Araştırma / Original article
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler*
Bahar Esin ERGİN,1İhsan DAĞ2
_____________________________________________________________________________________________________
ÖZET
Amaç: Bu çalışmada, yetişkinlerin bağlanma yönelimleri, kişilerarası problem çözme davranışları ve yaşadıkları ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca, bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolünün test edilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Bu amaçla Hacettepe Üniversitesi’nde 458 lisans öğrencisine ‘Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri’, ‘Kişilerarası Problem Çözme Envanteri’ ve ‘Kısa Semptom Envanteri’ uygulanmıştır. Sonuçlar: Elde edilen bulgulara göre, güvensiz bağlanmaya işaret eden kaygılı bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları üzerinde etkili olduğu, kaçınmacı bağlanma örüntülerinin ise hem kişilerarası problemlerin çözümünde kendine güvensiz ve sorumluluk almayan yaklaşımlar üzerinde etkili olduğu, hem de etkili problem çözme davranışlarını olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Ayrıca hem kaçınmacı ve kaygılı bağlanmanın, hem de etkili olmayan prob- lem çözme davranışlarından probleme olumsuz yaklaşma ve kendine güvensiz yaklaşımın ruhsal belirtiler üzerin- de etkili olduğu saptanmıştır. Son olarak, kaçınmacı bağlanma ile ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kendine güvensiz yaklaşımın, kaygılı bağlanma ile ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide ise probleme olumsuz yaklaşma ve kendine güvensiz yaklaşımın kısmi aracı rollerine ilişkin kanıtlar sağlanmıştır. Tartışma: Bu ilişkilerden yola çıkıla- rak, kişilerarası ilişki problemleriyle veya ruhsal belirtilerle danışmaya gelen danışanların tedavilerinde var olan güvensiz bağlanma örüntülerinin yerine güvenli bağlanma örüntüleri oluşturulmasının ve bu kişilere etkili problem çözme becerileri kazandırılmasının önemi vurgulanmıştır. (Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45)
Anahtar sözcükler: Kişilerarası problem çözme, yetişkinlerde bağlanma, ruhsal belirtiler
The relationships among interpersonal problem solving behaviors, adult attachment patterns, and psychological symptoms
ABSTRACT
Objective: This study aimed at examining the relations among adult attachment patterns, interpersonal problem solving behaviors, and psychological symptoms. Moreover, the study intended to test the mediating role of interpersonal problem solving behaviors on the relationship between attachment and psychological symptoms.
Methods: In accordance with this purpose, ‘Experiences in Close Relationships Inventory’, ‘Interpersonal Prob- lem Solving Inventory’, and ‘Brief Symptom Inventory’ had been administered to 458 Hacettepe University under- graduate students. Results: Results showed that the anxious attachment styles had effects on ineffective inter- personal problem solving behaviors; and the avoidant attachment styles not only had effects on lacking of self- confidence and unwillingness to take responsibility in interpersonal problem solving situations but also had nega- tive effects on effective problem solving behaviors. Moreover, it’s seen that both avoidant and anxious attachment _____________________________________________________________________________________________________
* Araştırma ilk yazarın ikinci yazarın danışmanlığında yürüttüğü Yüksek Lisans Tez çalışmasına dayanmaktadır.
1Uzm.Psk., Okan Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Merkezi (OPDEM), İstanbul
2 Prof.Dr., İhsan DAĞ, Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Ankara, Yazışma adresi / Address for correspondence:
Uzm.Psk. Bahar Esin ERGİN, Okan Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Merkezi (OPDEM), Kurtköy/İstanbul, Türkiye E-mail: esin.ergin@hotmail.com
Geliş tarihi: 11.02.2012, Kabul tarihi: 23.09.2012 doi:10.5455/apd.35958 Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
styles and approaching problems in a negative way and lacking of self-confidence from ineffective problem solving behaviors had effects on psychological symptoms. Last of all, the mediating role of lacking of self- confidence between avoidant attachment patterns and psychological symptoms, and the mediating roles of approaching problems in a negative way and lacking of self-confidence between anxious attachment patterns and psychological symptoms had been supported. Discussion: Based on these results, the importance of striving to replace insecure attachment patterns with secure patterns and development of effective problem solving skills in the therapies of clients with interpersonal relationship problems or psychological symptoms had been emphasized. (Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45)
Key words: Interpersonal problem solving, adult attachment, psychological symptoms
_____________________________________________________________________________________________________
GİRİŞ
Çoğu insan için yaşam günlük problemler ve stresli olaylarla doludur. Çalışmalar, yaşanan zorlukların kişinin fiziksel ve ruh sağlığını etki- leyebileceğini göstermiştir.1,2 Yaşanan zorluklar- la başa çıkmadaki önemli bir kişisel kaynak kişi- nin problem çözme becerileridir.3 Etkili olmayan bir şekilde problem çözme olumsuz sonuçlar doğurmakta ve ruhsal uyumsuzluğa yol açmak- tadır.4,5
Klinik alanda ve danışmanlık alanında günlük problem çözme olgusu için sosyal problem çözme terimi kullanılmaktadır.6 Sosyal problem çözme araştırmaları, kişisel olmayan problemler (ör., yetersiz mali durum), kişisel problemler (ör., düşük benlik algısı), kişilerarası problemler (ör., duygusal ilişki problemleri), küçük grup problemleri (ör., aile çatışmaları) ve daha geniş sosyal problemler (ör., toplum problemleri) de dahil olmak üzere yaşamdaki her çeşit prob- lemle ilgilenmektedir.7-9 Bu çalışmanın kapsa- mında kişilerarası ilişkilerde yaşanan problem- lerin çözümüne yönelik davranışlar inceleneceği için, sosyal problem çözmenin bir alt kümesi olan kişilerarası problem çözmenin üzerinde durulacaktır.
