TARİH 11 ARİF ÖZBEYLİ

(1)

06.02.2020

TARİH 11

ARİF ÖZBEYLİ

(2)

3.4. KUZEYDEN GELEN TEHLIKE: RUSYA

(3)

06.02.2020 www.tariheglencesi.com

 Osmanlı-Rus diplomatik ilişkilerinin temeli XV. yüzyıla kadar dayanır. XV. yüzyılın ortalarına kadar dağınık bir şekilde yaşayan Ruslar, 1492 senesinde Moskova Knez’i III. İvan’ın etrafında toplanarak büyük bir devlet olma yolunda ilk adımlarını attı.

(4)

 Rusya tarih sahnesine çıktığı andan itibaren denizlere ulaşmak için büyük bir çaba gösterdi. Diğer yandan

(5)

 Rusya’nın sıcak denizlere inmesini hedef alan büyük idealinin temelleri onun Bizans’ın dinî ve politik

mirasçısı olmak iddiasına dayanıyordu. Bu sebeple Rusya tarihi açısından İstanbul, sadece ekonomik ve stratejik yönden değil, dinî sebeplerden de ele

geçirilmesi gereken bir şehir olarak görülüyordu.

(6)

 Moskova Knezi III. İvan’ın Bizans Prensesi Sofya ile evlenmesi, Moskova’nın İstanbul’a halef olacağı

düşüncesinin ortaya çıkmasına sebep oldu. Bu görüş daha sonra Moskova’nın ‘Üçüncü Roma’ olacağı tarzında siyasi düşünce hâline getirildi.

(7)

 Rusya’nın 1480’de Altın Orda Devleti’nin hâkimiyetinden kurtulup müstakil bir Hristiyan devleti olarak ortaya çıkması Rusya’nın

gelecekte Osmanlı Devleti ile olan ilişkilerini belirledi. 1569 yılında Astrahan Seferi’nde ilk Osmanlı-Rus savaşı cereyan etti. 1682-1725 yıllarında Rus tahtına oturan I. Petro, Rusların sıcak denizlere inme politikasının başlatıcısı oldu. 1689’dan itibaren Rusya topraklarını genişletme politikasına hız verdi.

(8)

 XVIII. yüzyılın ortalarına doğru Avusturya ve Rusya

Osmanlı Devleti’ne karşı saldırgan bir politika izlemeye başladılar. Bu politika 1768’te savaşa dönüştü. 1768’de başlayan Osmanlı-Rus Savaşı 1774’te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile son buldu. 1770’de Osmanlı donanmasının Ruslar tarafından Çeşme’de yakılması Avrupa’da da büyük bir tedirginliğe neden olmuştu.

(9)

 Küçük Kaynarca Antlaşması’yla Ruslar, Kırım’ın himayesini

Osmanlı Devleti’nden aldı. Halkı Müslüman olan bir yer ilk defa Osmanlı Devleti’nden ayrıldı. Bu noktada Karadeniz’in bir Türk gölü olma özelliği de kaybedildi. Kuzeyden gelen tehlike olan Rusya, bu antlaşma ile Ortodoks Hristiyanların koruyuculuğunu da üstlendi.

(10)

 1787-1792 Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Rusya ile Yaş

Antlaşması (1792) imzalandı. Kırım’ın tamamen kaybedildiği Yaş Antlaşması’yla Rusya’nın saldırgan politikaları devam etti. Rum

İsyanı devam ederken Navarin’de Osmanlı ve Mısır donanmalarının yakılmasıyla (1827) Rusya bir kez daha Doğu Akdeniz’de güç sahibi olduğunu dünyaya gösterdi.

(11)

 Rusya’nın Yunanlıların bağımsızlığını desteklemesi, Osmanlı Devleti ile yaptığı barış ve dostluk

anlaşmalarına sadık kalmadığını her fırsatta Osmanlı Devleti aleyhine faaliyetlerini sürdürdüğünü gösterdi.

(12)

 Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ve yeni ordunun henüz kurulma aşamasında olması

Rusya’ya aradığı fırsatı vermişti. Rusya, batıda Edirne, doğuda ise Erzurum’a kadar ilerledi.

 Bu şartlar altında 1829 tarihinde Edirne Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre Kuban Nehri’nin

ağzından başlayarak bütün Karadeniz sahili Rusya’nın egemenliğine girdi. Rus ticaret gemilerine

Boğazlar’dan geçiş hakkı tanındı.

