MADDE VE ÖZELLİKLERİ

(1)

›

_{Fizik Bilimine Giriş}

›

_{Kütle - Hacim - Özkütle}

›

_{Dayanıklılık}

›

_{Adezyon -Kohezyon}

›

_Basınç

›

_{Kaldırma Kuvveti}

›

_{Isı - Sıcaklık}

›

_Genleşme

MADDE VE ÖZELLİKLERİ

FİZİK

ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK

9-10. SINIF OKULA YARDIMCI

KONU ANLATIMLI

SORU BANKASI

(2)

SUNU

ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 9-10. SINIF OKULA YARDIMCI KONU ANLATIMLI SORU BANKASI ISBN 978 – 605 – 2273 – 58 – 6 Dizgi

ÇAP Dizgi Birimi

Kapak Tasarım Özgür OFLAZ 3. Baskı Ağustos 2018 İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI

Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C–D Ostim / Ankara Tel: 0312 395 13 36 Fax: 0312 394 10 04 www.capyayinlari.com.tr bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari

Bu kitabın her hakkı Çap Yayınları’na aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası’na göre Çap Yayınları’nın yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz,

bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz.

Sevgili Öğrenciler,

Gelecekteki hayatınızı şekillendirmek, düşlediğiniz bir yaşamı kur-mak için üniversite sınavını başarıyla atlatmanız gerektiğini biliyorsunuz. Bu bilinçle yoğun bir ders çalışma sürecinden geçmektesiniz. Böylesine önemli bir sınavı başarıyla atlatmanın en temel şartlarından biri sınavın ruhunu anlamak ve bu çizgide hazırlanmış kitaplardan yeterince fayda-lanmaktır.

Bizlerde gayretlerinize destek olmak, çalışmalarınızı daha verimli hâle getirmek amacıyla sınav ruhuna uygun elinizdeki fasikülleri hazır-ladık.

Kitaplarımız, Talim Terbiye Kurulunun en son yayımladığı öğretim programında yer alan kazanımlar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Özgün bir yaklaşım ve titiz bir çalışmanın ürünü olan eserlerimizin ana yapısı şu şekildedir:

Kazanımlara ait bilgiler konu sayfasında verilmiştir. Özet konu an-latımından sonra örnek çözümlerine geçilmiş ve bu bölüm standart so-rular ve çözümleri ile ÖSYM tarzı sorular ve çözümleri olmak üzere iki kısımdan oluşturulmuştur. Buradaki amacımız konu ile ilgili soru çeşitle-rine hâkim olduktan sonra ÖSYM’nin son yıllarda sorduğu ve sınavlarda çıkma olasılığı yüksek soru türlerine yer vermektir. Örnek çözümlerin-den sonra da pekiştirme testleri bulunmaktadır. Bölümün tamamı bitti-ğinde ise tüm ünitenin özetini bulabilirsiniz. Konuyu özetledikten sonra Acemi, Amatör, Uzman ve Profesyonel adı altında dört farklı zorluk düze-yinde çoktan seçmeli soruların bulunduğu karma testlere yer verilmiştir. Arkasından ÖSYM’den Seçmeler adı altında son yıllarda üniversite giriş sınavlarında sorulmuş seçme sorular yer almaktadır.

Kitabımızdaki testlerin tamamını VİDEO ÇÖZÜMLÜ hazırladık. Yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (çApp) kullanarak video çözümlerine ulaşabilirsiniz.

Kitaplarımızın eğitim öğretim faaliyetlerinizde sizlere faydalı olması ümidiyle, hepinize başarılı, sağlıklı ve mutlu bir gelecek dileriz.

(3)

KİTABIMIZI TANIYALIM

KONU

1

2

5

6

7

3

4 KARMA TESTLER

ÖSYMʼden SEÇMELER

STANDART

SORULAR VE

ÇÖZÜMLERİ

PEKİŞTİRME TESTLERİ

ÜNİTE ÖZETİ

ÖSYM TARZI

SORULAR VE

ÇÖZÜMLERİ

Konuya ilişkin bilgilerin özet

halinde verildiği, “Aklında Olsun”, “Hatırlatma”, “Uyarı” gibi pratik

notların da olduğu alan…

İşlenen konuyla ilgili standart soru tiplerinin

görülebileceği, çözümlü soruların olduğu alan…

Son yıllarda ÖSYMʼnin sınavlarında sorduğu soru tarzları; sınavlarda çıkabilecek seçici ve ayırt edici soruların olduğu alan…

Hem standart hem de ÖSYM tarzı sorulardan oluşan, kendinizi sınamanızı sağlayan, konuyu iyice

kavramanıza yardımcı özgün soruların olduğu alan…

Konunun tamamının özelliklerini, formüllerini özet halinde bir arada bulabileceğiniz alan… Dört ayrı zorluk düzeyine göre

düzenlenmiş, “Acemi, Amatör, Uzman ve Profesyonel” seviyelerinde tüm ünite

ile ilgili karma, özgün soruların olduğu

alan…

ÖSYM çıkmış sınav sorularından seçilen ve işlenen konularla paralel, yıl sıralamasına göre oluşturulan alan…

(4)

İÇİNDEKİLER

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ / MADDE VE ÖZELLİKLERİ

Fizik Bilimine Giriş ... 6

Fiziksel Niceliklerin Sınıflandırılması ... 14

Madde ve Özellikleri ... 17

Özkütle ... 28

Dayanıklılık - Adezyon ve Kohezyon ... 37

Özet ... 44 Acemi 1 - 2 ... 45 Amatör 1 - 2 ... 49 Uzman 1 - 2 ... 53 Profesyonel 1 ... 57 ÖSYM’den Seçmeler ... 59 BASINÇ Katılarda Basınç ... 62

Durgun Sıvıların Basıncı ... 68

Durgun Sıvılarda Basınç Kuvveti ... 74

Pascal Prensibi ve Birleşik Kaplar ... 79

Gazların ve Akışkanların Basıncı ... 85

Özet ... 94 Acemi 1 - 2 ... 96 Amatör 1 - 2 - 3 ... 100 Uzman 1 - 2 ... 106 Profesyonel -1 ... 110 ÖSYM’den Seçmeler ... 112

SIVILARIN KALDIRMA KUVVETİ Sıvıların Kaldırma Kuvveti ... 115

Kaldırma Kuvveti Uygulamaları ... 122

Gazların Kaldırma Kuvveti ... 125

Taşırma Kabı ... 133 Özet ... 140 Acemi 1 - 2 ... 141 Amatör 1 - 2 - 3 ... 145 Uzman 1 - 2 - 3 ... 151 Profesyonel 1 ... 157 ÖSYM’den Seçmeler ... 159

ISI - SICAKLIK - GENLEŞME Isı - Sıcaklık ... 161

Transfer Edilen Isı ... 166

Hâl Değişimi ... 174 Genleşme ... 181 Özet ... 189 Acemi 1 - 2 ... 190 Amatör 1 - 2 - 3 ... 194 Uzman 1 - 2 ... 200 Profesyonel -1 ... 204 ÖSYM’den Seçmeler ... 206

(5)

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

MADDE VE ÖZELLİKLERİ

BÖLÜM

1

›

_{Fiziğin Alt Dalları}

›

_{Fiziksel Niceliklerin Sınıfl andırılması}

›

_{Kütle - Hacim}

›

_Özkütle

›

_{Dayanıklılık}

›

_{Adezyon - Kohezyon}

Değerli hocalarımız,

Mesut SERT, Ferhat ÖZDEMİR ve Derya ÖZDEMİR'e

katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS TYT AYT

2 1 2 – 1 – – – 2 1 1 1 1 1 1 2 1 –

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ - MADDE VE ÖZELLİKLERİ

KONULARININ ÖSYM SORU DAĞILIMI

(6)

FİZİK

6

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

KONU

Fiziğin Tanımı ve Önemi

Fizik; uzay, zaman, madde ve enerji arasındaki ilişkileri inceleyen, gözlem ve deneye dayalı uygulamalı bir bilim dalıdır. Fizik, “Neden” ve “Nasıl” sorularına cevap arar. Fizik bilimi Galileo Galilei ve Issac Newton ile başlamıştır. İlk gelişen fizik dalı mekanik olmuştur.

Fizikte elde edilen bilimsel bilgilerin bazı özellikleri şunlardır;

u Bilim her soruya cevap vermez. Bilimsel ilkeler, yasalar, teoriler ve modeller mut-lak gerçek değildir.

u Bilimsel bilgiye ulaşmanın tek yolu deney yapmak değildir. Gözlem, rasyonel düşünce gibi yöntemler de vardır.

u Süreklilik gösterir ve gelişim içerisindedir,

u Elde edilen sonuçlar kesin değildir. Yeni verilerle gelişebilir ya da değişebilir, u Deney verilerine dayanır,

u Ölçülebilir nicelikleri inceler,

u Bilim insanlarının yargılarından ve deneyimlerinden etkilenebilir. Yaratıcılık önemlidir.

u Fizik; grafik, tablolar, şekiller ve matematiksel formüller dediğimiz modelleri içerir. u Matematik bilimin ortak dilidir.

Fiziğin Alt Dalları

)L]LāLQ$OW'DOODUÖ Mekanik Elektromanyetizma Termodinamik Optik .DW×kO)L]LÿL $WRP)L]LÿL 1NOHHU)L]LN <NVHN(QHUMLYH 3OD]PD)L]LÿL

Mekanik

Hareket: Kuvvet ve denge ile ilgilenir.

Statik: Kuvvet etkisinde dengede olan cisimleri inceler. Dinamik: Kuvvet etkisinde kalan cisimleri inceler.

Kinematik: Kuvvet ve bu kuvvetin etkisine bakılmaksızın sadece cisimlerin ha-reketlerini inceler.

Problemin geçici çözüm yoluna hipotez denir. Hi-potez elde edilen verilere uygun olmalı, probleme çözüm önermeli, değiştiri-lebilir olmalı ve deneylerle sınanabilmelidir.

AKLINDA OLSUN

Teoriler doğrulandığında yasalara dönüşmez. Teori de yasa da aksi ispatlan-madığı sürece bilim dün-yası tarafından kabul edil-miş bilimsel doğrulardır. Teori ve kanun farklı bi-limsel bilgiler olup bibi-limsel gelişim süresinde birbirini takip etmeyen kavramlar-dır. Aralarındaki en büyük fark teori daha geniş ba-kış açısına sahiptir. Yasa tek bir davranışı açıklar ancak teori bu davranış-la beraber bunundavranış-la ilgili başka birçok olayı açıklar. Yani teori birden fazla ya-sayı içine alabilir.

(7)

FİZİK

10

Standart Sorular ve Çözümleri

10.

1

Çevremizdeki maddi evrende meydana gelen her türden doğa olayının nedenlerini ve nasıl meydana geldiğini araştıran bilim dalına ……… denir. Evreni tanımak için yapılan çalışmalar ……… olarak tanım-lanır. Doğa olaylarından canlı varlıklarla ilgili olanlar ……, maddenin yapısal özellikleri ile ilgili olanları ……… bilimi inceler.

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerleri uygun biçimde tamamlamak için aşağıdaki kelimelerden hangisine ihtiyaç yoktur?

A) Kimya B) Fizik C) Bilim

D) Biyoloji E) Evren

Fizik maddi evreni ve doğa olaylarını araştıran bilim dalıdır. Biyoloji canlı varlıkları araştıran bilim dalı iken maddenin yapısal özelliklerini inceleyen bilim dalı ise kimyadır.

Evreni tanımak için yapılan çalışmalar bilimdir. Yanıt E

10.

2

Güzel Sanatlar Lisesi öğrencisi Gamze 9. ve 10. sınıfta fizik dersi almaktadır.

Bunun en temel nedeni,

I. Ses ve akustiğin fiziğin uğraş alanı olması II. Işığın renklerinin özelliklerinin bilmesinin gerekliliği III. Fizikçilerin en çok sanatla ilgilenmesi

verilenlerden hangileridir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

Fiziğin sanatla da ilişkisi vardır. Ses ve ışık olayları fiziğin uğraş alanlarındandır. Fizikçilerin en çok sanat-la ilgili olması bu durumun en temel nedeni değildir.

Yanıt D

10.

3

Fiziğin alt dallarıyla ilgili verilen;

I. Atom bombasının yapımı ………alt dalıyla ilgilidir,

II. Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi ………… alt dalıyla ilgilidir,

III. Nano teknoloji fiziğin alt dalı olan ………… konu-sudur,

ifadelerden bulunan boşluklara hangi ifadeler getirilmelidir?

I II III

A) Nükleer fizik Mekanik fizik Atom fiziği B) Atom fiziği Mekanik fizik Nükleer_fizik

C) Termodinamik Optik Atom fiziği

D) Atom fiziği Termodinamik Nükleer fizik E) Optik Termodinamik Katı hâl_fiziği

Atom bombası, çekirdek tepkimeleri ile meydana geldiği için çekirdek fiziğine (Nükleer Fizik) girer. Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi, hareket ile ilgi-li olduğu için mekanik alt dalına, nanoteknoloji atom fiziği alt alanına girer.

Yanıt A

10.

4

Aşağıda verilenlerden hangisi fiziğin alt dalların-dan değildir?

A) Termodinamik B) Katı hâl fiziği

C) Metafizik D) Optik

E) Nükleer fizik

Metafizik, fiziğin alt dalı değildir. Fizik metafizik ile ilgilenmez.

(8)

ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri

“Fizik Bilmine Giriş - Madde ve Özellikleri”

11

5

I. Optik okuyucu, lazer yazıcılar ve hassas ölçüm-ler yapan cihazlar gibi teknolojik aletölçüm-lerin yapı-mında fiziğin ---- alt alanı ilgilidir.

II. Hafıza kartları, güneş pilleri, leke tutmayan du-var boyaları, şarjlı piller gibi pek çok uygulama fiziğin ---- alt alanıyla ilgilidir.

III. MR (Manyetik rezonans) cihazları, dünyanın yaş hesabı, okyanus akıntıları gibi çalışmalar fiziğin ---- alt alanıyla ilgilidir.

Yukarıda verilen bilgilerde boşluklara hangi ifa-deler getirilmelidir?

I II III

A) Atom fiziği Katıhal fiziği Nükleer fizik B) Nükleer fizik Katıhal fiziği Atom fiziği C) Katıhal fiziği Atom fiziği Nükleer fizik D) Nükleer fizik Atom fiziği Katıhal fiziği E) Atom fiziği Nükleer fizik Katıhal fiziği Fiziğin uygulama alanları verilen ifadelerde lazer yazıcılar ve optik okuyucularla atom fiziği, hafıza kartları, güneş pilleri ile katıhal fiziği MR cihazları ve okyanus akıntıları ile nükleer fizik alt alanı ilgilenir.

Yanıt A

6

Bilimsel bilgi için verilen, I. Mutlak doğrudur. II. Zamanla geliştirilebilir. III. Yalnızca gözleme dayanır. IV. Sadece bir yöntemle ulaşılır. ifadelerden hangileri yanlıştır?

A) I ve II B) I ve III C) I, III ve IV D) I, II ve III E) III ve IV

Bilimsel bilgi, zamanla geliştirilebilir. Mutlak doğru değildir. Gözlem, deney, rasyonel düşünce gibi yön-temlerle ulaşılabilir. Yöntemler farklı olabilir.

Yanıt C

7

Fiziğin bilimi diğer bilim dallarındaki olayları açıkla-mada yardımcı olur.

I. Üflemeli çalgıların boyu, telli çalgılarda telin ka-lınlığı, uzunluğu, gerginliği ve gövdenin yapısı gibi konularda sanat alanına yardımcı olur. II. Gel-git olayı, iklimlerin oluşumu gibi olayların

açıklanmasında coğrafyaya yardımcı olur. III. DNA yapısının incelenmesinde, sinirlerle bilgi

iletimi ve sinir yapılarının açıklanmasında biyo-lojiye yardımcı olur.

İfadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

Fizik bilimi, ses ve ses dalgalarının özelliği gibi konu-ları inceleyerek müziğe katkı sağlar. Kuvvet ve basınç konuları başta olmak üzere diğer konularla coğrafyaya katkı sağlar. DNA yapısının incelenmesi konusunda da biyolojiye yardımcı olur.

Yanıt E

8

Fiziğin alt alanları ile ilgili olarak hangisi yanlış-tır?

Alt Alan İncelediği Alan

A) Termodinamik Maddenin yapısını ve mad-denin atomlarının dizilimini inceler.

B) Elektrik Elektrik yüklerinin hareketi-ni inceler.

C) Optik Işık olaylarını inceler. D) Atom fiziği Atomun yapısını ve atomu

oluşturan tanecikleri ince-ler.

E) Nükleer fizik Atom çekirdeğini inceler. Termodinamik, ısı olaylarını inceler. İletim, genleşme ısı, sıcaklık, termometre, ısı iletkenliği gibi konular termodinamiğin alanıyla ilgilidir.

(9)

FİZİK

12

1. Aşağıda fiziğin bazı alt dalları ile bu dalların ilgi alanlarına giren bir fiziksel nicelik eşleştirilmiştir. Buna göre, eşleştirmelerden hangisi yanlış ola-rak verilmiştir?

Alt Dal İlgi Alanı

A) Mekanik Kinetik enerji

B) Atom fiziği Füzyon

C) Manyetizma Pusula

D) Katı hâl fiziği Kristal yapılar

E) Termodinamik Genleşme

2. I. Görme kusurlarını açıklarken fiziğin optik alt alanı kullanılır.

II. Yoğun hâldeki kristal özelliğe sahip maddelerin yapısal özellikleri açıklanırken fiziğin katı hal fi-ziği alt alanı kullanılır.

III. Sıcaklık, maddenin iç enerjisi gibi konuları açık-larken fiziğin termodinamik alt alanı kullanılır. Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

3. Aşağıdakilerden hangisi fiziğin uygulama alan-larından biri değildir?

A) Uydu cihazları B) Reçelin şekerlenmesi C) Rüzgâr panelleri D) Güneş panelleri E) MR cihazları

4. Elektrik akımından kaynaklanan manyetik alan fiziğin alt alanlarından hangisi ile açıklanabilir?

A) Optik B) Elektrik

C) Atom fiziği D) Manyetizma E) Nükleer fizik

5. Fisyon ve füzyon reaksiyonları ile radyoaktivite çalışma alanı fiziğin hangi alt dalıyla ilgilidir? A) Nükleer fizik B) Mekanik

C) Optik D) Atom fiziği E) Katı hal fiziği

6. I. Börek yaparken kullanacağı un için ölçeklendi-rilmiş kap kullanmak

II. Hastanın ateşini hemşirenin eliyle dokunarak fark etmesi

III. Bir bitkinin boyunun metre ile ölçülmesi Yukarıdaki verilenlerden hangileri nicel gözlem-dir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

7. Nicel ve nitel gözlemlerle ilgili olarak,

I. Zeynep’in, İrem ve Erdem yanyana iken boyla-rını karşılaştırması nicel gözlemdir.

II. Nicel gözlemlerde hata payı sıfırdır.

III. Ali, Veli’den daha zekidir ifadesi nitel gözlemdir. verilenlerden yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

Konu Pekiştirme - 1

(10)

FİZİK

44

ÜNİTE ÖZETİ

u Şiddet, yön, doğrultu ve uygulama noktası • Kuvvet (F¶) • İvme (a¶) • Hız (V¶) • Konum (X#¶) • Yerdeğiştirme (¢x¶)

• Elektrik alan (E¶) • Ağırlık (G¶) u Şiddet • Sürat (V) • Sıcaklık (T) • Kütle (m) • Uzunluk (¬) • Zaman (t) • Akım (i) FİZİKSEL BÜYÜKLÜKLER Vektörel

Büyüklük BüyüklükSkaler

Kütle : Kilogram (kg)

Işık şiddeti : candela (cd) Sıcaklık : Kelvin (K) Akım : Amper (A) Madde miktarı : Mol Uzunluk : metre (m) Zaman : Saniye(s) Kuvvet : N İvme : m/s2 Hız : m/s Özkütle : cm g 3 İş : Joule= kg s m 2 2 Güç : watt = kg s m 3 2 FİZİKSEL BÜYÜKLÜKLER Temel

Büyüklükler BüyüklüklerTüretilmiş

Fizik bilimi, biyoloji, kimya, coğrafya, mühendislik, spor ve teknoloji gibi birçok alanla ilişki içindedir.

Bilimsel Araştırma Merkezleri TÜBİTAK, TAEK, ASELSAN ülkemizde bulunan CERN, ESA ve NASA yurt dışında bulunan araştırma merkezlerinden bazılarıdır.

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

MADDE VE ÖZELLİKLERİ

u Dayanıklılık kesit alanının hacime oranıyla bu-lunur.

u Katıların boyutları 2 katına çıkarıldığında yüzey alanı ve kesit alanı 4 katına, hacmi 8 katına çı-kar. Bu yüzden dayanıklılık azalır.

u Farklı moleküller arasındaki çekim kuvvetlerine adezyon (yapışma) aynı moleküller arasındaki çekim kuvvetine kohezyon (tutunma) denir.

Adezyon > Kohezyon

(Su) Kohezyon > Adezyon(civa)

u Sıvı yüzeyini en küçük boyuta getirmeye ça-lışma yüzey gerilimidir. İnce borularda sıvının yükselmesi kılcallık etkisidir.

S 2S S 2S

u Birim hacimdeki kütle miktarına özkütle denir. Özkütle Sıcaklıkla değişir.

Kütle Hacim Özkütle Kütle 6×FDNO×NVDELW Özkütle Hacim

u Kütle - hacim grafiğinin eği- Kütle (m)

Hacim (V) a

mi özkütleyi verir.

u Katı maddelerin hacimleri bulunurken iki farklı yöntem vardır. Belirli bir şekli yoksa derece-li siderece-lindir yardımıyla, düzgün geometrik şekile sahipse formüllerle bulunur. Sıvı maddelerin hacmi dereceli kap yada litrelik kap ile bulu-nur. Gaz maddelerin belirli bir hacimleri yoktur, bulundukları kabın iç hacmini alırlar.

(11)

ACEMİ

TEST

45

1

1. Atomları ve atomların yapıtaşlarını inceleyen fizik alt dalı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nükleer fizik B) Katı hâl fiziği C) Mekanik D) Atom fiziği

E) Manyetizma

2. Aşağıdaki birimlerden hangisi en az iki büyük-lüğün birimini içermektedir?

A) Saniye B) Saat C) Metre

D) Candela E) Joule 3. _Büyüklük _Birim • Sıcaklık ★ Candela • Zaman ★ Saniye • Kütle ★ Kelvin • Akım ★ Kilogram • Işık şiddeti

Yukarıda büyüklük birim eşleştirmeleri yapıldı-ğında hangi büyüklük açıkta kalır?

A) Sıcaklık B) Zaman C) Kütle D) Akım E) Işık şiddeti

4. I. Yan yana duran siyah ve beyaz dolaptan, siyah dolabın beyaz dolaptan daha uzun oldu-ğunu belirtmek nitel gözlemdir.

II. Nicel gözlemler, nitel gözlemlere göre daha gü-venilirdir.

III. Duyu organlarıyla bir ölçü aleti kullanmadan yapılan ölçüme nitel gözlem denir.

yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

5. Aşağıdaki temel büyüklüklerden hangisinin birimi yanlış verilmiştir?

Temel büyüklük Birim

A) Akım şiddeti Amper

B) Uzunluk Metre

C) Zaman Saniye

D) Madde miktarı Candela

E) Kütle Kilogram

6. I. Su yüzeyindeki jiletin batmaması

II. Musluktan damlayan su damlalarının küresel olması

III. Kağıt havlunun suyu çekmesi

Yukarıda verilen olaylardan hangileri yüzey gerilimi ile ilgilidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

(12)

AMATÖR

TEST

49

1

1. Bir öğretmen laboratuvarda K ve L deneylerini yapıyor. K deneyi: Kapalı tüp içindeki taze kan örneğini san-rifüj aletinde döndürerek, kandaki maddelerin birbi-rinden ayrılmasını sağlıyor.

L Deneyi: Kum, çakıl ve altın karışımını, dibinde çentik bulunan ve içinden su akan oluklara koyuyor. Malzemeyi su ile beraber oluktan akıtarak, altının dibe çökmesini ve çentiklerde toplanmasını sağlıyor. Melike: Karışımları ayırmak için farklı yöntemler kullanılabilir.

Ali: Karışımları ayırmak için özkütle farkı kullanılabilir. Sena: Yalnız sıvı-sıvı karışımlarını ayırmak için özkütle farkı kullanılabilir.

K ve L deneylerinin sonuçlarına göre, öğrenci-lerden hangilerinin yaptığı yorumlar doğrudur? A) Melike B) Ali C) Melike ve Ali

D) Ali ve Sena E) Melike ve Sena

2. Bir küpün tüm boyutları 4 katına çıkarılırsa daya-nıklılık ilk duruma göre nasıl değişir?

A) Değişmez. B) 4 1_{üne iner.} C) 4 katına çıkar. D) 2 1_{sine iner.} E) 2 katına çıkar.

3. Taban yarıçapı 2 cm, yüksekliği 10 cm olan silindir biçimli bir kap özkütlesi 0,8 g/cm3_{olan sıvı ile}

tama-men doludur.

Kabın darası 54 gram olduğuna göre, kabın sıvı ile dolu iken kütlesi kaç gram gelir? (p = 3) A) 140 B) 150 C) 160 D) 170 E) 180

4. Bir canlının tüm boyutları 2 kat artırıldığında bu canlı için,

I. Ağırlık II. Yüzey alanı III. Dayanıklılık

nicelikleri nasıl değişir?

I II III

A) Artar Artar Azalır

B) Artar Azalır Azalır

C) Artar Artar Artar

D) Değişmez Artar Azalır

E) Azalır Azalır Artar

5. X, Y ve Z cisimleri aynı özelliklere sahip yarıçapları sırasıyla 2r, r ve r olan iplere şekildeki gibi bağlanı-yor.

X Y Z r r r 2r

İpler cisimleri ancak taşıyabildiklerine göre cisimlerin maksimum ağırlıkları G_X, G_Y ve G_Z arasındaki ilişki nasıldır?

