AHLAK GELİŞİMİ KURAMLARI
Ahlâk Gelişimi
Ahlâk gelişimi konusunda ilk modellerden birini Piaget geliştirmiştir.
Daha sonraları Piaget'in görüşlerinden esinlenen Kohlberg ise, Piaget'in kuramını revize ederek kendi adıyla anılan bir kuram geliştirmiştir.
Piaget’in Ahlâk Gelişimi Kuramı
Piaget bilişsel gelişim kuramında olduğu gibi ahlâk gelişiminin de, belli evreler içinde gerçekleştiğini ileri sürmüştür. Piaget'e göre, ahlâk gelişimi, çocuğun bilişsel gelişimine bağlı olarak arkadaş çevresiyle olan sosyal etkileşimi çerçevesinde gerçekleşmektedir. Piaget bu dönemleri, ahlâk öncesi dönem, dışa bağımlı dönem ve özerk dönem olarak adlandırmıştır..
Piaget'e göre doğumdan 4-5 yaşlarına kadar çocuklar ahlâk öncesi dönemdedirler. Ben merkezcilik eğilimleri nedeniyle kendi dışındaki bireylerin görüşlerini dikkate alma konusunda önemli güçlükler yaşarlar. 6-10 yaşlar arasındaki dışa bağımlı dönemde çocuklar için bu kurallar değiştirilemez gerçeklerdir ve herkesin bu kurallara uyması gerekir.
Özerk dönem olarak adlandırılan ikinci dönemin başlangıcından itibaren, 11. yaşla birlikte çocuklar, kendi dışlarında oluşturulmuş olan kuralların değiştirilemez olmadıklarını, istenirse anlaşarak kuralları değiştirebileceklerini farketmeye başlarlar.
Kohlberg'in Ahlâk Gelişimi Kuramı
Piaget'in ahlâk gelişim kuramının boyutlarını daha da geliştiren Kohlberg, ahlâk gelişimini her biri iki evreden oluşan ve gelenek öncesi, geleneksel, gelenek sonrası düzeyler olarak adlandırılan üç düzey içinde ele almıştır.
Kurama göre, birey karşı karşıya kaldığı bir durum hakkında tepkide bulunurken, bir ikilem içindedir ve giderek kendi ahlâk anlayışını oluşturmaktadır.
Gelenek Öncesi Düzey
(Gelenek öncesi ahlâk anlayışı)
Gelenek öncesi düzey, Piaget'in işlem öncesi bilişsel gelişim dönemine denk düşer. Bu dönemde çocuğun ahlâkî yargılarında ben merkezcilik egemendir. Gelenek öncesi düzeyin birinci evresi, ceza-boyun eğme evresidir.
Gelenek öncesi düzeyin ikinci evresi, bireyselcilik ya da çıkarcılık evresidir. Bu evrede de çocuk bir davranışı kendi açısından yararlı buluyorsa, o davranış doğrudur.
Geleneksel Düzey
(Geleneksel ahlâk anlayışı)
On yaşlarında başlayan ve yirmi yaşlara kadar süren bu dönemde birey, dış dünyaya kendi dışındaki bir bakış açısından yaklaşabilmeye başlamıştır. Birey kendisinden beklenen davranışı göstermenin doğru olduğu yargısındadır ve ana-babası, öğretmeni ve arkadaşlarının kendisinden beklediği gibi davranırsa, onların sevgisini kazanabileceği, onlar tarafından takdir edilerek kabul görebileceği düşüncesindedir.
Dördüncü evredeki ahlâkî anlayış, davranışların toplumsal sistemin yasal kurallarına ve normlarına uygun olmasını esas alır.
Gelenek Ötesi Düzey
Kohlberg'in ahlâk gelişimi kuramının en üst düzeyini oluşturan gelenek sonrası dönemin ahlâk anlayışına çok az insanın ulaşabildiği belirtilmektedir. Bu döneme ulaşabilmiş insanların, bütün yaşamlarını, ideallerini gerçekleştirmeye adadıkları söylenebilir. Gelenek sonrası düzeyin beşinci yani “sosyal sözleşme" evresinde birey için uyulması gereken kurallarla yasalar, toplumun yararı için olan gerekliliklerdir. Altıncı evre ise, evrensel ilkeler dönemi olarak adlandırılır.
Ahlâk Gelişim Kuramlarının Eğitsel Doğurguları
Piaget ve Kohlberg'in kuramları, zihin gelişimi için olduğu gibi ahlâk gelişiminin de yaşa bağlı olarak değişen evreler içinde gerçekleştiğine işaret etmektedir. Buna göre,değişik öğretim kademelerindeki öğretmenler, öğrencilerin ahlâkî gelişimlerini kolaylaştırmaya yönelik etkinliklerini, öğrencinin içinde bulunduğu gelişim düzeyini dikkate alarak düzenlemelidir. Kişilik gelişimlerini kolaylaştırmak için öğretmen, öncelikle öğrencilerini kendilerine özgü kişilik özellikleriyle tanımaya çalışmalı ve onların gelişimlerini sürekli izlemelidir.
