan yol olarak tan mlanabilir. Bir ba ka deyi le, dil ö retim yöntemi, kuramsal bilgi ile uygulamay birle tiren, kuramsal bilginin uygulanmas n sa layan yoldur. Tan mda yer alan “kuramsal bilgi” ifadesi ile anlat lmak istenen dilin ne oldu una ili kin dilsel yakla mlar, ö renme ve ikinci dil edinmeye ili kin geli tirilen ö renme kuramlar d r. Yöntemler, genellikle kuramsal yakla mlardan yola ç karak, ‘dil’in ne oldu una ve ‘ö renme’nin nas l gerçekle ti ine ili kin inançlar içinde bar nd r r. Bunun yan s ra yöntemler, ders izlencelerinin, dersteki etkinlik türlerinin, ders malzemelerinin, derste ö retmen ve ö renci rollerinin nas l olaca na ili kin belirlemeler yapar (Rodgers, 2001). ,zlence, ö retme program n n içeri i olarak tan mlan r (Lewis, M. 1994:1). Bu ba lamda izlencelerin haz rlanmas nda önemli olan, kullan lan yöntemdir.
Daha öncede belirtildi i gibi bu çal man n amac , Türkçenin yabanc dil olarak ö retilmesinde ‘$ e Dayal Ö renme’ modelinin bir uygulamas n sunmakt r. Bu amaç do rultusunda öncelikli olarak , e Dayal Ö renme Modelini ayr nt l bir eklide aç klamak gerekmektedir. Ancak yabanc dil ö retimi alan nda, önceki y llarda bu yöntem kullan lmaya ba lamadan önce hangi dil ö retim yöntemlerinin uyguland n aç klamak, , e Dayal Ö renme Modelinin di er yöntemlerden hangi aç lardan farkl la t n betimlemek aç s ndan yararl olacakt r. Bundan sonraki bölümlerde yabanc dil ö retimi alan nda ‘yayg n’ olarak kullan lan ö retim yöntemleri, temel ald klar kuramsal taban, ö retmen ve ö renci rolleri ve etkile imleri, yöntemde kullan lan teknikler, öncelikli gördükleri dil becerileri aç s ndan kar la t rmal bir biçimde betimlenecektir.
3. 1. 1. Dilbilgisi Çeviri Yöntemi
Klasik Yöntem olarak da adland r lan Dilbilgisi Çeviri Yöntemi, Eski Yunan ve Latincenin ö retimi için 18. yüzy l sonlar nda ortaya ç km bir yabanc dil
ö retim yöntemidir (Brown, 2001: 18). Dil ö retimi, ölü klasik dillerin incelenme biçimden etkilenerek olu mu tur (Cook, 2003: 32). Ö rendi i kurallar dilin kullan m boyutuna ta yabilen yüksek ö renim görmü ki ilerin okuma becerilerini geli tirmek için kulland , bireysel dil ö retim yöntemi niteli i ta maktad r. Prusya, Almanya, ,ngiltere gibi ülkelerde okullarda yabanc dil ö retimi için kullan lan bu yöntem k sa zamanda yayg nla m ve 1950’lere kadar varl n korumu tur. Zaman içinde yap lan ele tiriler ve geli tirilen yeni yöntemlerle kullan m s kl nda azalmalar olsa da Dilbilgisi Çeviri Yöntemi halen kullan lmaktad r (Demircan, 2002: 151).
3. 1. 1. 1. Dilbilgisi Çeviri Yönteminin Temel Sav#
Dilbilgisi Çeviri Yönteminin ortaya ç kmas n sa layan temel sav, gerçek dilin yaz l dil olarak görülmesi (Lowe, 2003) ve anadil ile erek dil aras nda çeviri yapabilmenin, dil ö rencilerinin dili ö rendi inin en büyük göstergesi oldu udur. Çeviri yard m ile dil ö rencisi, erek dil ile anadili aras ndaki benzerliklerin ve farkl l klar n fark na varma f rsat bulmaktad r ve bu fark ndal k dil ö renimini kolayla t r r. Dilbilgisi Çeviri Yöntemi, dil ö retiminin insan zihninin i leyi ine uygun bir sistemle yap lmas gerekti ini iddia etmektedir ve yabanc dil ö renimi s ras nda kullan lan Dilbilgisi Çeviri Yönteminin insan zihninin i leyi ini h zland ran ve yabanc dil ö rencisinin mant ksal dü ünmesini sa layan bir yöntem oldu unu ileri sürmektedir (Larsen-Freeman, 2000: 17). Dilbilgisi Çeviri Yönteminin temelde dayand psikolojik ya da pedagojik bir kuram yoktur (Van Lier, 2002:253). En temel dayana yabanc dil ö reniminin ezberle gerçekle ti idir.
3. 1. 1. 2. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde Ö/retmen ve Ö/renci
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi, yabanc dil ö renmenin, o dilde yaz lm edebi metinleri okuyabilme becerisi geli tirmek oldu u iddias üzerine geli mi tir (Brown, 2001: 19). Ö renciler ba lang çta zor edebi metinler okumaya ba larlar. Bu ba lamda, bu yöntemi kullanan ö retmenin amac da ö rencilerin erek dilde yaz lm edebi metinleri okumayabilmesini ve bu metinleri anadiline çevirmesini sa lamakt r (Marks, 2005). Bunun yan nda ö retmen, ö rencilerin okuduklar edebi metinlerden
yola ç karak dilbilgisi kurallar n aç k olarak ö renciye aktarabilece i bir izlence haz rlar. Dilbilgisi kurallar n n ve sözcüklerin ö rencilere anadildeki kar l klar yla aç klanmas n n insan zihninin i leyi ine uygun oldu unu dü ünen ö retmen, ö rencinin dilbilgisi kurallar n ö renmesi ve anadil ile erek dil aras ndaki farkl l k ve benzerlikleri kavran lmas yla, ö rendi i kurallar erek dili okuman n yan nda, konu ma, dinleme gibi di er becerilere de aktarabilece ini dü ünmektedir. Dilbilgisi konular n aç k ekilde ö renciye aktararak ö rencilerin erek dile ili kin kurallar n bilincinde olmas sa lanmal d r. Ö rencilerden dilbilgisi kurallar n ezberlemesi istenir. Kurallar ezber yoluyla zihne yerle ebilir. Dilbilgisi kurallar n n yan nda sözcükler de ö rencilerin anadillerindeki kar l klar yla ö renciye ezberletilmelidir. Çünkü anadildeki kar l klar yla ö renilen sözcükler daha kolay kullan labilir (Larsen- Freeman, 2000: 18-20).
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi ö retmen ve ö renci rolleri aç s ndan ele al nd nda, derste geleneksel bir tutum sergilendi i görülmektedir. Ö retmen otoriterdir (Larsen-Freeman, 2000: 16), anlat m gerçekle tirir ve s n f idaresi onun elindedir. Ö renci ise ö retmenin söylediklerini yerine getirir, ö retmenin istedi i ve izin verdi i ölçüde derse kat l r ve ö retmen neyi biliyor ve kendisine aktar yorsa sadece o kadar bilgi edinir, kendisi ç kar mlarda bulunmaz. Ö retmenin getirdi i edebi metinleri ö retmenin verdi i yönergeler do rultusunda inceler, ö retmenin yapt aç klamalar dinler ve ö retmenin anlatt dilbilgisi konular n ve verdi i sözcük listelerini ezberler. Ö retmen çeviri için derse getirdi i metinlerle ilgili sorular sorar ve ö renciler de cevaplar. Ö renciler genelde sorular sormaz. E er ö renci hata yaparsa ö retmen hemen araya girer ve hatay düzeltir (Larsen-Freeman, 2000: 19).
