SINIF ÖĞRETMENLERİNİN FEN ÖĞRETİMİ DERSİNE YÖNE- LİK ÖZ YETERLİLİK İNANÇLARI VE GÖRÜŞLERİ

(1)

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3298

Number: 43 , p. 383-396, Spring I 2016 Yayın Süreci

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 28.01.2016 13.03.2016

SINIF ÖĞRETMENLERİNİN FEN ÖĞRETİMİ DERSİNE YÖNE- LİK ÖZ YETERLİLİK İNANÇLARI VE GÖRÜŞLERİ

ELEMENTARY TEACHER’S SELF-EFFICACY BELIEFS REGARDING SCIENCE TEACHING LESSON AND OPINIONS

Dr. Aytül GÖKULU MEB Fen Bilgisi Öğretmeni

Gülay KOÇ MEB Sınıf Öğretmeni

Öz

Bu araştırma sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlik algı düzeylerini belirleyerek cinsiyete, mesleki kıdeme, en son mezun olduğu okul durumuna göre deği- şip değişmediğini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini 2015–

2016 eğitim ve öğretim yılında Çanakkale ilinde farklı ilkokullarda görev yapan 111 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin 72’si kadın, 39’u erkektir.

Çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri uygulanılmıştır. Verilerin toplanması aşamasında, Riggs ve Enocs tarafından hazırlanan “Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğretiminde Öz Yeterlilik İnançları” ölçeğinin Bıkmaz (2002) tarafından Türkçeye uyar- lanmış versiyonu kullanılmıştır. Toplanan verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılarak frekans, t-testi ve Anova analizi yapılmıştır. Ayrıca çalışmada daha derinlemesine inceleme yapılabilmek amacıyla gönüllü sekiz öğretmenle mülakat ya- pılmıştır. Mülakat sonuçları analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, sınıf öğret- menlerinin fen öğretimine yönelik öz yeterlik inançlarının genel durumunu ölçeğin üst ve alt boyutundan alınabilecek puanlar bazında incelendiğinde çalışmaya katılan öğret- menlerinin öz-yeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu görülmektedir. Ayrıca, öğret- menlerin fen alanındaki öz yeterlik algısı ve sonuç beklentisi cinsiyete, kıdeme göre fark- lılaşmadığı tespit edilmiştir. Ancak öğretmenlerin en son mezun olduğu okul yani eği- tim fakültesi ya da eğitim yüksekokulu mezunu olma durumuna göre anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. Sonuç olarak, eğitim fakültesi mezunu sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançlarının eğitim yüksekokulu mezunu olanlara göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Öz Yeterlilik İnancı, Fen Öğretimi, Sınıf Öğretmenleri Abstract

This study was carried out to identify how the level of elementary teachers’ self

(2)

efficacy beliefs changed in terms of some variables such as branch, gender, seniority and the type of the last graduation of the school. Sample of the study was the 111 elementary teachers who were studying 2015-2016 education semesters in Çanakkale. 72 teachers who were participating to the study were female and 39 were male. Qualitative and quantitative methods were used in the study. While the gathering the data the Scale of

“Self-efficacy Belief in Science Teaching” developed by Riggs and Enochs (1990) and studied in terms of validity and reliability by Bıkmaz (2002) was used. The data gath- ered in this study were evaluated with SPSS 20, percent and frequency values were cal- culated and analyses of one-way ANOVA, t- tests were applied. Also, it was interviewed with eight elementary teachers in order to make deep investigation. According to the findings of this study, teachers’ perception of self-efficacy does not differentiate in respect to gender, seniority; it differentiates in respect to the type of the last graduation of the school. It was found that elementary teachers’ self-efficacy beliefs and outcome ex- pectation points who were graduate faculty were higher according to teachers who were graduate college and there were significant differences between self efficacies points in favor of teachers who were graduate faculty.

Keywords: Self Efficacy Beliefs, Science Education, Elementary Teachers Giriş

Gerek yurt içinde yapılan LYS, TEOG gibi gerekse de uluslararası alanda yapılan PİSA, TİMMS gibi merkezi ölçme sonuçları göstermektedir ki, Türkiye’deki öğrencilerin fen bilimlerinde sahip oldukla- rı akademik başarıları oldukça düşüktür.

Fen bilimleri eğitiminde başarıyı artırmak için her kademede fen eğitimi yapan öğ- retmenlerin sahip oldukları bilgi, beceri ve mesleki donanımlarının da iyi olması gerekmektedir. Fen eğitiminin temeli, sınıf öğretmenleri tarafından ilk olarak 1., 2. ve 3. Sınıflarda Hayat Bilgisi dersi olarak daha sonra da 4. Sınıfta Fen Bilimleri dersi olarak verilmektedir. 7- 11 yaş arası bu öğrenci gurubunda Fen Bilimleri dersine karşı ge- liştirilen merak, bilgi, beceri ve olumlu tutum öğrencilerin ileriki yaşamlarında görecekleri fen eğitimini pozitif yönde etki- leyecektir. Yeni fen eğitimi sisteminde fen derslerinin etkili bir şekilde öğrencilere öğretilebilmesi için ilk kademede sınıf, orta kademede fen öğretmenlerinin fen alanında yeterli bilgi ve beceri düzeyine sahip olma- ları gerekmektedir. Bu nedenle, yeni eğitim sisteminin ön gördüğü gibi öğretmenlerin öğrenci merkezli, öğrencinin aktif olduğu, öğretmenlerin onlara rehberlik ettiği öğre- tim ortamları hazırlayabilmeli ve araştıran, sorgulayan, yorum yapan bireyler yetiştire-

bilmelidirler(Özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu, 2002). Eğitim- öğretim süreci içinde de öğ- retmenin kendine güveni tam olmalıdır (Sünbül, 1996). Nitelikli bir öğretmen alan bilgisi, genel kültür, formasyon eğitiminin yanı sıra öz yeterlilik duygusu da taşımalı- dır (Yılmaz ve Çimen, 2008).

