~~.. ;~~..:~~1:~~ ı~~r~~~t<~~~~ıt:~~~::.~:,~: :/ı ~~~~ ;::.: \~~:~~~;;~I::w~~~~~'fp~::/;\~ ~;: :~~,:WL~~:.;~ı:i~ffi~~~:~:,:~;.

~~ ^.. ; ~~ . .:~~1:~~

ı~~r~~~t<~~~~ıt:~~~::.~:,~:··:/ı~~~~·;::.:·\~~ :~~ ~;;~I::w~~~~~'fp~::/;\~·~;::~~,:WL~~:·.;~ı:i~ffi~~~:~:,:~;.J}~~;i· :~~;:

-_~-;- :~ ~-: ---~-~-~.'-

·.

^~---

..

^{···;-.:~ -.-~--ı}

. .

^{( .}

.

^-

·.·•

··- .

· .

. ı

. . . .

^; , ...

. :. ·'

.

,...,.._,r-r-ı··.~-

Nuri Pere, para koleksiyonu

hakkında izahat veriyor.

· Türkiye~d"e _{- ..} En Zengin

_{' .}

^Par~

· ' Koleksiyonu

_{. .}

- .

Röportaj : Ozaydın Ookur

Fotoğraflar: Tam er Güvenç

M

ADENl paralarm geçirdiği safhalar oldukça ilgi çekicidir. Mal ve hizmet- lerin mübadelesinde tarih boyunca muh- telif vasıtalar kullanılmıştır. İlkel toplum- larda sosyal yapıya ve ·kültüre göre çeşit­

li vasıtalar tedavül ederdi. Sosyal ve eko- nomik farklılaşma dolayısıyle malın mal- la mübadelesi güçlüklere yol açtı~mdan

bu usulün yerine aracılık eden vasıtalar kulla~maya başlandı. Bunlar arasında,

hayvan postlan·, midye ve istiridye ka- buldan, ehlileştirilen hayvanlar, bu~day,

arpa gibi toprak üriinleri sayılabilir. Hat- ta Atina ve Isparta sitelerinde, esirlerin de mübadele vasıtası oldu~ bilinmekte-- dir.

Toplumlarda ticaret ve sanayi geliştik·

çe, mübadele vasıtası olarak kullanılan paranın fonksiyonu daha belirli hale gel-

miştir. Paranın en önemli fonksiyonu, de-

ğerleri ölçmesidir.

De~erli madenierin bulunması ve mal

alış· verişinde vasıta olarak kullanılması

madeni para tarihinde önemli bir merba- ledir. Çeşitli boy ve aWı-lıktaki paralar, paralarm üstündeki yazı ve resimler, top·

lurnun mali ve ekonomik tarafının oldu~

kadar, sosyal yapısının da biier aynası­

dırlar.

Bugün, banknot ve ka~t para rejimle- ri çok yaygın hale gelmiş, bu arada eski madeni paralar tedavülden kalkmış, ta- rihi vesika olarak müzelerde ve özel ko- leksiyonlarda yer alımştır. ·

Yurdumuzda üç büyük para koleksiyo- nu var: Yapı ve Kredi Bankası'nın, Istan- bul Arkeoloji müzelerinin ve Istanbul Darphanesi'nin. Bunlann en zengini Yapı

ve Kredi Bankası'nınki. . Yapı ve Kredi Bankası İdare Meclisi j.iyesi Nuri Pere, yıllardan beri madeni paralar üzerinde çalışıyor. Bıkmak, usan- mak bilmeden inceleyip araştırmış. cıOs­

manlılar'da Madem Paralarıo adlı büyük bir eseri var. Aynı zamanda Türk Numis- matik Derneği'nin kuruculanndan ve der·

nek başkanı.

- Madeni paralar üzerinde uzun çalış­

malannız var~ dedim. Bu konudaki geliş­

meleri anlatır mısınız?

Nuri Pere:

- Eski madeni paralan toplamak ve ko- leksiyonunu yapmak bugün, dünyanın

birçok memleketinde yayılmış güzel ve zevkli bir meraktır, diye anlattı.' Bilhas- sa, Amerika'da ve Avrupa'da, müzeler dı­

şında, hobi olarak ·madeni para ve madal- ya koleksiyonu yapan kimseler çoktur.

Memleketimizde ise madem para koleksi- yonu yapma merakı pek gelişmemiştir.

Yalnız şunu da söyleyeyim: Para kçleksi-

yonculu~ çok zor bir iştir. Sabırla araş- ·

tırmak ist.er. Bizim çok hassas aletleri·

miz vardır. Bunlarla madeni parayı tar- tar ve ölçeriz. İsterseniz çalışmalarımızı bir görün".

NUMİSMATİK DERNEKLERİ

Yapı ve Kredi Bankası'mn umum mü- dürlük binasımn dördüncü katında büyü- cek bir odaya giriyoruz. Etajerlerde sıra sıra kitaplar dizili; bir köşede, adam bo- yunda kocaman bir kasa duruyor. Yeşil

çuha örtülü bir masanın üstünde hassas bir terazi var.

Nuri Pere:

- Bu konüda dünyada geniş neşriyat yapılmaktadır, diyor. Haftalık ve aylık

gazeteler, dergiler yayınlanır. Biz bunlan takip ederiz. Ayrıca ilmi neşrlyatla da ya-

kından ilgilenmek zorundayız. ·

- Bu ilmi' yayınlar hakkında bir, iki söz söylemek mümkün mü?

Nuri Pere, camlı dalapiardan birçok der- gi ve gazete çıkardı.

- Bu dergiler, çeşitli Nümismatik der- neklerinin yayınlandır. Birçok ülkede me- rakla takip edilir. Hem bilgi verirler, bem . de eski paralann alım • satım fiyatıarım

bildirirler. Bilhassa Ameri.ka'4a çok sa-

yıda nümismatik derneği bulunmaktadır.

- Yani filatelist kulüplerinin dergileri gibi yayınlar ...

-Evet hemen hemen öyle. Biz bu der- gilerde yayınlanan alım -satım fiyatlann- dan çok, yeni kazılarda bulunan altın sik- keler, gümüş ve bakıt paralarta ilgileni- riz. Pek çok teşekkül, muhtelif milletierin tarihleri boyunca kullanmış olduklan ma- deni paralan ararlar. Madem paraların

cinslerinin ve özelliklerinin pek çok ve de-

~işik olması, bunlar üzerinde yapılacak çalışmalar için bir ilim kolu meydana çı­

karmıştır. Bu kolda çalışan mütehassısla­

ra nümismat adı verilmektedir.

- Kazılarda bulunan paralar daha çok nerelerde muhafaza edilir?

- Madeni paralar tarihi bir de~er taşı­

dı~ için müzelerde saklanır. Müzelerde ça-

lışan nümismatlar, bu paralan tasnif e- . derler, paralarm künyelerini tutarlar. Yal-

nız dediğim gibi, müzeleıin dışında da birçok demek ve şahıslar, hobi olarak madeni para ve madalya koleksiyonu yap-

maktadırlar. Nümismatik derneklerinin

mütehasıs elemanlan vardır. Bu ele- manlar da dernekleri adına araşbrma ya- parlar. . Dünyaca tamnmış nümismatik demeklerinin ·başında Amerika'da cı The A- merican Numismatic Society» ile İngilte­

re'de cıThe Royal Numismatic Society» yi gösterebiliriz.

Nuri Pere,

altın slkkelerJ gösteriyor.

- Başka ülkelerde de bu çapta büyük

araştırma yapan demekler var mı?

- Gerek Amerika'da gerekse diğer mem-

leke~erde bunlar gibi fakat daha küçük çapta birçok demekler mevcuttur. Bunla- nn bir kısmı ticari teşekküllerdir. Bazı

kolel,csiyoncular için, ellerisde bulunan madeni paraların listelerini ve satış fiyat- l!lnDI ilan ederler. Bu gibi teşekküllerin yayınlan bizim konumuzun dışındadır.