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi ile yap lan derslerin i leni leri genelde ö retmenden ö renciye verilen yönergeler, yap lan aç klamalar ve sorulan sorularla gerçekle tirildi inden, etkile im yönünün genelde ö retmenden ö renciye oldu u söylenebilir. Ö rencinin de uygulama amaçl çeviriler ve sorulara verdi i yan tlarla ö renciden ö retmene do ru bir etkile im oldu u da görülmektedir. Ancak bu, ö retmenin çizdi i s n rlar çerçevesinde oldu undan güçlü bir etkile im oldu u söylenemez. Ders i leni inde ö rencilerin birbirleriyle ileti im kurdu u durumlara
s k rastlanmaz. Erek dilde ileti im kurmak amaçlanmad ndan ve dili kullanmak için bir etkinlik yap lmad ndan ö renciler aras nda bir etkile im sa lanmas önemli bir a ama olarak de erlendirilmemektedir (Larsen-Freeman, 2000: 16). Amaç, yaz l dilin ö renilmesi oldu u için s n fta erek dilde bir konu ma geçmesi gerekti i dü ünülmemektedir.
3. 1. 1. 3. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde Dil Becerileri
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi ile yap lan derslerde dilbilgisi ve okuma becerisi ön planda tutulur. Dilbilgisi, bilgilendirmenin ba lang ç noktas olarak görülür (Thornbury, 1999: 21). Dili bilmek, o dilde yaz lanlar okumak olarak de erlendirildi i için okudu unu anlamak önemlidir. Bu nedenle yaz l dil, sözlü dilden daha önemlidir. Özellikle edebi dil, sözlü dilden daha üstündür. Bu ba lamda sözlü dilden önce yaz l dile ili kin bilgiler özellikle edebi metinlerin okunmas n sa layacak bilgilerin ö renciye aktar lmas amaçlanmaktad r. Edebi metinlerin okunmas ö rencilerin dünya bilgisini ve entelektüelli ini art r r (Mora, 2002). Edebi metinleri okuyup anlamak için dilbilgisi kurallar n bilmek gerekir. Bu nedenle Dilbilgisi Çeviri Yönteminde dilbilgisi önemli bir yer ta r. Dilbilgisi sözcükleri bir arada tutman n kurallar n ortaya koyar (Demirel, 2004: 39). Dilbilgisinin yan nda sözcük bilgisi de dikkate al n r. Erek dildeki sözcüklerin ö rencilerin anadillerinde bir kar l n bulmak mümkündür (Larsen-Freeman, 2000: 16). Dilbilgisi ve sözcük bilgisinin ö rencinin zihnine kolayca yerle ebilmesi ve mant ksal bir sistemle kullan mlar n n sa lanmas için dilbilgisi kurallar ve sözcük anlamlar ö rencinin anadilinde aç klan r.
Dilbilgisi Çeviri Yöntemine göre kültür edebiyat ve güzel sanatlardan ibarettir (Larsen-Freeman, 2000: 18) ve erek dil toplumunun ya ay lar na ili kin bilgiler göz ard edilerek kültür kapsam na dahil edilmemektedir. Derslerde takip edilen izlencelerde erek dil toplumunun ya ay lar na ili kin bir bilgi aktar lmamaktad r. Derslerde ba lam ve kullan mlar n göz ard edilmesinin sebeplerinden biri olarak da “kültür”e olan bak olabilir.
Amaç konu mak olmad için de sesletim üzerine özel çal malar yap lmaz. Baz ö retmenler, sesletim için genel kurallar n aktar m n yapmaktad r; ancak sesletim kurallar n n ö renciye dilbilgisi kural gibi aktar lmas , konu ma a amas nda ö renciye yard mc olamamaktad r.
3. 1. 1. 4. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde Kullan#lan Malzeme ve Teknikler
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi ile i lenen dersler, ö rencilerin ö retmenin seçti i erek dilde yaz lm edebi metinleri okumalar ve anadillerine çevirmeye çal malar ile ba lar. Ö retmen, edebi bir metin seçip s n fa getirebilece i gibi amac na yönelik bir metni kendisi de haz rlay p ders malzemesi olarak kullanabilir (Larsen-Freeman, 2000: 19). Ancak edebi metin kullan lmas n n bir amac da ö rencilerin entelektüelli ini artt rmak oldu undan genelde ö retmen taraf ndan haz rlanm metinler de il, özgün edebi metinlerin kullan m tercih edilmektedir. Yap lan çeviri yaz l ya da sözlü olabilir ancak çeviri için temel al nan metnin bütünlü ü de il, tümcedir (Gür, 1995a: 29). Ö rencilerin metni anadillerine çevirmeleri onlar n erek dili ve kurallar n daha iyi kavramalar n sa lar. Kolayca anla lan kurallar ve sözcük anlamlar da h zla ö renci taraf ndan ezberlenebilir. Metne ili kin her türlü aç klama ö rencinin anadilinde gerçekle tirilir. Ö renci anlayamad bölüm ya da kuralla ilgili sorular n anadilinde sorar ve ö retmen de cevaplar ö rencinin anadilinde verir. Bunun yan nda ö renciler sözlük de kullanabilirler. Metnin okunmas n n ard ndan ö renciye metinle ilgili kavrama sorular , metinden ç kar m yapmalar n sa layacak sorular ve kendi dünya bilgilerini de kullanacaklar de erlendirme sorular sorulur (Larsen-Freeman, 2000, 19). Ancak bu süreç de ço unlukla ö rencinin anadilinde gerçekle tirilir.
Metinde geçen sözcüklere ili kin bir liste ö rencilere sunulduktan sonra bu sözcükler üzerine çal mak için sözcüklerin e ve kar t anlamlar n n kullan ld baz al t rmalar yap labilir. Bunun yan nda ö rencilerden sözcüklerin anlam na ili kin tan mlar yapmalar da istenebilir. Ö rencilerin erek dildeki sözcükler ile anadillerindeki sözcüklerin sesel ve biçimsel benzerliklerini belirlemeleri de ders
i leni inde yer alabilir. Burada amaç, e de (e as l ) sözcüklerin bulunmas d r (Larsen-Freeman, 2000: 12, 20). Böylece anlam olarak ayn olmasa da biçimsel olarak benzerlik gösteren bu sözcüklerin ezberlenmesi kolayla t r lm olur. Sözcüklerin ö renilip ö renilmedi i de erlendirmek için ö rencilerden ö rendikleri sözcüklerle yeni tümceler kurmas istenir.