Bandura’ya (1986) göre Öz-yeterlik inancı “kişilerin bir performansı gerçekleş- tirebilmek için gerekli olan eylemleri yerine getirebilme ve bu eylemleri organize ede- bilme kapasiteleri hakkındaki yargıları”

şeklinde tanımlanmaktadır. İnsanların sahip oldukları öz yeterlilik inançları onların bir olay ya da durumu algılayışını, göster- diği performansı ve motivasyonu etkilemektedir (Bandura, 1995). Bu nedenle öğ- retmenlerin sahip oldukları öz yeterlilikleri öğrenim sürecini etkilemekte dolayısı ile de öğrencilerin bilgiyi öğrenme durumu etki- lenmektedir. Öğretmenin kendi alanında öz yeterlilik inancının yüksek olması öğrenci- nin başarısını da olumlu yönde etkilemektedir (Schunk, 1991) Öğretmenlerin sahip olduğu öz yeterlilik inançlarının öğrencile- rin akademik başarısını etkilediği birçok araştırmacı tarafından belirtilmektedir ((Brophy and Good, 1984; Ashton and Ross, 1994; Goddard, Hoy and Woolfolk- Hoy,2000; Saraçoğlu ve Yenice, 2009).

Çünkü öz yeterlilik inancı yüksek olan öğ-

(3)

Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 385

retmen sınıf içerisinde pozitif bir öğrenme ortamı hazırlar, öğrencilerin fikirlerini din- ler onları destekler ve onların ihtiyaçlarını göz önünde bulundurur (Ashton & Webb;

1986). Yurt içinde ve yurt dışında, gerek aday öğretmenlerin gerekse de mesleğini icra eden öğretmenlerin sahip oldukları öz yeterlilik inançlarını araştıran çalışmalar yapılmıştır. Literatürde yapılan çalışmala- rın genellikle çeşitli branşlardaki aday öğ- retmenlerin öz yeterlilik algıları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir (Emmer &

Hickmen, 1991; Schoon & Boone,1998; Mor- rell & Carroll, 2003; Akkoyunlu ve Orhan, 2003; Yaman, Koray ve Altunçekiç, 2004;

Akbaş ve Çelikkaleli, 2006; Yılmaz, Köseoğ- lu ve Soran, 2006; Kahyaoğlu ve Yangın, 2007; Özdemir, 2008; Gurvitch & Metzler, 2009; Gömleksiz ve Serhatlıoğlu, 2013).

Mesleğini yapan çeşitli branşlardaki öğret- menlerin öz yeterlilik algıları inceleyen çalışmalar ise aday öğretmeler üzerinde yapılan çalışmalara göre daha az sayıda olduğu dikkat çekmektedir ( Soodak &

Podell, 1998; Tschannen-Moran & Hoy, 2001; Özçallı, 2007; Ekici, 2006; Gençtürk ve Memiş, 2010). Aşağıda bu çalışmalarla ilgili bazı örnekler verilmiştir.

Saraçoğlu ve Yenice (2009) yaptık- ları çalışmada fen bilgisi ve sınıf öğretmen- lerinin fen öğretimine yönelik özyeterlik inanç düzeylerinin branş, cinsiyet, mesleki kıdem, haftalık ders yükü, hizmet içi eğitim alma durumu, mesleğinden memnun olma durumu, görev yaptıkları okulun sosyo- ekonomik düzeyi ve görev yaptıkları okulun çalışma ortamından memnun olma durumu gibi değişkenlere göre nasıl değiş- tiğini araştırmışlardır. İlişkisel tarama mo- delinde olan bu araştırmada Riggs ve Enochs (1990) tarafından geliştirilen ve Hazır-Bıkmaz (2004) tarafından geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan Fen Öğreti- minde Öz-yeterlik İnancı Ölçeği ve araştır- macılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Çalışmanın sonucun-

da, öğretmenlerin fen öz-yeterlik algısı cinsiyete, kıdeme, ders yüküne, hizmet içi eğitim alma ile çalışma ortamından memnun olma durumuna göre değişiklik gös- termezken, branşlara ve mesleğinden memnun olma durumuna göre değişmek- tedir. Araştırmacılar, öğretmenlerin ders yükü arttıkça, fen öz-yeterlik inançlarının düştüğünü belirmişlerdir.

Gençtürk ve Memiş (2010) yaptık- ları çalışmada ilköğretim okulunda görev yapan öğretmenlerinin öğretmenlik mesle- ğine yönelik öz-yeterlik algıları ve iş do- yumlarının demografik yönlerden incele- mişlerdir. Çalışmada korelasyonal ve karşı- laştırma türü ilişkisel tarama modeli kulla- nılmıştır. Çalışmaya Zonguldak ilinden 373 öğretmen katılmıştır. Araştırmada, Tschan- nen-Moran & Woolfolk Hoy’un (2001) ge- liştirdiği “Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği”ve

“Minnesota İş Doyum Ölçeği”nin kısa formu kullanılmıştır. Öğretmenlerin öz- yeterlik algılarında ve iş doyumlarında cinsiyet ve mezun oldukları okula göre anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Ancak, kıdem ve branş bakımından anlamlı fark olduğu bulunmuştur. Bazı demografik faktörler ile öz-yeterlik ve iş doyumu ara- sında ise düşük oranda anlamlı ilişki göz- lemlenmiştir.