Kişilerarası problemler psikoterapide en sık bildirilen problemlerden biridir.10 Araştırmalar etkili olmayan problem çözme yönelimlerinin ruhsal belirtilerle ilişkili olduğunu göstermek- tedir.11Kişilerarası problem çözme stratejilerinin kökenlerine ulaşabilmek için erken yaşta edinil- miş tutum ve davranışları içeren değişkenleri belirlemek faydalı olabilir. Davila ve arkadaş- ları,12 kişilerarası problem çözme becerilerinin erken yaşta edinilen kalıcı inançları yansıtıyor olabileceğini öne sürmüştür. Rahim13 de birey- lerin benzer koşullar altında aynı çatışma biçimini kullanma eğiliminde olduklarını, bu tutarlılığın da yakın ilişkilere dair altta yatan genel bir yönelimle ilişkili olabileceğini öner- miştir. Bağlanma, yaşamın erken dönemlerinde geliştiği düşünülen benlik ve diğerlerine yönelik
inançları temsil ettiği ve kişilerarası işleyiş için önemli olduğundan, bağlanma yönelimlerinin kişilerarası problem çözme davranışının altında yatan değişkenlerden biri olabileceği düşünüle- bilir.14
Birçok çalışma güvensiz bağlanma biçimleriyle hem etkili olmayan problem çözme davranış- ları,12,15 hem de ruhsal belirtiler16,17 arasında güçlü ilişki bulmuştur. Bağlanma kuramı, erken dönemdeki ilişkilerle edinilmiş bağlanma yöne- limlerinin, kişilerin stresli olaylarla başa çıkma yollarını ve bunun sonucunda da ruh sağlık- larını etkileyeceğini öngörmektedir.18,19 Bağlan- ma kaygısının kişinin sevilmez, bağlanma kaçınmasının ise diğerlerinin güvenilmez oldu- ğuna dair altta yatan inançlarından kaynak- landığına inanılmaktadır.20 Kaygılı veya kaçın- macı bağlanmaya sahip kişilerin başa çıkma stratejilerinin görece etkisiz olması ve ruhsal belirtileri artırması beklenmektedir.21
Yurt dışında ve yurt içinde yapılmış olan araş- tırmalarda problem çözme davranışı olarak incelenen genellikle sosyal problem çözme davranışı olmuştur.4,7,22,23Önceki çalışmalardan farklı olarak bu çalışmada kişilerarası ilişkiler- deki problem çözme davranışları incelenecektir.
Bu çalışmada, öncelikle güvensiz bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları üzerinde etkili olacağı düşü- nülmektedir. Kişilerarası problemlerin çözümü sırasında insanların erken dönem çocukluk temsillerini şimdiki zamana getirmesi ve tam bir farkındalık halinde olmadan bu bağlanma temsilleriyle ilişkili davranışları sergilemesi beklenmektedir. Çalışmanın diğer amacı, yetiş- kinlerin bağlanma yönelimlerinin ve etkili olma- yan kişilerarası problem çözme davranışlarının ruhsal belirtilerin öncüllerinden olup olmadığının araştırılmasıdır. Bağlanma, problem çözme ve ruhsal belirtilerin arasındaki ilişkiler göz önünde bulundurulduğunda hem kaygılı, hem de kaçın- macı bağlanmanın etkili olmayan problem çözme davranışlarına yol açacağı, bunun da
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
kişinin ruhsal belirtilerini artıracağı düşünülmek- tedir. Son olarak, bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme- nin olası aracı rolü incelenecektir. Şimdiye kadar bu amaçla yapılan az saydaki çalışma- da21,24 problem çözme olarak ele alınan kişile- rarası problem çözme davranışı değil, algılanan başa çıkma ve sosyal problem çözme davra- nışları olmuştur. Bu sebeple araştırmanın son sorusu problem çözmenin bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye aracılık edip etme- diği olacaktır.
YÖNTEM Katılımcılar
Örneklem Hacettepe Üniversitesi’nde lisans düzeyinde öğrenim gören 458 öğrenciden oluş- maktadır. Edebiyat, Fen, Mühendislik, İktisadi- İdari Bilimler ve Güzel Sanatlar Fakülteleri’ndeki 16 farklı bölümde öğrenim gören katılımcılardan 321’i (%70.4) kadın, 135’i (%29.6) erkektir.
Yaşları 18-29 arasında değişen katılımcıların yaş ortalaması 21.31±1.69’dur.
Veri toplama araçları
Kişisel Bilgi Formu: Katılımcıların sosyode- mografik özellikleri hakkında bilgi edinebilmek için kullanılmıştır.
Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri (YİYE):
Katılımcıların romantik ilişkilerindeki bağlanma örüntülerini belirlemek amacıyla Brennan ve ark.20 tarafından geliştirilen YİYE kullanılmıştır.
YİYE, Türkçeye Sümer tarafından çevrilmiş, geçerlilik ve güvenilirlik değerlendirmeleri Sümer ve Güngör25 ve Güngör26 tarafından yapılmıştır. İki güçlü faktörle temsil edildiği görülen kaçınmacı ve kaygılı bağlanma boyut- larının iç tutarlılığının sırasıyla 0.81 ve 0.84 olduğu gözlenmiştir. Bu çalışmada kaçınmacı bağlanma alt ölçeğinin puanlarının iç tutarlık katsayısı 0.94, kaygılı bağlanma alt ölçeğinin ise 0.91 olarak bulunmuştur. Bu iki faktör romantik ilişkilerde bağlanma ile ilgili varyansın
%38’ini açıklamaktadır.
