Köy ve şehir

S o s y o l o g G ö z i l e

• •

K O Y ve ŞEHİR

ııı

; -

^-Ç^ZAN:.

---Proi: Hilmi Ziya Ülken

|

Köyle şehir İç­ timaî hayatın iki

cephesidir. Eski

medeniyetlerden

beri her cemiyet

ayni zamanda hem

r

doğabilir, b) Köy ^ de istihsalin azlı­ ğından ve bir kı­ nın halkın şehirler de iş aramasından gelir, c)

Ekile-köye ""hem çehre dayanmaktadır, bugün bu ihtiyacı duymuş ve Çalış cek toprağın azlığından ileri gelir.

Biri olmadan öteki yalnız başına maya başlamış: Sosyoloji enstitüle d) Toprak bölümü ve mülkiyet şek

işleyemez. Biri ham maddeyi hazır ri, içtimai tetkik büroları gerek hu ündeki kifayetsizlikten veya bazı lar, öteki onu eşya haline koyar, j susı gerek resmi teşekküller halın-

Biri çiftçiliğe öteki endüstriye da- de İçtimaî kalkınma için malzeme

yanır. Teknik ve bilgi yardımilo j veriyorlar. Hazırlıklar yapıyorlar,

aralarındaki fark ne kadar azalır-1 Bütün içtima! reformlar her şey- sa azalsın, onlar cemiyetin muhtaç . den önce bu ilmi teşhislere dayanı-

olduğu iki ayrı işi yapmakta devam ; yor. *

ederler. Yalnız köylerden ibaret b ir ! Bunun için bir taraftan köyle şe-

cemiyet tasavvur edelim; orada ¡bir arasındaki nüfus hareketlerim

maddî ve manevî istihsal bayatının j statistik vasıtasile tetkik eden de- son derecede fakirleştiği görülecek-j mografi araştırmalarına ihtiyaç var

tir. Yalnız şehirlerden ibaret bir

j

cemiyet de makinelerini İşletecek ! değişmeler tesbit edilebilir. Bunlara

gıdayı bulamamak yüzünden binbirjait grafikler yapılır. Meselâ 1930 -

sıkıntıya düşecektir. ¡1050 arasında köylerden şehirlere

Bununla beraber hayat tarzında,1^ ™ " f 1 ° ¡»‘« » " n d a n . o) Kültür

merkezleri-düşüncesinde bunlardan birinin üs- tesbıt edilir. Ancak bu hare- nin adaml yerine yalnız «Bilgili

... , , v t • , ketin çok farklı sebeplen olabilir,

tun olduğu devirler ve medeniyet- ç hareket

ler olmuştur. Büyük siteler vucude ” ’ r \ , ,

, a .. . • i "i:- başka bir yerde zararlı neticeler

ve-gelmeden önceki butun medeniyet- 7 . . . . ı

7_{lerde koy ruhu} , , .. , _hakimdir. om d a : « b ilir . Aynı miktardaki ıkı n üfus1_{Uraıla 7}

. . . , , , , -.-¡ifiür birikmesi büsbütün başka sebepler

şehirler de adeta koyumsudur. tje- , , , ,

, . . . , , , t . , ı i, den doğmuş olabilir, bundan dolayı

hır içinde çobanlık, bahçıvanlık ve , , , , , l Tfv,,,.

... , , , . da başka eserler doğurabilir. Köyle

.çiftçilik kaybolmamıştır. Buğunun . .. . . . ___

i . ,. , iq .... Şehir arasındaki münasebetten mey

medeniyetinde ise —bilhassa 19 un 7 . .

, . . . . . . . . • dana çıkan bu girift ve çok şekilli

cu a s ır d a - şehir ruhu koyu istila- UİJ._ j ______

ya başlamıştır. İcatların çokluğu,

hususiyetlerden doğar, e) Şehir ba­ yatım cazibeli gösteren gazete ve dergi ve radyoların fena propagan dalarından doğabilir, f ) Seyyar köy satıcısının şehirlere dolması, yâni şehir ve kasaba pazarlarının iyi tan zim edilmemiş olmasından gelebi­ lir... v. s.

Buna karşı şehrin köyü kendini,

çekmesi de türlü sebeplerdendir:

a) Endüstri ve istihsal seviyesinin yükselmesinden, köylü hayatından daha elverişli işçi hayatının doğma aından. b ) Umumiyetle hayat kolay

tekniğin en tenha mınt.akalara. ka­

dar sokulması (otomobil, radyo,

gramofon, gazete, mecmua ilh...) yüzünden şehir köy hayatını değiş

tirmeye başlamıştır. Fakat köyün

şehirleşmesi diyebileceğimiz bu İç­

timaî değişikliğin de bir hududu

hâdiseleri yalnız demografi tetkik edemez. 0 zaman köylerin teker te

kcr incelenmesi onlar hakkında i ç - . . . . , . . . . . . .