Dilbilgisi Çeviri Yönteminde dilbilgisi anlat m , tümdengelimli yöntemle yap lmaktad r. Önce ö retmen taraf ndan kurallar ö renciye sunulur, sonra da çeviri ile al t rmalar yap l r (Gür, 1995a: 29). Bu a amada ö retmen, örnek tümceler kullanabilir. Dilbilgisi, sözcüklerin bir arada kullan lmas n sa layan çekimler olarak ele al n r. Bu do rultuda da ba lam göz ard edilir ve kullan msal boyutu ele al nmaz. Ö renciden de kurallar n özellikle de çekimlerin ezberlenmesi istenir (Demircan, 2002: 150). Dilbilgisi anlat m n n ard ndan yap lar üzerine çal mak için bo luk doldurma, örgü al t rmalar ve dönü türme al t rmalar yap l r (Brown, 2001: 19). Ö renciler al t rma olarak tümce çevirisi de yapabilirler. Sözcükler için haz rlanan al t rmalarda da bo luk doldurma ya da belirlenen sözcüklerle yeni tümceler kurma çal malar yer almaktad r.
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi ile yap lan dil ö retimi, ö rencilerin üretimi aç s ndan de erlendirildi inde üretimin sadece yazma ile s n rl oldu u görülmektedir. Yazma için yap lan çal malarda ö rencilerden derste okuduklar metin ile ilgili bir metin yazmalar istenir. Bu a amada ö renciler yeni bir üretim gerçekle tirmi say lmazlar çünkü okuduklar ve çevirdikleri metne benzer bir metin ortaya koyarlar (Larsen-Freeman, 2000: 20). Benzer bir metin haz rlamalar üretim a amas nda da s n rlanmalar n sa lamaktad r. Sözlü ileti im önemli görülmedi inden yazman n haricinde üretime yönelik herhangi bir etkinlik yap lmamaktad r.
3. 1. 1. 5. Dilbilgisi Çeviri Yöntemine Ele$tirel Bak#$
Dilbilgisi Çeviri Yöntemi zaman içinde geli en ö renme ve yabanc dil ö retim yöntemlerinin varl yla birçok ele tiriye maruz kalm t r. En önemli eksikli i olarak
yöntemin, dilbilimsel, psikolojik ve e itim bilimsel olarak bir taban olmamas (Brown, 2001: 19) gösterilebilir.
Ele tirilerden baz lar , Dilbilgisi Çeviri Yönteminin dili, dünya ve insan ya am ndan ba ms z, soyutlanm bir sözcük koleksiyonu olarak ele almas na yöneliktir. Ayn zamanda Dilbilgisi Çeviri Yönteminin, bu sözcük koleksiyonunun ve dilsel yap lar n ö rencilerin anadilleriyle mutlaka e le mesi gerekti i dü üncesine kar ç k lmaktad r. Dilbilgisi Çeviri Yönteminde, dilin sadece yaz l dil olarak görülmesi, dinleme ve konu ma becerilerinin göz ard ediliyor olmas yöntemin ele tirilmesinin bir di er sebebidir. Baz ele tirmenler ‘yazma’n n bir üretim olmad n iddia etmektedirler. Bu ba lamda da Dilbilgisi Çeviri Yönteminde konu maya zaman ayr lm yor olmas yöntemin eksikli i olarak görülmektedir (Marks, 2005). Sadece yaz l dile ili kin bilgi almak ö rencinin dili gerçek dünyadan ba ms z olarak ö renmesini sa lar. Bu da ö rencinin dili öznelle tirmesini, anadil konu ucusunun verdi i gibi tepkiler vermesini engeller. Dilbilgisi konular n n ve sözcüklerin ba lamdan ba ms z ö renilmesi ö rencinin uygun ba lamda uygun dil kullan m n gerçekle tirmesini engeller. Bu durumda ö renci dili s n f ortam nda ö rendikten sonra bir de gerçek dünyada ö renmek zorunda kal r (Huges & Mccarthy 1998: 265). Derste ö renilenlerin gerçek dünyadakiyle e le memesi ö retimin büyük bir eksikli i olarak görülebilir.
Kültürün edebiyat ve güzel sanatlarla s n rland r lmas , ö rencinin erek dil toplumunun gerçek kültür bilgisinin, bir ba ka deyi le ya ay biçimlerine ili kin bilgiler edinmesini engeller. Dil ö reniminin tam olarak gerçekle mesi ve dilin kullan m , kültür ile do rudan ba lant l d r (Thuleen, 1996). Ba lant kurulamamas durumu dilin kullan m n engeller.
Çeviri yapma, sözcük anlamlar için sözlük kullan m ve anadildeki birebir kar l klar n n yer ald listelerin kullan lmas , dilbilgisi anlat m n n tümevar ml olmas , al t rma olarak üretimsel boyutlu etkinlikler de il, sadece örgü al t rmalar n n yap lmas , dil ö rencilerine bu kurallar daha sonra uygulamalar aç s ndan oldukça dü ük bir ans tan r (Bull, 1965). Bu aç lardan
de erlendirildi inde Dilbilgisi-Çeviri Yöntemi yetersiz bulunmu ve zamanla bu ele tiriler de göz önüne al narak yeni yöntemler geli mi tir.
3. 1. 2. Do/rudan Yöntem
Do rudan Yöntem1 19. yüzy l ba lar nda Dilbilgisi Çeviri Yönteme bir tepki olarak ortaya ç km t r. Yöntem, yabanc dil ö retiminin dilbilgisi kurallar n n ezberlenmesiyle gerçekle tirilemeyece i ve çeviri ile anadilden yararlan larak yap lan aç klamalar n dilin kullan lmas na ili kin bilgilerin edinilmesini sa layamayaca n vurgulamakta ve böylece Dilbilgisi Çeviri Yöntemini ele tirmektedir (Demircan, 2002: 171).
3. 1. 2. 1. Do/rudan Yöntemin Temel Sav# ve Kuramsal Dayanaklar#
Do rudan Yönteme göre yabanc dil ö renmek, erek dilde konu ulanlar anlamak ve erek dilde konu abilmektir. Bir ba ka deyi le yabanc dil bilmek, o dilde ileti im kurabilmektir.
Yöntemin geli imi Herbartç e itim görü üne dayan r. Herbart’a göre dil sözcükler toplulu udur ve bu sözcükler aras nda ili kiler vard r. Sözcüklerin ö renimi de bu ili kilerin ortaya konulabilece i kurallar çerçevesinde gerçekle mektedir. Herbartç e itim görü ünün yan nda Humboltçu dil kültür yorumu ve Gestalt ruhbilimi Do rudan Yöntem’in geli imine katk sa lam t r (Demircan, 2002: 171). Do rudan Yöntem’e göre yabanc dil ö renmek anadil edinimi ile benzerlik göstermektedir (Thornbury, 1999: 21). Bu ba lamda yabanc dil ö renimi s ras nda anadil edinimi için geçirilen süreçler tekrarlanmal d r. Çocuklara, anadil edinirken o dile ili kin yap sal aç klamalar yap lmaz. Yabanc dil ö renimi s ras nda da çok fazla aç klamaya gerek yoktur. “S n f içinde dilbilgisi kurallar n n aç klanmas na odaklanan analitik süreçleri kullanmaktansa, ö retmenlerin s n fta
yabanc dilin do rudan ve kendili inden kullan m na te vik etmeleri gerekir” (Gür, 1995a: 32). Yo un olarak erek dile maruz kalmak ö renmenin gerçekle mesini sa lar. Çocuklar n anadili ö renirken sadece dili duyuyor olmalar da yöntemin sözlü dile önem vermesini sa lamaktad r. Anadil ö reniminin taklit ile gerçekle ti i sav ndan yola ç karak Do rudan Yöntem yabanc dilin de anadil konu ucular n tekrar etmeleri ve taklit etmeleri gerekti i fikrini ileri sürmektedir
3. 1. 2. 2. Do/rudan Yöntemde Ö/retmen ve Ö/renci
Do rudan Yöntem’e göre dil ö renmek, o dilde konu ulanlar anlamak ve konu abilmektir. Bu ba lamda, ö retmenin amac ö rencinin erek dilde ileti im kurmas n sa lamakt r. Ö rencinin erek dilde ileti im kurmas n sa layacak olan bilgileri ö renciye aktarmay amaçlayan ö retmen, ö rencinin erek dilde dü ünmesini sa lamaya çal r. Bunun için kurallar direkt olarak ö renciye aktarmaz. Ö rencinin kurallar ve sözcük anlamlar n kendisinin ç karmas n sa layacak sunumlar haz rlar. Ö rencinin erek dilin kullan ld gerçek ortamdaym gibi davranmas na çal r. Bunun için de ö retmenin haz rlad izlence gerçek durumlara ve konulara dayan r. Ö retmen genelde aç klama yapmaktan kaç n r ve çeviri yap lmas na izin vermez. Ö rencinin anadil ile erek dil aras ndaki ba lant lar kendilerinin içsel olarak kurmalar n sa lamaya çal r. Bunun yan nda dili do al olarak edinmeleri gerekti i dü üncesiyle ezberin do ru olmad n savunur (Demircan, 2002: 171). Bu aç lardan Do rudan Yöntem, Dilbilgisi Çeviri Yönteminden tamamen ayr l r.
