Beyoğlunda bir caddenin hali: Belediyenin işportacılara yaya trotuarları kiralaması sonucu yayalara ancak yolun ortasında yürümek imkânını İ s t a n b u l ' u n
y a y a k a l d ı r ı m l a r ı ! d r . Z e k i S a y â r mimar i.d.g.s.a.
Eskiden sokaklarımız yaylı arabala- rın ve sütçü beygirlerinin geçebileceği genişlikte iken, bir yaya kaldırımı ihti- yacında ve bilincinde değildik. Sokaklar Arnavut kaldırımı diye adlandırdığımız moloz veya işlenmemiş ocak taşı ile kap- lanır, yağmur suları yolun ortasındaki meyilli (hattı-içtima) dan akıp giderdi.
İstanbul'un ve bazı kentlerimizin bir çok- larında, bu tür yol kaplamalarına el'an rastlanmaktadır.
Büyük kentlerimizde belediye teşki- lâtının kurulmasından sonra, yeni açılan cadde ve yollarda, batı'da olduğu gibi yaya kaldırımı yapılmağa başlanmış, da- ha sonra bunların genişliklerinin tayini için, bazı esaslar konularak yönetmelikler yapılmıştır. Yapı ve yollar kanununda ve imar yönetmeliklerinde, yaya kaldırımla- rının genişlikleri bulundukları yol ve cad- denin genişliği ile orantılı olarak tayin edilmiştir. Bu suretle yolun iki yanında taşıtlara ayrılan orta kısımdan daha yük- sek nivoda, yayaların emniyetle yürüye- bilecekleri iki şerit halimle yaya kaldı rımları sağlanmıştır.
Bu kısa açıklamadan sonra, bugünkü İstanbul'un yaya kaldırımı sorununa gele- lim!
Özellikle kentin iş ve ticaret mer kezlerinde artık yayaların yürüyebilecek leri trotuar diye bir şey kalmamıştır!
Nüfus yoğunlaştıkça, caddelerdeki yayaların da nisbeti artmakta, buna kar şılık esasen yetersiz kalan trotuarlar seyyar satıcılar, dükkâncılar tarafından fütursuzca işgal edilmektedir. Buna oto- mobillerini trotuarlara park edenleri de ilâve ederseniz, yayaların ekseriya taşıt- lara ait orta kısımda yürümek zorunlu- ğunda kaldıklarını görürsünüz. Bunun ya- yalar için ne kadar sakıncalı ve sıkıntılı bir durum yarattığı anlaşılır.
Belediye zabıta talimatnamesine gö- re (fasıl VII madde 7-Ç paragrafı] yaya kaldırımlarının her ne suretle olursa ol- sun, işgal edilmesi yasak ise de, beledi- yenin bu yasağı bir çokları gibi uygula- madığı da aşikârdır.
•işin garibi belediyenin yayaların çok yoğun halde bulunduğu bazı yaya kaldı- rımlarını işportacılara (kiraladığı da vâ- kidir! Hatta, bu kiralanan trotuarlar üze- rinde seyyar satıcılar tezgâhlarından baş- ka, zamanla barakalar yerleştirmekte bir
•nevi (kondu) dükkânlar yaratmaktadırlar.
Büyük Postane önü ve Yeni Camii arka- sındaiki. Valde tünbesl çevresi ve
Vakıf hanı portiği önündeki barakalar gi- bi!
Prost plânında İstanbul'un iş ve alış veriş merkezlerinde, yayaların rahat ve kolayca dolaşabilmeleri İçin bir çok por- ti'kli yol düzenlemiştir. Büyük Postane karşısındaki Valde han ve Mısır çarşısı karşısındaki Vakıf iş hanları önünde ve Kadıköyde Söğütlü Çeşme caddesinin bir tarafında projelendirilen bu portikli yollar ne yazıktır ki, zamanla seyyar sa- tıcılar, işportacılar tarafından işgal edil- miş, yayalara yine yürüyecek yer kalma- mıştır.
Bu İlkel oluşumlar bir yandan yaya- lara yürüyecek yer bırakmaz iken ayrı- ca caddelerimizin fizyonomisi, estetiği de bozulmakta, bir orta çağ manzarası yarat-
maktadır.
Bir yandan yayalar yürüyecek basa- cak yer bulamazken, belediye yaya kal- dırımlarının bakımı ve tamiri ile de hiç meşgul olmamaktadır. Çok defa, cadde- nin taşıtlara ait kısmı onarıldığı ve as- faltlandığı halde, aynı yoldaki yaya kal- dırımına el bile sürülmemektedir. Bu ta- mirlerde mevcut yol profili dikkate alın- madan yeni asfalt tabakası dökülmekte, trotuar ile orta taşıt yolu arasındaki 25- 30 cm. olması gereken kot farikı kaybol- maktadır. Yol yapım tekniğine uyamayan bu laubali! uygulamalar İstanbul'un sokak ve caddelerini bugünkü perişan hale ge- tirmiştir.
