BOŞALTIM
GEREKSİNİMİ
(BAĞIRSAK BOŞALTIMI)
Prof. Dr. Ayten DEMİR
Arş. Gör Eda Özge YAZGAN
Boşaltım Gereksinimi
• Boşaltım organizmanın atık ve istenilmeyen maddelerin düzenli olarak vücut dışına
atmasına boşaltım (eliminasyon) denir.
Kalın Bağırsağın Bölümleri
1. Çekum
2. Ascending (çıkan) kolon 3. Transvers kolon
4. Descending (inen) kolon 5. Sigmoid kolon
6. Rektum
- Anal kanal
Kalın bağırsağın uzunlığu yetişkinlerde ortalama olarak 125-150cm kadardır.
İncebağırsakla kalın bağırsağın birleştiği yerde ileoçekal kapak bulunmaktadır.
İlioçekal kapaktan sonra kalın bağırsağın assendens bölümü devam eder. Assendens bölümünden sonra sırasıyla; transvers kolon, dessendens kolon, sigmoid kolon , rektum, anal kanal ve anüs denen yapılar yer alır.
Rektum
• Yetişkinlerde 10-15cm uzunluğundadır.
• Bebeklerde bu uzunluk 2,5cm’ye kadar düşer.
• Defekasyona kadar boştur.
• Vertikal ve transvers kıvrımları vardır.
Anal kanal
• Yetişkinlerde 2,5-5 cm ‘dir.
• İnternal ve external sfinkterlerle sınırlıdır.
İç sfinkter düz kaslardan yapılmıştır otonom sinirsistemi tarafından innerve edilir. İstemsiz olarak çalışır.
Dış sfinkter iç sfinkterin etrafını sarar. Somatik sinir sistemi tarafından innerve edilir ve istemli
olarak çalışır.Dış sfinkter hareketi pelvik tabanında yer alan levator ani kasının hareketiyle gerçekleşir.
Kolon duvarı dışta longitidünal içte sirküler kas tabakası uzunlamasına olan kas teniaları
oluşturur. Kas tabakasının kasılması ile
haustrasyolar ve içte düzensiz kıvrımlar oluşur.
Histolojik olarak; seroza, kas tabakası, mukoza ve submukozadan oluşur
1)Seroza: Sindirim kanalının en dışında yer alan tabakadır. Karın iç organlar"periton" olarak
adlandırılan seröz membranla bir örtü
sarılmışlardır. Mide ve bağırsakları saran seröz membrana "visseral periton" (mezenter), karın boşluğunu oluşturan seröz membrana ise
"paryetal periton"denir. Peritonun mideyi saran bölümüne "omentum"da denir.
2)Kas Tabakası: Sindirim sistemi hem çizgili hemde düz kasları içerir Ağız, farenks ve anüs dış sfinkterinde çizgili kaslar,
sindirim kanalının diğer yapılarında ise düz kaslar bulunur.
Sindirim kanalının düz kasları, serozadan sonra longitudinal (uzunlamasına) ve siirküler (dairevi olarak) 2 tabaka halinde yer alır. Bazı yapılarda (mide) longitudinal ve sirküler
tabakaya ek olarak oblik eğik kas tabakası bulunur.
Sindirim sistemi organları arasında, kalınlaşmış sirküler kas lifleri ve mukoza katlarından oluşmuş"sfinkter" adı verilen yapılar yer alır. Kanalın çeşitli noktalarında yerleşmiş olan bu sfinkterler kanaldaki içeriğin hızla ilerlemesini önleyerek,
besinlerin sindirim ve emilim için geçen süre boyunca ilgili yapıda kalmasını sağlarlar.
• 3) Submukoza: Submukoza tabakası gevşek bağ dokusundan oluşmuştur. Bu tabaka kan damarları , lenf damarları ve sinir pleksusları içerirler. Submukozada bulunan sinir
pleksusları meissner pleksusu olarak
adlandırılır bu pleksus sindirim sisteminin salgı işlevlerini düzenler.
• 4) Mukoza: Sindirim kanalı mukozasının temel işlevleri; salgılama , koruma ve emilimdir.
Mukozanın yüzeyi epitel hücreler ile örtülüdür.
Epitel hücreleri arasında müküs salılayan goblet hücreleri bulunur. Mukozada ayrıca çeşitli sindirim salgılarını salgılayan özelleşmiş hücreler debulunur.
Salgılanan müküs mukozanın tarişini önler,
kayganlığını sağlar, ayrıca besinlerin yumuşamasına ve biraraya toplanmasına olanak verir.
Bağırsağın Temel Fonksiyonu
Absorbsiyon;
Suyun ve besinlerin absorbsiyonu kalın bağırsakta gerçekleşir.İnce bağırsaktan sıvı formda gelen kimusum içeriğindeki su kalın bağırsakta emilir. Bunun yanısıra sodyum ve tuzlar burada emilir.