Kişilerarası Problem Çözme Envanteri (KPÇE): Kişilerarası problem çözme yönelimleri Çam ve Tümkaya27 tarafından geliştirilen KPÇE ile ölçülmüştür. Elli maddeden oluşan ölçeğin maddeleri ‘hiç uygun değil’ (1) ile ‘tamamıyla uygun’ (5) arasında beşli derecelendirme seçe- nekleri üzerinden değerlendirilmektedir. Faktör analizi sonucunda ölçeğin ‘probleme olumsuz yaklaşma’ (POY), ‘yapıcı problem çözme’
(YPÇ), ‘kendine güvensizlik’ (KG), ‘sorumluluk almama’ (SA) ve ‘ısrarcı-sebatkar yaklaşım’
(ISY) alt ölçekleri olarak adlandırılan beş alt ölçeğe sahip olduğu görülmüştür. Bu beş faktör kişilerarası problem çözmeyle ilgili varyansın
%38.38’ini açıklamaktadır. Alt ölçek puanlarının iç tutarlık katsayıları 0.67-0.91 arasında değiş- mektedir.27 Bu çalışmada da ölçeğin faktör yapısının Çam ve Tümkaya’nın27 çalışmasın- daki yapıya uyumlu olduğu ve alt ölçeklerin iç tutarlık katsayılarının 0.71-0.91 arasında değiş- tiği (POY:0.91; YPÇ:0.89; KG:0.75; SA:0.71 ve ISY:0.77) gözlenmiştir.
Kısa Semptom Envanteri (KSE): Katılımcıların ruhsal belirtileri Derogatis’in28 geliştirdiği KSE ile ölçülmüştür. Elli üç maddeden oluşan ölçek, belirtilerin kişide ne kadar bulunduğu doğrultu- sunda ‘hiç yok’ (0) ile ‘çok fazla var’ (4) ara- sında derecelendirilmiş ölçek üzerinden yanıt- lanmaktadır. Türkçeye Şahin ve Durak29 tara- fından uyarlanan ölçeğin ‘anksiyete’, ‘depres- yon’, ‘olumsuz benlik’, ‘somatizasyon’ ve ‘hosti- lite’ olmak üzere beş faktörden oluştuğu görül- müş, alt ölçeklerin toplamından genel bir ruhsal belirti puanı elde edilebilmiştir. Yapılan üç farklı çalışmada ölçeğin toplam puanından elde edilen iç tutarlık katsayıları 0.95-0.96 arasında bulunmuştur. Alt ölçekler için elde edilen katsa- yılar ise 0.55-0.86 arasında değişmektedir.30 Analizler
Veriler SPSS programında kodlanmış, veri girişleri kontrol edilmiş ve herhangi bir ölçekte
%5’ten fazla veri kaybı saptandığında o ölçüme ait veriler analiz dışı bırakılmıştır. Yanıt aranan sorular için Pearson korelasyon, basit regres- yon ve hiyerarşik regresyon analizleri uygulan- mıştır.
SONUÇLAR
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçeklerinin cinsiyet açısın- dan incelenmesi
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçek puanlarının cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını saptamak amacıyla MANOVA analizi yapılmıştır (Tablo 1).
Yapılan analiz sonucunda cinsiyetin YİYE [Wilks’ Lambda (Λ)=0.99, F(2,453)=3.42, p<0.05, χ2=0.02] ve KPÇE [Wilks’ Lambda (Λ)=0.91, F(5,450)=8.66, p<0.001, χ2=0.09] alt boyutları üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu anlaşıl- mıştır. Cinsiyetler arası anlamlı farkın, YİYE’nin Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
Tablo 1. Katılımcıların cinsiyetine göre bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçek puanlarının aritmetik ortalama, standart sapma ve F değerleri _______________________________________________________________________________
Alt Boyutlar Cinsiyet Ort.±SS F
_______________________________________________________________________________
Kaçınmacı bağlanma Kadın 2.03±0.51 1.81
Erkek 2.09±0.45
Kaygılı bağlanma Kadın 2.38±0.48 4.35*
Erkek 2.28±0.44
Probleme olumsuz yaklaşma Kadın 2.38±0.81 5.29*
Erkek 2.20±0.71
Yapıcı problem çözme Kadın 3.38±0.64 5.90*
Erkek 3.22±0.61
Kendine güvensizlik Kadın 1.63±0.56 8.44**
Erkek 1.81±0.63
Sorumluluk almama Kadın 2.33±0.82 0.86
Erkek 2.25±0.72
Israrcı-sebatkar yaklaşım Kadın 3.59±0.74 9.13**
Erkek 3.36±0.76
Anksiyete Kadın 0.84±0.66 0.04
Erkek 0.83±0.64
Depresyon Kadın 1.25±0.86 2.60
Erkek 1.12±0.79
Olumsuz benlik Kadın 0.79±0.66 0.45
Erkek 0.83±0.59
Somatizasyon Kadın 0.66±0.57 2.58
Erkek 0.57±0.56
Hostilite Kadın 1.04±0.77 1.23
Erkek 1.13±0.80
___________________________________________________________________________
*p<0.05, **p<0.01
kaygılı bağlanma (F=4.35, p<0.05, χ2=0.009) alt boyutunda ve KPÇE’nin POY (F=5.29, p<0.05, χ2=0.01), YPÇ (F=5.90, p<0.05, χ2=0.01), KG (F=8.44, p<0.01, χ2=0.02) ve ISY (F=9.13, p<0.01, χ2=0.02) alt ölçeklerinde olduğu görül- müştür. Kadınların kaygılı bağlanma, POY, YPÇ ve ISY puan ortalamaları erkeklerden;
erkeklerin KG puan ortalamaları ise kadınlardan anlamlı olarak daha yüksektir.
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiler
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruh- sal belirti alt ölçek puanları arasındaki ilişkileri incelemek amacıyla Pearson korelasyon katsa- yıları hesaplanmıştır (Tablo 2).