A) G_X = G_Z > G_Y B) G_X > G_Y > G_Z C) G_X > G_Z > G_Y D) G_Y > G_Z > G_X

E) G_Y > G_X = G_Z

6. I. Bir gaz lambasının fitilinde gaz yağının yüksel-mesi kılcallık etkisi ile olur.

II. Kılcallık etkisi kılcal borunun genişliği ile doğru orantılıdır.

III. Kılcallık etkisi daha çok adezyonun etkisidir. ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

(13)

UZMAN

TEST

53

1

1. Bir öğrenci okul bahçesinde bulduğu küçük bir taşın özkütlesini hesaplamak için okul laboratuva-rında aşağıdaki ölçümleri yapıyor.

I. Eşit kollu terazi ile taşın kütlesini gram cinsin-den ölçüyor.

II. Dereceli silindire bir miktar su dolduruyor. III. Taşı dereceli silindire yavaşca bırakıyor. Taş

tamamen su içinde iken su seviyesini cm3

cin-sinden okuyor.

Buna göre öğrenci yukarıdaki ölçümlere ek ola-rak hangisini yaparsa taşın özkütlesini doğru bir şekilde hesaplar?

A) İçinde taş olan dereceli silindirin kütlesini ölçe-rek, dereceli silindirdeki son su seviyesine böl-me

B) Taşın kütlesini, dereceli silindirdeki son su se-viyesinden çıkarma

C) Taşın dereceli silindirde değiştirdiği su hacmini, taşın kütlesinden çıkarmak

D) Taşın kütlesini, silindirde değişen su hacmine bölme

E) Taşın kütlesini, dereceli silindirde okuduğu son su hacmine bölme

2.

ûHNLO, ûHNLO,,

Şekildeki silindir şeklindeki kap boş iken taşma seviyesine kadar 200 cm3_{su ile doldurulabiliyor.}

İçerisinde Şekil - I deki gibi zeytinyağ bulunan bu kap Şekil - II deki konuma getirilip tekrar eski konu-muna getiriliyor.

Son durumda kap + zeytinyağ kütlesi 100 gram, kabın darası 30 gram olduğuna göre, zeytin yağın özkütlesi kaç g/cm3_tür?

A) 0,5 B) 0,6 C) 0,7 D) 0,8 E) 1

3. Adezyon kuvveti, kohezyon kuvvetinden büyük olan sıvılara ıslatan, küçük olanlara da ıslatmayan sıvılar denir. Islatan sıvılar bir yüzeyi daha iyi temizler.

Cam Cam

;V×Y×GDPODV× <V×Y×GDPODV×

Cam yüzeyine damlatılan X ve Y sıvı damlaları-nın görünümleri şekildeki gibi olduğuna göre, I. Cam yüzeyini Y sıvısı daha iyi temizler. II. Cam yüzeyini X sıvısı daha iyi temizler. III. X sıvısının yüzey gerilimi, Y’ninkinden küçüktür. yargılarından hangisi ya da hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve II E) II ve III 4. _Özkütle d t 0 3t Zaman K L

K ve L musluklarından sırasıyla d_K ve d_L özkütleli sıvılar akmaktadır. Kap boş iken K ve L birlikte açılıyor. Kabın yarısı dolduktan sonra L musluğu, kabın tamamı dolduğunda ise K musluğu kapatılı-yor.

Kapta oluşan sıvı karışımının özkütle-zaman grafiği şekildeki gibi olduğuna göre,

I. Muslukların debileri eşittir. II. d_K > d_L dir.

III. d_L > d dir.

Yargılarından hangileri doğrudur?

(14)

PROFESYONEL

TEST

57

1

1. _{Kütle (g)} 20 0 5 10 Hacim (cm 3₎ Y X

X ve Y sıvılarının kütle - hacim grafikleri şekildeki gibidir. Bunlardan eşit hacimlerde alınarak 240 g lık bir karışım oluşturuluyor.

Bu karışımdaki Y sıvısının kütlesi kaç gramdır? A) 20 B) 40 C) 60 D) 80 E) 160

2. Yoğunlukları 2d, 3d, 4d olan X, Y ve Z sıvılarıyla yapılan bir karışımın yoğunluğu 3d olmaktadır. Buna göre,karışımdaki;

I. X in kütlesi Z den azdır. II. Y nin kütlesi Z ye eşittir. III. Y nin hacmi X e eşittir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

3. Bir sıvı K yüzeyini ıslatabilirken, L yüzeyini ıslata-mıyor.

Bu sıvının K yüzeyi ile arasındaki adezyon kuv-veti büyüklüğü 3F ise L yüzeyi ile arasındaki adezyon kuvvetinin büyüklüğü;

I. 3F'den küçük, II. 3F – 4F arasında, III. 3F

verilenlerinden hangileri olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

4. I. Deniz seviyesindeki oksijen miktarı, dağ tepe-lerindeki oksijen miktarından daha fazladır. II. Göl yüzeyinde su sıcaklığı 0°C iken derinlere

inildikçe su sıcaklığı +4°C’ye kadar çıkabilir. III. Duman ince bir çizgide yükselerek belli bir

se-viyede dağılır.

Bir fizik öğretmeni yukarıdaki bilgileri öğrencilerine anlattıktan sonra Sena, Mehmet ve Zümrüt aşağı-daki yorumları yapıyor.

Sena: Suyun özkütlesi sıcaklıkla ters orantılı değişir. Mehmet: Astım mağaraları deniz seviyesinin altın-da olduğunaltın-dan oksijen miktarı altın-daha fazla olmalıdır.

Zümrüt: Yükseklere çıkıldıkça havanın özkütlesi azalır.

Öğretmenin verdiği bilgiler doğrultusunda hangi öğrencilerin yaptığı yorumlar doğrudur? A) Yalnız Sena B) Mehmet ve Zümrüt C) Sena ve Zümrüt D) Sena ve Mehmet

E) Sena, Mehmet ve Zümrüt

5. I. Sabunun yağı temizlemesi

II. Sulu boya fırçasının su içinde dağılması su dı-şında birleşmesi

III. Ağaçlarda suyun yapraklara kadar iletilmesi Yukarıdaki ifadelerden hangileri yüzey gerilimi ile ilgilidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

(15)

59

ÖSYM’den SEÇMELER

"ÖSYM'den Seçmeler"

1. Bilimsel bilgiye ulaşmak için; I. deney,

II. gözlem, III. akıl yürütme

eylemlerinden hangileri kullanılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III

2018-TYT-YKS

2. Kaan ile Zeynep, yolda yürürken bir yüzük buluyor-lar. Bu yüzük ile ilgili bazı gözlemler yaptıktan sonra “Bu yüzük saf altından yapılmıştır.” hipotezini ortaya atıyorlar.

Bu hipotezin desteklenmesinde veya çürütül-mesinde, yüzüğe ait aşağıdaki niceliklerden hangisinin kullanılması tek başına yeterlidir? A) Kütlesi B) Hacmi C) Sıcaklığı

D) Özkütlesi E) Ağırlığı

2017 / YGS

3. Fizikteki büyüklükler ölçülürken farklı birim sistem-lerinden yararlanılmaktadır.

Buna göre,

I. Odanın sıcaklığı 22 °C’dir. II. Ahmet’in boyu 1,7 metredir. III. Ahsen’in kütlesi 55 kg’dir.

ölçümlerinden hangileri uluslararası birim sis-temi (SI) kullanılarak ifade edilmiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

2017 / LYS

4. İçinde; Şekil I’deki seviyede su bulunan dereceli silindirin içine, kütlesi 105 g olan türdeş bir bilye atıldığında su seviyesi Şekil II’deki gibi oluyor.

80 cm3 60 40 20 su 80 cm3 60 40 20 su Şekil – I Şekil – II yatay

Dereceli silindirlerdeki bölmeler eşit ölçekli oldu-ğuna göre, bilyenin özkütlesi kaç g/cm3_tür?

A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 3,5 E) 4 2017 / LYS

5. Fizik bilgilerini sunarken yararlanılan; I. Manyetik alanı çizgilerle göstermek, II. Elektriksel kuvveti F = qE ile ifade etmek, III. Işığın ortamda izlediği yolu ışınlar çizerek

gös-termek

eylemlerinden hangileri bilimsel modellere örnek olarak gösterilebilir?

(16)

BASINÇ

BÖLÜM

2

›

_{Katıların Basıncı}

›

_{Durgun Sıvıların Basıncı}

›

_{Sıvı Basınç Kuvveti}

›

_{Akışkanların Basıncı}

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

1 – – – 2 – 1 – 1 1 2 1 1 1 – – – –

(17)

FİZİK

62

Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç denir.

Bıçakların sivri uçlarının keskin olması, kar ayakkabısı giyen kişilerin karda daha az batması; aynı zeminde, aynı ağırlıktaki ördek ve tavuktan ördeğin tavuklara göre daha az batmasının nedeni basınç ile ilgilidir.

Katılarda Basınç

Katı cisimler genelde ağırlığından dolayı temas ettiği bölgeye uyguladığı dik kuv-vete basınç kuvveti denir. Katıların birim yüzeye dik olarak uyguladığı basınç kuvve-tine de basınç denir.

