Türk tiyatrosu ve Musahipzade Celal Bey

20

Türk Tiyatrosu

v e

Mus ahi pz a de Cel al Bey

Yazan: YAŞAR NABİ

B

Bu yerli eserleri diğerlerinden ayıran en bariz fark adapteye pek az veya hiç müsait olmamaları keyfiyetidir.

Bir millete ait moeurs piyesleri diğer memleket­ lerde ancak tercüme edi­ lerek oynanabilir ve hiç bir zaman kendi memle­ ketinde kazandığı muvaffa­ kiyeti kazanamaz. Çünkü yabancı milletler bu ya­ bancı eseri mutlak surette yadırgarlar.

Yerli temaşa edebiya­ tının çok bir kîymeti var­ dır. Bu nevi’den eserler zamanlarının ve ya geçmiş zamanların «moeurs» leri- ni anlatan bir tarih kitabı gibidir, ve edebi kıymetle­ rinden başka içtimai bir kıymetleri de vardır.

Adedi bir kaçı geç­ meyen tiyatro müelliflerimiz arasında tam mânasiyle yer li eserler vermiş olarak

yalnız Musahip Zade Celal beyi tanıyoruz. Taş par­ çası ve Hançerle Reşat Nuriyi de yerli temaşa müellifi olarak sayabilirsek bu sıfate şüphesiz ki Ce­ lal bey daha layıktır.

Musahip Zade operetlerini istisna edersek sah­ nemize şimdiye kadar dört eser hediye etti. Sırasiyle

Fermanlı Deli Hazretleri, Aynaroz Kadısı, Kafes Ar­ kasında ve Bir Kavuk Devrildi.

Bu dört eseri umumî bir isim altında topla­ mak istersek Proust un eseri gibi «Oeçmiş Zamanın peşinde» deyebiliriz. Filhakika Celal bey bütün pi­ yeslerini tarihe karışmış zamanlarda geçirmektedir. Onun rarzı tam mânasiyle tarihi eser tarzı değil­ dir. Çünkü eşhasını tarihin meşhur simalarından, ve mevzularını da tarihi va­ kalardan almamaktadır . Musahip Zade bütün iytina ve meharetini geçmiş za­ manların milli hayatından sahneler göstermeye hasr etmektedir.

Eski lisanı ve lehçe­ leri çok iyi bilen eski âdet ve ananeleri tetkik etmiş olan Celal beyin piyesleri «moeurs» tarihi için canlı tablolar vücude getirmektedir.

Müellif eski hayatı anlatmaya ve eski hususi­ yetleri canlandırmaya o de­ rece iytina etmektedir ki bâzan bu hususa eserin vahdetini bile feda etmekten çekinmemektedirr.

Celal bey tam mânasiyle realist bir sanatkâr­ dır. Eserlerinde his ve hayal mübalağaları bulamaz­ sınız. Yalnız piyeslerinin denebilir ki yegâne kusuru vahdet noksanlığıdır. Haddi zatında çok enteresan ve evokatif olan teferruatın mebzuliyeti bu piyeslere

M V H / r

21

M.'Kemal, İ. Galip ve Emin Beliğ Beyler

“Bir Kavuk Devüldi” den bir sahne

bir nevi’ elastikiyet vermektedir. Vücudu çok elastiki olan bâzı cambazların hünerleri insana onların bel­ kemiği olmadığı hissini verir. Celal beyin piyesle­ rinde bel kemiği mevcuttur fakat dediğim gibi fazla elastikiyeti olmadığı hissini veriyor.

«Fermanlı Deli Hazretleri»nde Celal bey bize eski devirlerde batıl iytikatlarm ve üfürükçülüğün oy­ nadığı büyük rolü göstermişti. Aynaroz Kadısında din bazirgânlığı yapan papaslarla hocaların hakîkî ve riyakâr çehrelerini görmüştük. Kafes arkasmda-yla ta­ addüdü zevcatın fena ne­

ticelerini ve haps edilmek istenen kadınların na.ıl bir aksülamelle fenalığa teş­ vik edildiğini anlatmıştı ve nihayet bu sene seyr et­ tiğimiz «Bir Kavuk Dev­ rildi» de de vükelanın ce­ halet ve yanlış düşünce­ leriyle burjuva ve esnaf tabakasının asil ruhunu kıyas etmek fırsatını elde ettik.

Musahip Zadenin tek­ niği kuvvetli ve buluşları çok yerindedir. Moeurs

eserlerini Moliere gibi bir istihza süzgecinden geiç- rerek komedi şekline sok­ mayı tercih etmektedir.

Celal beyin sahne­ mize diğer bir hizmeti de aktörlerimizin hakîkî kîymetlerini bize göster­ meleri için onlara fırsat vermesidir.

Filhakika onun piyes­ lerinde küçük Kemal, Beh- zat, Hâzım ve Vasfi Rıza­ nın ne kadar kîymetli birer artist olduğunu anlayoruz. Bu da gösteriyor ki ak­ törlerimiz kuvvetlidir, fa­ kat kabiliyetlerini göstermek için kendilerine yabancı olmayan, kendi tanıdıkları tipleri ihtiva eden eser­ lere muhtaçtırlar.

Celal beyin tipleri Molierein kiler kadar canlı ve ebedi değilselerde bize göre çok iyi çizilmiş ve muvaffak bir surette karikatürize edilmiş sayılabilirler.

Daima yokluktan şikâyet edrken mevcut olanları da görmemek için gözlerimizi yummayalım. Musahip Zade türk tiyatro edebiyatının klasiği ad d edilebilecek kadar kuvvetli ve yaşayacak bir muharrirdir.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi