BÖLÜM 1:
BÖLÜM 1:
SINIFTA DAVRANIŞ KONTROLÜ
(Okuma listesi 6, 7, 8)
I.
Problem davranışın tanımlanması
II.
Problem davranışların gözlenmesi ve gözlem kayıt teknikleri
III.
Problem davranışların kontrol edilmesi
1. Problem davranışların önlenmesi
2. Bazı davranışların hoş görülmesi
3. Problem davranışları azaltma yöntemleri
IV.
Uygulama programının izlenmesi
1
1. Problem davranış nedir?
Problem davranış, öğrencilerin sınıf ortamında/okulda etkili işlev
göstermesini engelleyen ve kendisinin/akranlarının güvenliğini tehlikeye sokan davranışlardır.
Problem davranışlar;
1. Öğrenmeyi engelleyen,
2. Var olan becerileri kullanmayı engelleyen,
3. Sosyal etkileşimi olumsuz etkileyen,
4. Öğrencinin kendisine ve çevresine zarar verebilen davranışlardır.
2
2. Problem davranış türleri nelerdir?
Problem davranışlar iki grupta toplanabilir:
1. Uygun olmayan sınıf davranışları (sınıfta konuşma, kavga etme, küfür etme, bağırma, tartışma, sıradan kalkma, sınıfta dolaşma, utangaç davranışlar, vb.)
2. Zayıf ya da yetersiz çalışma becerileri (verilen ödevleri tamamlamama, dikkat dağınıklığı, yönergelere uymama, dersi dinlememe, vb.)
3
3. Problem davranışa yol açan etmenler nelerdir?
Problem davranışlar özel gereksinimli öğrencilere özgü değildir ve sadece çocuğun yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkmaz.
Problem davranışların ortaya çıkmasına yol açabilen etmenler şunlardır:
1. Sınıf ortamının düzenlenmesi,
2. Çocukların oturma düzeni,
3. Sınıfın kalabalık olması,
4. Öğretimin hızı,
5. Kullanılan ders araç-gereçlerinin özellikleri,
6. Ders programı,
7. Dersin içeriği,
8. Öğretmenin ya da idarecilerin davranışları, beklentileri ve çocuklara yaklaşımları.
Ayrıca çocuk;
1. istendik/uygun davranışları öğrenememişse / öğrenmemişse,
2. problem davranışları olumlu davranışlarından daha çok ödüllendiriliyorsa,
3. problem davranışlarına tutarsız tepkiler alıyorsa
problem davranışlar ortaya çıkabilmektedir.
4
4. Problem davranışın kontrolü için planlama neleri içerir?
Sınıfta ortaya çıkan problem davranışların kontrol edilebilmesi,
azaltılması ve çocuklara uygun alternatif davranışlar kazandırılabilmesi için öğretmenin iyi bir planlama yapması gerekmektedir.
Bu plan genellikle şu aşamalarından oluşur:
A. Problem davranışın tanımlanması,
B. Problem davranışın gözlenmesi ve gözlem sonuçlarının kaydedilmesi,
C. Problem davranışın kontrolü için uygun yöntemin belirlenmesi,
D. Belirlenen yöntemin uygulanması,
E. Uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi.
5
A. Problem davranışın tanımlanması
Problem davranış somut, açık, gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde tanımlanmalıdır.
Problem davranış objektif (herkes tarafından aynı şekilde anlaşılabilir) olarak tanımlanırsa, öğretmene üç temel yararı olacaktır:
1. Hangi davranışı gözleneceğini, yoruma ya da yanlış anlaşılmaya gerek kalmayacak şekilde tanımlamış olacaktır.
2. Davranış için hazırladığı program sonucunda programın etkili olup olmadığını değerlendirmesini kolaylaştıracak ölçütler oluşturmasını sağlayacaktır.
3. Rehber öğretmen, idareci, anne-baba, varsa gönüllü çalışan ve stajyer öğrenci ile aynı davranışı tutarlı olarak gözleyebilecektir.
6
B. Problem davranışın gözlenmesi ve gözlem kayıt teknikleri
Bir problem davranışı kontrol etmek, bu davranış için etkili bir yöntem seçebilmek, seçilen ve uygulanan yöntemin davranış üzerindeki etkilerini belirleyebilmek amacıyla
davranış hakkında ayrıntılı bilgi toplamak, diğer bir deyişle davranışı gözlemek yoluyla veri toplamak gereklidir.
Davranış hakkında en geçerli bilgiyi toplamak o davranışın özelliğine uygun gözlem kayıt tekniğini kullanmakla mümkün olabilir.
7
B.1. Problem davranışı değerlendirme boyutları
Davranışın sıklığı/sayısının belirlenmesi:
davranışın gözlem süresinde kaç kez ortaya çıktığı belirlenir.
Davranışın süresinin belirlenmesi:
davranışın ne kadar sürdüğü, başlaması ile bitmesi arasında geçen süre belirlenir.
Davranışın bekleme süresinin belirlenmesi:
davranışın yapılmaya başlanması için geçen süre belirlenir.
Davranışın şiddeti/gücünün belirlenmesi:
davranışın ne kadar güçlü olduğu belirlenir.
Davranışın yerinin belirlenmesi:
davranışın nerede ortaya çıktığının (ortamının) belirlenir.
8
B.2. Gözlem kayıt teknikleri
Sıklık / olay kaydı: davranışın belirlenen gözlem süresince kaç kez ortaya çıktığının kaydedilmesidir.