TVRKİYE'DEKİ DURUM

Masanın üzerine serilmiş çeşitli kitap ve _ dergileri gözden geçiriyorum. Hangi devlet hangi ;Zalllanlarda ne biçimde para

kullanmış? Madeni paraların çapları, a-

ğırlıkları, başlıca özellikleri enine, boyu- na yazılmış.

- Şüphesiz ki çok güzel bir merak bu, dedim. Ya, bizim memleketimizde bu a-

landaki çalışmalar? ·

Nuri Pere:

- Memleketimizde madeni para kolek- siyonu yapmak merakı pek gelişmemiş­

tir, dedi. Yayınlarımız da çok mahdut. Biz ilk olarak, 1968 yılında «Türk Nümisma- tik Demem» adı altında bir demek kur·

duk. Mütevazı imkanlar içinde çalışmala­

rup.ıza devam ediyoruz. neride, gerek memleketimizdeki, gerekse dış ülkelerde-

ki meraklıları ve koleksiyoncuları ilgilen- direcek neşriyat yapacağız. Bu yolda iler-

Iemiş hazırlıklarımız var. Böylece Türk

nümismatlarınm bu sahadaki buluş ve

görüşleri her tarafa duyurulacaktır. Bel- ki böylece madeni para koleksiyonu yap- mak merakı yayılacak, memleketimiz za.

manla yeni nümismatlar kazanacaktır.

İLK MADENI PARA

Ne de olsa ister istemez insanın kafa-

sını bir soru çeliyor; ilk madeni para ne zaman ve nerede basılmışt:ır, diye. Sor- dum bunu.

Nuri Pere:

- Bu konuda uzun araştırmalar var, diye anlattı. 1ncelemeler sonucunda ilk madeni paraların Milat'tan önce VII. yüz- yılda basılmış ve kullanılmış olduğu dün- yaca kabul edil~ektedir. O zamandan be- ri insanlar bu kıymetli varlıklarını sak- lamak ve korumak için çareler aramışlar, birçoğu, madeni paralarmı toprağa göm-

müşlerdir. İşte bu sayede, sonradan yapı­

Ian kazılarda çeşitli milletlerin, çeşitli pa-

raları bulunmuştur. Hala da kazılarda.

bulunmaktadır. Ele geçen paraların üze·

rindeki incelemeler sayesinde kullanıl·

dıkları devir etrafında bilgiler kazaml- makta, hükümdarlar tesbit edilmekte, o

milletin özf ve adetlerini gösteren işaret­

Ierin manalan çözülmektedir.

- İlk madeni paranın Milat'tan önce VII. yüzyılda basıld:ı~ söylediniz. Kim- lere aittir acaba?

- Bilinen en eski para LidyaWar'ınd:ır.

Lidyalılar, Anadolu'dıı, Manisa ve havali- sinde yaşamışlardır. Bunlann paralan

e-

lektron denen altın ve gümüşün tab

u

ola- rak kanşımı bir madenden yapılmıştır.

ALT.IN SİKKELER

Çeşitli madenierden kesilmiş paralar

vard:ır. Altın sikkeler ise ayn bir yer tu- tar. Altın madeninin çok değerli olması, altın sikkelere tedavül vasıtası olma fonk- siyonunun da ötesinde bir kıyınet kazan-

dırmıştır. Ekonom.ik konjonktürün kesldn grafikler çizdiği dönemlerde, altın sikke- nin maden değeri, paranın üzerinde yazı­

lı değerini aşınca, altın sikke tedavülden çekilir, şahıslarm elinde toplanır. ·

· - Gelelim altın si.kkelere, dedim. tık altın sikkeden bahseder misiniz? · - İlk altın sikkeyi Lidya Kralı Krezus

bastırmıştır. Yalnız bu para, saf altından kesilmişti.