... _ , rının, ne nısbette hakim olduğunu

tınrıaî monografiler yapılması »azım ^___

gelir ki, bu da tecrübi

sosyoloy-adam» yetiştiren müesseseler hali­ ni almasından, köylüyü meınurlaş- tırmasından. d) istihsalin fena tar zim edilmiş olmasından, e) Şehirle rin eğlence ve istihlâk yerleri hali­ ni almasından,... v. s. doğarlar.

Memleketin he* tarafında ince­ den inceye anketler tatbik edilerek çeşitli şartları ve vaziyetleri mey­ dana çıkaran köy monografileri ya pılınadıkça bu sebeplerden

hangile-nin işidir.

Bu tarzda binlerce tetkiki bir a- raya getirmeden köyden şehre doğ ru nüfus hareketlerinin bütün

se-v«ardır. Bu da köflünün cemiyet i- heplerini kestirmek imkânsızdır,

çin zarurî bir unsur, temel - unsur j j em|eketimizde henüz bu tarzda olmasıdır. Nitekim şehirlerin büyü tetkikler f(,rdî teşebbüslerden ileri

inesi veya şehirleşme hareketi son g;dememiştir İktisat fakültesinde

'adiline varınca bir yerde durmak profesör Kessler ve Fındıkoğln’ nun ta, hattâ şehirler içinde dış mahal- gayret]er;je bu çalışmalar çoğalmak

lelere, tarlalara doğru yayılma baş tadlr> 1942 denberi şahsen ve bazı

lamaktadır. Bu asırda köy şehirle- lnes]ekdaş]anmla beraber yaptığım

.sirken, şclıir de kırlara doğru ge- araçtjrmaları, J . , Morrison’ un bir

nişlcyerek adeta köyleşiyor. Nakil Merkerf Anadou, köy tetkikini, lb -

vasıtalarının çokluğu ve kolaylığı ra b j m Yasanın bir kaç köy çalışma

sayesinde kesif apartman kitleleri sım> ve bu tarzda daba bir kaç gab_ yerine bahçeler içerisinde, yaygın RÎ teşebbügü ü r e t m e k henüz bu kooperatif evleri çıkıyor. Köyle şe-

bir arasında geçen asır sonlarının doğurduğu şiddetli gerginliği gev­ şeten köy gibi sıhhî, tabiate bağlı ve ralıa.t şehirler; şehir gibi temiz, teknikten faydalanmış köyler

doğu-mühim çalışma yolunun ne kadar tayıf ve kifayetsiz olduğunu göste­ rir.

Hakikî tetkik yoluna ancak dev­ let yardımile ve az çok büyük bir masrafı göze alan Enstitüler ve Bii

önceden kestirmek kabil değildir. Bu gibi durumlarda «Ben memleke t: tanırım», «Ömrümü köylerde ge­ çirdim», «İçtimaî realite böyledir», «2aten insan her yerde aşağı vuka rı ayni ihtiyaçlara tâbidir», vesai­ re... gibi peşinden verilmiş hüküm ler tamamile tenbel harcıdır. Bu türlü hükümler her kim tarafındar verilirse verilsin biç bir değeri yok

tur. Gayesi zahmetten kaçınmak

neticeye ve başarıya bir hamlede u laşmak, büyük işlerin nesiller zar­ fında meydana çıkabileceğini diişüı

miyerek kolayca kâşif, mucit vı

müceddid olm ak; istem ek; bir kc lime ile tenbelliktir. Halbuki cani ve cansız tabiat sabasında hiç bii şey bir hamlede tetkik edilemez nerde kaldı ki insan tabiatı!

Köyle şehir arasındaki nüfus ha reketleri türlü neticeler doğurabl lir: 1) Gelen adam şehirde iş bu lur, fakat köydeki işi yüzüstü ka >or. Milyonlarca ins.ını iistiiste yi ro]ar vasıtasj]e girilebilir. Devletin lir; 2) Köylü şehirde işsiz kalır, d. gan anormal içtimai kesafetler, dış _{. . . , . • t ş Statistik} n f lr«tı - >• - n ıı f u f l _{ve nufus umum müdürlük}... ıırtııı-ln ' ... .... Tl 1 1 Zl An .. İTrt«T*/İA -ı ı (mtm W— kn I , ,a — — .

ıarında bomboş valışı arazı bıraka- . . . . , . v. ,

, , , r ı - ı ı ı i lerı bahsettiğim ıkı tetkik

yolun-oak yerde, kesafetin dalga dalga , , . k ,

, i v , dan birincisini başarabilirse de,

ı-azaîıp çoğaldığı birbirine bağlı nu- , ... + . A

- , . , . . . n kincisi için ayrıca «içtim ai tetkik

fııs birleşmeleri halını alıyor, (iarp . , . , A »

... , j.. .. , , Büroları» nın kurulması lazımdır,

milletleri buğun bu donum noktası nın üzerinde bulunuyorlar.