Humbolt’un dil-kültür yorumundan etkilenen Do rudan Yöntem, dilin toplumu ve kültürü etkiledi i bak aç s yla dil ö reniminde kültürel özelliklerin dikkate al nmas gerekti ini göz önünde bulundurur. Bir dili bilmek, o dilin anadil konu ucular n n verdi i gibi tepkilerde bulunabilmektir. Bu yüzden dil ö retiminde de kültür önemli bir etken olarak ders izlencelerinde yer almal d r. Ö rencilerin derslerde anadillerini kullan lmalar na izin verilmemesinin sebebi de farkl bir kültürü yans tan anadil ile farkl bir kültürü yans tan erek dilin anla lamayaca
dü üncesidir. Bu sebeple de ö retmen de erek dili anadili olarak konu an biri olmal d r ve o toplumun kültürel özelliklerini ö renciye aktarabilmelidir.
Do rudan Yöntem’e göre erek dilde ileti im kurmak önemli oldu undan derslerde ö retmen de il, ö renci merkezli izlenceler takip edilmektedir. Ancak “Materyalin yap land r lmas nda ve ö renciye sunulu unda ö retmen etkindir” (Kuruday o lu & Deniz, 2004: 7). Ö retmen kendine çok aktif bir rol üstlenmez. Dersin kontrolü ö retmendedir ancak ö renci aktif olarak derse kat l r. Derste ö retmen ve ö renci etkile im halindedir. Ayn zamanda ö renciler de birbirileriyle kar l kl etkile im içindedirler. Do rudan Yöntem ile yap lan derslerde amaç dilin kullan ld gerçek durum ve ba lamlar yans tmak oldu u için ileti im ön planda tutulur. Ö renci erek dilde konu mas için ö retmen taraf ndan sürekli olarak cesaretlendirilir.
Derste ö rencilerin yapt hatalar ö retmen kendisi düzeltmez. Hatalar n ö renciler taraf ndan düzeltilmesini sa lamak için baz teknikler kullan r. Örne in, ö retmen sordu u soruya ö rencinin verdi i cevab n, yanl olan k sm n dikkat çekecek bir vurguyla yineler (Larsen-Freeman, 2000: 30). Böylece ö renci hatas n düzeltemese de fark na varm olur.
3. 1. 2. 3. Do/rudan Yöntemde Dil Becerileri
Do rudan Yönteme göre erek dilde ileti im kurmak, yani erek dili konu mak ve erek dilde konu ulanlar anlamak önemli oldu undan yaz l dile oranla sözlü dil üzerinde daha fazla çal ma yap l r. Derste kullan lan dil tamamen erek dildir (Gür, 1995a: 33). Anadil edinimine benzer bir yabanc dil ö renim süreci geçirilmesi amaçland için ö renciler ilk olarak dinleme becerisi üzerine odaklan r. Anadil ediniminde çocuk ilk önce duyar, sonra konu ur, sonra okur ve en son yazar. Bu durum göz önüne al narak haz rlanan izlencelerde de s ras yla dinleme, konu ma, okuma ve yazma becerilerini geli tirecek çal malar yap l r.
Dinleme, konu ma, okuma ve yazma becerilerinin yan na sözcük bilgisi de önemlidir. Sesletimlerine dikkat edilen sözcüklerin ö retimi, dilbilgisi kurallar n n ö retiminden üstün tutulur.
3. 1. 2. 4. Do/rudan Yöntemde Kullan#lan Malzeme ve Teknikler
Do rudan Yöntem ile haz rlanan izlencelere göre dersler genelde kültürel bilgilerin de yer ald metinlerin yüksek sesle okunmas yla ya da görsel malzemelerin ö retmen taraf ndan sunulmas yla ba lar (Demirel, 2004: 39). Görsel malzemelerin sunulmas n n amac anlam n daha aç k hale gelmesini sa lamak ve ö rencinin konuyu, sözcü ü, yap y anlamland rmas n kolayla t rmakt r. Anlam n ortaya konulmas için ö retmen, mimik ve bedensel hareketleri de etkili olarak kullan r. Bu a amada ö retmen ö rencilerin anadillerini kullanmaz ve ö rencilerin de anadillerini kullanmalar na izin vermez. Cook, (2003: 33), Do rudan Yöntemde anadile çeviri yapman n ve anadilde aç klamalar yapman n yasak oldu unu belirtmi tir. Yo un olarak erek dil kullan l r, anla lmayan durumlarda aç klamalar tekrar erek dilde aç mlamalarla yap l r.
Haz rlanan izlence gerçek durumlara ve gerçek ya amda yer alan konulara dayan r (Larsen-Freeman, 2000: 28). Yap ba ml çal malara çok fazla yer verilmez. Bir ba ka de i le yap göz önünde bulundurularak izlenceler düzenlenmez; ç k noktas bir durum, bir ba lamd r.
Kullan lan okuma metni ya da görsel malzemeye ili kin soru cevap al t rmalar yap l r. Ö renci, ö retmen taraf ndan sorulan sorular cevaplad gibi ö renci de rahatça ö retmene ve di er arkada lar na sorular sorabilir. Okuma metni olarak edebi eserler kullan lmaz. Edebi eserler okuma metni olarak kullan lmad klar gibi dilbilgisi incelemesi için de kullan lmazlar (Demirel, 2004: 39). Edebi eserler sadece zevk için okunmal d r.
Ö retmen, ö rencilerin verdi i cevaplarla, dil kullan mlar n kontrol edebilmelerini sa layacak, yani, varsa hatalar n görüp düzeltmesini sa layacak
sorular yöneltir. ,leti im amaç oldu u için ö retmen, s k s k ö rencilerin kendileriyle ilgili bilgileri aktarabilecekleri, fikirlerini ortaya koyabilecekleri sorular sorar.