Ağırlığı G olan şekildeki katı cismin bulunduğu yatay yüzeye uyguladığı dik kuv-vet, cismin ağırlığı kadardır. G ağırlığı, basınç kuvveti kadardır.

G yatay S

Katı bir cismin tabana uyguladığı basınç, bulunduğu yüzeye uyguladığı dik kuv-vet ve yüzey alanına bağlıdır.

( )P Bas n Y zey Alan Dik uvvetK › ç ü › =

Nicelik Sembol Birim

Basınç kuvveti F Newton

Yüzey S (metre)2 Basınç P ( ) ( ) metre Newton Pascal Pa 2=

Katı Basıncının Uygulamaları

1.

Katılarda basınç, katıların bulunduğu yüzeye uygulanan dik kuvvetin yüzey ala-nına bölünmesiyle bulunur. Ağırlığı G, yüzey alanı S olan bir katının yatay yüze-ye uyguladığı basınçlar aşağıda gösterilmiştir:

G S F G S (G > F) F F 'üH\GXYDU G Basınç skaler büyüklüktür.

Yü-zey alanı ve basınç kuvveti ise vektöreldir.

F¶ = P. A¶ ifadesi basınç kuvve-tinin yüzey alanıyla olan ilişki-sini verir. Basınç kuvvetini elde etmek için yüzey alanı vektörü ile basınç katsayısını çarparız. Kuvvet vektörünün yüzey alanı vektörünün kaç katı olduğu ifa-de edilir.

AKLINDA OLSUN

BASINÇ

(18)

FİZİK

64

Standart Sorular ve Çözümleri

10.

1

K L M

S 2S 3S Yatay

Taban alanları S, 2S ve 3S olan eşit ağırlıktaki K, L, M cisimleri şekildeki gibi dengedeyken yatay zemine yaptıkları basınçlar sırasıyla P_K, P_L ve P_M dir. Buna göre P_K, P_L ve P_M arasındaki ilişki nedir? A) P_K = P_L = P_M B) P_K > P_L > P_M C) P_M > P_L > P_K D) P_K > P_M > P_L

E) P_L > P_M > P_K

Eşit ağırlıkta oldukları için basınç kuvvetleri eşittir. Yüzey alanı küçük olan cismin basıncı fazla olur. P_K = S G_{, P} L= S G 2 , PM = G S 3 , PK > PL > PM Yanıt B 10.

2

K L M S 2S 3S Yatay

Taban alanları S, 2S ve 3S olan eşit ağırlıktaki K, L, M cisimleri şekildeki gibi dengedeyken yatay zemine yaptıkları basınç kuvvetleri sırasıyla F_K, F_L ve F_M dir. Buna göre F_K, F_L ve F_M arasındaki ilişki nedir? A) F_K = F_L = F_M B) F_K > F_L > F_M C) F_M > F_L > F_K D) F_K > F_M > F_L

E) F_L > F_M > F_K

Yatay zeminde üzerinde başka bir etki bulunmayan katı cismin zemine uyguladığı basınç kuvveti cismin ağırlığına eşittir. Ağırlıklar eşit olduğu için basınç kuvvetleri eşit olur.

Yanıt A

10.

3

S _Yatay

(I) (II)S (III)3S

Düşey kesitleri şekildeki gibi verilen özdeş iki tuğlanın yere uyguladığı basınç tuğlalar,

I. Konumdayken P₁, II. Konumdayken P₂, III. Konumdayken P₃ oluyor.

Buna göre P₁, P₂, P₃ arasındaki ilişki nedir? A) P₁ = P₂ > P₃ B) P₁ = P₂ = P₃ C) P₃ > P₁ > P₂ D) P₂ > P₁ > P₃ E) P₂ > P₃ > P₁ , , P S G P S G P S G 2 2 3 2 1= 2= 3= ¡ P1 = P2 > P3 Yanıt A 10.

4

Y X 3S S Yer ûHNLO, ûHNLO,, Y X Yer

Boyutları aynı türdeş X, Y cisimleri Şekil I deki gibi dengedeyken yere yaptıkları basınçlar eşittir. Cisim-ler Şekil II deki gibi üst üste konulduklarında X in Y cismine yaptığı basınç P₁, Y nin yere yaptığı basınç ise P₂ dir. Buna göre, P P 2 1 oranı kaçtır? A) 2 B) 2 1_C)_{1 D)} 4 3_E) 3 4 . . P P S G S G G G olur P S G P S G G ise P P olur 3 3 4 3 ¡ X Y X Y X Y X X Y 1 2 2 1 & = = = = = + = Yanıt D

(19)

ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri

"Basınç"

65

5

Şekildeki çiviye F kuvveti Duvar

F S₁

S2

uygulanıyor.

Buna göre, çivinin yüze-ye yaptığı basınç ifadesi aşağıdakilerden hangi-sidir? A) S F 1 B) S F 2 C) F D) F · S₁ E) F · S₂ Katılar basınç kuvvetini aynen iletir. Aynı F kuvveti, S₂ yüzeyine de iletilir. P

S F 2 = olur. Yanıt B

6

Özdeş K ve L küpleri, sür-a L K

tünmesiz düzenekte şekil-deki gibi dengededir. K küpünün eğik düzleme yaptığı basınç P_K, L nin yere yaptığı P_L dir.

Buna göre, a açısı büyütülürse PK ve PL için ne söylenebilir? P_K P_L A) Azalır Azalır B) Artar Artar C) Azalır Artar D) Artar Azalır E) Değişmez Değişmez

Eğik düzlem üzerindeki cismin eğik düzleme yaptığı basınç P cos

S G ·

K

K a

= iken L cisminin yere yaptığı

basınç P S G –T

L L

= olur. Eğer a açısı artarsa K cismi

daha çok aşağıya kaymak ister, bu nedenle K cisminin yaptığı basınç azalır. L cismini çeken ipin gerginliği artacağından L cisminin basıncı da azalır.

Yanıt A

7

Z X Z X Y Y I II III Yatay

Boyutları eşit olan X, Y, Z tuğlalarının I, II, III konum-larında yere uyguladığı basınçlar eşit oluyor. Buna göre X, Y, Z tuğlalarının kütleleri m_X, m_Y ve m_Z arasındaki ilişki nedir?

A) m_X = m_Y = m_Z B) m_X > m_Y > m_Z C) m_Z > m_Y > m_X D) m_Z > m_X = m_Y

E) m_X = m_Y > m_Z

II ve III de yüzey alanları eşit olup I de yüzey alanı küçüktür. Basınçlarının eşit olması için yüzey alanı küçük olan sistemde ağırlıklar toplamı küçük olmalıdır. m_X + m_Z = m_Y + m_Z > m_X + m_Y m_X = m_Y, m_Z > m_X ¡ m_Z > m_X = m_Y Yanıt D

8

K 4S ûHNLO, ûHNLO,, S 3S L M

Taban alanı 4S olan Şekil I deki K prizması bölünerek Şekil II deki gibi L ve M prizmalarını oluşturulmuştur. Buna göre,

I. K, L ve M nin yere uyguladıkları basınç kuvvetleri eşittir.

II. K, L ve M nin yere uyguladıkları basınçlar eşittir. III. K nın yere yaptığı basınç, L ve M nin yere

yaptık-ları basınçlar toplamına eşittir. yargılarından hangileri doğrudur?

P_K = P_L = P_M = h · dg olur.

F_K > F_M > F_L olur. (Basınç kuvvetleri ağırlıklarıdır.) Yanıt B

(20)

Konu Pekiştirme 1

FİZİK

66

1. Yanda verilen G

ağır-h X S Yatay d lıklı, h yüksekliğine sahip, d yoğunluklu, düzgün türdeş katı X cisminin yatay zemine yaptığı basınç, I. h · d · g, II. S G_, III. G · S

ifadelerinden hangileriyle hesaplanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

2. Yanda verilen G

ağır-h X S Yatay d lıklı, h yüksekliğine sahip, d yoğunluklu, düzgün türdeş katı X cisminin yatay zemine yaptığı basınç, I. S G_, II. h · d · g, III. G · S,

ifadelerinden hangisi ya da hangileriyle hesap-lanabilir?

3. Taban alanları S olan G

G X

Y 2G

ve 2G ağırlıklı X ve Y katı cisimlerinin bulun-dukları yüzeylere yaptık-ları basınçlar P_X ve P_Y dir. Buna göre P P Y X_{oranı kaçtır?} A) 2 B) 1 C) 2 1 D) 3 1_E)₃

4. Şekildeki kesik koni şeklin- _r

3r

deki cismin taban yarıçap-ları r ve 3r dir.

Cismin şekildeki konumda oturtulduğu yüzeye yaptığı basınç P dir.

Cisim ters çevrilip oturtulduğunda, yüzeye yap-tığı basınç kaç P olur?