Süre kaydı: davranışın ne kadar sürdüğünün kaydedilmesidir.
Bekleme süresi kaydı: öğrencinin bir davranışı yapması istendikten ne kadar süre sonra o davranışı yapmaya başladığının ölçülüp kaydedilmesidir.
Zaman aralığı kaydı: gözlem süresinin önceden belirlenip eşit aralıklara bölünmesi ve bu aralıklarda davranışın ortaya çıkıp çıkmadığının
kaydedilmesidir.
Zaman örneklemi kaydı: gözlem süresinin önceden belirlenip eşit aralıklara bölünmesi ve bu aralıkların sonunda davranışın ortaya çıkıp çıkmadığının kaydedilmesidir.
Anektod kaydı: önceden belirlenen gözlem süresince ortamda geçen her türlü olayın kaydedilmesidir.
İşlevsel analiz / ortam-davranış-sonuç analizi: davranışın
ortam/davranış/sonuç ilişkisi ile incelenmesi amacıyla, tanımlanan
davranışın öncesinde ve sonrasında ortaya çıkan çevresel değişkenlerin belirlenip kaydedilmesidir. Davranış her ortaya çıktığında öğretmenin kendisine “Ne zaman yaptı? Ne yaptı? Ne yaptım?” sorularını sorması gerekmektedir.
9
B.3. Gözlem tekniklerini kullanarak problem davranış hakkında bilgi edinmek güç olduğunda
Bazı durumlarda gözlem tekniklerini kullanarak problem davranış hakkında bilgi edinmek güç olabilir.
Bu durumda problem davranışın profilini belirlemek, çevresel nedenleri, öğretmen tepkileri, dersin konusu/içeriği ya da kullanılan öğretim yöntemiyle ilişkisini ortaya koymak için öğretmen bazı soruları kendine sorup yanıtlarını dikkatlice yazmalıdır:
Problem davranış hangi ders/derslerde daha az ortaya çıkıyor?
Problem davranış günün hangi saatlerinde daha fazla ortaya çıkıyor?
Problem davranış ortaya çıkmadan önce sınıf ortamı nasıl oluyor?
Problem davranış öncesinde sınıfın düzeni nasıl?
Problem davranış ortaya çıktığı sırada ben ne yapıyorum?
O sırada çocuk ne yapıyor?
Çocuğun problem davranışına hemen nasıl tepki veriyorum?
Çocuk benim tepkime karşılık olarak nasıl tepki veriyor?
Problem davranış ortaya çıktığında diğer çocuklar nasıl tepki veriyor?
Bu problem davranışı daha önce kontrol edebildim mi?
Problem davranışa her zaman tutarlı tepki veriyor muyum?
Çocuğun doğru/olumlu davranışlarını fark ediyor ve fark ettiğimi öğrenciye gösteriyor muyum?/Ödüllendiriyor muyum?
10
C. Problem davranışın kontrolü için uygun yöntemin belirlenmesi
1. AŞAMA: Problem davranışın önlenmesi: Problem davranışın ortaya çıkmasını önleme aşamasıdır ve sadece özel gereksinimli öğrenci için değil, genel olarak sınıf kontrolü ile ilgilidir. Sınıf kontrolünün iyi olması/sınıf yönetiminin etkili olması, birçok problem davranışın ortaya çıkmasını engelleyecektir.
1.a. Sınıf kurallarını belirleme 1.b. Sınıf işleyişini düzenleme 1.c. Sınıfı düzenleme / fiziksel yapı 1.d. Olumlu davranışları ödüllendirme
2. AŞAMA: Bazı davranışların hoş görülmesi: Bazı yüzeysel davranışların kontrol edilmesi ve özel gereksinimli öğrencinin bazı davranışlarının hoş görülmesidir. Bu aşama, öğretmenin sınıf içinde kullanabileceği birçok öğretmenin de yaygın olarak kullandığı bazı genel tekniklerin kullanıldığı aşamadır.
2.a. Hoş görme 2.b. İşaret etme 2.c. Çocuğa yaklaşma
2.d. Günlük rutini takip etme
2.e. Dikkat dağıtan nesneleri ortadan kaldırma
3. AŞAMA: Problem davranışların azaltılması: Doğrudan problem davranışa odaklanılan ve o davranışın ortadan kaldırılması için sınıfta kullanılabilecek yöntemlere baş vurulan aşamadır.
3.a. Problem davranışı ödüllendirme yoluyla azaltma Azalan davranışı ödüllendirme
Alternatif/uyuşmayan davranışı ödüllendirme 3.b. Problem davranışı görmezden gelme
3.c. Simgesel ödül kullanma 3.d. Kontrat yapma
3.e. Çocuğun kendi davranışlarını kontrol etmesi 3.f. Bedel ödeme
3.g. Mola/ortam dışı bırakma
11
2.e. Dikkat dağıtan nesneleri ortadan kaldırma
Bir çok öğretmenin kullandığı bir tekniktir.
Etkinlik sırasında çocuğun herhangi bir şeyle meşgul olduğunu gören öğretmen çocuğa doğru yürür, çocuğun meşgul olduğu şeyi alır.
Oysa öğretmen etkinliğe başlamadan masalarda bulunan etkinlikle ilgili olmayan nesnelerin kaldırılmasını isteyerek, bu tür nesnelerin
öğrencilerin dikkatini dağıtmasını ve bazı problem davranışların ortaya çıkmasını önleyebilir.
