International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/14 Summer 2016, p. 935-950
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9988 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Article Info/Makale Bilgisi
Received/Geliş: 29.09.2016 Accepted/Kabul: 18.10.2016
Referees/Hakemler: Doç. Dr. Muhammet KOÇAK – Yrd. Doç. Dr.
Sibel ÜST
This article was checked by iThenticate.
19. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ÇEVİRİ BİLİMİ KONUSUNDAKİ ARAŞTIRMALARA KISA BİR BAKIŞ
Lokman TANRIKULU*
ÖZET
Çeviri işlemi günümüzde toplumları ve bireyleri birbirine yaklaştıran ve onlar arasında her türlü diyalogun ya da iletişimin kurulmasını sağlayan vazgeçilmez bir etkinliktir. Tarih geçmişi insanoğlunun var oluşuna kadar uzanan etkinlik vasıtasıyla dünyadaki olup bitenleri, bilim, teknik, teknolojik ve diğer alanlardaki gelişmeleri yakından izleme, yabancı kültür ürünlerini tanıma, kendi kültürümüzü kendi dilimizde yazılmış eserleri, dünyaya tanıtma ve onların istifadesine sunma fırsatı elde ediyoruz. Hangi dilde yazılmış olursa olsun, insanoğlunun derin bilgi ve becerisinin, üstün zekâsının bir ürünü olan roman, öykü, şiir, masal ve tiyatro eserleri çeviri işlemi sayesinde insanlığın ortak mirası olabiliyor. Eğitimimizin, kültürümüzün, bilgi ve becerilerimizin gelişmesi çağın düşüncesini yakalamamız ve ona ayak uydurmamız yahut onun gelişmesine katkıda bulunmamız gibi etkenler hep çeviri işleminin yapılmasını zorunlu hale getirmektedir.
Çeviri tarihi, insanoğlunun varlığıyla birlikte anılmaktadır. İnsanın, kendisi için yabancı olan dünyada, içinde yaşadığı toplumun dilini öğrenip varlığını sürdürebilme ve birlikte yaşadığı insanlarla iletişim kurma zorunluluğu, toplumlar arası düzeyde de zorunlu hale gelmiştir.
Zira küreselleşme sürecinde sınırların kalkmasıyla birlikte toplumsal iletişim doğal olarak gerçekleşmektedir; önemli olan söz konusu iletişimin sağlıklı ve yeterli düzeyde gerçekleşmesidir.
İnsanlığın ve zamanla oluşan insan topluluklarının varlığından bu yana yaşamın vazgeçilmez bir parçası olan çeviri etkinliği, 20. yüzyılda dünya düzeninin savaşlar sonucunda değişmesi ve iletişimin ülkeler ve kültürlerarası alanda zorunlu hale gelmesiyle birlikte farklı bir boyut kazanıp bilim dalı haline gelmiştir.
Bu çalışmada günümüzde toplumları ve bireyleri birbirine yaklaştıran ve onlar arasında her türlü diyalogun ya da iletişimin
20. yüzyılın başların kadar çeviri bilimi konusunda önemli bulunan yerli ve yabancı birçok bilim insanının yapmış oldukları araştırmalar, ortaya koydukları kuramlar ve daha iyi bir çevirinin nasıl yapılabileceği konusundaki savlar aktarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Çeviri Bilim, Çeviri İşlemi, Çeviri Tarihi, Çeviri Kuramları
A BRIEF OVERVIEW OF THE RESEARCH IN THE SCIENCE OF TRANSLATION FROM 19TH CENTURY TO PRESENT
ABSTRACT
Translation process is an inevitable activity, which brings societies and individuals together in our day and which helps to start all kinds of dialogues or communication among them. Through this activity that dates far back to the existence of the mankind we enjoy the opportunity to follow what is happening all over the world, scientific, technological and other developments closely, to get to know cultural products and we have the chance to introduce our culture, the works of art written in our own language and bring them into their use, as well.
The history of translation has been known since the existence of the mankind. For an individual, in a foreign world, the obligation to learn his own language to survive and to communicate with others in his society has also become valid at intercommunal level.
Translation activity that has been an inevitable part of life of the mankind and communities throughout history, has gained a new dimension and become a science upon the change of the world order in the 20th century due to the wars and because transnational and intercultural communication has become an obligatory.
In this study, the act of translation, an essential activity which closes the communities and the individuals and enables to establish all kinds of dialogues or communications between them today and the research carried out in the field of translation science have been dealt with. The study conveys all the research conducted by many local and foreign scientists who are regarded significant in the field of translation science from the 19th century to the beginning of the 20th century, the theories presented by them and their propositions related to how a better translation can be achieved.
STRUCTURED ABSTRACT
Translation, an important discipline of our day, being a multidimensional activity, is defined in various ways by scientists as is seen. This shows that the term of translation is comprehensive in terms of content and that it may not be explained with one single definition.
When the definitions related to the term of translation are examined, it is seen that translation is defined in different ways with different point of views by even the same scientists. Namely, while Vardar defines
translation as a transfer among the languages and cultures through communication, an activity we face with at all times, an inter-cultural communication tool which builds a bridge among various civilizations, approximates individuals from different societies, takes all sorts of cultural values to the outside world from the historical and social environment in which it exists, presents these values to the use of others from a foreign world” (Vardar, 1981:172-173, he considers with an action oriented/process point of view that “it is a product generated by transferring assertions in a certain language to another language by maintaining a semantic and stylistic equivalence (Vardar, 1978:63).
The science of translation, becoming an independent discipline recently, in its most general terms is the name of a scientific activity which studies the translation process in all aspects and the text produced at the end of this process. Furthermore, science of translation tries to aid to transform this activity to an act in the light of its relations with other domains and different views of those disciplines interested in languages.
The subject of science of translation according to Wills (1981:1-2):
1) Source Language Analysis
2) Inter-linguistic Translation Transfer
3) Result of translation in the target language
Koller (1992:123) studies the theories of science of translation under the following headings:
1) Translation Theory: undertakes the task of defining the translation process, conditions and the factors affecting this process.
2) Linguistic (based on language pair) Translation Theory:
According to this theory translation is a linguistic process where the expressions in the source language and target language exchange their places. Linguistic translation science is interested in potential editing changes and focused more on “equivalence”.
3) Translation Science depending on text
4) Translation Science aimed at mental process during translation:
studies mental processes during translation. The strategies used by the translator and the stages of comprehension, analysis, transfer and reconstruction are studied.
5) Scientific Translation Critics: is interested in the evaluation of the translated text in the target language in respect to the context of equivalence. What matters is objectivity of evaluation criteria.