- Ya, bizde ilk altın si.kkeyi kim kes- tirdi?

NuriPereve

İbrahim Tözün, hassas aletle bir

altın sikkeyl

tartıyorlar.

- Osmanlı devletinde ilk altın sikke Fa- tih Sultan Mehmed zamanında basılmış-

tır. .

- Madeni paralaiın nerede kesilip kul- lanıld:ı~ da önemlidir, değil mi?· . ·

__:Bakın şu duriımu da ifaae edeyim·. Çok kıymetli birer tarihl vesi.ka olan ma- den paralar üZerinde çalıŞanlar için en mühim hususlardan biri, 'bulunan 'paranın

· nerede, ldmin devrinde, ne zamanlar· kul-

lanıld:ı~ hususlannın doğru olarak a~aşı­

labilmesidir. Bir de şu var: Bazen para-

nın bulunduğU mıntıka, muhakkak para- larm basıld:ı~ yer d~ğildir. Para, çeşitli

sebeplerle yer değiştirebilmekte ve basıl­

d:ığı yerden pek · uzak ülkelerde bile ele geçmektedir.

ÇEŞİTLİ DARPHANELER

Birden içimde bir merak uyand:ı. Aca- ba Osmanlı devletinde nerelerde darpha- neler vard:ı? Tam bu soruyu sormaya ha-

zırlanıyordum ki, Nuri Pere, ne· düşündü-

ğümü anlamış olacak: ·

-Bilir misiniz, diye .gül\4nsedi. 6-7 asır

süren OsmanWar devrinde, 96 yerde ma- deni para basılmış tır. Ta bil bu darp yerle- rinin başmda Istanbul gelir. Yapı ve Kre- di Bankası'nın koleksiyonunda mevcut pa-

--

1 - III. Ahmed devrine ait Osmanlı altını. Adı: tarihi:

(Hicri), ağırlığı: 17,40 gr.; 2 - Kanuni Süleyman devrine ait Osmanlı altını. Tarihi:

926 (Hicri), ağırlığı: 4,40 gr.; 3 - El · Müstansır Bllllilı devrine ait Fatuni altını. Ta·

rihi: 443 (Hicri), ağırlığı: 4,10 gr.; 4 - İlhanlı Devleti'ne ait gümüş para (beş dir·

hem). Tarihi: 719 (Hicri), ağırlığı: 10,70 gr.

Osmanlı nişam,

II. Abdülhamid devrine ait

Şefkat Nlşam

I. rütbe, tarihi 1295 (Hicri)

El· Gazi tuğralı, pırlantalı,

mine U,

beş köşeli yıldızlı,

defne dalı

üzerinde

![i

~ ı

!l :ı

ı'

l i.

^,,

i'

:,

r 1

. i ı

~0:p~?~s-~ ~~~-?~,~ ~~ttt~i~

.

··?~~~~:-~.:

Kınm . Hanianna alt gümüş para.

Şahin Glray devrinde basılmışbr.

ralardan Osmanlı lmparatorlu~'nun 96

şehrinde para basıldı~ tesbit etmiş bu- lunuyoruz.

- Osmanlı devletinde ilk parayı kim

bastı.rmıştır?

Nuri Pere, kocaman kasada sıkı sıkıya

muhafaza edilen bir zarf çıkardı. Zarfın · içinde yirmi beş kuruş irili~de madeni bir piira vardı. Kenarları iyice yıprannuş­

tı, üzerindeki yazılar da pek belli olmu·

yordu.

- Bu, Sultan Orhan'ın bastırdı#! para-

dır, dedi. En eski ve ilk Osmanlı parası

da budur zaten. Ha bakın bir şey daha söyliyeyiın; bu madeni para dünyada tek- tir, bir eşi daha yoktur. Hatta birçok nü- mismatik yayınlarında böyle bir paranın varlı#ından şöz edilmiş, fakat şimdiye ka- dar bulunamamıştır, diye kayıt da düşü-

rülmüş~. .