(13)



Bu durum İngiltere için endişe vericiydi. Çünkü

sömürgelerine giden yolların merkezinde yer

alan Osmanlı Devleti üzerinde Rusların nüfuz

kazanması İngiltere’nin emperyalist stratejisine

ters düşüyordu.

www.tariheglencesi.com ^06.02.2020

(14)

 1833’te Mısır Meselesi’nde Ruslardan destek alınması amacıyla Hünkâr İskelesi Antlaşması’nın imzalanması İngiltere başta olmak üzere Avrupalı bazı devletlerin tepkisine yol açtı. Bu antlaşma Rusya’nın Boğazlar üzerinde nüfuz kazanması anlamına geliyordu.

(15)

 Boğazları Rusya’ya kaptırmamak için büyük devletlerin gösterdikleri gayretleri ve aralarındaki siyasi ve

ekonomik sahadaki rekabetleri, Osmanlının kendini Rusya’ya karşı korumasında önemli rol oynadı. XIX.

yüzyılın ortalarına gelindiğinde Fransa Katoliklerin, İngiltere Protestanların, Rusya ise Ortodoksların

hamiliğini üstlendi.

(16)

 Rusya, Ortodokslara Küçük Kaynarca Antlaşması’yla verilmiş hakları bahane ederek yeni isteklerde bulundu.

Bu istekler kabul görmeyince Rus orduları, 1853’te Eflak

(17)

 Savaş sonunda Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Avusturya ve Rusya arasında 30 Mart 1856’da Paris Antlaşması imzalandı. Rusya, Kırım Savaşı sonunda imzalanan Paris Antlaşması’ndan memnun kalmadı.

Çünkü bu antlaşmada yer alan Karadeniz’in tarafsızlığı ilkesi Rusya’nın çıkarlarına uygun değildi.

(18)

 Rusya, Balkan bölgesinde yaşayan Ortodokslar

üzerinde kaybolan itibarını yeniden kazanmak için

Slavlar arasında Panslavizm hareketlerine hız verdi. Rus kışkırtmalarıyla Bosna-Hersek (1875), Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan’da (1876) ayaklanmalar çıktı.

Balkanlar’da yaşayan Slav halklarına özerklik veya bağımsızlık verilmesini önlemek amacıyla Osmanlı Devleti I. Meşrutiyeti (Kanun-i Esasi) ilan etti.

(19)

 Bu gelişmelere bağlı olarak 1877-1878 yıllarında Osmanlı-Rus Savaşı çıktı. Savaşta Osmanlı Devleti yenildi ve Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Batılı devletler, çıkarlarına aykırı olan bu antlaşmayı

tanımadılar. Ayastefanos Antlaşması ile Rusya tek başına Osmanlı topraklarını ele geçirmekteydi. Ancak bunun yerine imzalanan

Berlin Antlaşması’yla diğer devletler de bu yağmaya ortak oldular.

(20)

 Rus işgaliyle birlikte Elviye-i

Selase olarak adlandırılan Kars, Ardahan ve Batum için kırk yıl sürecek olan esaret dönemi başladı. Suni olarak ortaya

çıkarılan Ermeni Meselesi de bu antlaşmayla uluslararası bir

sorun hâline gelmiş oldu. Bu antlaşmadan sonra Rusya

(21)



XX. yüzyıla gelindiğinde Avrupa’ya

güvenemeyen ve Avrupalılar tarafından benimsenmeyen iki Avrasya devleti vardı:

Osmanlı Devleti ve Rusya. Rusya ve Osmanlı Devleti kültürel alanda hedeflerinin ortak

olmasına rağmen politik alanda özellikle

Rusya’nın istekleri nedeniyle hedeflerin farklı olması, ilişkilerin olumsuz yönde gelişmesine sebep olmuştu.

(22)

 Boğazları elde etme ve Karadeniz’de egemenlik

sağlama düşüncesi ile Rusların Osmanlı Devleti’ne karşı

düşmanca hareket etmesinden dolayı uzun süreli kültürel ve

askerî ittifaklar kurulamamıştır.