Tschannen-Moran and Hoy (2001), öğretmenlerin öz yeterliliklerini incelemiş- lerdir. Araştırmacı tarafından geliştirilen geliştirdiği “Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği”

kullanılmıştır. Çalışmaya 225 öğretmen katılmıştır. Çalışmanın sonucunda öğret- menlerin kıdemleri ile öz yeterlilik algıları arasında düşük bir ilişki olduğu bulunmuş- tur. Ancak okul araç gereçleri, idarecilerin öğretmenlere desteği ile öğretmenlerin öz yeterlilik algıları arasında yüksek bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca araştırma- cılar, ilkokul öğretmenlerinin öz yeterlilik algılarının ortaokul ve lise öğretmenlerin- den daha yüksek olduğunu tespit etmişler- dir.

(4)

Lent, Brown ve Larkin (1984)’ göre öğrencilere kazandırılan fen bilimleri öğre- timi öz yeterlik inancının onların fen ile ilgili akademik başarılarını, bu alandaki yeteneklerini ve fen bilimleri ile ilgili meslek seçimini etkilediğini belirtmişlerdir.

Öğretmenlerin alanında sahip olduğu öz yeterlilik inancının yetiştirdiği öğrencilere de kazandırdığı düşünülürse, eğitimde öğretmenlerin öz yeterlilik inançları büyük önem taşımaktadır (Schunk, 1991). Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin Fen bilimleri öğretim programının hedeflerine uygun öğretim yapabileceklerine ilişkin öz yeterlilik inançlarının yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Çünkü öğretmenlerin sahip oldukları öz-yeterlilik inançları verilen öğretimin niteliğini, öğrencinin öğretilen bilgileri anlamasını ve öğretmenin kullan- dığı yöntem, teknik ve materyallerin kulla- nımı etkilemektedir (Klausmeier & Alen;

1978). Öğrencilerin ilkokuldan itibaren aldıkları fen eğitimi onların ileriki fen eği- timlerinde önemli bir etkide bulunacağın- dan dolayı sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik düzeylerinin tespit edilmesi, eğitim fakültelerinde öğretmen eğitimindeki uygulamalara ve MEB’de hizmet içi eğitimdeki uygulamalara bir ışık tutacağı için önemlidir. Bu nedenle çalış- mada sınıf öğretmenlerinin fen eğitimine yönelik öz yeterlik algıları nitel ve nicel yöntemler kullanılarak incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz-yeterlik algı düzeylerini be- lirlemektir. Çalışmada aşağıda belirtilen şu sorulara cevap aranmaktadır.

1. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inanç düzeyleri nedir?

2. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır?

3. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inançları mesleki dene- yimlerine göre farklılaşmakta mıdır?

4.Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inançları en son mezun oldukları okula göre farklılaşmakta mıdır?

5. Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkındaki görüşleri nelerdir?

2. Yöntem

Araştırmada nicel ve nitel araştır- ma yöntemi kullanılmıştır. Nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmış- tır. Tarama modeli, daha önce var olan ya da hala varlığı süregelen bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yöntemidir (Karasar, 2006). Nitel araştırma yöntemlerinden ise görüşme yapılmıştır. Görüşme nitel araştırmalarda en sık kullanılan veri toplama araçlarından biridir (Karasar, 2006). Çalışmada sınıf öğ- retmenlerinin fen bilimleri öğretimi hak- kında görüşlerinin tespit edilmesi amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme formu hazır- lanmıştır.

2.1. Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini, 2015–2016 eğitim-öğretim yılında Çanakkale ilinde görev yapan sınıf öğretmenleri oluşturmak- tadır. Çalışmanın örneklemini bu ilde görev yapmakta olan sınıf öğretmenleri arasından basit tesadüfî örneklem yöntemi aracılığıyla seçilen 111 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır.

Araştırmada öncelikle Çanakkale ilindeki 19 ilkokul içerisinden rastgele 6 ilkokul seçilmiştir. Ardından bu okullarda görev yapan öğretmenler ile anket çalışması ger- çekleştirilmiştir. Bu çalışmaya 39’u erkek ve 72’sı kadın olmak üzere toplam 111 sınıf öğretmeni katılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgileri Tablo 1’de verilmiştir.

(5)

Tablo 1: Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgiler Frekans (f) yüzde (%) Erkek 39 %35

Cinsiyet Kadın 72 %65

Kıdem 1-10 yıl 30 %27

11-20 yıl 25 %23

21-30 yıl 32 %29

30 üzeri 24 %21

Mezun Eğitim Fakültesi 74 %67

Olduğu okul Eğitim Yüksekokulu 32 %33 2.2 Veri toplama aracı

Çalışmada veri toplama aracı olarak Riggs ve Enocs tarafından hazırlanan

“Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğreti- minde Öz Yeterlilik İnançları” ölçeğinin Bıkmaz (2002) tarafından Türkçeye uyar- lanmış versiyonu kullanılmıştır. Ölçeğin tümü için güvenirliği .85, öz-yeterlik inancı alt boyutu için .89, sonuç beklentisi alt boyutu için .69 dur. Ölçekte toplam 21 madde vardır. Ölçeğin, öz-yeterlik inancı 5’i olumlu, 8’i olumsuz olmak üzere 13 maddeden, sonuç beklentisi alt boyutu ise 7’si olumlu, 1’i olumsuz olmak üzere 8 maddeden oluşmaktadır. Ölçek 5’li likert tipi bir ölçek- tir.