Bulgular değerlendirildiğinde, kaçınmacı bağ- lanmayla etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları arasında düşük, kaygılı
bağlanmayla etkili olmayan problem çözme davranışları arasında orta ve yüksek düzeyde anlamlı ilişkililer olduğu görülmüştür. Diğer yandan, kaçınmacı bağlanmayla etkili kişilera- rası problem çözme davranışları arasında ve kaygılı bağlanmayla etkili kişilerarası problem çözme davranışlarından YPÇ arasında negatif yönde düşük düzeyde anlamlı ilişkiler saptan- mıştır. Ayrıca, ruhsal belirtilerle kaçınmacı bağlanma arasında düşük, kaygılı bağlanma arasında orta düzeyde, etkili olmayan kişilera- rası problem çözme davranışları arasında orta ve yüksek düzeyde anlamlı ilişkiler gözlenmiştir.
Kişilerarası problem çözme davranışlarının ve ruhsal belirtilerin yordayıcıları
Kişilerarası problem çözme davranışlarını ve ruhsal belirtileri yordayan değişkenleri belirle- mek için aşamalı hiyerarşik regresyon analizleri Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
Tablo 2. Bağlanma yönelimleri, kişilerarası problem çözme davranışları ve ruhsal belirtiler arasındaki korelasyon analizi sonuçları
____________________________________________________________________________________________
Alt boyutlar Kaçınmacı b. Kaygılı b. POY YPÇ KG SA ISY ____________________________________________________________________________________________
POY 0.10* 0.56*** ---
YPÇ -0.11* -0.09* -0.05 ---
KG 0.20*** 0.34*** 0.62*** -0.14** ---
SA 0.15** 0.32*** 0.45*** -0.11* 0.44*** ---
ISY -0.22*** 0.05 0.09* 0.54*** -0.14** -0.01 --- Anksiyete 0.18*** 0.47*** 0.58*** -0.11* 0.44*** 0.26*** -0.01 Depresyon 0.22*** 0.45*** 0.56*** -0.05 0.39*** 0.22*** -0.04 Olumsuz Benlik 0.27*** 0.46*** 0.54*** -0.04 0.48*** 0.21*** -0.06 Somatizasyon 0.18*** 0.25*** 0.36*** -0.03 0.28*** 0.14** 0.02 Hostilite 0.15** 0.37*** 0.45*** -0.21*** 0.36*** 0.27*** -0.08 ____________________________________________________________________________________________
POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; YPÇ: Yapıcı Problem Çözme; KG: Kendine Güvensizlik; SA: Sorumluluk Almama; ISY: Israrcı-Sebatkar Yaklaşım
* p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001
Tablo 3. Kişilerarası problem çözme davranışlarını ve ruhsal belirtileri yordayan değişkenlerin saptanmasına yönelik uygulanan regresyon analizi sonuçları
___________________________________________________________________________________________________
Uyarlanmış
Yordanan alt ölçek Denkleme giriş sırası R R2 R2 Beta t F değişim F ___________________________________________________________________________________________________
POY 1. Kaygılı b. 0.56 0.32 0.31 0.56 14.49*** 209.91 209.91***
YPÇ 1. Kaçınmacı b. 0.11 0.01 0.01 -0.11 -2.44* 5.93 5.93*
KG 1. Kaygılı b. 0.34 0.12 0.12 0.34 7.81*** 61.06 61.06***
2. Kaçınmacı b. 0.38 0.15 0.14 0.16 3.76*** 14.11 38.46***
SA 1. Kaygılı b. 0.32 0.10 0.10 0.32 7.10*** 50.35 50.35***
2. Kaçınmacı b. 0.34 0.11 0.11 0.12 2.61** 6.83 28.91***
ISY 1. Kaçınmacı b. 0.22 0.05 0.05 -0.22 -4.87*** 23.68 23.68***
Ruhsal belirtiler 1. POY 0.59 0.34 0.34 0.58 15.37*** 236.36 236.36***
2. Kaçınmacı b. 0.61 0.37 0.37 0.18 4.72*** 22.31 134.85***
3. Kaygılı b. 0.63 0.40 0.39 0.20 4.50*** 20.21 100.43***
4. KG 0.64 0.41 0.40 0.12 2.52* 6.33 77.79***
___________________________________________________________________________________________________
POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; YPÇ: Yapıcı Problem Çözme; KG: Kendine Güvensizlik; SA: Sorumluluk Almama; ISY: Israrcı-Sebatkar Yaklaşım.
* p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001
yapılmıştır (Tablo 3).
Tablo 3’te görüldüğü gibi, kaygılı bağlanma POY’daki varyansın %32’sini açıklamaktadır.
Kaygılı ve kaçınmacı bağlanma birlikte KG’deki varansın %15’ini, SA’daki varyansın ise %11’ini açıklamaktadır. Etkili problem çözme davranış- larına bakıldığında ise, kaçınmacı bağlanmanın YPÇ’deki varyansın %1’ini, ISY’deki varyansın
%5’ini açıkladığı görülmektedir. Ruhsal belirtile- rin yordayıcılarına bakıldığında, denkleme ilk sırada POY girmekte ve toplam varyansın
%34’ünü açıklamaktadır. Daha sonra denkleme sırasıyla giren kaçınmacı bağlanma, kaygılı
bağlanma ve KG kendilerinden önce denkleme giren değişkenlerle birlikte ruhsal belirtilerdeki toplam varyansın %41’ini açıklamaktadır.
Kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolü
Bu aşamada, bağlanma örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolü incelenmiştir.