Hatta Rusya, uluslararası

ilişkilerdeki dengeleri kullanarak

(23)

 1914’te başlayan I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri

(İngiltere, Rusya ve Fransa) tarafında yer alan Rus Çarlığı ile ittifak Devletleri arasında yer alan Osmanlı Devleti

karşı karşıya geldi. Osmanlı Devleti, kendisini parçalayıp Şark Meselesi’ni sonlandırmak isteyen İtilaf Devletleri’ne karşı savaştı.

(24)

 Çanakkale Cephesi’ndeki savaşın zaferle sonuçlanması İtilâf Devletleri’nin Rusya’ya yardım ulaştırmasını

engelledi. Yardım ulaşmayınca Rusya’da iç karışıklıklar

(25)

 Boğazlar Meselesi ve Rusya

 XVIII. yüzyılda Rus Çarı I. Petro’nun sıcak denizlere inme politikasıyla başlayan yayılmacı siyasetinde İstanbul ve Boğazlar, ayrı bir yere sahipti. Boğazların ele geçirilmesi, Rus dış siyasetinin ana prensibi hâline geldi. Özellikle, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan sonra Rusya’nın Boğazlar üzerindeki talepleri arttı.

(26)

 İstanbul, Rus tehlikesine maruz kaldı. 1833’te Mısır

İsyanı’nda Rusya’dan alınan yardım çerçevesinde Rus donanmasının Boğazlardan geçişi Rusları bu bölge

(27)

 Boğazlar bu antlaşmayla Avrupalı büyük devletlerin

donanmalarına kapatıldığı gibi Rus savaş gemilerine açıldı. Bu madde İngiltere’nin sömürgelerine giden yol (Hindistan Yolu) üzerinde güçlü bir Rusya’nın varlığına sebep olabilirdi. Rusya’ya karşı, Boğazlar Meselesi’ni çıkarları doğrultusunda düzenlemeye karar veren Fransa, İngiltere, Avusturya ve Prusya ortak bir noktada buluştu. www.tariheglencesi.com 06.02.2020

(28)

 Geçerliliği sekiz yıl olan Hünkâr İskelesi Antlaşması’nın 1841’de süresi dolmaktaydı. 1841’de İngiltere’de

imzalanan sözleşme (Londra Boğazlar Sözleşmesi) gereğince Rusların Boğazlar üzerindeki ayrıcalığı

(29)

 1856 Paris Antlaşması’yla Boğazlar’ın statüsü 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi esas alınarak yeniden

düzenlendi. Antlaşma ile Karadeniz kıyılarında Rusların donanma bulundurma hakkı ellerinden alındı.

1871’de Londra’da yapılan bir toplantıda Ruslara Karadeniz’de yeniden donanma bulundurma hakkı tanındı. Bu tarihten itibaren Rusya, Boğazları yeniden ele geçirme siyasetine başladı.

(30)

 1878’de Rus askerlerinin İstanbul kapılarına kadar ilerleyişi

İngiltere’nin karşı koymasıyla

durduruldu. Kısa bir zaman sonra Rusları durdurma rolünü

Almanya üzerine aldı ve

Rusya’ya Boğazları kapattırdı.

Rusya, Boğazlar konusunda İngiltere ve Avusturya ile

Şıpka Geçidi

(31)

 II. Abdülhamit Osmanlı Devleti’nin zor dönemlerden

geçtiği yıllarda, Rusya karşısında başta İngiltere’ye daha sonra da Almanya’ya yakınlaşmak suretiyle Boğazların statüsünü korumada başarılı oldu.

(32)

 Reval Görüşmeleri

 9 Haziran 1908’de Finlandiya Körfezi’ndeki Reval

Limanı’nda İngiltere Kralı ile Rus Çarı bir araya geldiler.

Yaptıkları görüşmeden sızan sonuçlara göre Osmanlı

Devleti toprakları yeniden paylaşılacak, Rumeli

parçalanacak, Osmanlı Devleti ordularını

(33)

 Reval Planı’na göre Makedonya’da reform programının yapılması kararı alınmıştı. Bu karar

Makedonya’nın özerkleştirilerek Osmanlı Devleti’nden koparılması anlamına gelmekteydi. İttihat ve Terakki Partisi taraftarları Reval Görüşmelerine tepki olarak Makedonya’da İstanbul’a karşı isyan çıkarttı. Bu

gelişmelerin neticesinde 1908’de II. Meşrutiyet ilan edildi

(34)