Batı ülkelerinde yayaların rahatça dolaşabilmesi için çarşı ve pazar yerleri
taşıtlara kapatılırken! bizde, yaya kaldı- rımları esnaf ve işportacılar tarafından maalesef işgal edilmektedir.
Öyle anlaşılıyor ki, Belediye şube müdürlerinin, yollar şubesinin, hatta, yol- larla görevli belediye başkan yardımcısı- nın, yollar ile gereği gibi ilgilenmedik- leri bir gerçektir.
Kanımıza göre, bu işle ilgilenmek kı- sa zamanda İstanbul'a önemli ve başa- rıh hizmetler veren başkan Aytekin Ko- til'e kalmaktadır. Sayın başkana sesleni-
"Yayalara ait olması gereken yaya kaldırımlarını lütfen kurtarınız". Hiç ol- mazsa kentin merkezindeki yoğun iş ve ticaret bölgelerindeki cadde ve sokakla- rın trotuarlarını onarmak, seyyar satıcı- lardan kurtarmak için özel bir ilgi gös- terir, bu hususta hiç bir gayret sarf et- meyen şube müdürlerini ve yollar şube- si görevlileri uyarırsa hem bu ortaçağ manzarasına son verecek, hem de yaya ları ferahlatmış olacaktır.
Şimdiye kadar belediye başkanlarının yayalar ile ilgilendiğini, biri müstesna hatırlamıyoruz. Kısa bir süre (1959 1960) yıllarında İstanbul belediye başkan- lığı yapan rahmetli profesör Kâmuran Görgün, göreve başlar başlamaz istiklâl caddesinin Tünel Taksim meydanı ara- sındaki trotuarları onartmış, İslah etmiş ve gelip geçişin yoğun olduğu bölgeler- de trotuar kenarlarına barikatlar yaptır-
Bugünkü perişan hali gördükçe rah- metli K. Görgün'ü takdirle anıyoruz.
Belediyenin bir kaç yıldanberi büz, bordur taşı kaplama plâkları gibi beton elemanlar imal eden bir istasyon kurdu- ğu malûmduı. Ne yazık ki, bu İstasyon- da yapılan prekast elemanlar da gerekli teknikte yapılmamaktadır.
Plakların imalinde ve döşenmesinde özel bir tekniği olan bu işin, bizde bu tekniğe uyulmadan yapıldığı anlaşılıyor.
Başka ülkelerde, bu plaklar özel agrega ile tazyikli preslerde hazırlanmasına kar-
şılık, bizim plakların kalınlıkları en ve boylarına nazaran çok ince yapılmakta ve gerekli dozlarda ve basınçta imal edil- mediklerinden yukarıda söylediğimiz arı- zaları ortaya çıkarıyor. Belediye yollar şubesi mühendislerine önemsemedikleri ve küçümsedikleri yaya kaldırımlarının başka ülkelerde nedenli itina ile yapıl- dıklarını, bu önemli konuya dikkatlerini çekmek için misaller vermeği uygun bul- duk. Bu nedenle, ingiltere'de yayaların kullandığı kaldırımların inşasında uygula- nan tekniği ve standartları gösteren gü- zel örnekleri sahifalarımıza alıyoruz.
200 DEÛFŞtK RENK 2 0 DEĞİŞİK EBAO
MOZAİK ve S E R A M İ K SANAYİİ A. Ş.
Güvenebileceğiniz yegane kaplama malzemesidir
Atatürk Bul van, Emlâk Bankası Pasajı No;26 Aksaray s s a ı ı - 22 M 25 İstanbul
dar v e genıs yaya y o l l a r ı a l t ı n d a k i h i z m e t l e r i n d ü z e n l e n m e s i Y a y a a l a n l a r ı i ç i n
k a l d ı r ı m ü n i t e l e r i
"Bu bilgi föyü yaya yolları ile trafik yol- larında kullanılan çeşitli malzemelerin liste- sini vermektedir. Şu konular hakkında da
•toilgi verilmektedir; zemin, malzemeleri, yer- leştirme, birleştirme, maliyetler ve daha faz- la bilgi için kaynaklar."
S e ç i m k r i t e r i : Uygun zemine yerleştirilmeleri kaydı ile aşağıda açıklanan malzemeler herhangi bir yaya yolu için strüktürel bakımdan uygundur.
Seçim, o takdirde maliyet, elde edilebiliriilik, görünüş ve rahat yürüme imkânı kriterlerine dayanılarak yapılacaktır.