6) Applied Translation Science: Explains the materials (dictionary, etc.) used by translator during translation.
7) Historical Components of Translation Science: explains the historical development of translation and the effects and achievements of individuals in the field.
8) Translation Science Didactic: covers the educational part of translation activity and its discipline.
The subject matter of translation science is composed of two stages according to Reiss:
1. Comprehension stage where the text is discussed in utter detail, 2. Following comprehension stage reproduction of the text in the target language (reverbalization)
These two stages are defined as “translation process”. With regard to the definitions of translation, an equivalent text in the target language is aimed at the end of this process.
The basic material of translation activity is the text itself as is evident from previously mentioned definitions. The primary objective of translation is to transfer a text from source language into target language.
A lot of research has been made about translation and translation science, which are defined above, within the historical process. One of the reasons is, as Aktaş and Koçak (2012:17-18) indicates, there has been growing number of translations of literary texts as well as many ineffective translations. As a consequence, the importance of translation process has been put forward and it has led to these studies on how to act in this process. This study will examine the prominent research on translation science in our recent history (20th century and the beginning of 21st century)
During the 20th century, one of the first studies in line with the principles foreseen by modern linguistics as well is “The Art of Translation” (1968) by Theodore Savory. Savory, in this study specifies the principles of translation activity and points out that it is impossible to develop a translation theory acceptable by everyone and able to cover all aspects of translation activity. According to him, translation can be made by staying with the script or sometimes free from the text. The former is a type that reflects the form, style, meaning of the text in the source language and that tries to create an equivalent effect given by the text.
Another study on translation theories in this period is the
“Principles of Translation” (1959) by Eugene Nida. According to Nida, while translating a text, one should produce as much equivalent text as possible in the target language and this equivalence should observe not only form but also style and meaning. Equivalence in two languages in terms of meaning and form is impossible according to him. He attributes his view to the fact that different languages have different meaning- symbol relations and systems. According to him the relation between the symbols and the objects they refer to is enjoyable and one language may not have the same semantic and symbolic relation.
Köksal (1995:34) in his study, where he comments on his views, infers that it is a basic principle of translation to establish equivalence between the languages. This principle sometimes works faithfully but it can be mentioned for the languages which resemble one another morphologically. It will not always be possible to establish equivalence
between the languages which take place in different typologies etymologically or morphologically.
“Translation in Our Modern World” by Edmond Cary (1956:150) from France, emphasizes that translation is an independent science which has relations with other disciplines and which benefits from other academic disciplines. Cary also indicates that translator should transfer the source text with its culture, the style of the author, the meaning of the text, its form and linguistic features. This could be achieved with only a good command of the target language.
During the period when these theories are examined from various aspects, Koller in his “Grundprobleme der Übersetzungstheorie” (1970) approaches translation activity as a kind of interpretation art (Hermeneutic). According to Koller (1992:47), phonological, morphological and semantical units in the source language should be transferred to the target language through a linguistic interpretation. In other words, translator is expected to examine the source text in view of linguistics, construct the meaning and then interpret the equivalent structures which are capable of conveying the meaning.
Kloepfer (1967:15), who adopts Koller’s view, stresses that the types of texts as well as the linguistic interpretation should be taken into consideration during translation. Kloepfer points out that each type of text has its own features and customs and these should be preserved while translating a text and the effect given by the source text to its own audience should be created for the target language audience as well.
Another researcher on this topic is Wolfram Wills, who provides important information for translators in his book “Kognition und Übersetzung” (1988). Wills says that translator should adopt a communication centred translation (1988:5). Accordingly, he states that the translator should choose a text considering primarily the interests and needs of the reader and should translate considering the equivalence of the text in the target language. To achieve this, he emphasizes that translator should have the knowledge of translation theories.
From the second half of the 20th century, some modern approaches in translation appear and in comparison with previous periods some different views are put forward. One of these approaches is Gideon Toury’s translation theory. Toury in his “In Search of a Theory of Translation” (1980:3-5), says that translation products are of priority and underlines that translation should be made for the target culture.
According to him, target culture prompts the decision to start translation activity and translation process. In this context, the translation phenomenon is an activity that has an aim and the facts related to this aim are only realized in the target system.
According to this new approach, translation is not a projection of a text in the target system produced by author with his own source language data. Translation naturally originates from the source and it does not address to the source system but to the target system. In other words, translation, by its very nature, is target system intended. In the circumstances, translation is not an activity of secondary importance anymore. Just like the source text is of primary importance in the source
system, translated text is also of primary importance in the target system.
The definition of translation is not established by the conditions of the source system but the target system itself.
In these premises, the notion of translation equivalency is dealt with as a concept which is determined by norms, limitations and as a historical and relational term within constant change. According to Tory again, the factor determines the equivalency relation between the target and source texts is translation norms. The theoretician studies translation norms primarily under two major topics. The first covers the decisions like which language will be used for translation, which author’s, which text will be translated. The second grounds on the whole decisions made during translation process. In addition to this, Toury also mentions a priori norm that is the decision of the translator on whether the translation will be made in accordance with the source system or target system (Toury, 1980:11).
The aim of translation, according to “Polysystem Theory” by Even Zohar, which forms a base for Toury’s theory, is to emphasize the role of literature and show its function within a social system. Culture is viewed as a system of systems formed by various subsystems and translation literature is within the literature system. Considering the radial relation, it is searched that under what conditions translation literature is in the centre or in the periphery. Zohar (1997:59-60), touches upon the important function of translation in forming national cultures and advocates that translation literature must be studied as a literary system.
According to polysystem theory, translation of literary works is dealt with as a different system in terms of its structure and function. Shortly, Polysystem Theory with the qualities it presents has been a place of articulation for polysystematic, target-oriented, functional and descriptive theories.
Another theory was introduced by the study of Hans J. Vermeer and Katherian Reiss during the second half of 20th century in
“Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie” in 1984. Later on Vermeer’s theory has also been named as “skopos” theory. According to this theory, the success of translation depends on a clearly defined aim.
The theory points out that source texts are produced within the source culture and for the source culture whereas translation is produced for the target culture. According to his theory translation is a communicative activity and the factor determining the translation process is the aim of translation.
Therefore, during this process some factors such as the aim of translation, the person who defines the aim, the translator who translates in line with the determined aim and the properties of that culture come into prominence. In short, this theory is more focused on the translation process. The factor determining the process is the aim of translation.
Translator has been granted a special position by this theory. In other words, functionality remains in the forefront here. The idea underlying the term of “skopos” used by him is that the aim of translation may not be deducted from the source text because the aim is based on the expectations and needs of the readers of the target audience. In this case
translator must have knowledge about the special cases of target language readers if he wants to produce a successful translation.