Hiyerarşik regresyon analizlerinde YİYE’nin alt boyutları (kaçınmacı ve kaygılı bağlanma) yor- dayıcı değişken, KSE toplam puanı (ruhsal Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
belirtiler) yordanan değişken olarak alınmıştır.
Önceki bölümde söz edilen bulgular doğrultu- sunda, problem çözme davranışlarını ölçen alt ölçeklerden POY ve KG ise aracı değişken (mediator) olarak alınmıştır. Olası aracı değiş- kenlerin rolü incelenirken Baron ve Kenny’nin31 ölçütleri temel alınmıştır. Bulgular değerlendiril-
diğinde, regresyon analizine ikinci blokta dahil edilen POY’un, kaygılı bağlanma düzeyinin ruh- sal belirti puanları üzerindeki etkisini azalttığı, KG’nin ise, hem kaçınmacı hem de kaygılı bağ- lanma düzeylerinin ruhsal belirti puanları üzerin- deki etkisini azalttığı görülmektedir (Tablo 4).
Tablo 4. Bağlanma yönelimleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rollerine ilişkin hiyerarşik regresyon analizi sonuçları
______________________________________________________________________________________________
Yordanan değiş. Analiz aşa. Yordayıcı değişken R R2
R2Artış ß r (kısmi) ______________________________________________________________________________________________
Ruhsal belirtiler 1 Kaygılı bağlanma 0.47 0.22 0.22 0.47*** 0.47 2 Kaygılı bağlanma 0.61 0.37 0.37 0.21*** 0.22
POY 0.47*** 0.44
Ruhsal belirtiler 1 Kaçınmacı bağlanma 0.23 0.05 0.05 0.23*** 0.23 2 Kaçınmacı bağlanma 0.48 0.23 0.23 0.15** 0.16
KG 0.42*** 0.43
Ruhsal belirtiler 1 Kaygılı bağlanma 0.47 0.22 0.22 0.47*** 0.47 2 Kaygılı bağlanma 0.57 0.32 0.32 0.36*** 0.38
KG 0.33*** 0.35
______________________________________________________________________________________________
POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; KG: Kendine Güvensizlik, ** p<0.01, *** p<0.001
Şekil 1. Bağlanma yönelimleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolü
**p<0.01; ***p<0.001
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45 Kaygılı bağlanma
Probleme Olumsuz Yaklaşma
Ruhsal belirtiler β=0.58***
β=0.47***
β=0.21***
β=0.56***
Kaçınmacı bağlanma
Kaygılı bağlanma
Kendine güvensizlik
Ruhsal belirtiler
β=0.20*** β=0.45***
β=0.34*** β=0.23***
β=0.15**
β=0.47***
β=0.36***
Kaygılı bağlanma (Sobel z=10.50, p<0.001) ile ruhsal belirtiler arasında POY’un, kaçınmacı bağlanma (Sobel z=4.04, p<0.001) ve kaygılı bağlanma (Sobel z=6.39, p<0.001) boyutlarıyla ruhsal belirtiler arasında ise KG’nin kısmi aracı rolünün bulunduğu gözlenmiştir (Şekil 1).
TARTIŞMA
Bağlanmanın ve kişilerarası problem çözme- nin cinsiyete göre değerlendirilmesi
Bulgular kaçınmacı bağlanmada cinsiyetler arası fark olmadığını, kaygılı bağlanmada ise kadınların erkeklerden anlamlı olarak daha yüksek puanlar aldığını göstermektedir. Litera- türdeki çalışmalar bağlanma boyutlarının cinsi- yete göre farklılaşıp farklılaşmadığı konusunda çelişkili bulgular sunmaktadır. Bazı çalışmalar bağlanma yönelimlerinde cinsiyetler arası fark bildirmezken32,33 bazı çalışmalar erkeklerin yüksek kaçınma ve düşük kaygı düzeyi,14,34,35 kadınların ise yüksek kaygı ve düşük kaçınma düzeyi14 deneyimleme eğiliminde olduğunu göstermektedir. Şimdiki çalışmanın bulguları Jackson ve Kirkpatrick’in36 kadınların duygusal yakınlığı aile bağları kurarak artırma eğiliminde olabileceği, bu sebeple de daha fazla kaygılı bağlanma yaşama eğiliminde olabileceği öneri- siyle tutarlıdır.
Etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışlarından KG’de erkekler, POY’da ise kadınlar anlamlı olarak daha yüksek puanlar almıştır. Erkekler yaşadıkları problemi çözecek- leri konusunda kendilerine güvenmezken, kadınlar yaşadıkları probleme olumsuz yaklaş- ma eğilimindedirler. Etkili kişilerarası problem çözme davranışlarını ölçen YPÇ ve ISY’de ise kadınlar erkeklerden anlamlı olarak daha yüksek puanlar almıştır. Yani kadınlar problem- le karşılaştıklarında daha yapıcı bir şekilde problemi çözmeye çalışma ve problemi çözene kadar sabırlı ve ısrarcı bir şekilde uğraşma eğilimindedir. Literatürdeki bazı çalışmalar da benzer şekilde kadınların problem çözme becerilerinin erkeklere oranla daha gelişmiş olduğu göstermektedir.37Bu çalışmaların aksine bazı çalışmalar7 erkeklerin problem çözme becerilerini kadınlara oranla daha olumlu bir şekilde algıladıklarını, bazı çalışmalar ise cinsi- yetin algılanan problem çözme becerisinde bir fark yaratmadığını22,23,38,39
bildirmektedir.
Ölçümlerde farklı ölçeklerin kullanılmış olması çalışma bulgularındaki farklılaşmanın bir nedeni olarak değerlendirilebilir.