Dilbilgisi anlat m ö retmen taraf ndan aç k ekilde yap lmaz. Tümevar ml yöntemle ö retilir (Brown, 2001: 21). Kurallar, önce al t rma ve etkinlikler içinde ö renciye sunulur. Ö rencilerden kendilerine aktar lan dilbilgisi kurallar n ezberlemesi istenmez. Ö rencinin dilbilgisi kurallar n çal mas n ve içselle tirmesini sa layacak üretimsel çal malar yapmas sa lan r. Bunun için soru cevap yöntemi, yap lan uygulamalardan biridir. Ö retmen belirli yap lar içeren sorular sorar. Cevab n da ö renilen yap n n kullan labilece i türden olmas sa lanmaya çal l r. Böylece ö renci cevap verirken yap y da tekrar etmi olur. Ö retmen ö rencilere kendileri ile ilgili sorular da sorar. Bununla da s n f içi diyalogu sa lamay amaçlamaktad r (Larsen-Freeman, 2000: 31).
Sözcük ö retiminde de ö retmen sözcüklerin ö rencilerin anadillerindeki kar l klar n ezberlemelerinden çok anlamlar n kavrayacak ekilde zihinlerine yerle melerini sa lamak için genelde görsel malzemeler, mimikler ve bedensel hareketler kullan l r. Bunun yan nda aç klamalarla sözcük anlamlar n aktarmaya çal r. Genelde günlük dilde kullan lan sözcükler seçilerek ö retilmeye çal l r. Ö rencinin anadili ile dü ünmesini istemedi i için erek dildeki sözcüklerin birebir anadildeki kar l klar n vermekten kaç n r.
Do rudan Yöntemde, ö renicilerin erek dilin yaz dizgesinin özelliklerini tan malar için dikte çal malar da yap lmaktad r. Ö retmen bir metni; birincisinde normal h zda, ikincisinde ö rencinin yazabilece i h zda ve yazabilece i uzunlukta birimlere ay rarak ve üçüncüsünde de yazd klar n kontrol etmesini sa lamak amac yla normal h zda olmak üzere üç kere okur. Böylece ö rencinin duydu u sesleri yaz ya da aktarmas sa lanm olur (Larsen-Freeman, 2000: 31). Dikteyle erek dil seslerinin tan nmas ve seslerin ayr m na var lmas n n yan nda dinleme al t rmalar yla da duydu unu anlamaya yönelik olarak da çal malar yap lmaktad r. Yazma da yap lan etkinlikler aras nda yer almaktad r. Ö rencilerden belirlenen konular üzerinde kendi cümlelerini kullanarak metinler olu turmalar n sa layacak
yönergeler verilir. Daha önce okunan metinlere benzer bir metin olu turmalar istenmez, o metin ancak bir örnek olarak ele al nabilir.
3. 1. 2. 5. Do/rudan Yönteme Ele$tirel Bak#$
Do rudan Yönteme yap lan ele tiriler büyük ölçüde, yöntemin anadil edinimi ile yabanc dil ö reniminin ayn oldu u sav üzerinedir. Ara t rmac lara göre anadil edinimi ile yabanc dil ö renimi ayn de ildir ve geçirilen süreçler benzerlik gösterebilir; ancak ayn de ildir. Anadil ediniminin çocu u bilinç düzeyine ç kmadan gerçekle ti i, yabanc dil ö reniminin ise ö rencilerin bilinç düzeyinde gerçekle ti i savlanmaktad r. Bunun yan nda çocu un çevresine ili kin bilgi edinirken anadilini ediniyor olmas da, anadil edinimini yabanc dil ediniminden ay ran bir yan d r. Çocuk her eyi yeni ö renir, yabanc dil ö rencisi zaten çevresindekileri adland rmay biliyordur. Anadil sesleri, çocu un bili sel geli im süreci içinde ve bilinç düzeyine ç kmadan çocu un zihnine yerle mektedir. Yabanc dil ö rencisinde de anadilinin ses sistemi yerle mi oldu undan yeni bir dilin seslerine hakim olmas oldukça zordur, bir ba ka deyi le yabanc dil ö rencisinin seslere ili kin bilgileri ö renme süreci de anadil ö rencisininkinden farkl d r. Anadil edinen çocu un anadille kar la mas ile yabanc dil ö rencisini s n f ortam nda erek dille etkile imde olma süresi aras nda da farkl l klar vard r. Yabanc dil ö rencisinin erek dili edinirken erek dili duyma oran n n dü ük olmas da, yabanc dil ö reniminin anadil edinimi gibi gerçekle emeyece inin bir göstergesidir (Addysg, 2002).
Olumsuz ele tirilerin yan nda, dolays z yöntemin dil ö renimi çerçevesinde kültür kavram n n içine erek dil toplumunun ya ay biçimlerini de dahil etmesi, dili sadece yap olarak görmemesi, ö renimi ezbere dayand rmamas ve ö rencinin de derslere kat l m n n sa lanmas gibi özellikleri olumlu ele tirilerin yönleri aras nda yer almaktad r. Daha sonra geli en birçok yöntem de bu bak aç lar n kullanm t r.
3. 1. 3. $itsel Dilsel Yöntem
, itsel Dilsel Yöntem, 2. Dünya Sava s ras nda orduya k sa sürede dil ö retmek için kullan lmaya ba lanm olan Ordu Uzman E itim Program
çerçevesinde geli tirilmi bir yabanc dil ö retim yöntemidir (Brown, 2001: 22). H zl dil ö retimi amac yla uygulamaya geçmi bu yöntemin kuramsal dayanaklar vard r.
3. 1. 3. 1. $itsel Dilsel Yöntemin Kuramsal Dayanaklar#
, itsel Dilsel Yöntemin dilbilimsel taban Amerikan Betimlemeli Dilbilimi ve ruhbilimsel dayana da Davran ç l kt r (Demircan, 2002: 183). Davran ç Ö renme Modelinin ö retmeye bak na ait özellikleri ta maktad r.
Amerikan Betimlemeli Dilbilimi, Amerika’da unutulmaya yüz tutmu , yaz l dili olmayan dilleri incelemek amac yla ortaya ç km bir aland r. Franz Boas’ n önderli inde yerli dillerin yap lar n ortaya koymaya çal an bu yöntemin amac dilin var olan özelliklerini betimlemektir (Grabe, 1992: 37). Amerikan Betimlemeli
Dilbilimi, dillerin ses özelliklerini, biçimbilimsel özelliklerini, sözdizimsel
özelliklerini ortaya koymaya çal m t r. Bu bak aç s na göre yaz l dil de il, sözlü dil önemlidir ve sadece gözlemlenebilir olan kan t olabilir. Sezgiler güvenilir de ildir. Betimlemeli Dilbilim, dilin kural koyucu ekilde incelenmesine kar ç km ve var olan özelliklerin aç klanmas gerekti ini savunmu tur.
Davran ç l a göre ö renme, bir al kanl k geli tirme sürecidir ve taklit ve tekrar ile gerçekle ir. Watson’un 1923’te temellerini att bu yakla ma göre
ö renme, uyaran – tepki ile meydana gelir. Uyaranlara verilen tepkilerin peki mesi
ve devaml l n n sa lanmas için olumlu ve olumsuz peki tireçler kullan l r. Ö renmenin gerçekle ebilmesi için, bir ba ka deyi le al kanl k olu turmak için çok say da tekrar yap lmas gerekir (Kiymazarslan, 2006).