A) 9 B) 3 C) 1 D) 3 1_E) 9 1 5. Kütleleri m_K, m_L, m_M L K M Yer olan K, L, M prizmaları şekildeki gibi yerleştiril-miştir. L ve M nin K ye uyguladıkları basınçlar sırasıyla 2P ve 3P dir. K nın yere uyguladığı

ba-sınç 3P kadardır.

Buna göre m_K, m_L ve m_M arasındaki ilişki nedir? A) m_K > m_L > m_M B) m_M > m_L > m_K C) m_K > m_M > m_L D) m_K = m_L = m_M

E) m_K > m_L = m_M

6. Ağırlığı ve sürtünmesi

önem-4S 3G G 2S

siz piston ve yayla kurulu düze-nek şekildeki gibi dengededir. Taban alanları 2S ve 4S olan G ve 3G ağırlıklı cisimlerin tabanlarına etki eden basınç-ların oranı kaçtır?

A) 2 1_B)_{1 C)} 3 2_D) 5 2_E) 3 1

(21)

ÜNİTE ÖZETİ

FİZİK

94

BASINÇ

Katıların Basıncı

● Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç denir. Basınç birimleri

m N 2 = Pascal, , m kgf cm gf 2 2 olarak ifade edilebilir.

● Katılarda basınç kuvveti oturdukları yüzeye uyguladıkları dik kuvvettir.

● Çivide sivri ucun batması, bıçağın keskin tarafının ince olması, topuklu ayakkabıların daha çok batması basıncın yüzey alanı ile ters orantılı olarak değişmesiyle ilgilidir.

● Ağırlığı G, yüzey alanı A olan katılarda basınç P G A

= formülüyle hesaplanabilir.

A G¶

Durgun Sıvıların Basıncı

h: derinlik (sıvının en üst noktasına olan uzaklığı)

d P

h

d:özkütle (sıvının özkütlesi)

g: yerçekimi ivmesi, olmak üzere durgun sıvıların basıncı P = h d g _{ile hesaplanır.}

● Katılar üzerine uygulanan kuvveti aynen aynı büyüklükte iletirken, sıvılar basıncı içinde bulunduğu kabın yüzeylerine aynen iletir.

● Sıvı dolu kapalı kaplarda dışarıdan yapılan basınç her yöne aynen iletilir. Pascal Prensibi denilen bu ilke hidrolik fren sistemleri, cendere gibi mekanizmaların çalışma prensibidir.

● Sıvılarda basınç kuvveti F = h. d. g . S formülüyle hesaplanabilir. ● Aynı zamanda kap düzgün ise sıvı basınç kuvveti sıvının ağırlığına eşittir.

sıvı F = Gsıvı sıvı F > Gsıvı sıvı F < Gsıvı

(22)

ACEMİ

TEST

FİZİK

96

1

1. Katılarda basınç ile ilgili olarak, I. Yüzey alanı ile ters orantılıdır.

II. Yüzeye etki eden dik kuvvet ile doğru orantılıdır. III. Yüzeyin cinsine bağlıdır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. ûHNLO, K ûHNLO,, K

Şekil I de ağırlıklı K cismi, Şekil II deki gibi ters çevrilip oturtulursa basınç kuvveti ve basınç nasıl değişir?

Basınç Kuvveti Basınç

A) Değişmez Değişmez B) Değişmez Artar C) Artar Değişmez D) Değişmez Azalır E) Artar Azalır 3. Bir çivinin üst kısmın-P1 F₁ P2 'üH\ F2

dan F₁ kuvveti uygu-ladığında düşey zemi-ne F₂ kuvveti etki eder. Çivinin üst

kısmın-daki basınç P₁, düşey zemindeki basınç P₂ olduğuna göre,

I. F₁ = F₂ II. P₁ > P₂ III. P₁ = P₂

yargılarından hangileri doğrudur?

4.

33 4

Zemin

1 2

Dört özdeş küpün birbirine yapıştırılmasıyla oluşan cisim, zemin üzerinde şekildeki gibi durmakta iken yere yaptığı basınç P, basınç kuvveti F olmaktadır. Buna göre,

I. 1 nolu parça 2 nolu parçanın üzerine yapıştırılır-sa basınç kuvveti değişmez.

II. 3 nolu parça çıkarılıp atılırsa basınç artar. III. 2 nolu parça çıkarılırsa basınç azalır. ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve II E) I, II ve III 5. ûHNLO, X ûHNLO,, X

Dikdörtgenler prizması şeklindeki X cismi G ağırlık-lıdır. X cisminin Şekil I de tabana yaptığı basınç P, basınç kuvveti F dir.

Bu cisim Şekil II deki konuma getirilirse P ve F nasıl değişir? P F A) Azalır Değişmez B) Azalır Azalır C) Artar Değişmez D) Artar Azalır E) Değişmez _Değişmez

(23)

AMATÖR

TEST

FİZİK

100

1

1. Türdeş küplerden oluşmuş şekildeki küpün yatay düzleme uyguladığı basınç P dir.

1

3 4

2

Buna göre, 1, 2, 3 ve 4 küplerinden hangisi ya da hangileri olmazsa basınç yine P olur?

A) Yalnız 1 B) 1 ve 2 C) Yalnız 2 D) 1 ve 3 E) Yalnız 4 2. 4a 2a a L K

Şekildeki prizma biçimindeki türdeş cisim, K yüze-yi üzerinde iken tabana yapılan basınç P_K, L yüze-yi üzerinde iken tabana yapılan basınç P_L oluyor. Buna göre, P P L K_{oranı kaçtır?} A) 4 B) 2 C) 1 D) 2 1_E) 4 1 3. G G ûHNLO, ûHNLO,, F F

F kuvvetinin etkisinde G ağırlıklı cisim yatay yer düzlemine Şekil I de P₁, Şekil II deki P₂ basıncı uyguluyor. P P 3 2 1

= olduğuna göre, uygulanan kuvvetin cis-min ağırlığına oranı

G F_kaçtır? A) 2 1 _{B) 1} _{C) 2} _D) 2 5_E)₃ 4. L L S K K ûHNLO,,, S ûHNLO,, 3S ûHNLO,

Şekil I de K cisminin yere uyguladığı basınç P₁, Şekil II deki L cisminin yere uyguladığı basınç P₂ dir.

Buna göre, Şekil III te K ve L nin yere uyguladı-ğı basınç neye eşit olur?

A) P₁ + P₂ B) P₁ + 3P₂ C) 3P₁+ P₂ D) P 3 1 + P₂ E) P₁+ P 3 2

5. Düşey kesiti görülen kapta d

d

özkütleli sıvı varken kabın tabanındaki sıvı basıncı P dir. Kabın kalan kısmı kaptaki sıvı ile karışmayan bir X sıvısı ile doldurulduğunda, kabın taba-nındaki sıvı basıncı 8P oluyor.

Buna göre, X sıvısının özkütlesi nedir?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8

6. Düşey kesiti görülen eşit

böl-d

L M

K

meli kapta d özkütleli sıvı var-ken kabın tabanındaki sıvı basıncı P dir.

Kap KL kısmı yatay olacak

şekilde oturtulursa, kap tabanına etki eden sıvı basıncı kaç P olur?

A) 2 3_B)_{1 C)} 3 2_D) 4 3_E) 5 2

(24)

UZMAN

TEST

FİZİK

106

1

1. Kesiti şekildeki gibi olan

2h h 4d

kapta h yüksekliğinde 4d özkütleli sıvı varken taban-daki sıvı basıncı P dir. Kabın boş kısmı 4d özküt-leli sıvıyla karışmayan 6d özkütleli sıvıyla dolduruluyor.

Buna göre, kap tabanına etkiyen sıvı basıncı kaç P olabilir?

A) 4 B) 4,2 C) 4,5 D) 5 E) 6

2. Şekilde verilen düzgün

X

2d

kesitli kap X yüksekliğine kadar 2d özkütleli sıvı ile doluyken, kabın tabanın-daki sıvı basıncı P dir.

Kaba 2d özkütleli sıvısıyla karışabilen, 4d özkütleli sıvı eklendiğinde kap tabanındaki sıvı basıncı 3P olduğuna göre, toplam sıvı yüksekli-ği kaç X olur?

A) 1 B) 2 3_C)_{2 D)} 2 5_E)₃ 3. 3h 2h S P 3S F₂ F1 M N

Şekildeki kabın MP ve MN yüzeylerinin alanları sırasıyla S ve 3S dir. MP yüzeyine etki eden sıvı basınç kuvveti F₁, MN yüzeyine etki eden sıvı basınç kuvveti F₂ dir.

Buna göre F F 2 1 oranı kaçtır? A) 4 9_B) 9 4_C) 5 18_D) 18 5 _E) 7 3

4. Kesiti şekilde verilen kap,

Gaz 6×Y×

sıvı ve sıvıda çözünme-yen gaz ile doludur. Sıcaklık değiştirilmeden kap ters çevrilirse, I. Gazın basıncı artar. II. Gazın basıncı azalır.