Yarı yapılandırılmış görüşme for- munda ise sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkında görüşlerinin tespit edilmesi amacıyla gönüllü öğretmenlere üç açık uçlu soru yöneltilmiştir. Sorular aşağı- da verilmiştir.

1. İlkokul fen bilimleri dersinde kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz? Neden?

2. Hangi fen konularının anlatı- mında ya da deneylerinin ya- pımında zorluk çekiyorsunuz?

Neden?

3. Fen bilimleri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz?

BULGULAR VE TARTIŞMA 1. Öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inanç düzeyleri nedir?

Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimi- ne yönelik öz-yeterlik inançlarının genel durumunu tespit edebilmek için ölçekten aldıkları puanların dağılımı Tablo- 1’de verilmektedir. Tablo da ayrıca ölçeğin üst ve alt boyutundan alınabilecek en yüksek ve en düşük puanlar da belirtilmiştir.

Tablo-2. Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inancına ait puanların genel dağılımı

Tablo 1’ de görüldüğü gibi sınıf öğretmen- lerinin ölçekten aldıkları puanlarının arit- metik (öz yeterlikte 46 >39 ve sonuç beklen-

tisinde 27>24). Bu durumda sınıf öğretmen- lerinin öz-yeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu söylenebilir. Literatürde yapılan Ölçeğin boyutu n X Ss Min-Max puanlar Olası puanlar Öz yeterlilik inancı 111 46.07 5.971 32-60 13-65

Sonuç beklentisi 111 27.43 3.314 19-36 8-40

(6)

başka çalışmalarda incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik algılarının genellikle olumlu yönde olduğu görülmek- tedir (Saraçoğlu ve Yenice, 2009; Gençtürk ve Memiş, 2010).

2. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine

göre farklılaşmakta mıdır?

Sınıf öğretmenlerinin fen eğitimin- de öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını araştırmak amacıyla t-testi yapılmıştır. Sonuçlar tablo- 3’ de verilmiştir.

Tablo-3 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının cinsiyetlerine göre dağılımı

Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD t p Kadın 72 46.59 6.201 -1.19 .235

Erkek 39 45.14 5.478 Sonuç beklentisi n X SD t p

Kadın 72 27.44 3.347 .013 .990

Erkek 39 27.43 3.312

Yapılan t- testi analizi sonucuna göre sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu (t=-1,19 ve p>

.005) ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu (t=.013 ve p>.005) puanlarında cinsiyete göre anlamlı bir fark yoktur. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançla- rının cinsiyetten bağımsız olduğunu söyle- nebilir. Elde edilen bulgular literatürde yapılan diğer bazı çalışmalarla da benzerli göstermektedir. (Savran ve Çakıroglu 2001;

Zengin 2003;Yaman, Koray ve Altunçekiç 2004; Hamurcu 2006, Akbas ve Çelikkaleli, 2006; Kahyaoglu ve Yangın, 2007, Özdemir, 2008, Saraçoğlu ve Yenice 2009, Gençtürk ve Memiş 2010, Klassen ve Chiu 2010, Yeni- ce, 2012).

3. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inançları mesleki dene- yimlerine göre farklılaşmakta mıdır?

Tablo-4 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının mesleki deneyimleri- ne göre dağılımı

Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD F p Kıdem 1-10 yıl 30 47.70 5.43

11-20 yıl 25 44.12 6.07 2.329 .079 21-30 yıl 32 46.09 5.73

30 üzeri 24 45.08 5.09

(7)

Sonuç beklentisi n X SD F p 1-10 yıl 30 27.63 3.61

Kıdem 11-20 yıl 25 28.44 2.94 2.05 .114 21-30 yıl 32 26.34 3.08

30 üzeri 24 27.37 3.29

Tablo-4’ de görüldüğü gibi sınıf öğ- retmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu puanlarında kıdeme göre an- lamlı bir fark yoktur. Bu nedenle öz yeterlilik inancı ile kıdemin birbirinden bağımsız olduğu söylenebilir. Bu çalışmanın sonucu Chacon (2005), Ekici (2006) , Çimen (2007), Yenice ve Saraçoğlu (2009) tarafından yapı- lan çalışmalar ile paralellik göstermektedir.

Bu çalışmalarda da öğretmenlerin kıdemle- ri ile öz yeterlilik inançları arasında belirgin bir fark bulamamıştır. Ancak kıdem ile öz

yeterlilik inançları arasında düşük de olsa bir ilişki ortaya çıkan çalışmalar literatürde bulunmaktadır. Örneğin Tschannen-Moran and Hoy (2001) yaptıkları çalışmada belirtilen değişkenler arasında düşük bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Memiş ve Gençtürk (2010) yaptıkları çalışmada sınıf öğretmenlerinin kıdem ile öz yeterlilik algı- ları arasında anlamlı bir fark bulmuşlardır.

4.Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- minde öz yeterlilik inançları mezun olduk- ları okula göre farklılaşmakta mıdır?