Today translation process is an inevitable activity, which brings individuals and societies together and helps them start all sorts of dialogues or communication. It is an indisputable fact that translation criticism is of high importance in translation science with regard to improving the quality of translation. About translation process, more precisely, about a proper translation process several theories and different points of view have been put forward within the historical process. Beside the ones we included in our study, it is known that there are a great number of researches at domestic and foreign level.
Studies on translation have accelerated especially after 1960s. The researches up to now have studied several aspects of translation process.
Highly esteemed translation scientists mention that translation is a complicated process and it has pragmatic and communicative dimensions.
Notions of equivalency, acceptability, appropriateness in translation and the role of translator appear to be the main topics of the academic studies upon the examination of above mentioned works. As a result of the studies mentioned above, it is also apparent that in order to achieve an ideal translation such debates and predictions will continue.
Keywords: Science of translation, act of translation, history of translation, the theories of translation
Giriş
İçerisinde bulunduğumuz çağda, iletişim alanında kaydedilen sürekli ve köklü değişimler ve ilerlemeler, bilim insanlarını iletişimin en temel aracı olan dile yöneltmektedir. 20. yüzyıldan itibaren çeviri; bilginin aktarılmasında, dolayısıyla iletişimin sağlanmasında oldukça önem arz eden bir konum edinmiştir. Çeviri etkinliği, kültürleri birbirine yaklaştıran, tanıtan, iletişimi sağlayan, bilimi, tekniği, sanatı evrenselleştiren bir olgudur. Çağa ayak uydurmak, dünyada olup bitenlerden haberdar olmak, çeviri işleminin yapılmasını zorunlu hale getirmektedir. Birçok aşamadan geçen, tarihin her aşamasında var olan çeviri kavramı, tanım olarak da farklı şekillerde ifade edilmiş, zamanla gelişerek bir bilim haline gelmiştir.
Çeviri kavramının sözlük tanımlarına bakıldığında Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde en genel anlamıyla “dilden dile aktarma” olarak geçtiği görülmektedir (1988:125).
Redergundis Stolze, “Übersetzungstheorien” adlı eserinde çeviri kavramının ortaya çıkışıyla beraber savunulan görüş ve kavramların gelişmesiyle çeviri kavramının tanımının da değiştiğini
“Brockhaus” adlı sözlüğün farklı yıllardaki basımlarından örnekler vererek açıklamaktadır. Stolze, Brockhaus sözlüğünün 1957 yılındaki 16. baskısında çeviri kavramının “yazılı ve sözlü olanın bir başka dile aktarımı“ (1957) şeklinde tanımlandığını, aynı sözlüğün 1974 yılındaki baskısında ise
“sözlü ve yazılı olanı bir çevirmen ve mütercim vasıtasıyla bir başka dile aktarım” (1974:1874) şeklinde ifade edildiğine dikkat çekmektedir. Zamanın değişmesiyle birlikte farklı görüşler ortaya çıkmış, buna bağlı olarak da çeviri kavramının tanımı, anlamı ve kapsamı değişmiştir.
Çevirinin bir bilim dalı olması gerektiği görüşünü ortaya atan Alman bilim adamı Schleiermacher ise (1973:12) çeviriyi, okuru yazara götürmek ya da yazarı okura götürmek olarak değerlendirir.
Günümüzün önemli bir bilim dalı olan çeviri, çok boyutlu bir etkinlik olması bakımından görüldüğü üzere bilim insanları tarafından değişik biçimlerde tanımlanmaktadır. Bu durum çeviri kavramının içerik bakımından kapsamlı olduğunu ve tek bir tanımla ifade edilemeyeceğini göstermektedir. Çeviri kavramının açıklanması ile ilgili tanımlara bakıldığında kavramın, aynı bilim insanları tarafından dahi farklı bakış açıları ile değişik biçimlerde tanımlandığı görülmektedir. Şöyle ki Vardar, çeviriyi iletişim yönüyle “diller ve kültürlerarası bir aktarım, bütün çağlarda karşımıza çıkan bir etkinlik, çeşitli uygarlıklar arasında köprü kuran, değişik toplumlardan insanları birbirine yaklaştıran, her türlü kültürel değeri içinde oluşturduğu tarihsel ve toplumsal çevrenin dışına taşıyan, o çevreden olmayan kişilerin yaralanması için sunan, uygarlıklar arası bir iletişim aracı “ (Vardar, 1981:172-173) olarak tanımlarken, eylem odaklı/süreç bakış açısıyla da “Bir dilde düzenlenmiş bildirileri anlam ve biçim bakımından eşdeğerlik sağlayarak bir başka dile aktarma ve işlemin gerçekleşmesiyle ortaya çıkan ürün” olarak değerlendirmektedir (Vardar, 1978:63).
Son yıllarda bağımsız bir disiplin haline gelen Çeviribilim, en genel tanımıyla bir metni kaynak dilden hedef dile aktarma eylemini, bu eylemin gerçekleştiği çeviri sürecini ve bunun sonucunda oluşan metni her yönüyle inceleyen bilimsel etkinliğe verilen addır. Ayrıca çeviribilim bu etkinliğin, dille ilgili başka bilim alanlarıyla ilişkisini ve bu bilim dallarının farklı görüşleri ışığında eyleme dönüştürülmesine yardımcı olmaya çalışır.
Wills’e (1981:1-2) göre çeviribilimin konusunu:
1) Kaynak Dil Analizi
2) Diller Arası Çeviri Transferi 3) Erek Dilde Çeviri Sonucu
Koller (1992:123), çeviribilim teorilerini şu başlıklar altında inceler:
1) Çeviri Teorisi: Çeviri sürecini, şartlarını ve bu süreci etkileyen faktörleri anlaşılır kılma görevini üstlenir.
2) Dilbilimsel (Dil çiftine bağlı) Çeviri Teorisi: Bu teoriye göre çeviri, kaynak dil ifadelerinin hedef dil ifadeleriyle yer değiştirdiği dilsel bir süreçtir. Dilbilimsel çeviribilim, potansiyel düzenleme değişmeleriyle ilgilenir ve daha çok ve ‘equivalence’ üzerinde yoğunlaşır.
3) Metne Dayalı Çeviribilim
4) Çevirinin Mental Sürecine Yönelik Çeviribilim: Çeviri etkinliği esnasındaki zihinsel süreçleri inceler. Çevirmenin kullandığı stratejiler ve anlama, analiz, transfer, yeniden oluşturma aşamaları araştırılır.