Heniiz bu buhranı atlatmamış,

1918 de ilk defa Mehmet Ali Şevki bu ihtiyacı hissetmiş, kendi teşeb- ibüsü ile böyle bir Büronun temelle hatta ona karşı tedbir alacak hale rjnj kurmuş, bütün vilâyetlere an- gelmemiş milletler çoktur. Bunlar ¡ket cetvener; göndermişti. Bir çok

ya lıâlâ köyümsu medeniyetten ; madd; giiçlükler bu ferdî teşebbü.

çıkmamış oldukları için bu ihtiya- Rbn yanda kalmasına sebep oldu,

cı duymuyorlar, yahut şehirlerin q zamandan),eri hiç-bir Türk sosyo

anormal büyüyüşünü önliyecek, ka- ; loğu bir daba böyle geniş, etraflı

dar zengin tekniğe sahip bulunmu- bir ara, tlrma içine girmedi. 1946-

yorlar, yahut da bu hâdisenin do- 4 7 de Mİ1H Eğitim Bakanlığına bu

ğurduğu İçtimaî gerginliği tetkik hayırlı teşebbüsün resmen başarıl-

etmek, ona karşı deva aramak için ması jçjn jkj dpfa raporla müracaat

hiç bir ilmi hazırlıkları yoktur. Bi müracaatlardan müsbet

rinci durumdaki milletler, medeni- Wç bir netice çlkmadl. Bugün de

yetin eşiğinde yaşadıkları için g a r - ,bu müracaatları tekrar etmekten

bin müfrit endüstrileşme ve şehırleş vazgeçmİ9 değilim. Bütün Türk sos moden doğmuş buhranlarını geçir- yoloğlarının da ayni müracaatta bu meden yeni istikamete girebilirler: Ilınmalarında fayda olacağına kani-Yâni dalıa rasyonel şehirler kura­

rak köy - şehir gerginliğini önliye bilirler. Üçüncü durumdaki millet­ ler garbın ınetodlarmdan faydalaııa rak sosyoloji yolile bu buhranın ön

lenmesi çaresini arıyabilirler. Pln

güç durumda olanlar İkincilerdir: Bunların esaslı bir İktisadî kalkın- I maya ihtiyaçları vardır. Fakat öyle görünüyor ki bu İktisadî kalkınma cemiyet gelişmesinde rol oynıyacak müstakil bir hâdise değildir. Bütün içtimai kalkınmanın bir manzarası dır. İçtimaî kalkınmanın nasıl ola­ cağını ise memleketi tetkik ederek, sosyoloji yolile kestirmek mümkün dür. Büyük küçük bir çok millet

im. Çünkü ne ferdi tetkikler, ne de sosyologlar cemiyetinin kollektjf te şebbüsleri, oldukça masraflı ve me suliyetli olan bu işi başarmaya kâ­ fi değildir.

Köy tetkikleri müsbet ve verimli bir yola girinceye kadar, şimdilik bu tetkikleri ilerletmiş ol?*: mem­ leketlerin neşriyatına dayanarak bâ disenin giriftliği ve çeşitliğini gös­ terecek bazı misaller verelim. Köy

den şehre doğru nüfus hareketi,

köylerin boşalması ve şehirlere dol­ ması birbirinden çok farklı sebep - lerden ileri gelebilir: a) Bu hareket sırf nüfus taşmasından ve fazla nü fusun köylerde harmanlamasından

nünce köydeki işini de bulamaz;

3) Köydeki işini tamamen bırak

m a z: Şehre iğreti olarak gider ge lir; 4) Şehirde-tutunamaz, tekrar köydeki işine dön er; 5) Köyde ye rini tutacak birini bırakır, şehre d intibak eder. Şu halde, mutlak ola rak, köylünün şehre gelmesi ne iy ne de kötüdür. Yeni teknik, endüs ri ve ilim hayatının doğurduğu nü fus hareketleri kaçınılmaz hâdise­ lerdir. Şw kadar var ki, bunların i hayatını daraltması, halkı memur ve müstehlik haline getirmesi, kö; le şehir arasında intibaksızları ço ğaltması gibi zararlı neticelerin ö nüne geçmek lâzımdır. İçtimaî hâd selerin adeta astronomik bir mua; yenliğe bağlı zanneden ve bu deği melere bir nevi kader gibi boyun e genlere karşı gösterilecek yol, gar bin tatbik ettiği ve bizim son den cede muhtaç olduğumuz memleke ti tanıma yoludur.

Taha Toros Arşivi

■III! II İlil