P r e k a s t ( ö n c e d e n d ö k ü l m ü ş ) d ö ş e m e t a ş l a r ı : BETON : Yaya yolu (5 cm. kalınlığında) ve bazan da vasıtalar için (6,3 cm. kalınlığın- da) kullanılır. Genellikle h i d r o l i k p r e s l e veya açık kalıplarda dökülebilir.
Prese birimler seri imal edilmekte ve bu sa- yede piyasadan temini kolay olmaktadır.
EB'ADLAR : Dikdörtgen olanlar ; 90, 60 ve 45 cm x 60 cm. x 6.3 cm. veya 5 cm.
Altıgen olanlar; 75, 60, 45 ve 30 cm. x 5 cm.
Dairesel; 60 cm. yarıçaptı.
SATIHLAR : Kalıpları lastik veya cam ipliği hasırlardan teşkil ederek mekanik do- kular elde edilebilir. Agrega, döşeme taşı yüzeyinde gösterilmek istendiği takdirde, ezil- miş taşlar henüz kurumaya başlamış olan beton yüzeye tatbik olunur ve sıkıştırılır. Di- ğer bir yol ise yüzeyde görülmesi istenilen agreganın üzerine beton dökülür ve kuruma- dan satıh fırçalanıp temizlenir, böylece ag- rega kaplı yüzey meydana çıkarılmış olur.
İkinci yol daha fazla agrega kullanılmasına yol açmakla beraber d a h a d a y a n ı k - I ı bir satıh meydana gelmesini sağlar. Me- kanik bir doku vasıtasıyla lastik parçalar yer- leştirerek veya yüzeye Ckarborunda) yayarak kaymayan satıhlar elde edilebilir.
TAŞ : Kırma taş agregası ve parçaları kullanılarak hakikilerine benzeyen sunî döşe- me taşları yapılmaktadır. Bu her bakımdan tabiîlerini andıran taşların maliyetleri, beton kaldırım taşlarına nazaran biraz daha yüksek- tir. "Çimento ve tabiî agrega ile imâl olu- nan ve tabiî taş yerine ve maksadına kulla- nılan malzemelerin imalâtı," için birtakım standartlar koymuştur.
T a b i î t a ş :
Burada, intizamsızlık ve tabiî hava şart- ları bu taşın maliyetini, kalıplamayla elde olu- nan döşeme taşları maliyetinin üstüne çıka- rabilir. Tedarik etmek mümkün olsa, İkinci el taş almak daha ucuz, fakat döşemek daha pahalıya mal olacaktır. Ayrıca, yöresel otori- telerin ellerinde yeniden döşenen veya bozul- muş kaldırımların tamirinden artan stoklar da bulunabilir.
T u ğ l a l a r :
Tuğlalar, yaya yollarının düzenlenmesin- de kullanılırlar. Yalnız bunların aşınmadan ve
sülfat tesirlerine karşı koyabilmeleri şarttır.
Sağlam, iyi pişirilmiş bir tuğla kullanıldığı yer İçin en ideal bir malzeme olup kaba do- kusu kaymayan yüzey meydana getirir.
TUĞLA KALDIRIM ÜNİTELERİ : Bunlar aşınmaya mukavimdirler ve bu maksat için üretilmişlerdir. Satıhları düz ve süslemeli, sağlam kaymayan tipler de mevcuttur. Kalın- lıkları 4 cm. ve 7 cm. arası değişir, diğer eb'adları normal tuğlalar gibidir.
K i r e m i t v e m o z a i k l e r : özelliği bulunan küçük alanlar için uy- gundur. Değişik boyut, biçim ve renklerde bulunur. Dona mukavim olmaları gerektir.
BALÇIK KİREMİTİ : BS 1286 : 1945 Dö- şemeler için balçık kiremitler maddesi kalite standartları ve boyutlar için kurallar koymuş- tur. A tipinde eb'adlar 22.5 cm. X 225 cm.
ile 10 cm. x 10 cm., kalınlık da 3 cm. ve 2 cm. arası oynar. B tipi ise daha küçük ve in- cedir düzgün dokusu vardır, A tipinde olduğu gibi harici kaplamalarda^ kullanılamazlar.
P a r k e t a ş l a r ı : Granit bütün döşeme taşları arasında parke taşı için en uygun, aşınmaya dayanıklı, yüzeyi olan bir taştır. Betondan ve kireç ta- şından da parke taşları yapılabilir. Parke taş- larında kullanılan eb'adlar 10 cm.xl0cm.xl0 cm. mertebesindedir
Ç a k ı l t a ş l a r ı : Dere, nehir yataklarından ve plajlardan elde edilebilir. Eb'adları genellikle 10 cm.
mertebesindedir. Rastgele serpiştirilmiş, ka- baca veya düzenli şekilde sıralanmış uygula- maları ile — üzerinde yürünülecekse — bir seviyede düzleştirilmiş yanyana sıkışık dü- zende yerleştirilmiş tertipleri vardır. Büyük oval çakıl taşları yanyana getirilir ve normal zeminden yükseltilirse yayalara iyi bir mani
•teşkil eder.