Tablo-5 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının mezun oldukları üniversite/yüksekokula göre dağılımı

Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD t p Eğitim Fakültesi 75 46.58 5.840 2.125 .036

Eğitim yüksek okulu 36 44.16 5.107 Sonuç beklentisi n X SD t p

Eğitim Fakültesi 75 27.80 3.444 2.32 .022

Eğitim Yüksek Okulu 36 26.20 2.740

Yapılan t- testi analizi sonucuna göre sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu (t=-.640 ve p<0.05) ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu (t=1.66 ve p<0.05) puanlarında eği- tim fakültesi ya da eğitim yüksek okulu mezunu olma durumuna göre anlamlı bir

fark vardır. Bu nedenle sınıf öğretmenleri- nin öz yeterlilik inançlarının yüksek okul veya fakülte mezunu olma durumuna bağlı olduğu söylenebilir. Literatür incelendiğin- de mezun olunan fakülte ya da yüksek okul tipinin öz yeterlilik üzerine etkisinin ince- lendiği bir çalışma görülmemiştir. Ancak,

(8)

Yılmaz ve Çavaş (2006) tarafından yapılan çalışmada, aday sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öz yeterlilik inançlarının mezun oldukları lise tipinden bağımsız olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

5. Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkındaki görüşleri nelerdir?

Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkında görüşlerinin derinlemesine tespit edilmesi amacıyla 8 gönüllü öğretmenlere üç açık uçlu soru yöneltilmiş- tir. Bunlar; “İlkokul fen bilimleri dersinde

kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz?

Neden?”, “ Hangi fen konularının anlatı- mında ya da deneylerinin yapımında zorluk çekiyorsunuz? Neden?” ve “ Fen bilimleri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz?”

Sorulan sorulardan sonra elde edilen veriler aşağıda yorumlanmıştır.

Soru 1: İlkokul fen bilimleri dersinde kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz?

Tablo-6 Sınıf öğretmenlerinin birinci soruya verdiği cevaplar

Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu n(4) n(4)

Yeterli hissediyorum. 4 2 Az yeterli olduğumu hissediyorum. 1 3

Gerek mülakat sorusuna verilen cevaplardan gerekse de ankete verilen cevaplardan da görüldüğü gibi öğretmenler kendilerini fen bilimleri öz yeterlilik açısın- dan yeterli görmektedirler. Bezer şekilde, Abazaoğlu, Yıldırım ve Yıldızhan (2014) tarafından yapılan çalışma da çeşitli branş- larda görev yapan öğretmenlerin alanların-

da kendilerini %65- %70 oranında yeterli ya da çok yeterli gördükleri sonucuna ulaşıl- mıştır. Hamurcu (2006) tarafından yapılan çalışma sonucunda da sınıf öğretmeni adaylarının fen eğitimi konusunda kendilerini yeterli düzeyde görmedikleri sonucuna ulaşılmıştır.

Tablo- 7 Birinci soruya verilen cevabın nedenleri

Eğitim fakültesi mezunu Eğitim yüksek okul mezunu Cevaplar f f Yeterli cevabını verenler 4 2

İlköğretim fen bilimleri 3 2 müfredatının basit olması

İlkokul öğrencisi seviyesine uygun

ders anlatabilecek düzeyde bilgisinin 1 - olduğunu düşünme

Az yeterli cevabını verenler

Fen konusunda temelinin iyi olmaması 1 2 Öğrencinin seviyesine uygun fen anlatımı yapamama - 1

Tabloda yer alan görüşler incelen- diğinde sınıf öğretmenlerinin kendini yeterli bulmalarına kaynak olarak müfredatın

basit olmasını belirtmişlerdir. Ayrıca öğ- rencinin seviyesine uygun fen anlatabilece- ğini düşündüğü için kendilerini yeterli

(9)

olarak belirtmişlerdir. Ancak kendini yeterli olarak belirten öğretmenlerden birinin yaptığı açıklama şu şekildedir; “Müfredat eğer eskiden olduğu gibi ağır olsaydı, kendimi yeterli görmeyebilirdim ancak müfre- dat basit ve kendimi yeterli buluyorum.” Kendini yeterli bulmayan öğretmenlerin fen bilimlerinde temellerinin yeterli olma- masını ve öğrencinin seviyesine inemedik- lerini söylemişlerdir. Bu şekilde cevap veren öğretmenlerin genellikle yüksek okul mezunu öğretmenlerden oluştuğu görül- müştür. Buradan yüksek okul öğretmenle- rinin yeterli fen dersi eğitimi almamasından kaynaklandığı söylenebilir. Bu sonuçlar tablo-5’de ulaşılan öz yeterlilik düzeyinin fakülte mezunları lehine görülen anlamlı farklılığı desteklediği görülmüştür. Akyüz (1992) de belirttiği gibi yüksek okul bitiren öğretmenlerinin düşük ÖSS puanı ile üni- versiteye girerek, yoğunlaştırmış bir program uygulanıp, iki yıl içinde mezun edilip atandıkları için gerekli yeterliliğe ulaşama- dıkları bu çalışmada da ortaya çıkmıştır. Soru 2: Hangi fen konularının anla- tımında ya da deneylerinin yapımında zorluk çekiyorsunuz? Tablo-8 Sınıf öğretmenlerinin ikinciye soruya verdiği cevaplar Cevaplar Fakülte mezunu Yüksek okul mezunu n(5) n(5) Gökyüzü ve uzay 2 3

Maddenin yapısı - 1

Canlılar dünyası 1 1

Hiç birinde zorlanmıyorum 2 0 Öğretmenlerin konu anlatımlarında

en çok gökyüzü ve uzay konularının anla- tımında zorlandıklarını belirtmişleridir.