Bağlanmayla kişilerarası problem çözme arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi
Önceki çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmanın bulguları da kaygılı ve kaçınmacı bağlanma yönelimlerinin etkili olmayan problem çözme davranışları üzerinde etkili olduğunu göster- mektedir. Wei ve arkadaşları24güvensiz bağlan- ma yönelimleri arttıkça, etkili olmayan problem çözme davranışlarının da arttığını bildirmek- tedir. Kobak ve Hazan15 da güvensiz bağlanma yönelimlerinin daha az yapıcı problem çözme davranışlarıyla ilişkili olduğunu, güvenli bağlan- ma örüntülerininse problem çözme sırasındaki yapıcı iletişimi koruma becerilerini artırdığını göstermektedir. Benzer şekilde, Davila ve arka- daşları12güvensiz bağlanma örüntülerinin kişile- rarası problem çözmedeki yetersizliklerle ilişkili olduğunu bildirmektedir. Lopez ve arkadaşları21 bu durumu güvensiz bağlanma yönelimlerinin kişiyi etkili olmayan problem çözme davranış- larında bulunmaya yatkın hale getirmesiyle açıklamaktadır. Kobak ve Duemmler40 ise, çatışma durumlarının kişilerin bağlanma figürle- rinden duydukları ruhsal destek gereksinmesini artıracağını; içsel çalışan modelleri belirginle- şen kişinin de sahip olduğu bağlanma yönelimi doğrultusunda farklı problem çözme stratejileri kullanacağını bildirmektedir.
Bu çalışmada hem kaygılı, hem de kaçınmacı bağlanma boyutlarının etkili olmayan problem çözme davranışlarını yordadığı görülmüştür.
Kaygılı bağlanan kişilerin problemlere olumsuz yaklaşma eğiliminde olduğu, problemin çözümü konusunda kendine güvenmediği ve bunun için sorumluluk almaktan kaçındığı gözlenmiştir.
Önceki çalışmalar da, kaygılı bağlanan kişilerin şimdiki ilişki problemlerinin, geçmişlerindeki bağlanma figürlerinin hiçbir zaman emin oluna- mayan varlığına ilişkin olumsuz düşüncelerini, duygularını, anılarını ve inançlarını aktifleştir- diğini göstermektedir.33,41 Bu nedenle kaygılı bağlanan kişiler problemli durumları ilişkide oldukları kişiyi kaybedebilecekleri bir tehdit olarak görmekte, böyle durumlarda yoğun kaygı yaşamakta ve karşılarındaki kişiye baskı yapmaya başlamaktadır.42 Yaşanan yoğun kaygı da karşılaşılan problemlerin etkili bir şekil- de çözülmesine engel olmaktadır.
Kaçınmacı bağlanan kişiler de kişilerarası prob- lemler karşısında etkili problem çözme davra- nışlarını gösterememektedir. Önceki çalışmalar geçmişte sıcak bir anne-babanın eksikliğini duymuş kaçınmacı bağlanan kişilerin, kişilera- rası ilişkilerinde yakınlıkla ilgili rahatsızlık yaşa- dığını ve başkalarına güvenmekte zorlandığını Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
bildirmektedir.20,33 Kaçınmacı bağlanan kişiler problemle karşılaştıklarında kendilerini geri çekme eğiliminde oldukları için, kişilerarası problemlerinin çözümünde iki tarafı da tatmin eden problem çözme davranışlarını gösterme- mektedirler.43 Problemle karşılaştıkları zaman ilişkide oldukları kişinin yardımını ve desteğini göreceklerine inanmadıkları için, kaçınmacı bağlanan kişiler karşılarındaki kişiye güven duymamakta,44 destek istememekte,45 duygula- rını bastırmakta,41 uzlaşmacı bir tutum sergile- memekte42 ve çatışma yaratacak durumlardan kaçmaktadırlar.46 Bu çalışmada da görüldüğü gibi, problemden kaçma eğiliminde olan kaçın- macı bağlanan kişi, problemin çözümünde ken- dine güvensizlik yaşayacağı ve problemi çöz- mek adına sorumluluk almayacağı için problem- lerini etkili bir şekilde çözmekte zorlanacaktır.
Bağlanmanın ve kişilerarası problem çözme- nin ruhsal belirtilerle ilişkilerinin değerlendi- rilmesi
Bu çalışmada kaygılı ve kaçınmacı bağlanma yönelimlerinin ruhsal belirtileri ayrı ayrı yorda- dığı görülmüştür. Önceki çalışmalarda da kaçın- macı ve kaygılı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur.16,17,24,47
Bununla birlikte, etkili olmayan problem çözme davranışlarından POY ve KG’nin de ruhsal belirtileri yordadığı görülmüştür. Önceki çalış- malar esnek, uyumlu ve problemlerini çözmek için uygun yöntemler geliştirip kişisel hedefle- rine ulaşabilecek becerilere sahip etkili problem çözen kişilerin aksine,46 etkili olmayan şekiller- de problem çözme eğiliminde olan kişilerin bu çalışmada da olduğu gibi, daha fazla ruhsal belirti yaşadığını göstermektedir.11,48,49 Kişilera- rası ilişkilerinde problemle karşılaştığı zaman probleme olumsuz yaklaşan ve problemi çözebileceğine güvenmeyen kişiler etkin bir şekilde problemlerini çözemeyeceklerdir. Prob- lemlerin sağlıklı bir şekilde çözülmemesiyse hem ilişkinin kalitesinin düşmesine, hem de çözülemeyen problemler yüzünden yaşanan rahatsızlıkların artmasına yol açacaktır.
Kişilerarası problem çözmenin aracı rolünün değerlendirilmesi
Bulgular, kaçınmacı ve kaygılı bağlanma örün- tüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerde etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışlarından KG’nin, kaygılı bağlanma örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiler- de ise POY’un kısmi aracı rollerinin olduğunu göstermektedir. Bu bulgular problemle başa çıkma biçimlerinin bağlanma yönelimleri ve
ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye aracılık etti- ğini işaret eden çalışmaların bulgularını21,24 desteklemektedir.