Müküs Üretimi ve Sekresyon
Müküsün görevi kalın bağırsağı nemlendirmek ve travmalardan korumaktır.Kalın bağırsağı koruyan müküsün üretimi parasempatik sinir uyarımıyla meydana gelir.
Sekresyon ise eletrolit dengesinin sağlanması ve sürdürülmesinde önemlidir.Bikarbonat sekresyonu vardır buna karşın günde 4-9 mEq potasyum kalın bağırsaklara geçer. Bu değişim eletrolit dengesi açıcından önemlidir.
Boşaltım:
FEÇES
Sindirim sisteminin son ürünü feçestir.
Günde ortalama 750-1500 ml kimus
ileumdan kolana geçer. Günde yaklaşık 150 gr feçes vücuttan atılır (bunun 100 gr su, 50
gramı katı maddedir)
Feçesin İçeriği
• Normal koşullarda feçesin%75’ni su, %25’ni katı atıklar oluşturur.
• Katı atıkların: %30 ölü bakteriler
• %10-20’sini yağ
• %10-20’sini inorganik maddeler
• %2-3’nü protein
• %30’nu sindirilmemiş atıklar, sindirim salgıları,
Kalın bağırsak hareketleri ve defekasyon:
Kalın bağırsaklarda bağırsak içeriğinin
hareketini sağlayan çeşitli hareketler bulunur.
Bu hareketler refleks mekanizmalar ile çalışır.
Düedönokolik refleks ileum içeriğini kalın bağırsaklara iter, gastrokolik refleks mideye besin girdiğinde kolonda kitle hareketini
başlatır
Feçes rektuma itilir. rektuma feçesin gelişi defaksyon refleksini başlatır, defekasyon
refleksi ile feçes anüsten dışarı atılır.
İleoçekal kapak normalde kapalıdır.
Kolondaki kimus yok veya azdır. Bu kapağın kapalı olması besinlerin ince bağırsakta bir süre kalması ve emiliminin
• Yiyecekler mideden ince bağırsağa geçtiğinde bağırsak hareketleri meydana gelir. İleumun her peristaltik dalgalanmasında ileoçekal
kapak gevşer ve bir miktar kimus kolona geçer.
Kimus ilerletici hareketlerle kolonda ilerler.
Fekal materyal 9 saat ile birkaç gün arasında kolona geçer.
BAĞIRSAK SESLERİ
Bağırsak peristaltizmi sürerken bir steteskop yardımıyla karın duvarından bağırsakların
dinlenmesidir.
Karın 4 duvara ayrılarak bağırsak sesleri
dinlenir. Dışkı tıkacı Konstipasyon ve diyare gibi bir problem yoksa bağırsak seslerinin dakikada 6-10 olması beklenir. Karnın 4 kadranında da dakikada 6-10 kez ses duyulması sonucu
hastanın bağırsak sesleri normal kabuledilir.
• Hiperaktif bağırsak sesi dinlendiğinde 1 dakikada duyulan bağırsak sesinin 10’dan fazla olması
durumudur. Peristaltizmin artması ve diyare gibi konularda fikir verir.
• Hipoaktif bağırsak sesleri dinlendiğinde, dakikada duyulan sesin 6’dan az olmasıdır. Peristaltizmin
yavaşladığı veya bir tıkanıklığın olabileceği bilgisini verir.
• Bağırsak seslerinin hiç alınamaması peristaltizmin yokluğu veya bir tıkanıklık olabileceği fikrini verir.
Feçeste anormal içeriği ve olası nedenleri
• Cerehat: Bakteriyel enfeksiyon riski
• Müküs: İnflamasyon irritem
• Parazit
• Kan: Gis kanama
• Yağ miktarının artması: Malabsorbsiyon
Özellik Normal Anormal Olası neden
Renk Yetişkin:kahverengi
Çocuk: sarı
Kil rengi siyah, kırmızı
renksiz Safra tıkanıklığı Fe ilacına bağlı
Alt GİS kanama
Yağ emilim bozukluğu
Kıvam Formlu Yumuşak Sert
sulu Konstipasyon
diyare
Miktar 100-400gr
Şekil Silindirik Sızıntı şeklinde obstrüksiyon
Koku Aromatik:yiyecek Keskin ve kötü koku Enfeksiyon, kanama
Vücut fonksiyonlarında meydana gelen bir
değişim veya hastalık olması durumunda, birey normal koşullarda tek başına karşılayabildiği
boşaltım gereksinimini sağlayabilmek için bir takım uygulamalara gereksinim duyabilir.
Hemşire bireyin temel gereksinimlerinden biri olan bağırsak boşaltımıyla ilgili olan sorunları giderebilmek için, normal boşaltımı etkileyen faktörleri, konstipasyon, diyare, dışkı
inkontinansı gibi değişimleri ve nedenlerini bilmelidir.