III. Kabın tabanına etki eden toplam basınç artar. ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

5. Cıva dolu kaba, içinde cıva ve gaz bulunan borular şekildeki gibi daldırılmıştır.

Gaz

&×YD &×YD &×YD &×YD

K L M

&×YD &×YD

Buna göre sistemlerden hangileri şekillerde verildiği gibi dengede kalamaz?

A) K ve M B) K ve L C) L ve M D) Yalnız L E) Yalnız M

6. Açık hava

basıncı-h _h h h h P₀ &×YD Y JD]× ;JD]× nın P₀ olduğu yerde

bulunan kabın kol-larındaki cıva den-gede ve X gazının basıncı 5P₀ ise Y gazının basıncı kaç P₀ dır?

(25)

PROFESYONEL

TEST

FİZİK

110

1

1. Düşey kesiti verilen kaptaki sıvılar dengededir.

4S S

6×Y× Musluk

20h

Buna göre, musluk açılırsa sıvı 4S kesitli kolda ne kadar yükselir? A) 20h B) 16h C) 8h D) 4h E) h 2. Bileşik kabın X Gaz X Y Z L K Su Su Musluk

kolu kapalı diğerle-ri açıktır. Musluk kapalı iken kollar-daki su şekildeki gibi dengededir.

Musluk açılıp sistem dengelenirse; I. K'deki toplam basınç artar. II. L'deki toplam basınç azalır. III. X kolundaki gazın basıncı artar. yargılarından hangileri doğru olur?

3. Sıvıyla dolu olan kabın _A

6×Y× B

C

A, B ve C yüzey alanları eşittir. Pistona 3F kuv-veti uygulanınca A, B ve C yüzeylerine etkiyen basınç farkları sırasıyla P_A, P_B ve P_C oluyor.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) P_A = P_B = P_C B) P_B > P_C > P_A C) P_C = P_B > P_A D) P_A> P_B= P_C

E) P_A > P_C > P_B

4. Açık hava basıncının P_o olduğu ortamda düşey kesiti verilen kapta 2d, 3d, 4d özkütleli şekildeki gibi dengededir. 2d 2h 3h _3d 4d K

Buna göre K noktasına etki eden toplam basınç aşağıdakilerden hangisidir?

A) P₀ B) P₀ + 2hdg C) P₀ + 13hdg D) P₀ + hdg

E) P₀ – hdg

5. Kapalı kaptaki sistem _Gaz

h 6×Y× (VQHN EDORQ ip Cisim ip

şekildeki gibi dengede-dir.

Cismin bağlı olduğu ip kesilirse;

I. Sıvı yüksekliği h artar.

II. Balonun bağlı olduğu ip gerilmesi artar. III. Kaptaki gaz basıncı azalır.

yargılarından hangileri doğru olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

6. Düşey kesiti verilen

F₁ h h h 2h N M L K F₂

şekildeki kap 5h yük-sekliğinde sıvı ile dolu-dur. Çapı h olan KL resi ile 2h olan MN dai-resine etki eden sıvı basınç kuvvetleri F₁ ve F₂ dir. Buna göre, F F 2 1_{oranı kaçtır?} A) 32 3 _B) 5 2_C) 28 5 _D) 24 7 _E) 16 5

(26)

ÖSYM’den SEÇMELER

112 FİZİK 1. 0,5 m 0,1 m 0,2 m 0,2 m yer (yatay düzlem) 0,1 m 0,5 m

Her birinin kütlesi 10 kg olan, şekildeki özdeş iki kutunun boyutları 0,1 x 0,2 x 0,5 m’dir.

Bu iki kutu tek başına veya birlikte kullanıldı-ğında, kutuların yatay bir düzleme uyguladıkla-rı basıncın kilo-pascal birimindeki değeri aşağı-dakilerden hangisi olamaz?

A) 2 B) 4 C) 5 D) 8 E) 10 2016 / YGS

2. Aşağıdaki su cenderesinin K pistonunun üzerine, her biri m kütleli 6 tane özdeş cisim konursa piston-lar aynı seviyeye gelmektedir. Ağırlıkpiston-ları ihmal edi-len, sızdırmaz K ve L pistonlarının alanları sırasıyla 3S ve S’dir. yer (yatay) K su S 3S L

Buna göre, L pistonunun üzerindeki cismin kütlesi kaç m olmalıdır?

A) 2 B) 3 C) 6 D) 12 E) 18 2016 / LYS

3. Baca santralleri olarak adlandırılan şekildeki sis-temde; güneş panelleri yardımıyla ısıtılan havanın, birkaç yüz metre uzunluktaki baca içerisinden geçerken türbinleri döndürmesi sonucu elektrik enerjisi elde edilir.

Temiz enerji kaynaklarından biri olarak da bili-nen baca santrallerinin çalışması,

I. Gazlar basınç farkından dolayı hareket eder. II. Gazların akış hızı basınç farkıyla doğru

orantılı-dır.

III. Isınan hava yükselir.

prensiplerinden hangileriyle ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

(27)

SIVILARIN KALDIRMA

KUVVETİ

BÖLÜM

3

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

1 1 1 – 1 – 1 1 – – – – – – 2 1 1 –

SIVILARIN KALDIRMA KUVVETİ

KONUSUNUN ÖSYM SORU DAĞILIMI

›

_{Sıvıların Kaldırma Kuvveti}

›

_{Kaldırma Kuvvetinin Uygulamaları}

›

_{Taşırma Kabı}

(28)

“Sıvıların Kaldırma Kuvveti”

115 Sıvı içine bırakılan bir cisme sıvı tarafından yukarıya doğru bir kuvvet uygulanır.

Bu kuvvete kaldırma kuvvetidenir. Sıvılar ve gazlar temas ettikleri tüm yüzeylere basınç uygularlar. Cismin tüm yüzeylerine etki eden basınç kuvvetlerinin vektörel toplamı kaldırma kuvvetini verir.

Sıvıda prizma şeklindeki cismin alt yüzeyine üst

yüze-F¶₃ F¶₂

ûHNLO,

F¶1

F¶₄

yinden daha fazla basınç uygulandığından yukarı doğru itilirler.

F¶_K = F¶₁ + F¶₂ + F¶₃ + F¶₄ (F¶₁ = – F¶₂) F¶_K = F¶₄ + F¶₃ (Şekil I)

F¶_K = F¶₁ + F¶₂(Şekil II)

Prizmanın taban alanına S dersek, prizmanın üst kısmına uygulanan sıvı basınç kuvveti F₁, alt kısmına uygulanan F₂ olsun.

F¶1 F¶2 h₂ ûHNLO,, V_b&LVPLQEDWDQKDFPL GS6×Y×Q×Q|]NWOHVL J<HUoHNLPLLYPHVL h1 F₁ = h₁ · d · g · S F₂ = (h₁ + h₂) · d · g · S Buna göre, F_K = |F¶₂| – |F¶₁| dir. F_K = (h₁ + h₂) · d · g · S – h₁ · d · g · S F_K = h₂ · d · g · S (h₂ · S = V_b)

F_K = V_b · d_sıvı · g formülü elde edilir.

X cismi sıvıya bırakılınca seviyeyi I hizasından II hizasına

I II

X d_V×Y×

yükseltiyor ise bu aralıktaki sıvı hacmi cismin batan hacmine eşittir. Sıvı tarafından cisme uygulanan kaldırma kuvveti cis-min yerini değiştirdiği sıvı ağırlığına eşit olduğundan,

G_{yerdeğiştiren sıvı} = m · g

G_sıvı = d_sıvı · V_sıvı· g (V_sıvı = V_cisim = V_batan) G_sıvı = V_b · d_sıvıg = F_K

Sıvı içerisindeki cisimlere uygulanan kaldırma kuvveti

F_K

G 6×Y×

T

cismin sıvı içerisinde kalan kısmının hacim merkezine etki eder. G ağırlıklı eşit bölmeli türdeş çubuğa uygulanan kal-dırma kuvveti şekildeki gibidir.

Sıvı içinde bulunan cisme etki eden sıvı kaldırma kuvveti, cis-min yerini değiştirdiği sıvı ağır-lığına eşittir.

AKLINDA OLSUN

SIVILARIN KALDIRMA KUVVETİ

(29)

117

Standart Sorular ve Çözümleri

10.

1

Yanda verilen içi dolu X

6×Y× X

cismi sıvıda yüzerek dengede kaldığına göre, I. Cisme etki eden

kal-dırma kuvveti cismin ağırlığından fazladır. II. Cismin yoğunluğu

sı-vının yoğunluğundan küçüktür.

III. Cisme etki eden kaldırma kuvveti cismin ağırlığı-na eşittir.

Dengede olduğu için, kaldırma kuvveti cismin ağırlı-ğına eşit büyüklüktedir. Fakat zıt yöndedir. Cismin yüzmesinin nedeni cismin yoğunluğunun sıvının yoğunluğundan küçük olmasındandır.

Yanıt B

10.