Davran ç ö renmeye göre dil bir al kanl klar düzeni oldu undan dil ö renimi s ras nda da al kanl k geli tirecek al t rma ve etkinlikler düzenlenmelidir. Diyaloglar n ezberlenmesi, tekrarlan larak otomatikle tirilmesi gerekmektedir. Bunun için do ru yan tlar ö retmen taraf ndan ödüllendirilir (Demircan, 2002: 184). , itsel Dilsel Yönteme göre yabanc dil ö retiminde de Davran ç l n ortaya koyduklar göz önünde bulundurulmal d r ve ö rencinin anadili için geli tirdi i
al kanl klar ndan vazgeçmesi ve yabanc dil ö renmek için yeni al kanl klar geli tirmesi sa lanmal d r (Larsen-Freeman, 2000). Yeni dile ili kin geli tirilen al kanl klar ö rencinin erek dili anadili gibi h zl ve otomatik konu mas na olanak sa lar.
Ö renmenin taklide dayand savunusuyla , itsel Dilsel Yöntem ile i lenen derslerde anadil konu ucular n n gerçek konu ma ortam ndaki ses kay tlar kullan l r. Ö renciler bu kay tlar genellikle laboratuar ortam nda dinler ve bu kay tlar duymak yabanc dil ö rencisinin, erek dili anadili olarak konu anlar taklit etmesine yard mc olur. Ö renciler duyduklar n yapt klar al t rmalar yard m yla taklit eder ve bunlar ezberler.
, itsel Dilsel Yöntemin ö renmeyi dinlemeye dayand rmas n n sebebi anadili edinirken çocuklar n geçirdikleri anadil edinme sürecinin göz önünde bulundurulmas d r. Dinleme ile ö retime ba lanmas , çocuklar n anadil edinirken geçirdikleri “Do al Sürecin” yabanc dil ö renimi s ras nda da i lemesini sa lamakt r. Bu bak aç s yla , itsel dilsel Yöntem Do rudan Yöntem ile benzerlik göstermektedir. Çocuk, dili ö renirken dile ili kin kurallar ö renmez, dilin kendisini ö renir. Çocuk anadilini kullan rken kurallar dü ünmez ya da dili ö renirken ona kimse kurallar aç klamaz. Konu urken kurallar de erlendirerek seçimler yapmaz, bilinçsiz ekilde konu ur. Yabanc dil ö rencisi de dili bilinçsiz olarak kullanabilece i seviyeye, duyduklar n taklit ederek ula abilir (Demircan, 2002: 184).
3. 1. 3. 2. $itsel Dilsel Yöntemde Ö/retmen ve Ö/renci
, itsel Dilsel Yöntem kullanan ö retmen, ö rencinin dili ileti im içinde kullanmas n sa lamay amaçlamaktad r. Ö rencinin konu mas ve konu ulanlar anlamas n ön planda tutan ö retmen, ö rencilerin durup dü ünmeden dili kullanmas gerekti i iddias yla ö rencinin çok fazla tekrar yapmas n sa lar. Bu yolla yabanc dil ö rencisi al kanl k geli tirebilir ve dili otomatik olarak kullanabilir (Larsen-Freeman, 2000: 45).
Ö retmen, ö rencinin anadil ile erek dil aras ndaki benzerliklerin ve farkl l klar n fark na varmas n sa lar. Çünkü benzerlikler ö renci taraf ndan kolayca ö renilebilir. Farkl l klar ise ö rencilerin yan lg ya dü mesine izin vermeden aktar lmal d r.
, itsel Dilsel Yöntem kullan lan yabanc dil derslerinde ö retmen orkestra efi gibidir (Larsen-Freeman, 2000: 44). Ö retmenin rolü erek dili ve erek dil kültürünü ö rencilere aktarmakt r. Ö renci davran lar n yönetir ve ayn zamanda kontrol eder. Yönergeler ö retmen taraf ndan verilir. Ö retmen ö rencilerin dili ileti imsel boyutta kullanmas n sa lamak için ilk a amada dinleme ve konu maya dayal etkinlikler haz rlar. Bu yöntemi kullanan ö retmenin anadil konu ucusu gibi do ru sesletimler, vurgu ve ezgilemeler yapmas çok önemlidir. Çünkü ö renci, ö retmeni ve duyduklar n taklit eder. Bu nedenle, ö retmen derslere iyi haz rlanarak gitmelidir. Ö retmen dilbilgisi anlat m a amas nda aç k bir yol kullanmaz. Yap lar örnek tümcelerle ö rencilerin ç kar mlar yapabilece i tümevar ml ekilde ö renciye aktar l r (Demirel, 2004: 40). Tümevar ml bir yöntem kullan ld için ö retmen al t rmalarda ö rencilerin dikkatini önemli noktalara çekebilmelidir.
Ö rencinin derslerde sahip oldu u rol genelde taklide dayan r. Ö renci ö retmenin söylediklerini taklit eder ve yap ve sözcükleri ezberler. Ö renci ö retmenin yönergelerine mümkün oldu unca çabuk uymal d r çünkü ondan ö renimin otomatikle mesi için dü ünmeden ve bilinçsiz ekilde üretim yapmas beklenmektedir.
, itsel Dilsel Yöntem ile gerçekle en dil ö retiminde genelde etkile im ö retmen ile ö renci aras ndad r. Yönergeleri ö retmen verdi i için yönü ö retmenden ö renciye olan bir etkile im oldu u söylenebilir (Larsen-Freeman, 2000: 46). Ö renciden ö retmene etkile im ise ö rencilerin ö retmenin sorular na verdi i yan tlarla ve al t rma çözerken gerçekle ir. Ö renciler aras ndaki etkile im ise zincir al t rmalar yaparken olu maktad r; ancak bu al t rmalar ö retmenin kontrolünde oldu undan ve ö rencilerin yeni bir ey üretmeleri söz konusu olmad ndan yo un bir etkile im oldu u söylenemez.
Derste ö rencinin yapt hatalar ö retmen taraf ndan düzeltilir. Hata, kötü al kanl k geli tirmeyi sa lar, bu yüzden ö retmen ö rencinin hata yapmas na izin vermemeye çal r ya da hatay hemen düzeltir. Ö retmen do ru yap lan uygulamalar da desteklemeli ve onlar n peki mesini sa lamal d r.
3. 1. 3. 3. $itsel Dilsel Yöntemde Dil Becerileri
, itsel Dilsel Yönteme göre dilin ileti imsel olarak kullan labilmesi için öncelikli olarak ele al nan dil becerileri dinleme ve konu mad r. , itsel-dilsel beceriler yazma becerilerinin yan nda önceliklidir (Gür, 1995b: 44) Sesletim ilk a amada ö rencilere konu olarak ö retilir. Sesletime çok önem verilir (Brown, 2001: 23). Dil ediniminde do al s ran n izlenmesi gerekti i sav yla dinleme ve konu ma becerilerinden sonra okuma ve yazma becerileri üzerine çal l r.
, itsel Dilsel Yöntem için dilbilgisi de önemli olarak görülmektedir. Ancak dilbilgisi aç klamas na çok fazla yer verilmez ve dilbilgisi kurallar ö renciye tümevar ml yöntemle sunulur (Brown, 2001: 23). Sözcük ö retimi a amas nda ise sözcüklerin ö rencinin kendisi taraf ndan da ö renilebilece i dü üncesiyle ö renciyle sözcük yerine deyim ya da kullan msal anlamlar yüklenen kal plar ö retilir. Kal plar n ö retimi de tekrar al t rmalar ile gerçekle tirilir (Brown, 2001: 23). Sözcükler ba lamlardaki anlamlar yla verilir.