Dayanıklı sert ağaçlar ve işlem görmüş yumuşak ağaçlar kaldırım malzemesi olarak kullanılabilirler. Özel muamele ile bunların satıhları kaymaz hale de getirilir. Ayrıca, iyi
yerleştirmeye ve havalandırmaya da dikkat edilmelidir.
T e m e l l e r :
YAYA TRAFİĞİ : 5 - 7.5 cm.'lik derinliği olacak şekilde iyi sıkıştırılmış blokaj çakıl, klinker, ham toprak veya evvelce mevcut malzeme üzerine iyice yerleştirilir. Arasıra taşıt trafiğinin cereyan ettiği yerlerde de blokajın üzerine 10 cm.'lik bir beton dökülür, meyilin 1 : 60 olmasına da dikkat edilir.
Y e r l e ş t i r m e :
KUM YATAK : En basit ve tradisyonel olan bu metodda, kaplama malzemesi 2.5-3 cm.'lik kum yatak üzerine yerleştirilir. Yal- nız, kenarlarda kumun dağılmaması için ted- bir alınmalıdır. Kenar parçaları ile bu prob- lem hollolunur.
KİREÇ / KUM YATAĞI : Daha fazla tra- fiğin cereyan ettiği yollarda 1 : 5 oranında karıştırılmış kireç : kum harcı kullanılır. Kap>
lama malzemesi bunun üzerine yerleştirilir.
ÇİMENTO HARÇ : Kireç / kum harcına tercih olunur. Çimento : Kireç : Kum oranı 1 : 1 : 6 yapılırsa pek fazla olmayan taşıt trafiği için yeterlidir. Prekast döşeme taşla- rının, tabiî döşeme taşlarının, tuğlaların ve çakıl taşlarının birleştirme ve yerleştirme- sinde kullanılır.
ÇİMENTO ŞAP : Arduvaz, kuvartz, mo- zaik gibi ince malzemeler içim elzemdir. Çi- mento şapına veya betona gömülen herhangi bir kap'lama malzemesi ağır yüklere taham- mül edebilir.
AĞAÇLAR ÇEVRESİ : Özel prekast beton veya metal ağaç çevreleyiciler ile tuğ- lalar, parke taşları — altında 5 cm. kaba ça- kıl olan — 2.5 cm. ince çakıl üzerine yerleş- tirilir. Trafiğin menfî tesirlerini önlemek için parçalar ya çok yaklaştırılır, ya da araları ça- kılla doldurulur. Ağaç etrafında 2,5 cm. çaplı bir daire bırakmak, suyun ağaç köklerine ulaşabilmesi bakımından faydalıdır.
* karbonla silisyum terkibi
ö ş e m e taşı 5cm t o p r a k
veya t o p r a k
^ ince k ü l
\ k l i n k e r 7.5cm K U M Y A T A K Ü Z E R İ N E K O N M U Ş D Ö Ş E M E T A S I
mmtMmım
y b e t o n 5 cm / b l o k a j 7,5 c m
İ N C E M A L Z E M E L E R I C I N S A P Ü Z E R İ N E Y E R L E Ş T İ R M E
döşeme t a ş ı 5~6cm I ince toprgk^harç
H A R Ç Y A T A K Ü Z E R İ N E T O P R A K + H A R Ç L A B İ T İ S T İ - R M E
harca gömülmüş çakıl taşı
H A R C A G Ö M Ü L M Ü Ş Ç A K I L T A S L A R I
döşerre taş. 5cm • ^ h a r a
çimento harcı parke taşı
ince k ü l k l i n k e r - blokaj 7.5cm H A R Ç L A B İ T İ Ş T İ R İ L İ P T E S B İ T
E T M E
prekast beton h a r ç V3 k a r*, m ı
döş. tası Şcm. i .kireç harcı T f l • • | . ince k ü l
kl'ınker H A R Ç L A T E S B İ T E T M E
H A R C A G Ö M Ü L M Ü Ş P A R K E T A S L A R I
A Ğ A Ç L A R Ç E V R E S İ N D E U Y G U L A N A N T E R T İ P
Ç A K I L T A S I S A T I H L I K A L D . I R I M T A S I •
K U L E G Ö M Ü L M Ü Ş P A R K E T A S L A R I
çeşitli uygulamalardan örnekler.