5) Bilimsel Çeviri Kritiği: Sonuçta ortaya çıkan hedef dil metninin eşdeğerlik bağlamından faydalanılarak değerlendirilmesini konu alır. Önemli olan değerlendirme kriterlerinin objektifleştirilmesidir.
6) Uygulamalı Çeviribilim: Çeviri sürecinde çevirmenin kullandığı malzemeleri (Sözlükler vs.)
7) Çeviribilimin Tarihsel Bileşimleri: Çevirinin tarihsel gelişimini ve bu alandaki kişilerin bireysel etki ve başarılarını anlatır.
8) Çeviri Didaktiği: Çeviri etkinliğinin eğitsel bölümünü ve öğretisini kapsar.
Çeviribilimin konusu Reiss’a göre iki ana safhadan oluşur:
1) Metnin bütün boyutlarıyla ele alındığı anlama safhası,
2) Anlama safhasından sonra kaynak dil metninin erek dilde yeniden oluşturulma safhası (Reverbalizasyon)
Bu iki safha ise “çeviri süreci” olarak tanımlanır. Çeviri tanımlarından hareketle bu sürecin sonunda da eşdeğer bir erek dil metni hedeflenir.
Çeviri etkinliğin temel malzemesi daha önce bahsedilen tanımlardan da çıkarılabileceği gibi metindir. Çeviride asıl amaç, kaynak dildeki metnin hedef dile aktarımıdır.
Yukarıda tanımlarına yer verilen çeviri ve çeviribilim ile ilgili tarihsel süreç içerisinde çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bunun nedenlerinden birisi de Aktaş ve Koçak'ın belirttiği gibi (2012:17-18), edebiyat alanındaki metin çevirilerindeki sürekli artması ve bu artışla birlikte çok da başarılı olmayan çevirilerin ortaya çıkmasıdır. Bu durum çeviri sürecinin önemini ortaya koymuş ve bu süreçte nasıl hareket edilmesi konusundaki çalışmaların yapılmasına neden olmuştur. Bu çalışmada ise çeviribilim konusunda yakın tarihimizde (20. yüzyıl ve 21. yüzyılın başları) öne çıkan araştırmalar irdelenecektir.
20. yüzyılda modern dilbilimin de öngördüğü ilkeler doğrultusunda kuramlarla ilgili ilk araştırmalarından birisi Theodore Savory’nin “Tercüme Sanatı” (1968) adlı eseridir. Savory bu araştırmasında çeviri etkinliğinin ilkelerini belirtmiş ve herkes tarafından kabul edilebilecek ve çeviri etkinliğinin tüm yönlerini kapsayacak bir çeviri kuramının geliştirilemeyeceğine işaret etmiştir. Ona göre çeviri, kaynak metne sadık kalmaya çalışırken, kimi zaman da serbest olarak yapılabilmektedir. Kaynak metne sadık çeviri, kaynak metnin biçimini, anlamını, üslubunu yansıtan ve onun sebep olduğu etkinin eşdeğerini oluşturmaya çalışan bir çeviri türüdür.
Bu dönemde çeviri kuramlarına ilişkin başka bir araştırma da Eugene Nida’nın “Principles of Translation” (1959) adlı çalışmasıdır. Nida’ya göre çeviride amacın kaynak dildeki metin, mümkün olduğu kadar eşdeğer bir erek dil metni olarak üretilmeye çalışılmalıdır ve bunu yaparken söz konusu eşdeğerlik sadece biçim yönünden değil, aynı zamanda üslup ve anlam yönünden de gözetilmelidir. İki farklı dilde anlam ve biçim yönünden eşdeğerlik, ona göre imkânsızdır. Bu görüşünü de farklı dillerin farklı anlam-sembol ilişkisi ve sistemleri olmasına dayandırmaktadır.
Ona göre semboller ve onların gönderimde bulunduğu nesneler arasındaki ilişki keyfidir ve bir dil, diğer dillerle aynı anlam ve sembol ilişkisine sahip olmayabilir.
Köksal (1995:34), onun görüşlerini yorumladığı çalışmasında, çeviride diller arasında eşdeğerlik kurmanın temel bir ilke olduğu sonucunu çıkarmıştır. Bu ilke kimi zaman birebir sağlanabilmektedir ancak bu durum morfolojik yönden birbirine benzeyen diller için söz konusudur.
Birbirinden etimolojik veya morfolojik olarak farklı tipolojilerde yer alan diller arasında ise birebir eşdeğerlik kurmak, kimi zaman mümkün olmayacaktır.
Fransa’da Edmond Cary tarafından yapılan “Modern Dünyamızda Çeviri” (1956:150) adlı çalışmada, çevirinin diğer bilimlerle ilişkisi olan ve onlardan yararlanan bağımsız bir bilim olduğunu vurgulamıştır. Cary, bunun yanı sıra çevrilecek metnin ait olduğu dilin kültürünü yansıttığı savından hareket ederek, çevirmenin kaynak metni, hem söz konusu kültürü hem de bu kültürü aktaran yazarın üslubunu, eserin anlam, biçim ve dilbilgisine ilişkin özellikleriyle birlikte aktarılması gerektiğini belirtmiştir. Bunu da ancak erek dilin kültürüne hakim olarak başaracaktır.
Daha sonra bu görüşlerden yola çıkarak kuramların değişik açılardan incelendiği dönemde Koller, “Grundprobleme der Übersetzungstheorie” (1970) adlı çalışmasıyla çeviri etkinliğini bir tür yorumlama sanatı (Hermeneutik) biçiminde ele almıştır. Koller’e (1992:47) göre çeviri eyleminde kaynak dilin fonolojik, morfolojik ve sözdizimsel birimlerinin, erek dile dilbilimsel bir yorumlamayla aktarılması gerekir. Başka bir deyişle çevirmen, kaynak metnin dilini önce dilbilimsel yönden inceleyerek anlamı belirleyecek, sonra erek dilde bu anlamı aktarabilecek eşdeğer yapıları yorumlayarak tespit edecektir.
Koller’in bu görüşünü benimseyen Kloepfer (1967:15), çeviride dilbilimsel yorumlamanın yanı sıra metin türlerinin de dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Kloepfer, her metin türünün kendine özgü niteliklerinin ve geleneklerinin olduğu ve bunların erek dilde korunarak verilmesi ve kaynak dil metninin kendi okuyucu kitlesi üzerinde oluşturduğu etkiyi erek dil okuyucusu üzerinde de oluşturulması gerekliğini belirtmiştir.