Maddenin yapısı ünitesi içerisinde ısı ve sıcaklık kavramlarının anlatımında zorlan- dığını belirten öğretmenler olmuştur. Ben- zer bir sonuç aday öğretmenler üzerinde yapılan bir çalışma da gözlemlenmiştir.

Aday öğretmenlerin ısı ve sıcaklık kavram- larını ifade etmekte zorlandıkları ve kavram yanılgıları olduğu literatürde belirtil- miştir ( Kaptan ve Korkmaz, 2001; Gökulu, 2015) Deney yapımında ise yine bu konu-

larda sıkıntı yaşadıklarını belirtmişlerdir.

Mülakatta dikkat çeken bir nokta şu olmuş- tur. Kendisini yeterli olarak gören yüksek okul mezunu öğretmenlerin de yeteli his- setmeyenler gibi anlatımında zorluk çektiği ya da deneylerin yapımında zorlandığı konular nelerdir sorusuna cevap vermişler- dir ve hiç birinde zorlanmıyorum cevabını veren olmamıştır. Fakülte mezunu öğren- melerden de dördü kendini yeterli gördüğü halde zorlandıkları konular olduğunu be- lirmişlerdir. Yalnızca iki tanesi hiç birinde zorlanmadığını belirtmiştir.

(10)

Tablo-8 İkinci soruya verilen cevabın nedenleri

Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu n(5) n(5)

Yeterli bilgiye sahip olmama - 2 Konu ile ilgili deney yapacak

uygun malzemenin olmaması 2 1 Konun soyut olması 1 2 Hiç birinde zorlanmıyorum 2 0

Bu soruya verilen cevaplar incelen- diğinde yüksek okul mezunu ve kendini yeterli hisseden öğretmenlerin zorlanma sebebi olarak konu ile ilgili deney yapacak uygun malzemenin olmaması ve konun soyut olmasını belirtmişlerdir. Kendini yeterli gören bu öğretmenlerden hiçbiri zorlanmadığını belirtmemiştir. Kendini yeterli görmeyen 3 öğretmenin de ikisinin yeterli bilgiye sahip olmama birini de konun soyut olması şeklinde cevap verdiği görülmüştür. Fakülte mezunu öğretmen- lerden kendini yeterli olarak belirten dört öğretmenden yalnızca ikisi hiçbirinde zor- lanmadığını belirtirken diğer ikisinin Konu ile ilgili deney yapacak uygun malzemenin olmaması nedeni ile zorlandığını belirmiş- tir. Kendini yeterli görmeyen öğretmenin

ise konu soyut olduğu zaman anlatmakta zorlandığını belirmiştir. Literatürde de aday sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri dersine karşı öz yeterlilik inançları ile ilgili yapılan çalışmalar göstermektedir ki bazı aday öğretmenlerin fen deneylerin yapı- mında kendilerini yetersiz hissettikleri ve laboratuar çalışmaları yapımında korku ve endişe duydukları belirtilmiştir (Ergül, 2009; Küçükyılmaz ve Duban, 2006). Göm- leksiz, Kan ve Biçer (2010) tarafından yapı- lan çalışmada, sınıf öğretmenlerinin fen eğitimi konusunda kendilerini yeterli hissettikleri ancak zaman zaman sıkıntı yaşa- dıkları belirtilmiştir.

Soru 3: Fen bilimleri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz?

Tablo-9 Sınıf öğretmenlerinin üçüncü soruya verdikleri cevaplar

Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu

n(5) n(5)

İnternetten konu ile ilgili videolardan

deneylerden yaralanıyorum 2 2

Sınıf öğretmeni arkadaşlardan

ya da fen bilimleri öğretmeni arkadaşlardan - 1 yardım istiyorum

Kaynak kitaplardan yardım alıyorum. 1 1 Yardım almaya ihtiyaç duymuyorum. 2 1

Üçüncü soruya verilen cevaplar in- celendiğinde yüksek okul mezunu ve kendini yeterli hisseden iki öğretmenden birinin yardıma ihtiyaç duymadığını birinin de

internetten ve videolardan yararlandığı görülmüştür. Kendini yeterli görmeyen birinin internetten, birinin kaynak kitaplardan, birinin de sınıf öğretmeni ya da fen

(11)

bilimleri öğretmenlerinden yardım istedik- lerini belirtmişlerdir. Fakülte mezunu öğ- retmenlerden kendini yeterli olarak belirten dört öğretmenden ikisinin yardıma ihtiyaç duymadığını, diğer ikisin de internetten videolardan yararlandığını belirtmişlerdir.

Kendini yeterli görmeyen öğretmenin ise kaynak kitaplardan yaralandığını belirmiş- tir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz-yeterlik algı düzeylerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Örneklem sayısının fazla olmaması nedeni ile elde edilen bulguların desteklenmesi amacıyla çalışmada nitel ve nicel yöntemlerin birlikte kullanılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.

Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimi- ne yönelik öz-yeterlik inançlarının genel durumunu ölçeğin üst ve alt boyutundan alınabilecek puanlar bazında incelendiğin- de çalışmaya katılan öğretmenlerinin öz- yeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu görülmektedir.

Çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutunun cinsiyete göre değişmediği sonucuna ulaşılmış- tır. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançlarının cinsiyetten bağımsız olduğunu görülmüştür.

Çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutunun kı- deme göre değişmediği sonucuna ulaşıl- mıştır. Bu nedenle öz yeterlilik inancı ile kıdemin birbirinden bağımsız olduğu gö- rülmüştür.

Sınıf öğretmenlerinin fen eğitimin- de öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu puanlarında en son mezun oldukları okul yani eğitim fa- kültesi ya da eğitim yüksek okulu mezunu

olma durumuna göre anlamlı bir fark oldu- ğu görülmüştür.

Araştırma sonuçlarına göre gelişti- rilen öneriler şu şekildedir;

Öğretmenlerin öz yeterlilik inançla- rını etkileyen farklı değişkenler ele alınarak araştırma yapılabilir.

Milli eğitim bakanlığı tarafından öğretmenlerin alanları ile ilgili sahip olduk- ları öz yeterliliklerini geliştirmek amacı ile hizmet içi eğitim kursları açılabilir. Özellik- le iki yıllık eğitim fakültesi mezunu öğret- menlere daha fazla destek verilerek eksik hissettikleri alanlarda kendilerini geliştir- melerine imkân sağlanabilir.

Öğretmenlerin öz-yeterlik inançla- rını etkileyen faktörleri tespit etmek ama- cıyla daha büyük örneklem gruplarla gö- rüşme ve gözlem gibi derinlemesine veri toplanan çalışmalar yapılabilir.

KAYNAKÇA

Abazaoğlu, İ., Yıldırım, O ve Yıldızhan, Y.

(2014). Türkiyenin öğretmen profili.

Turkish Studies - International Perio- dical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Vo- lume 9/2. p. 1-20.

Akbaş, A., ve Çelikkaleli, Ö. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançlarının cinsiyet, öğ- renim türü ve üniversitelerine göre incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eği- tim Fakültesi Dergisi, 2(1).

Akkoyunlu, B., ve Orhan, F. (2003). Bilgisa- yar ve öğretim teknolojileri eğitimi (BÖTE) bölümü öğrencilerinin bil- gisayar kullanma öz yeterlik inancı ile demografik özellikleri arasında- ki ilişki. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 2(3), 86- 93.

Akyüz, Y. (1992). Tarihi Süreç İçerisinde Tür- kiye’de Öğretmen Yetiştirme Sorunu, Öğretmen Yetiştirmede Koordinasyon, MEB., Yayını, Ankara, s(459-461).

(12)

Ashton, P.T. & Webb, R.B. (1986). Making a Difference: Teachers’ sense of efficacy and student achivement. New York:

Longman.

Bandura, A. (1986). Social foundation of thought and action: A social cogni- tive theory. Englewood Cliffs, NJ:

Prentice Hall.

Bandura, A. (1995). Self-efficacy in changing societies. New York: Cambridge University Press.

Brophy, J. E., & Good, T. L. (1984). Teacher behavior and student achievement (No.

73). Institute for Research on Teac- hing, Michigan State University.

Chacon, C. T. (2005). Teacher’ Perceived Efficacy Among EFL Teachers in Middle Schools in Venezue- la.Teaching and Teacher Education, 21(3), 257–272

Çimen, S. (2007). İlköğretim Öğretmenlerinin Tükenmişlik Yaşantıları ve Yeterlik Algıları. Yayınlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.

Ekici, G. (2006). Meslek lisesi ögretmenleri- nin ögretmen öz-yeterlik inançları üzerine bir araştırma. Egitim Aras- tırmaları Dergisi, 6(24): 87-96.

Emmer, E. & Hickmen, J. (1991). Teacher efficacy in classroom management- discipline. Educational and Psycholo- gical Measurement, 51, 755-765.

Enochs, L. G.& Riggs, I. M. (1990). Further development of an elementary science teaching efficacy belief inst- rument: A preservice elementary scale.School science and mathema- tics, 90(8), 694-706.

Ergül, N. R. (2009). Elementary pre-service teachers’ opinions on teaching sci- ence. Bulgarian Journal of Science and Education Policy, 3(2), 153-172.

Gençtürk, A. ve Memiş, A. (2010). İlköğre- tim okulu öğretmenlerinin öz- yeterlik algıları ve iş doyumlarının demografik faktörler açısından in-

celenmesi.İlköğretim Online, 9(3).

Gerçek, C., Yılmaz, M., Köseoğlu, P., ve Soran, H. (2006). Biology teaching self-efficacy beliefs of the teacher candidates. Ankara University, Jour- nal of Faculty of Educational Scien- ces, 39(1), 57-73.

Gurvitch, R., & Metzler, M. W. (2009). The effects of laboratory-based and fi- eld-based practicum experience on pre-service teachers' self- efficacy.Teaching and Teacher Educa- tion, 25(3), 437-443.

Goddard, R. D., Hoy, W. K., & Hoy, A. W.

(2000). Collective teacher efficacy:

Its meaning, measure, and impact on student achievement. American Educational Research Journal, 37(2), 479-507.

Gökulu, A. (2015). Sınıf Öğretmeni Adayla- rının “Isı, Sıcaklık, Hal Değişimi”

Kavramlarını Anlama Seviyelerine İlişkin Bir Çalışma. Mersin Üniversi- tesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2).

Gömleksiz, M. N. ve Serhatlıoğlu, B (2013).

Okul öncesi öğretmenlerinin öz- yeterlik inançlarına ilişkin görüşle- ri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Lite- rature and History of Turkish or Turkic Volume 8/7. p. 201-221.