Lopez ve arkadaşları21 kaygılı bağlanmanın ruhsal belirtiler üzerindeki etkisinde problemle başa çıkma biçimlerinin kısmi aracı rolünün olduğunu, fakat kaçınmacı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığını belirtmiştir. Şimdiki çalışma ise hem kaygılı hem de kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtiler üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Önceki çalışmada kullanılan örneklemin küçüklüğü kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtilerle ilişkili bulunmamasının nedenlerinden biri olabilir. Wei ve arkadaşları24 ise, daha büyük bir örneklemle aynı modeli test ettiğinde, algılanan başa çıkmanın kaygılı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye tam olarak, kaçınmacı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye ise kısmi olarak aracılık ettiğini göstermiştir.
Şimdiki çalışmada elde edilen sonuçlar Lopez ve arkadaşlarının21 kaygılı bağlanmaya, Wei ve arkadaşlarının24 ise kaçınmacı bağlanmaya ilişkin bulgularını doğrular niteliktedir. Kaygılı bağlanma yönelimi kişiyi karşılaştığı problem- lere olumsuz yaklaşmaya ve problemin çözümü konusunda kendine güvensizliğe itmekte, bu etkili olmayan problem çözme davranışları ise kişinin ruhsal rahatsızlık düzeyini artırmaktadır.
Benzer şekilde, kaçınmacı bağlanma yönelimi de kişiyi kendine güvensiz problem çözme davranışlarını kullanmaya itmekte, bu da kişinin ruhsal rahatsızlık düzeyini artırmaktadır.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Sonuç olarak, bu çalışmada kaçınmacı ve kaygılı bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları üzerin- de etkili olduğu, bu davranışların da ruhsal belirtileri etkilediği saptanmıştır. Ayrıca, kaygılı ve kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtiler üzerinde hem doğrudan, hem de etkili olmayan problem çözme yaklaşımları aracılığıyla dolaylı bir etkiye sahip oldukları görülmüştür.
Bu çalışmadan elde edilen sonuçların klinik alanına katkılarının olabileceği düşünülmekte- dir. Danışmanlık sürecinde danışanın güvensiz bağlanma yönelimlerinin üzerinde çalışılması, kişilerin hem etkili olmayan problem çözme davranışlarının, hem de ruhsal belirtilerinin azalması adına faydalı olabilir. Danışanların kişilerarası problem çözme becerilerinin artırıl- masının da ruhsal belirtilerini azaltacağı düşü- nülmektedir. Etkili problem çözme becerileri,
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
kişinin yakın ilişkilerinde yaşadığı problemlerle
daha iyi başa çıkmasına ve ruhsal belirtilerinin azalmasına yol açabilir.
KAYNAKLAR
1. Lazarus RS, Folkman S. Stress, Appraisal, and Coping. New York, Springer, 1984.
2. Cohen S, Kessler RC, Gordon LU. Strategies for measuring stress in studies of psychiatric and physical disorders. S Cohen, RC Kessler, LU Gordon (Eds.), Measuring Stress: A Guide for Health and Social Scientists, New York, Oxford University Press, 1995, p.80-101.
3. Heppner PP, Baker CE. Applications of the Problem Solving Inventory. Meas Eval Couns Dev 1997; 29:229-241.
4. D’Zurilla TJ, Goldfried MR. Problem solving and behavior modification. J Abnorm Psychol 1971;
78:107-126.
5. Spivack G, Platt JJ, Shure MB. The Problem- Solving Approach to Adjustment. San Francisco, CA, Jossey-Bass, 1976.
6. Bonner RL, Rich AR. Cognitive vulnerability and hopelessness among correctional inmates: A state of mind model. J Offend Rehab 1992;
17:113-122.
7. D’Zurilla TJ, Maydeu-Olivares A, Kant GL. Age and gender differences in social problem-solving ability. Pers Indiv Differ 1998; 25:241-252.
8. D’Zurilla TJ, Nezu AM. Development and preliminary evaluation of the Social Problem- Solving Inventory. Psychol Assess J Consult Clin Psychol 1990; 2:156-163.
9. Londahl EA, Tverskoy A, D’Zurilla TJ. The rela- tions of internalizing symptoms to conflict and interpersonal problem solving in close relation- ships. Cognit Ther Res 2005; 29:445-462.
10. Horowitz LM. Interpersonal Foundations of Psychopathology. Washington, DC, American Psychological Association, 2004.
11. Heppner PP, Lee D. Problem-solving appraisal and psychological adjustment. CR Snyder, SJ Lopez (Eds.), Handbook of Positive Psychology, New York, Oxford University Press, 2002, p.288- 298.
12. Davila J, Hammen C, Burge D, Daley SE, Paley B. Cognitive/interpersonal correlates of adult interpersonal problem-solving strategies. Ther Res 1996; 20:465-480.
13. Rahim MA. A measure of styles of handling interpersonal conflict. Acad Manage J 1983;
26:368-376.
14. Bartholomew K, Horowitz LM. Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. J Pers Soc Psychol 1991; 61:226-244.
15. Kobak RR, Hazan C. Attachment in marriage:
Effects of security and accuracy of working models. J Pers Soc Psychol 1991; 60:861-869.
16. Mickelson KD, Kessler RC, Shaver PR. Adult attachment in a nationally representative sample.
J Pers Soc Psychol 1997; 73:1092-1106.
17. Roberts JE, Gotlib IH, Kassel JD. Adult attach- ment security and symptoms of depression: The mediating roles of dysfunctional attitudes and low self-esteem. J Pers Soc Psychol 1996; 70:310- 320.