Bu konudaki başka bir araştırmacı da “Kognition und Übersetzung” (1988) adlı kitabıyla çevirmenler için önemli bilgiler veren Wolfram Wills’dir. Wills, çevirmenin benimsemesi gereken çeviri anlayışının merkezinde iletişim olduğunu söylemektedir (1988:5). Buna göre çevirmenin öncelikle okuyucunun ilgi ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak metin seçmesini, çeviri etkinliğini metin türünün erek dildeki karşılığını dikkate alarak gerçekleştirmesi gerektiğini belirtmektedir. Bunun için ise çeviri kuramları konusunda bilgi sahibi olması gerektiğini vurgulamaktadır..
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, çeviri alanında çağdaş yaklaşımların olduğu ve önceki dönemlerle kıyaslandığında farklı bir takım görüşlerin ileri sürüldüğü görülmektedir. Bu yaklaşımlardan birisi Gideon Toury’un çeviri kuramıdır. Toury, “In Search of a Theory of Translation” (1980:3-5) adlı kitabında önceliğin çeviri ürünlerine ait olduğunu belirterek, çevirinin erek kültür için yapılması gerektiğini vurgulamıştır. Ona göre erek kültür, çeviri etkinliğine başlama kararını ve çeviri sürecini başlatmaktadır. Bu bağlamda çeviri olgusu, amaca yönelik bir etkinlik olup onunla ilgili olgular sadece erek dizgede gerçeklik kazanmaktadır.
Bu yeni yaklaşıma göre çeviri, kaynak dizgedeki bir yazarın kaynak dil verileriyle oluşturduğu bir metnin erek dizgedeki izdüşümü değildir. Çeviri, doğal olarak kaynak çıkışlıdır ve kaynak dizgeye değil erek dizgeye hitap etmektedir. Başka bir deyişle, çeviri doğası gereği erek dizgeye yöneliktir. Durum böyle olduğunda çeviri kaynak metne göre ikinci derecede önemli olan bir etkinlik olmaktan çıkar. Nasıl kaynak metin kaynak dizgede birinci derecede önem taşıyorsa, çeviri metin de erek dizgede birinci derecede önem taşır. Çeviri tanımını, kaynak dizgenin belirlediği koşullar değil, erek dizgenin kendisi belirler.
Bu duruma göre çeviri eşdeğerliği kavramı, normların, kısıtlamaların belirlediği, sürekli değişme halinde tarihsel ve ilişkisel bir kavram olarak ele alınır. Yine Toury’e göre, erek metin ve kaynak metin arasında eşdeğerlik ilişkisini belirleyen etmen çeviri normlarıdır. Kuramcı çeviri normlarını, öncelikle iki ana başlık altında inceler. Birincisi, çevirinin hangi dilden yapılacağı, hangi yazarın, hangi metnin çeviri için seçileceği gibi konularda alınan kararları kapsar. İkincisi ise, çeviri süreci sırasında alınan kararların tamamını esas almaktadır. Buna ilave olarak, Toury ayrıca öncül normdan söz etmektedir ki, bu norm, çevirmenin çeviriyi kaynak dizgeye mi, yoksa erek dizgeye göre mi yapacağı konusunda alınan karardır (Toury, 1980:11).
Toury’nin kuramına temel oluşturan Even Zohar’ın “Çoğuldizge Kuramı”nda çevirinin amacı, toplumsal düzenin içinde edebiyatın rolünü vurgulamak ve edebiyatın işlevini göstermektir.
Kültür, farklı altdizgelerden oluşan bir dizgeler dizgesi olarak görülür. Edebiyat da bu dizgeleri dizgesinin bir altdizgesidir ve çeviri yazını ise edebiyat dizgesinin içinde bulunur. Merkez-çevre ilişkisi düşünülerek çeviri yazının hangi durumlarda merkezde veya çevrede olduğu araştırılır. Zohar
(1997:59-60), çevirinin ulusal kültürlerin biçimlenmesindeki önemli işlevine değinerek çeviri edebiyatın ayrı bir edebi dizge olarak incelenmesi gerektiğini savunmaktadır. Çoğuldizge kuramına göre yazınsal metinlerin çevirisi, yapısı ve işleviyle farklı bir dizge olan metinler kapsamında ele alınmaktadır. Kısaca söz konusu kuram, ortaya koyduğu bu niteliklerle çoğuldizgesel, erek odaklı, işlevsel ve betimleyici kuramlarının çıkış noktası olmuştur.
20. yüzyılın ikinci yarısında ileri sürülen diğer bir kuram da Hans J. Vermeer’in 1984 yılında Katherina Reiss ile birlikte yaptığı ”Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie” adlı çalışmayla sunulmuştur. Daha sonra Vermeer’in geliştirdiği kuram skopos kuramı olarak da isimlendirilmektedir. Bu kurama göre çevirinin başarılı olması, amacın açık bir biçimde belirlenmesine bağlıdır. Kuramda kaynak metnin kaynak kültür içinde ve kaynak kültür için, çevirinin de erek kültür için üretildiği belirtilir. Bu kurama göre çevirinin iletişimsel bir etkinlik olduğu ve çeviri sürecini belirleyen etkenin, çevirinin amacı olduğu belirtilir.
Dolayısıyla bu süreçte çevirinin amacı, amacı belirleyen kişi, çeviriyi belirlenen amaç doğrultusunda yapan çevirmen, çevirinin amaçladığı kültürün özellikleri gibi faktörler ön plana çıkmaktadır. Kısaca bu kuramda ilgi, çeviri süreci üzerinde odaklanmıştır. Çeviri sürecini belirleyen etken, çevirinin amacıdır. Çevirmen bu kuramda özel bir konuma getirilmiştir. Diğer bir anlatımla, burada işlevselcilik ön plandadır. Kullandığı “skopos” kavramında ise, çevirinin amacının kaynak metinden çıkarılamayacağı düşüncesi yatmaktadır. Çünkü amaç, çeviri dili okurlarının beklenti ve gereksinimlerine dayanmaktadır. Bu durumda çevirmen başarılı bir çeviri yapmak istiyorsa, erek dil okurlarının özel durumlarını bilmek zorundadır.
Işın Bengi (1992), “Çeviribilimde ‘Bütünleyici Yaklaşım’ üzerine Eleştirel Görüşler ve Öneriler” adlı çalışmasında yazın çevirisi ile ilgili kuram düzeyindeki çalışmaları yorumlayarak ve çeviri etkinliğinin zaten doğası gereği ereğe yönelik olduğunu belirterek bu görüşlere paralellik göstermektedir. Bengi, çeviri olgusunu kaynak dizgenin belirlediği kuralların değil erek dizgenin kendisinin belirlediğini vurgulamaktadır. Bu yaklaşımda bunun yanı sıra çeviri eşdeğerliği kavramının kuralcı ve durağan bir kavram olmaktan çıkararak tarihsel, ilişkisel, normların ve kısıtlamaların belirlediği artsüremli bir kavram olarak ele alınması gerektiğini belirtmektedir. Bengi,
“Çeviri Eğitiminde Özgün Metin Yorumlama Çeviri Metni Oluşturma Sürecine Yönelik Yöntem Önerileri” adlı diğer bir çalışmasında Vermeer’in Skopos kuramına değinerek bu kuramın alanının uygulamayla sınırlı olduğu ve ilginin çeviri süreci üzerinde odaklandığı görüşünü vurgulamaktadır.