- Peki ya bu? Diye hayretle ınırıldan­

ınışun.

Nuri Pere, 'memnun memnun güldü.

- Evet biz bunu bulduk işte, dedi. «Os-

manlılar'da Madeni· Paralan adlı kitabım­

. da bahsettim, ön ve arka yüzünün birer

· de resmini koydum. Sultan Osman zama-

nında basılmış bir madeni para da vardır

ama

bu paranın Sultan Osman zamanm- da basıldığı iddia edilmektedir, ancak kat'i olarak tesbit edilememiştir. Para, İz·

Dik'te bulunmuştur.

- Madeni paralann hangi hükümdar zamanmda kestirildi~ nasıl anlaşılıyor?

- Paranın üstündeki ibareden, yazı tar-

zından ne zaman bastırıldı~ anlarız.

Madeni paraların üzerinde I. SQ.Itan Mu- rad'dan itibaren tarili bulunmaktadır. Sul- tan Orhan'dan itibaren de hükümdarıo a-

dı yazılmıştır. Ancak, bilhassa ilk devir- Iere ait paraları okumak güç~. Çok dik- kat ister. ·

Sonra Nuri Pere, kasadan büyük dik- dörtgen tepsilere yerleştirilmiş altın pa- ralan çıkardı. Tahta tepsiler özel olarak

yapılmış, üzerinde irili ufaklı gözler var;

her gözde bir altın sikke duruyor.

- Çok hassas terazilerle madeni .para-

ların ağırlıklanm ölçeriz, künyelerini tes- bit ederiz. Bu, sabır isteyen bir iştir.

- Biraz da dünya ve yurdumuzdaki ma- deni para koleksiyonundan bahseder mi·

siniz? .·

- İslam - Türk ve bilhassa Osmanlılar-'a

ait madeni para koleksiyonu olarak, ön- ce Istanbul Arkeoloji Müzesi'nden bah- setmek yerinde olur. Bu müzede, titizlikle

çalışılmaktadır. Istanbul Darphanesi'nde de Osmanlı madeni paralarının kıymetli bir koleksiyonu var. Yapı ve Kredi Bankası'n­

da ise, İslam, Türk ve Osmanlı madeni paralan ve madalyalan koleksiyonu bu- lunmaktadır. ·Biz bunları ¹ uzun yıllardan beri toplamaktayız. Titiz çalışmalar so- nunda paraların cinsleri tasnif olunmuş,

özellikleri tesbit edilmiş ve kayıtları tutulmuştur. Bu Çilçüde bir koleksiyo- nun eşine başka bir yerde rastlamak mümkün değildir. Bakın, bir fikir ver- mek için söylüyorum; dünyanın en bü- yük ve zengin müzelerinden biri olan Lon·, dra'daki British Museum'da halen Osman-

lı paralan olarak iki bin civarında parça

vardır. Yapı ve Kredi Bankası'nda ise yalmz Osmanlılar-'a ait güriıüş, bakır ve

altın olarak 7.500'den fazla ve birbirinden

farklı para bulunmakt~dır. Banka .tarafın­

dan böyle bir koleksiyonun yapılması bü- yük tarihi kıymetlerin da#ıJıp kaybolma-

sım önlemekte ve bu yoldan da milli bir vazife görülmektedir. Yapı ve Kredi Ban-

kası İdare Meclisi Reisi Kazım Taşkent,

milli servet ve kıymetlerin kaybolmama-

sı için büyük titizlik göstermektedir. Ya-

pı ve Kredi Bankası bu vadideki hizmet- leri arasınd~ 1967 ve 1968·yıllarında birer sergi açmİş, çeşitli madeni paralaı1. me·

raklıların istifadesine sunmuştur.

i ·

Nuri Pere'ye teşekkür edip aynldııiı.

tn-

san gerçekten milli .değerlerin sıkı '.sıkı­

ya korunduğunu gördUkçe ne kadar $em·

nun oluyor.