18. Bowlby J. Attachment and Loss. New York, Basic Books, 1969.
19. Bowlby J. Attachment and Loss. Vol. 2, Separation: Anxiety and Anger, New York, Basic Books, 1973.
20. Brennan KA, Clark CL, Shaver PR. Self-report measurement of adult romantic attachment: An integrative overview. JA Simpson, WS Rholes (Eds.), Attachment Theory and Close Relation- ships, New York, Guilford Press, 1998, p.46-76.
21. Lopez FG, Mauricio AM, Gormley B, Simko T, Berger E. Adult attachment orientations and college student distress: The mediating role of problem coping styles. J Couns Dev 2001;
79:459-464.
22. Batıgün AD, Şahin NH. Öfke, dürtüsellik ve prob- lem çözme becerilerindeki yetersizlik gençlik inti- harlarının habercisi olabilir mi? Türk Psikol Derg 2003; 18:37-52.
23. Vatan S, Dağ İ. Problem çözme, umutsuzluk, çaresizlik ve talihsizlik MMPI-2 ile ölçülen psiko- patolojinin yordayıcıları olabilir mi? Anadolu Psikiyatri Derg 2009; 10:187-197.
24. Wei M, Heppner PP, Mallinckrodt B. Perceived coping as a mediator between attachment and psychological distress: A structural equation modeling approach. J Couns Psychol 2003;
50:438-447.
25. Sümer N, Güngör D. Yetişkin bağlanma stilleri ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik değerlendirilmesi ve kültürlerarası bir karşılaş- tırma. Türk Psikol Derg 1999; 14:71-109.
26. Güngör D. Bağlanma Stillerinin ve Zihinsel Modellerin Kuşaklararası Aktarımında Anababa- lık Stillerinin Rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
27. Çam S, Tümkaya S. Kişilerarası Problem Çözme Envanteri’nin (KPÇE) geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derg 2007; 28:95-108.
Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
28. Derogatis LR. The Brief Symptom Inventory (BSI): Administration, Scoring, and Procedures Manual II. Clinical Psychometric Research Inc, 1992.
29. Şahin NH, Durak A. Kısa Semptom Envanteri:
Türk gençleri için uyarlaması. Türk Psikol Derg 1994; 9:44-56.
30. Savaşır I, Şahin NH. Bilişsel Davranışçı Terapi- lerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 1997.
31. Baron RM, Kenny DA. The moderator-mediator variable distinction in social psychological re- search: Conceptual, strategic, and statistical considerations. J Pers Soc Psychol 1986;
51:1173-1182.
32. Collins N, Read S. Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples. J Pers Soc Psychol 1990; 58:644-663.
33. Hazan C, Shaver P. Romantic love conceptua- lized as an attachment process. J Pers Soc Psychol 1987; 52:511-524.
34. Brennan KA, Shaver PR, Tobey AE. Attachment styles, gender, and parental problem drinking. J Soc Pers Relat 1991; 8:451-466.
35. Del Giudice M. Sex differences in romantic attachment: A meta-analysis. Pers Soc Psychol Bull 2011; 37:193-214.
36. Jackson JJ, Kirkpatrick LA. The structure and measurement of human mating strategies: To- wards a multidimensional model of sociosexua- lity. Evol Hum Behav 2007; 28:382-391.
37. Sahin N, Sahin NH, Heppner PP. Psychometric properties of the Problem Solving Inventory in an group of Turkish university students. Cognit Ther Res 1993; 17:379-396.
38. Çam S. İletisim Becerileri Eğitimi Programının Öğretmen Adaylarının Ego Durumlarına ve Prob- lem Çözme Becerisi Algılarına Etkisi. Yayımlan- mamıs Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniver- sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
39. Deney NW, Pearce KA. A developmental study of practical problem solving in adults. Psychol Aging 1989; 4:438-442.
40. Kobak RR, Duemmler S. Attachment and conver- sation: Toward a discourse analysis of adoles- cent and adult security. K Bartholomew, D Perl- man (Eds.), Attachment Process in Adulthood, London, Jessica Kingsley, 1994, p.121-149.
41. Main M, Kaplan N, Cassidy J. Security in infancy, childhood, and adulthood: A move to the level of representation. Monogr Soc Res Child Dev 1985;
50:66-104.
42. Corcoran KO, Mallinckrodt B. Adult attachment, self-efficacy, perspective taking, and conflict re- solution. J Couns Dev 2000; 78:473-483.
43. Shi L. The association between adult attachment styles and conflict resolution in romantic rela- tionships. Am J Fam Ther 2003; 31:143-157.
44. Collins NL. Working models of attachment: Impli- cations for explanation, emotion, and behavior. J Pers Soc Psychol 1996; 71:810-832.
45. Collins NL, Feeney BC. A safe haven: An attach- ment theory perspective on support seeking and caregiving in intimate relationships. J Pers Soc Psychol 2000; 78:1053-1073.
46. Creasey G, Kershaw K, Boston A. Conflict management with friends and romantic partners:
The role of attachment and negative mood regu- lation expectancies. J Youth Adolescence 1999;
28:523-543.
47. Simpson JA, Rholes WS, Phillips D. Conflict in close relationships: An attachment perspective. J Pers Soc Psychol 1996; 71:899-914.
48. Eremsoy CE, Çelimli Ş, Gençöz T. Students under academic stress in a Turkish university:
Variables associated with symptoms of depreş- sion and anxiety. Curr Psychol, Developmental, Learning, Personality, Social 2005; 24:123-133.
49. D’Zurilla TJ, Nezu AM, Maydeu-Olivares A.
Manual for the Social Problem-Solving Inventory- Revised (SPSI-R), North Tonawanda, NY, Multi- Health Systems, Inc, 2002.
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