Bu çalışmada Skopos kuramının amacının çeviri eğitimini yönlendirmek olarak değerlendirilebileceği görüşü yer almaktadır (Bengi, 1992:18).
Bu genel çeviri kuramları ve yöntemleriyle ilgili araştırmaların ardından günümüzdeki çalışmalar, özellikle eşdeğerlik, çeviri eleştirisi, yazınsal metinlerin çevirisi, çeviride kültürel faktörler gibi daha spesifik boyutlarda yapılmaya başlanmıştır.
Yazın çevirisi ile ilgili olarak Göktürk, “Çeviri: Dillerin Dili” (2004) adlı çalışmasında çeviribilim, kuramlar ve özellikle yazın çevirisi hakkındaki görüşlerini birçok bilim insanının teorik bakış açısını analiz ederek belirtmiştir. Yazınsal metinlerin çevirisi ile ilgili araştırmaları, gerek iletileri gerekse dil dizgeleri açısından bilimsel ölçütlere vurulamazlıkları nedeniyle yetersiz bulmaktadır. Göktürk, bunun nedenini ise yazınsal metnin, dilin sözcük, sözdizimi, anlam kurallarına sıkı sıkıya bağlı olmamasına ve deyişte, anlamın göndergesindeki devingen yapısına bağlamaktadır.
Yapılan araştırmalar çözümlemeleri özet olarak iki sorun çevresinde yoğunlaşmaktadır. Birinci sorun, yazınsal çeviri etkinliğinin bir süreç olarak irdelenmesi, ikincisi de çeviri metnin özelliklerinin belirlenmesidir.
Göktürk’e göre yazınsal metin dili, kendine özgü bir dildir ve okur, belli bir yazınsal metne birbirinden farklı tepki verebilir başka bir ifadeyle anlamı farklı biçimlerde yorumlayabilir. Birçok durumda okur, metindeki örtük anlamı kendi kavrayışında açık kılma eğilimindedir. Metindeki örtük anlamın okurların paradigmalarına göre farklı şekillerde yorumlanması ise yazar tarafından kesinlikle öngörülmüş bir şey değildir. Bunun yanı sıra çevirmen açısından dilsel yapılaştırma yetisi çok önemlidir. Yazın çevirmenliğinin temelini oluşturan dilsel yapılaştırma yetisi, çeviri dilinde, tutarlı sözdizimsel, anlamsal yapılar üretebilmektir. Yazınsal metinlerin çevirisi söz konusu olduğunda bu tutarlılığın metin bağlamında izleksel ilişkiye dek uzanabilmesi önemli bir ölçüt olarak kabul edilmektedir.
Göktürk, yazın çevirisinin güçlüğünü Wills’ten (1982:133) yaptığı bir alıntıyla iki noktaya dayandırmaktadır. Bunlardan birincisi, yazın metnindeki yan anlamların dilin genel yapısında, her sözcüğün temelinde yer alan alışılmış anlam dizgelerine göre seçilmeyişi ve ancak çağrışımsal, yorumbilgisel işlemlerle kavranabilmesi; ikincisi ise kaynak metin dilindeki, karmaşık, dolaşık çok yönlü alımlama koşullarının, çeviri metin dilinde de oluşturulma zorunluluğudur. Buradaki temel sorun, kaynak metin dilindeki yan anlamların, çeviri metinde yeterli etkiyle oluşturulup oluşturulamayacağıdır. Kendine özgü ölçütleri ve kuralları olan yazın çevirisinde amaç, dilsel işlevi yönünden kaynak metne eşdeğer bir metin oluşturmaktır. Söz konusu eşdeğerlik ise sadece dilsel gösterge ya da içerik düzeyinde bir özdeşlik değildir (2004: 39-39).
Yazın metninin bir dile, bir kültüre, tarihsel ortama ve yazın geleneğine bağlı olarak dilbilimsel öğeleri içermesi demek olan metinsellik, metnin belli bir toplumsal kültürel ortamda varlık kazanmış olması anlamına gelen bağlamlılık ve metnin dil içindeki diğer metin türleriyle ilişkili olmasını ifade eden metinlerarası etkileşim gibi temel özelliklerinden hareketle çeviri metninin de aynı özellikleri sürdürmesi gerekmektedir. Başka bir deyişle çevirmen, hem kaynak dildeki metni erek dil metnine aktarmak, hem de erek dilde oluşan metni yazınsal bir yapıt olarak kabul etmek zorundadır. Söz konusu yapıt, başka bir kültürün ürünüdür ve çeviri dilinin yazın gelenekleri içinde benzerleriyle türdeş olmak durumundadır (2004:47).
Yazın çevirisinin kaynak dil metni ile erek dil metni arasında sözcük ve dil bilgisi yönünden yeterli ölçüde denklik kurma, bununla birlikte kaynak dildeki bir ifadeyi, anlam, işlev, üslup, iletişim ve kültürel bakımdan erek dile en doğru biçimde yansıtma demek olan eşdeğerlik bağlamında yapılması gerektiği konusundaki çalışmalar da önemli ölçüde yer tutmaktadır. Söz konusu araştırmaların hepsini burada belirtmek araştırmamızın boyutunu aşacağından, burada en önemli araştırmalar ele alınacaktır. Bu konuda yazın çevirisine temel oluşturan Koller, “Einführung in die Übersetzunswissenschaft” (1992) adlı çalışmasında eşdeğerliği öncelikle ele almış ve bu eşdeğerlik kavramını beş grupta incelemiştir:
1) Düz Anlam Düzeyinde Eşdeğerlik: Bir sözcüğün herkes tarafından bilinen, akla ilk gelen anlamında kullanılmasıdır. Çeviride, düzanlamsal eşdeğerlilik kavramı ile kaynak dildeki bir dil unsurunun erek dilde hiçbir anlam kaymasına uğramadan aktarılması kastedilmektedir.