3. 1. 3. 4. $itsel Dilsel Yöntemde Kullan#lan Malzeme ve Teknikler
, itsel Dilsel Yöntem öncelikli olarak dinleme ve konu ma becerilerine fazla önem verdi i için derslerde günlük konu ma diyaloglar kullan r. Yeni malzemeler diyalog biçiminde sunulur (Brown, 2001: 23). Diyaloglar ö renciler dinler ve daha sonra tekrar ederek ezberler. Daha sonra da diyaloglardaki ki ilerin rollerine bürünerek diyaloglar kar l kl canland r rlar. Önemli olan her ö rencinin diyalogda geçen her karakterin rolüne en az bir defa girmesidir. Diyaloglar, içinde dilbilgisel yap lar, deyimler ve kal plar da bar nd r r. Kal plar ve deyimlerin anlamlar aç klanarak diyaloglar üzerinde çal l r. Ö renci diyalogdaki cümle ya da söz s ralar n ezberleme konusunda ba ar s z oldu unda ö retmen bu söz s ralar n küçük
birimlere ay r r. Bu birimleri tekrar ederek ezberlemelerini sa lamaya çal r ve a ama a ama birimleri birbirine ekleyerek tekrar ettirir. En sonunda ö renci tamam n bir kerede söyleyebilir. Bu a amada ö retmen devaml i aretler vererek ö rencinin yapt hatalar n fark na varmas n ya da do rular n n peki mesini sa lar.
Bu al t rmalar süresinde ö retmen ö renciden mümkün oldu unca h zl cevaplar vermesini ister. Bu yolla ö rencinin uygun ba lamda dü ünmeden otomatik olarak konu mas n sa layaca dü ünülmektedir.
Erek dilin ö reniminde anadildeki al kanl klar n araya girdi i dü üncesiyle s n fta erek dil ile erek dil ile aras ndaki farkl l klar n yan lg ya dü ülmesine sebep olmamas için anadil kullan m na izin verilebilir. Ancak anadil, Dilbilgisi Çeviri Yöntemindeki gibi tamamen bütün derste egemen olamaz. Sadece z tl k analizi sa lamak amac yla kullan l r.
, itsel Dilsel Yöntem yo un olarak Örgü Al t rmalar na yer verir (Thornbury, 1999: 21). Örgü al t rmalar , dilbilgisi ö renimini peki tirmeyi amaçlayan, ö retmenin verdi i yönergeler do rultusunda ve ö retmen kontrolünde yap lan ve genelde ö retmenin söylediklerinin ö renciler taraf ndan s rayla tekrar edilmesiyle olu an al t rmalard r.
Örgü al t rmalar n n haz rlanmas nda ve uygulanmas nda dikkat edilmesi gereken baz noktalar vard r. Bunlardan biri, ö retmenin çal t r lacak biçimin ve biçimi çal t rmak için kullan lacak tümcelerin seçimi ile ilgilidir. Ö retmen kullan lan tümcelerde birbirinden çok fark yap lar n geçmemesine özen göstermelidir. Örne in bir tümcede ad yantümcesi yer al rken di erinde s fat yantümcesi yer almamal d r ya da bir tümce etkenken di eri edilgen olmamal d r. Al t rma her zaman ayn biçimlerin kullan lmas yla sistemini korumal d r. Bunun yan nda al t rmalarda kullan lan malzeme erek dilin gerçek kullan mlar na mümkün oldu unca yak n olmal d r. Al t rmada yer alan tümcelerin gerçek dil kullanma ortamlar ndan seçilmesine özen gösterilir ve malzeme her zaman anlaml olmal d r. Örgü al t rmalar n n bir di er özelli i, otomatikle menin sa lanmas için al t rman n ö renci taraf ndan mümkün oldu u kadar h zl yap lmas d r. Bu yüzden
al t rman n yava lamamas için ö rencinin yapt sesletim hatalar çok büyük olmad sürece düzeltilmez. Al t rman n yap m n n h zl olmas n n yan nda al t rma için ayr lan sürede çok uzun tutulmaz. Ayn al t rman n birden fazla yap lmas ö rencinin s k lmas na neden olaca ndan bir al t rma tamamland ktan sonra ba ka tür bir al t rmaya geçilir. Örgü al t rmalar n n yap m nda ö retmen kontrolü, ö rencilerin ne anlama geldi ini bildi i i aretlerle sa layabilir. Ö retmen al t rma yap m nda s ran n kimde oldu unu göstermek, verilen cevab n do ru oldu u belirtmek, ö rencinin daha h zl olmas gerekti ini anlatmak ya da e er bir hata varsa bu hatan n nerde oldu unu vurgulamak için belirli mimik ve jestler kullanabilir. Bunun yan nda ö retmen al t rma s ras nda s n fta tek bir yerde durmaz, bütün s n f denetleyebilmek için s n fta sürekli yer de i tirir (Mora, 2002).
Örgü al t rmalar a amal biçimde zorla r. Öncelikli olarak basit ve sadece tekrar ve taklit içeren al t rmalara yer verilir. Bu al t rmalar n zorluk derecesi biçimlerinin ö renimi ile artar. Al t rmalara herkesin ayn cevab verece i ve ö retmenin söylediklerini tekrar edece i türde bir etkinlikle ba lanabilir. Örne in, ö retmen “Ben 30 ya nday m.” der ve bir ö renciye “Sen kaç ya ndas n?” diye sorar. O ö renci de soruyu cevaplad ktan sonra soruyu di er arkada nda sorar. Bütün s n f zincir eklinde önce kendi ya n söyleyip yan ndaki arkada na ya n sorar, böylece bütün s n f ya n söylemeyi ö renmi olur. Bu tekrara dayanan ve basit düzeyde bir al t rma olarak ele al nabilir. Bunun yan nda tek bo luklu yerine koyma al t rmalar yap labilir. Örne in, ö retmen tahtaya bir tümce yazar : “Yar n
okula gidece im.” ve “okula” sözcü ünün alt n çizer. Daha sonra okula yerine
“partiye” sözcü ünü koyarak tümceyi tekrar eder ve s rayla ö rencilerin alt çizili ve yönelme durum ekiyle kullan lm sözcü ü de i tirmelerini ister. Bütün ö renciler
“Yar n _________ gidece im.” tümcesini, bo lu a uygun bir sözcük koyarak tekrar
eder.