2

A cismi X sıvısında

şekilde-;V×Y×V× A

ki gibi batarak dengede kalıyor.

A cisminin X sıvısında dibe batma nedeni aşağı-dakilerden hangisidir?

A) A cisminin kütlesinin büyük olması B) A cisminin ağırlığının büyük olması C) A cisminin hacminin büyük olması

D) A cisminin özkütlesinin, X sıvısının özkütlesinden büyük olması

E) A cisminin özkütlesinin, X sıvısının özkütlesinden küçük olması

Bir cismin yüzmesi, dibe batması veya askıda kalma-sı cismin özkütlesine bağlıdır. Özkütlesi, kalma-sıvının özkütlesinden büyük ise cisim dibe batar.

Yanıt D

10.

3

A cismi X sıvısında

şekil-A ;V×Y×V×

deki gibi dibe batmaktadır. Dengede olan sistem aynı şekilde aya götürü-lürse,

I. Ağırlık azalır.

II. Kabın cisme uyguladığı tepki kuvveti azalır. III. Denge durumu değişmez.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III

Yerçekimi ivmesi azaldığı için kaldırma kuvveti ve ağırlık azalır. Fakat ağırlık daha çok azalır. Bu yüz-den tepki kuvveti azalır. Özkütlesi değişmediği için denge durumu değişmez.

Yanıt E 10.

4

K, L, M cisimleri X sıvısın-K ;V×Y×V× L M

da şekildeki gibi dengede kalıyor.

K, L, M cisimlerinin hacimleri eşit ise kaldır-ma kuvvetleri F_K, F_L ve F_M arasındaki ilişki nasıldır?

A) F_K = F_L = F_M B) F_K < F_L = F_M C) F_K < F_L < F_M D) F_K < F_M < F_L

E) F_L = F_M < F_K

Hacimleri eşit ise L ve M nin batan hacimleri eşit K nın batan hacmi daha azdır. Kaldırma kuvveti batan hacim ile doğru orantılı olduğu için F_M = F_L > F_K olur.

(30)

ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri

119

9

Eşit hacim bölmeli K, L, M _K L

M

cisimleri şekildeki gibi den-gededir.

Cisimlerin ağırlıkları G_K, G_L ve G_M arasındaki büyüklük ilişkisi nasıl-dır?

A) G_M > G_L > G_K B) G_M > G_K > G_L C) G_K= G_L = G_M D) G_K > G_M > G_L

E) G_L > G_K > G_M Yüzen ve askıda olan cisimler için G = F_K G = V_b · d_sıvı· g G_K = 3V · d_sıvı · g _ ` a b b bb G_L = 2V · d_sıvı · g G_M > G_K> G_L G_M = 4V · d_sıvı · g Yanıt B

10

K, L, M cisimleri sıvı içinde K L M 6×Y×

şekildeki gibi dengededir. Buna göre, cisimlerin özkütleleri için yazılan, I. d_K > d_L > d_M II. d_K = d_L = d_M III. d_L > d_K > d_M

ifadelerinden hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

K, L, M cisimlerinin özkütleleri sıvının özkütlesinden büyüktür. Bu nedenle I, II ve III de olabilir.

Yanıt E

11

ûHNLO, h1 _V₁ V2 h₂ ûHNLO,,

İçi dolu kesik koni şeklindeki bir cisim su içerisinde Şekil I deki gibi dengede iken cismin sıvı dışında ve içindeki yükseklikleri h₁ ve h₂, hacimleri ise V₁ve V₂dir. Cisim Şekil II deki gibi ters çevrilip dengelendiğinde, I. V₂ hacmi değişmez.

II. h₁ yüksekliği azalır. III. h₂ yüksekliği artar.

verilerinden hangileri doğru olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

Cisim ters çevrildiğinde yüzdüğü için F_K değişmez. Çünkü ağırlığına eşittir. F_K değişmediği için batan hacim değişmez. Yani V₂ değişmez. Fakat h₁ ve h₂ yükseklikleri değişir. h₂ azalır, h₁ artar.

Yanıt A

12

Hacim (cm3₎ Kütle (g) X Y Z T

X, Z ve T cisimleri ile Y sıvısının kütle - hacim grafiği gibidir.

X, Z ve T cisimleri Y sıvısında dengelendiğinde cisimlerden hangileri batar? (Sıcaklık sabittir.)

A) Yalnız X B) Yalnız Z C) Yalnız T D) X ve Z E) Z ve T

Grafikteki eğim özkütleyi d V m =

c m verir. Bu nedenler d_X > d_Y > d_Z > d_T olduğu için Y sıvısında, Y sıvısının özkütlesinden daha büyük özkütleli X cismi batar, Z ve T yüzer.

(31)

FİZİK

120

Konu Pekiştirme 1

1. X cismi su içinde

şekil-X

Su

deki gibi dengededir. Suya tuz ilave edilerek suyun yoğunluğu art-tırıldığında,

I. X cisminin batan hacmi azalır.

II. X cismine etki eden kaldırma kuvveti azalır. III. X cismi dengede kalamaz.

2. Eşit kütleli X, Y ve Z _X

Y Z

cisimleri içinde sıvı bulu-nan kapta şekildeki gibi dengededir.

Buna göre, cisimlerin hacimleri V_X, V_Y ve V_Z arasındaki ilişki nedir?

A) V_X = V_Y = V_Z B) V_X > V_Y > V_Z C) V_Z > V_Y > V_X D) V_Z > V_X = V_Y

E) V_Y > V_Z > V_X

3. Türdeş bir şişe mantarının sıvıda yüzerken hacmi-nin

3

1_{ü sıvı dışında oluyor.}

Mantarın yarısını kesip geri kalanını tekrar sıvı-ya bırakırsak batan hacmi, kalan tüm hacminin kaçta kaçı olur?

A) 6 1_sı B) 3 1_ü C) 3 2_ü D) 9 1_sı

E) Hacim bilinmeden bir şey söylenemez.

4.

K K

<V×Y×V× ;V×Y×V×

K cismi farklı iki sıvıda şekildeki gibi dengededir. X sıvısının özkütlesi d_X, Y ninki d_Yolduğuna göre,

d d Y X oranı kaçtır? A) 3 1_B) 3 2_C) 2 1 _{D) 1} _{E) 2}

5. Eşit bölmeli homojen

Su

cisim şekildeki gibi den-gede iken su içinde kalan bölüm kesilip atılıyor.

Sistemin yeni dengesinde yeni hacmin % kaçı batarak dengede kalır?

A) 20 B) 40 C) 50

D) 60 E) 100

6. Eşit bölmelere ayrılmış _V

V V V V V K L M V V V 6×Y× K, L, M cisimlerinin sıvı-da denge durumları şekildeki gibidir.

Cisimlerin özkütleleri arasındaki ilişki aşağıda-kilerden hangisidir?

A) d_K = d_L = d_M B) d_K > d_L > d_M C) d_M > d_L > d_K D) d_K > d_M > d_L

(32)

ÜNİTE ÖZETİ

FİZİK

1400

u Taşırma kaplarında yer değiştiren sıvının hac-mi daima cishac-min batan hachac-mi kadardır. u Tamamen dolu taşırma kabına atılan

ci-sim askıda kalıyor ya da dibe batıyorsa ken-di hacmi kadar, yüzüyorsa kenken-di hacmin-den daha az hacimde sıvı taşırır.

G G G G kadar Dÿ×UODüPDROXU G kadar Dÿ×UODüPDROXU G kadar Dÿ×UODüPDROXU

u Tamamen dolu taşırma kaplarında yüzme ve askıda kalma durumlarında ağırlaşma olmaz. Dibe batma durumunda G – F_K değerinde ağır-laşma olur. $ÿ×UODüPD ROPD] $ÿ×UODüPD ROPD] G – F_K GHÿHULQGH Dÿ×UODüPD ROXU G G G G G

d_c = d_sıvı ise cisim askıda FK

G kalır. F_K = G V_b = V_c FK N G d_c > d_sıvı ise cisim batar.

F_K + N = G F_K < G

d_c < d_sıvı ise cisim yüzer. _F

K

G

V_b · d_sıvı· g = V_c · d_c · g

u Cismin özkütlesi ile sıvının özkütlesi kıyaslanır-ken hacimsel olarak batan orana bakılır. Aynı sıvıda yüzen iki cisimden hacimsel oran olarak daha fazla batanın özkütlesi büyük olur. u Aynı sıvıda bulunan iki cisimden, sıvıya batan

hacmi büyük olana etkiyen kaldırma kuvveti de büyük olur. Kaldırma kuvveti F_K d_V×Y× formülüyle hesaplanır. F_K: Kaldırma kuvveti

V_b: Cismin sıvı içinde batan hacmi d_s: Sıvının özkütlesi

g: Yerçekimi ivmesi

u Bir cismin sıvı içinde yüzmesi, askıda kalması ya da batması cismin ve sıvının özkütlesine ve cismin içinde boşluk olup olmayışına bağlıdır.