2) Yan Anlam Düzeyinde Eşdeğerlik: Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen çıkmadan, işlevsel ya da biçimsel bir benzerlikten dolayı bir başka kavram için kullanılması sonucu ortaya çıkan anlamdır. Çeviride yan anlam düzeyinde eşdeğerlikten; deyim aktarmasında, benzetmelerde, ad aktarmalarında, çok anlamlılıkta ve eş anlamlılıkta yararlanılmaktadır.
3) Metnin Türüne Göre Eşdeğerlik: Türk dilinde olduğu gibi her dilin metin türlerinin kendine özgü bir üslubu vardır. Bu durum, çeviri biliminde çevrilecek metnin türüne göre çeviri yönteminin belirlenmesini zorunlu kılmaktadır.
4) Dil Kullanımsal Eşdeğerlik: Kullanımsal eşdeğerlik kavramından kaynak metnin içeriğinin, yani bu metinde kullanılan dilsel öğelerin, kavramların erek dildeki alıcılar tarafından rahatlıkla anlaşılabilecek şekilde aktarılması ifade edilmektedir.
5) Biçimsel Eşdeğerlik: Kaynak metnin sadece iletişimsel içeriğinin değil, sözdizimi, biçem özellikleri ile kendine özgü anlatımını erek dilde benzer bir estetik etki sağlayabilecek biçimde aktarma olarak tanımlanmaktadır.
Eşdeğerlik konusunda önemli araştırmalar yapan Nida da “A Framework for the Analysis and Evolution of Theories of Translation” (1976:68) adlı çalışmasında, değişik öğrenim düzeyleri, farklı meslekler ve ilgi alanlarının insanlarda bir iletiyi anlayabilme yetisini önemli ölçüde etkilediğini savunarak eşdeğerlik kavramına değişik bir bakış açısı ile yaklaşmıştır. Nida, bu kavrama kendi deyimiyle alıcı ağırlıklı iletişimsel çeviri yöntemi açısından bakarak bu tür çeviri yönteminin gerektirdiği eşdeğerlik türünü “devingen eşdeğerlik” olarak adlandırmıştır.
Bu arada yazın çevirisinin nasıl olması gerektiği ve eşdeğerlik konusundaki çalışmaların dışında çeviri eleştirisi ile ilgili çalışmalardan da bahsetmek gerekir. Ölçütleri belli olan yöntemli bir çeviri eleştirisinin nasıl olması gerektiği ile ilgili yapılan ilk çalışmalardan birisi A. Popovic’in 1973 yılında ele aldığı “Zum Status der Übersetzungskritik” dir. Popovic, bu çalışmada çeviri eleştirisinin, metni önce, hem kaynak dil hem de erek dil yazını bağlamında, gerek dil gerekse yazın geleneğinin yerleşik kurallarından sapma açısından incelenmesi gerektiğini belirtmektedir. Sonraki aşamada kaynak metin dilsel, biçemsel yönden karşılaştırılıp somut yanlışlıkları saptayarak çözümlendikten sonra metnin alımlanma koşulları değerlendirilmelidir.
Koller (1992:197) Popovic’in çeviri eleştirisi konusundaki görüşlerini, eleştirinin, çeviri metni, hem kaynak dil yazını hem de erek dil yazını içindeki konumuna yerleştirerek, okur açısından ele alması; kaynak metin ile erek metnin biçemsel açıdan çözümlenerek, dilsel biçemsel açıdan karşılaştırılması; yanlışları saptamanın, çeviri eleştirisinin ancak bir yönünü oluşturması açısından desteklemektedir.
Bu konudaki başka bir çalışma, Doğan ve Sağlam’ın (1993) ele aldıkları “Çeviri Karşılaştırması ve Kritiği Üzerine Bir İnceleme” başlıklı araştırmalarıdır. Çeviri eleştirisi konusunda Doğan’ın Sağlam ve Ünler ile ortaklaşa yaptıkları bir başka araştırma “Geçmişten Günümüze dek Yapılan Faust Çevirilerine Eleştirel Bir Bakış” (1994) adlı çalışmadır. Bu araştırmada, değişik zaman dilimlerinde farklı çevirmenler tarafından Türkçeye aktarılan “Faust”
çeviri örnekleri birbiriyle kıyaslanarak değerlendirilmiş, anlam ve biçim düzeyinde yapılan hatalara ve hataların ortaya çıkış nedenlerine dikkat çekilerek çözüm önerileri sunulmuştur.
König’in “Kültürlerarası İletişimde Mütercimin Rolü” (1993) adlı araştırması söz konusu çalışmalardan birisidir. König, araştırmasında çevirmenin iki kültür arasında arabuluculuk yaptığını ve kültürlerarası iletişimde çok önemli bir işlevi olduğunu, bunun için de iki dil ve kültüre hâkim olması gerektiğini belirtmiştir.
Kültür farkının çevirideki rolü ile ilgili bir diğer araştırma, Gertrude Durusoy’un “Inwiefern geht Kultur bei literarischen Übersetzungen verloren” (1988) adlı çalışmasıdır. Durusoy, bu çalışmasının başında, çevirinin bir sanat işi olduğunu değişik araştırmacılardan yaptığı alıntılarla kanıtlamaya çalışmış, ardından yazınsal metinlerin çevirisinde kültür unsurunun kaybolup kaybolmadığı sorusuna ünlü Alman yazarların değişik dillerden yaptığı nazım türündeki çeviri örneklerini inceleyerek cevap aramıştır. Durusoy, araştırmalarının sonunda elde ettiği bulguları değerlendirmiş ve çevirmenlerin yaptıkları şiir çevirilerinde hem kaynak dildeki şiirin biçiminden uzaklaştıklarını hem de söz konusu şiiri erek dile tam olarak aktaramadıklarını tespit etmiş, dolayısıyla yazınsal metin çevirilerinde bir kültür kaybının kaçınılmaz olduğunu vurgulamıştır.
Durusoy, (1989) “Interkulturelle Aspekte beim Übersetzungsunterricht” başlıklı bir başka araştırmasında ise, çevirinin bir kültür aktarımı işi olduğunu, çevirmenlerin kültürler arası arabuluculuk görevi yaptıklarını belirtirken, onların yalnız kendi kültürlerini değil, dillerini çevirdikleri toplumların da kültürlerini, örf, adet, gelenek ve göreneklerini, inançlarını, tarihi geçmişlerini çok iyi bilmeleri gerektiğini belirtmiştir. Durusoy, çeviri işinin zorluğuna ilişkin;
çalışmanın akışı içinde çeviri dersinin yabancı kültürleri öğrenmede önemli bir araç olduğunu, ancak bu dersin hala klasik yöntemlerle verildiğini, bu nedenle öğrencilerin, çevrilecek metnin önce bilinmeyen sözcüklerini aramaya başladıklarını, yani birebir çeviri yöntemine başvurduklarını, bunun sonucunda da anlamın göz ardı edildiğini belirtmiştir. Durusoy, çeviri yaparken birinci aşamada kaynak metni yine kaynak dilde anlamaya çalışmalarını, kaynak metnin söz varlığını, sözcüklerin anlamlarını ilgili bağlamda yakalamalarını ve böylece orijinal metni çözümledikten sonra, ikinci aşamada bu metnin içerik ve üslup özelliklerini bozmadan erek dile aktarmalarını önermiştir.