, itsel Dilsel Yöntemde kullan lan bir di er al t rma da dönü türme al t rmalar d r. Dönü türme al t rmalar nda ö renciden bir tümceyi ayn anlama gelecek ba ka bir biçimle ifade etmeleri istenebilir. Örne in, ö renciye sözlü ya da yaz l olarak verilen etken tümcenin edilgen olarak söylenmesi istenebilir. ,lk örne i
ö retmen yapar. “Annem çiçekleri sulad .” tümcesini söyler / yazar ve ard ndan
“Çiçekler annem taraf ndan suland .” tümcesini söyler / yazar. Sonra da “Çocuk cam k rd .” gibi tümce söyleyerek ö rencilerden bu tümceyi edilgen olarak
söylemelerini ister. Bütün s n f ayn ekilde etken tümceleri edilgen tümceye çevirir. Cümle tamamlama al t rmalar da, , itsel Dilsel Yöntemde kullan lan al t rmalardand r. Cümle tamamlama al t rmalar nda ö rencilere bir k sm bo b rak lan tümceler verilerek, bo luklar ö rencilerin tamamlamas istenir. Örne in, ö retmen “Ay e’nin do um günü partisine gitmedim, çünkü __________________.” eklinde bir tümceyi tahtaya yazar ve önce kendisi “Ay e’nin do um günü partisine
gitmedim, çünkü hastayd m.” eklinde tümceyi tamamlar. Ayn biçimde ö rencilerin
de bu tümceyi tamamlamalar n ister.
Derslerde okuma ve yazmaya dayanan etkinliklere çok fazla yer verilmez. Yap lan okuma ve yazma etkinlikleri de daha önce yap lan sözlü etkinliklere dayan r ve bu sözlü etkinliklerin peki tirilmesi amac n ta r.
3. 1. 3. 5. $itsel Dilsel Yönteme Ele$tirel Bak#$
, itsel Dilsel Yöntem, ö renme kuram olarak Davran ç Ö renmeden yola ç kt için, geli en Bili sel Ö renme Kuram ile ö renme kuram aç s ndan ele tirilmi tir. Ö renmenin ezber ve taklide dayand r lmas , yabanc dil ö renmenin anadil edinimi ile ayn süreç olarak ele al nmas da Dolays z Yönteme yap lan ele tirilerin bir k sm n , itsel Dilsel Yönteme de yöneltmi tir.
Ö retimin tekrar ve ezbere dayand r lmas , ö rencilerin dili kullan m na ili kin bir üretimsellik ve yarat c l k geli tirmesini engeller. Ö renci sadece ezberledi i kurallar ezberledi i durumlarda kullanabilir ve kar la t de i ik durumlarda dil kullan m konusunda ba ar s z olur (Addsyg, 2002). Bu konuda yap lan çal malar ö rencilerin s n f ortam nda ba lamdan ba ms z olarak ö rendiklerini kullanamad klar n göstermektedir.
Dilin konu ma olarak ele al nmas yla, günlük dil kullan mlar n n ders malzemesi olarak ele al nmas yönteme yap lan ele tirilerin olumlu taraf n
olu turmaktad r; ancak bu günlük dil kullan mlar n n sadece ezberleniyor olmas nedeniyle, az say da ö renci bu kullan mlar ya am na aktarabilmektedir (Bull, 1965).
3. 1. 4. Do/al Yöntem
1800’lü y llarda Lemare ve Payne taraf ndan sözlü dilin günlük kullan m içinde kullan m n sa lamaya yönelik geli tirilmi bir yabanc dil ö retim yöntemidir (Demircan, 2002: 156). Yabanc dilin ancak onu anadil olarak konu anlardan ve anadil konu ucular yla kurulan ileti im sayesinde ö renilebilece i dü ünülmektedir
3. 1. 4. 1. Do/al Yöntemin Kuramsal Dayanaklar#
Do al Yönteme göre yabanc dil ö reniminde geçen süreç, anadil ediniminde geçen süreç ile ayn d r. Bu sebeple yabanc dil ö retiminde anadil edinimindeki a amalar göz önünde bulundurulmal d r. Chomsky’ye göre dil ö renimi al kanl k geli tirme de ildir. Beyinde bir dil düzene i vard r ve insan dil yetisi ile dünyaya gelir. ,nsan beyni duyduklar n ve gördüklerini bu dil yetisi sayesinde içselle tirir ve zihnine yerle tirerek daha sonra bu bilgileri kullanabilir. Bu yeti, ö renilen s n rl say da kuralla s n rs z say da tümce kurulmas n sa lar. (Grabe, 1992: 39).
3. 1. 4. 2. Do/al Yöntemde Ö/retmen ve Ö/renci
Do al Yöntem kullanan ö retmenin amac , ö rencinin k sa zamanda dili ileti im içinde kullanabilmesini sa lamakt r. Ö rencinin duydu unu anlamas ve konu mas en temel hedeflerdir ve bunun için ö retmen konu malar yapar ve ö rencilerin erek dilin konu ma diline ili kin özelliklerini duymas n sa lar. Ö rencinin duydu unu içselle tirdi i dü üncesiyle sürekli erek dilde konu an ö retmenin, do ru sesletim ve kullan mlar bilmesi aç s ndan, erek dilin anadil konu ucusu olmas önemlidir (Demircan, 2002: 156).
Derste genelde aktif olan ö retmen olsa da ö retmen ö rencinin de konu mas n sa lar. Ö renci ö retmeni dinler ve onun söylediklerini ezberlemeye çal r. Ö renci yapt yanl lara ald rmadan anadilini edinirken oldu u gibi,
devaml konu amaya yönlendirilir. Hatalar ö retmen taraf ndan hemen düzeltilir. Ancak hatalar n düzeltimi ö rencinin kat l m n azaltmayacak ve ö rencinin çekinmesini sa lamayacak biçimde olmal d r. Çok hata yapt n dü ünen ö renci bir süre sonra konu maktan vazgeçebilir.
Etkile im aç s ndan bak l nca yönü ö retmenden ö renciye ya da ö renciden ö retmene olan etkile imler oldu u görülmektedir. Bunun yan nda ileti imsel yakla mlar çerçevesinde yap lan etkinliklerde ö renciler grup içinde çal rlar ve birbirileriyle de etkile im halinde derse kat l rlar.
Ö rencilerin derse kat l m sözel olmayan tepkilerle ba lar. Ö renim gerçekle tikçe kat l mlar nda a amal olarak de i iklikler gözlenir. Her ey ad m ad m ö retilir (Demircan, 2002: 157). Öncelikle sözel olmayan, yani mimik ve jestlere ya da yönergelere uygun davran lar sergilemeye dayanan tepkiler daha sonra s ras yla, tek sözcüklü, çift sözcüklü, öbek yap olarak, tümceler halinde ve karma k söylemler biçimini al r
3. 1. 4. 3. Do/al Yöntemde Dil Becerileri
Do al Yönteme göre sözlü dil daha bask nd r. Bu ba lamda da dinleme ve konu ma becerileri daha önemli olarak de erlendirilmektedir. Dilbilgisi, sesletim, yazma ve okumaya yönelik olarak al t rma ve etkinlikler yap lmaz. Do al Yöntem konu man n ö retimine odakl olarak geli mi bir yöntemdir.
Do al Yönteme göre dil, sadece kurallar bütünü de ildir. ,leti im içinde kullan lan ve kurallardan çok kullan mlarla i leyen bir sistemdir. Dilde sözcükler ve sözcük anlamlar da önemlidir. Bu sebeple sözlü dilin yan nda sözcük ö retimi de önemli olarak görülmektedir. Kullan m s kl klar na göre sözcükler belirlenmeli ve bu çerçevede ö retilecek olan sözcükler seçilmelidir.
3. 1. 4. 4. Do/al Yöntemde Kullan#lan Malzeme ve Teknikler
Do al Yöntemle i lenen dersler genelde ö rencinin ö rendi i yabanc dili anadili olarak konu an ö retmenin konu mas yla ba lar. Ö renci de ö retmenin