Hastanın Boşaltım Gereksiniminin Değerlendirilmesi
-Hastanın defekasyon alışkanlığı nasıl?
Nezaman defekasyon yapıyor?
Ne sıklıkla Defekasyon yapıyor ?
-Hastanın boşaltımını etkileyen faktörler neler?
Sıvı alımı Beslenmesi
Fiziksel aktivite durumu
Defekasyonu Etkileyen Faktörler
• Beslenme, diyet
• Sıvı alımı
• Fiziksel aktivite
• Psikolojik faktörler stres durumu
• Gelişim dönemi
• Defekasyon alışkanlığı
• Gebelik
Boşaltım Sorunları
• Konstipasyon
• Diyare
• Bağırsak inkontinansı
• Distansiyon
• Dışkı Tıkacı
KONSTİPASYON (KABIZLIK)
Genellikle haftada 2 defadan daha az sıklıkla dışkılama ,dışkıyı iletmede güçlük çekmek ve ağrılı defekasyon
• Abdominal ağrı kramp ya da distansiyon
• İştahta azalma baş ağrısı
• Sert dışkılama önemli belirtileridir.
Kontipasyon Nedenleri; Yetersiz sıvı alımı, hareket kısıtlılığı, lifli besinlerin az tüketilmesi, gebelik, yaş, düzensiz bağırsak alışkanlığı, psikolojik faktörler gibi birçok nedeninin olduğu bilinmektedir.
Konstipasyon rektal ve jinekolojik operasyonlar
sonrası insizyonun açılmasına neden olabileceği için
• Kardiyovasküler hastalığı olanlarda
• Glokomlarda
• Kafa içi basıncını arttırıcı etki yaptığından
Konstipasyonun önlenmesi önem kazanır.
Konstipasyonu önlemek için:
• Sıvı alımını arttırmak,
• Düzenli bağırsak alışkanlığı oluşturmak,
• Fiziksel aktiviteyi arttırmak
• Lifli besin tüketimini arttırmak,
• Gerektiği durumlarda hekim istemiyle laksatifler vermek
• Gerektiği durumlarda hekim istemiyle lavman
DİYARE (İSHAL)
Defekasyonun sıklığının artması ve sulu feçes atılması olarak tanımlanır. Bağırsak hareketleri arttığı için fekal içerik hızlı şekilde bağırsaktan geçer bu nedenle fekal içeriğin su ve elektrolitinin geri emilimi zorlaşır.
Diyare çoğu zaman başka etkenlerin etkisiyle ortaya çıkan vücudun koruyucu bir mekanizmasıdır.
Ancak gerekli önlemler alınmadığı durumlarda, meydana getirdiği kayıplar nedeniyle, hastanın
yaşamını riske atabilecek sorunlar ortaya çıkarabilir
Diyarede;
• Bağırsak seslerinde belirgin artışlar olur.
• Hastada spazmodik kramplar gözlenir.
• Bazen feçes beraberinde kan ve mukus atımı da olabilir.
• Hastada bulantı ve kusma gözlenebilir.
• Anal bölge ve perinede irritasyona bağlı tarişler gözlenebilir.
Diyarenin Nedenleri
• Psikolojik stres bağırsak hareketlerini ve müküs salgısını arttırarak diyareye neden olabilir.
• Beslenme alışkanlıklarındaki ani değişiklikler,
• Tüketilen ilaç veya besine karşı alerjiler,
• Gıda intöleransı,
• Laksatifler
• Sistemik enfeksiyonlar
• Bağırsak enfeksiyonları
• Kalın bağırsakta görülen bazı hastalıklar sıvıların bağırsakta geri emilmesine engel olarak diyareye neden olabilir
• Diyare var olan sorunun bir belirtisi olarak ortaya çıktığından yapılacak ana girişim
diyareye neden olan etkeni belirlemek ve buna müdahale etmektir.
• Diyare için yapılması gereken ise hastanın diyareden ötürü vücudunda meydana gelen kayıpları yerine koymasını sağlamaktır.
•
Diyarenin Belirti ve Bulgular
Hastada;
• Dehidratasyon
• Halsizlik
• Baş dönmesi
• Deri turgorunda azalma
• Mukozalarda kuruluk
• İdrarın miktarında azalma ve dansitesinde
• Asidoz gibi sorunlar ortaya çıkar.
• Bulantı kusma
• Abdominal kramplar
• Şekilsiz sulu dışkı
• Enfeksiyon nedeniyle ortaya çıkan yeşilimsi dışkı
KAYNAKLAR
• Gomez, G. E., & Hord, E. V. (1988). Fundamentals of Clinical Nursing Skills. New York: John Wiley &
Sons .
• Guyton, A. (1989). Tıbbi Fizyoloji. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi.
• Özden, M. (2003). Anatomi ve Fizyoloji. Ankara:
Feryal Matbaacılık.
• Çakırcalı, U. (2015). Hemşirelik Esasları İnsan