Sonuç
Çeviri işlemi; günümüzde toplumları ve bireyleri birbirine yaklaştıran ve onlar arasında her türlü diyalogun ya da iletişimin kurulmasını sağlayan vazgeçilmez bir etkinliktir. Yapılan çevirilerin kalitesinin artması bakımından çeviri eleştirisinin, çeviri bilimdeki önemi tartışılmaz bir gerçektir.
Çeviri eyleminin gerçekleşmesi, daha doğrusu usulüne uygun olarak gerçekleşmesi konusunda tarihsel süreç içerisinde çeşitli kuramlar ortaya atılmış ve farklı görüşler ortaya çıkmıştır.
Çalışmamızda sadece birkaçına ve bizce önem arz edenlerine yer verdiğimiz çalışmaların yanı sıra yerli ve yabancı düzeyde oldukça çok araştırma olduğu bilinmektedir.
Çeviri ile ilgili araştırmalar özellikle 1960'lardan sonra büyük bir hız kazanmıştır. Bu ana kadar yapılan araştırmalar çeviri eyleminin değişik yönlerini irdelemektedir. Çevirinin karmaşık bir işlem olduğunu pragmatik ve iletişimsel boyutları olduğunu çok saygın çeviri bilimciler dile getirmektedir.
Çeviride, eşdeğerlik, kabul edilebilirlik, uygunluk kavramları ve çevirmenin çeviri eylemindeki rolü tartışılan ve üzerinde araştırma yapılan konuların başında geldiği yukarıdaki eserlerin incelenmesinden sonra ortaya çıkmıştır. İdeal bir çeviriye kavuşmak için ise tartışmaların ve öngörülerin devam edeceği de yine yukarıda ele alınan çalışmaların incelenmesi neticesinde görülmektedir.
KAYNAKÇA
Aktaş, T. & Koçak, M. (2012). Äquivalenz, Adäquatheit und Akzeptabilität in der Übersetzung von literarischen Texten. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, s. 17-27.
Doğan, Ş. & Sağlam M.Y. (1993). Çeviri Karşılaştırması ve Kritiği Üzerine Bir İnceleme.
Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, H.Ü. Ed. Fak. Mütercim-Tercümanlık Böl. Ankara, s.1-13.
Doğan, Ş. & Sağlam M.Y. (1994). Geçmişten Günümüze dek Yapılan Faust Çevirilerine Eleştirel Bir Bakış. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, H.Ü. Ed. Fak., Mütercim-Tercümanlık Böl.
Ankara, s.1-13.
Durusoy, G. (1988). Inwiefern geht Kultur bei literarischen Übersetzungen verloren? In: Übersetzer Workshop, Herausgegeben von der Pädagogischen Verbindungsstelle am Deutschen Kulturinstitut in Ankara, der Ausstellung- und Messe GmbH des Börsenvereins des
Deutschen Buchhandels, Frankfurter Buchmesse, Frankfurt/Main und Internationas, Bonn, s.93-106.
Durusoy, G. (1989). Interkulturelle Aspekte beim Übersetzungsunterricht. In: Ankaraner Beiträge zur Germanistik, Sondernummer, Ankara, s.57-65
Edmond C. (1956). Modern Dünyamızda Çeviri. İstanbul: İnsan Yayınları.
Even-Zohar, I. (1997). Polysystem Theory. Poetics Today.
Göktürk, A. (2004). Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Işın, B. (1992). Çeviribilimde Bütünleyici bir Yaklaşım Üzerine Eleştirel Görüşler ve Öneriler”.
Varlık. 1018. 18-25.
Kloepfer, R. (1967). Die Theorie der literarischen Übersetzung, Romanisch- Deutscher Sprachbereich. München: Wilhelm Filk Verlag
Koller, W. (1992). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg: Quelle Mayer Verlag.
Köksal, D. (1995). Çeviri Kuramları. Ankara: Neyir Yayımcılık.
König, W. (1993). Kültürlerarası İletişimde Mütercimin Rolü. Çağdaş Çeviri Kuramları ve Uygulamaları, H.Ü.Yabancı Diller Yüksek Okulu Mütercim ve Tercümanlık Böl.Yay.
Ankara, s.75-86.
Nida, E. A. (1976). A Framework for the Analysis and Evolution of Theories of Translation. W.
Brislin.
Popovic, A. (1973). ’Yazın Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Metis Yayınları.
Reiß, K. & Vermeer, H.J. (1984). Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen.
Savory, T. (1994). Tercüme Sanatı (Çev. Hamit Dereli). İstanbul: MEB Basımevi.
Schleiermacher, F. (1973). Methoden des Übersetzens (1813). In: Hans Joachim Störig (Hrsg.): Das Problem des Übersetzens. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Stolze, R. (1982). Grundlagen der Textübersetzung. Heidelberg: Gross.
Stolze, R. (1997). Übersetzungstheorien. 2. völl. überarb. u. erw. Aufl. Tübingen: Gunter Narr.
Toury, G. (1980). In Search of a Theory of Translation.Tel Aviv University: The Porter Institute for Poetics and Semiotics.
Türk Dil Kurumu. (1988). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Vardar, B. (1978). Türk Dili Çeviri Sorunları Özel Sayısı. TDK Yay., Sayı: 332.
Vardar, B. (1981). Çeviri Konuşmaları. Yazka Çeviri, Sayı 2, s.172-173.
Wills, W. (1981). Übersetzungswissenschaft, Probleme und Methoden. Stuttgart: Klett Verlag.
Wills, W. (1988). Kognition und Übersetzen: zu Theorie und Praxis der menschlichen und der maschinellen Übersetzung. Tübingen: Niemeyer Verlag.
Citation Information/Kaynakça Bilgisi
Tanrıkulu, L. (2016). “19. Yüzyıldan Günümüze Çeviri Bilimi Konusundaki Araştırmalara Kısa Bir Bakış / A Brief Overview of the Research in the Science of Translation from 19th Century to Present”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Kamil Veli Nerimanoğlu Armağanı) Volume 11/14 Summer 2016, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9988, p. 935-950.