Gömleksiz, M. N., Kan, A. Ü., & Biçer, S.

(2010). Sınıf öğretmenlerinin Fen ve Teknoloji dersini yürütmeye yöne- lik özyeterlikleri. Cumhuriyet Üni- versitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(2), 21-30.

Hamurcu, H. (2006 ). Sınıf öğretmeni aday- larının fen öğretimine yönelik öz- yeterlik inançları. Eğitim Araştırma- ları, 24, 112-122.

Hazır-Bıkmaz, F. (2004). Sınıf öğretmenleri- nin fen öğretiminde öz-yeterlilik inancı ölçeğinin geçerlik ve güve- nirlik çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 161. Internet’ten 28.04.2006 tarihin- de elde edilmiştir.

(13)

Hazır-Bıkmaz, F.(2002). Fen Öğretiminde Öz-yeterlik İnancı Ölçeği. Eğitim Bi- limleri ve Uygulama, 1(2). 197-210.

Kahyaoğlu, M. ve Yangın, S. (2007). İlköğre- tim öğretmen adaylarının mesleki öz yeterliklerine ilişkin görüşle- ri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 73-84.

Kaptan, F. ve Korkmaz, H. (2001). Fen eği- timinde probleme dayalı öğrenme yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eği- tim Fakültesi Dergisi, 20(20).

Karasar, N. (2006). Bilimsel araştırma yönte- mi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Klassen, R. M., & Chiu, M. M. (2010). Ef- fects on teachers' self-efficacy and job satisfaction: Teacher gender, years of experience, and job stress. Journal of educational Psycho- logy, 102(3), 741.

Klausmeier, H.S., ve Allen, P.S. (1978). Cog- nitive development of children and yo- uth a longitudinal study. New York:

Academic Press.

Küçükyılmaz, E.A.& Duban. N. (2006). The opinions of primary teacher candidates on taking measures to increa- se science teaching self-efficacy beliefs. Yüzüncüyıl Ünv. Eğitim Fak.

Dergisi, cilt III, sayı II.

Lent, R. W., Brown, S. D., & Larkin, K. C.

(1984). Relation of self-efficacy expectations to academic achieve- ment and persistence. Journal of co- unseling psychology, 31(3), 356.

M.E.B. Komisyon Çalışması,(1999). Öğret- men Yeterlilikleri, Ankara.

Morell, P. D. & Caroll, J. B. (2003). An extended examination of pre service elementary teachers’ science te- aching self efficacy. Scholl Science and Mathematics, 103(5), 246-252.

Saraçoğlu, A. S. ve Yenice, N. (2009). Fen bilgisi ve sınıf öğretmenlerinin öz- yeterlik inançlarının bazı değişken- ler açısından incelenmesi. Eğitimde

Kuram ve Uygulama, 5 (2), 244-260.

Savran, A., & Çakıroğlu, J. (2001). Preserve biology teachers' perceived efficacy beliefs in teaching bio- logy. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(21).

Schunk, D.H. (1991). Self-efficacy and aca- demic motivation. Educational Psyc- hologist, 26, 207-231.

Sünbül, A. M. (1996). Öğretmen niteliği ve öğretimdeki rolleri. Kuram ve Uygu- lamada Eğitim Yönetimi, 2(4), 597- 608.

Soodak, L.C. & Podell, D. M. (1998). Teac- her efficacy and the vulnerability of the difficult-to-teach student. Ad- vances in Research on Teaching, 7,75-109.

Tschannen-Moran, M. & Woolfolk Hoy, A.

(2001). Teacher Efficacy: Capturing An Elusive Concept, Teaching and Teacher Education, Cilt 17, 785–805.

Özkan, Ö., Tekkaya, C. ve Çakıroğlu, J.

(2002). Fen Bilgisi Aday Öğretmen- lerin Fen Kavramlarını Anlama Düzeyleri. Fen Öğretimine Yönelik Tutum ve Öz-yeterlik İnançları, 5, 16- 18.

Özdemir, S. M. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarının çeşitli de- ğişkenler açısından incelenme- si. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yö- netimi 14(2) , 277-306.

Özçallı, S. (2007). Öz yeterlik inancı ve yansı- tıcı düşünce yetkinliği açısından hiz- met içi eğitim programının öğretmen- lerin mesleki gelişimi üzerindeki olası etkileri. Yayımlanmamış yüksek li- sans tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Yaman, S., Koray, Ö. C. ve Altunçekiç, A.

(2004) Fen bilgisi öğretmen adayla- rının öz-yeterlik inanç düzeylerinin incelenmesi üzerine bir araştırma.

Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3),

(14)

355-366.

Yenice, N. (2012). Öğretmen adaylarının öz- yeterlik düzeyleri ile problem çöz- me becerilerinin incelenme- si. Elektronik Sosyal Bilimler Dergi- si, 39(39).

Yılmaz, M., & Çimen, A. G. O. (2008). Biyo- loji eğitimi tezsiz yüksek lisans öğ- rencilerinin biyoloji öğretimi öz- yeterlik inanç düzeyleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Der- gisi, 5(1).

Yılmaz, H., & Çavaş, P. H. (2008). The effect of the teaching practice on pre- service elementary teachers’ science teaching efficacy and classroom management beliefs. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 4(1), 45-54.

Zengin, U. (2003). İlköğretim öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları ve sınıf içi iletişim örüntüleri. D.E.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.