KKTC
YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, EKONOMİSİ VE PLANLAMASI ANA BİLİM DALI
YDÜ’NÜN KKTC EKONOMİSİNE KATKISI
HAZIRLAYAN
HÜSEYİN TOLGA TARKUÇ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Yrd.Doç.Dr.ERDAL GÜRYAY
Şubat, 2006
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğüne;
Hüseyin Tolga Tarkuç tarafından hazırlanan, “Yakın Doğu Üniversitesi’nin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisine Katkısı” isimli bu çalışma, jurimiz tarafından Eğitim Yönetimi, Denetimi, Ekonomisi ve Planlaması Ana Bilim Dalı’nda
“Yüksek Lisans Tezi” olarak oybirliği ile kabul edilmiştir.
Başkan...
Doç.Dr. Aydın Ankay
Üye...
Dr. Fatoş Silman
Üye...
Yrd.Doç.Dr. Erdal Güryay (Danışman)
ONAY
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylıyorum.
.../.../...
Doç.Dr. Cem Birol
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
ı Önsöz
Öncelikle, Sn. Yrd.Doç.Dr. Erdal Güryay’a, bitirme tezimin danışmanı olmayı kabul ettiğinden ve tez çalışmamda bana olan yardımından ve desteğinden dolayı,
İkinci olarak; sayın rektör yardımcımız Prof.Dr. Şenol Bektaş’a, araştırmalarımı sürdürürken gerekli bilgileri elde etmem için gerekli yardımlarından,
Üçüncü olarak; Sn. Yrd.Doç.Dr. Erdal Güryay, Sn. Doç.Dr. Aydın Ankay ve Sn. Dr.
Fatoş Silman’a juri üyelerim olmayı kabul ettikleri için,
Dördüncü olarak; zamanlarını ayırarak anketleri doldurmayı kabul eden öğrencilere,
Son olarak; çalışmalarımda bana manevi yönden destek olan aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
ıı ÖZET:
KKTC ekonomisinin en dikkat çeken yönü ciddi büyüklükteki dış ticaret açığıdır.
Bu dış ticaret açığını büyük ölçüde kapatan hizmetler sektöründe yer alan iki sektör ve TC’den gelen ekonomik yardımdır. Bu iki hizmet sektörü turizm ve yüksek öğrenim sektörüdür. Çalışmanın amacı, hizmetler sektöründe önemli bir yer tutan, yüksek öğrenim sektörü içerisinde yer alan, YDÜ’nün KKTC ekonomisine ne kadar katkı sağladığıdır.
Çalışmanın birinci bölümünde KKTC’nin ekonomik durumu gözden geçirilerek, ihracat kalemleri ile ithalat arasındaki ilişkiler incelenecektir. Bunların yanında hizmetler sektörüne en fazla katkıyı sağlayan turizm’in ekonomi içindeki yeri ortaya konacak ve KKTC’de faliyetlerini sürdüren üniversitelerin gelişimleri ve öğrenci sayılarındaki artış ve azalmalar incelenecek. Birinci bölümün son kısmında ise YDÜ’nün tarihçesi, mevcut fakülte ve bölümleri ortaya konacaktır.
Çalışmanın ikinci bölümünde temel amaca ulaşmak için yan amaçlar incelenecektir. Öğrencilerin okula ödedikleri yıllık harçlar, üniversite içerisinde bulunan yurt, kafeterya ve dükkan kiraları üniversite’nin amortismanları, YDÜ öğrencilerinin barınma, beslenme, ulaşım, sağlık, iletişim, kişisel bakım, kırtasiye, eğlence, giyim ve öğrenci ailelerin KKTC’yi ziyaretlerinde yaptıkları harcamalar hesaplanaraktır.
Çalışmanın üçüncü bölümünde yan amaçlardan yararlanarak araştırmanın temel amacı olan YDÜ’nün KKTC ekonomisine katkısı ortaya konacaktır. Üçüncü bölümün ikinci kısmında ise YDÜ öğrencilerinin KKTC ekonomisine katkısı esas alınarak, KKTC’de faliyet gösteren üniversitelerin KKTC ekonomisine katkısı hesaplanacaktır.
Çalışmanın son bölümü olan dördüncü bölümün birinci kısmında, çalışmadan elde edilen bulgular ile yorumların sentezi ortaya konacaktır. Dördüncü bölümün ikinci kısmında ise hem KKTC ekonomisinin hem de YDÜ’nün ekonomik ve sosyal kalkınması için öneriler sunulacaktır.
ııı Abstract:
The foreign trade deficit is the most important deficiency of the TRNC economy. There are two service sectors and the economic aid from Turkey that mostly cover up that foreign trade deficit. These two leading sectors are tourism and the higher education sector. The main aim of this project is to analyze the Near East University’s (NEU) contribution to the TRNC economy, which is one of the most important universies in the higher education sector.
The first chapter analyses the economic performance of TRNC economy and the relation between the export and import goods and services. In addition to this, the economic performance of tourism, which is the most important service sector is introduced, the development of the active universities in TRNC and the increase and decrease in the number of students in the universities. The last part of the first chapter highlights the history, current faculties and the departments of the NEU.
The second chapter looks at the sub-fundamentals to attain the main fundamental. The annual tuition fees, the accommodation in the University, the cafeteria and shop rentals, university’s depreciation expenses, NEU students’ sheltering, feeding, transportation, healt, communication, personal care, stationery, entertainment, clothing and students’
parents’ expenses in their visit to Nort Cyprus are all calculated in this section.
The third chapter aims to evaluate NEU’s involvement in the TRNC economy with the use of the above sub-fundamentals. In the second part of the third chapter, the contribution of NEU students and also the contribution of all other TRNC universities in to the TRNC economy are estimated.
In the first section of the last chapter of this study, the findings and the synthesis of the interpretations are presented both for TRNC economy and NEU’s economic and social development.
ıv İÇİNDEKİLER
Önsöz:...ı Özet:...ıı Abstract:...ııı İçindekiler:...ıv Tablolar Listesi:………...vı Kısaltmalar:...xıı Tanımlar:...xııı
GİRİŞ:...xıv Amaç:...xıv
Önem:...xv
Sınırlılıklar:...xv
Araştırma Modeli:...xvı Evren:...xvı Örneklem:...xvı Sayıltılar:...xvıı Verilerin Toplanması:...xvıı Verilerin Çözümü ve Yorumlanması:...xvıı KURAMSAL TEMELLER Bölüm I KKTC Ekonomisine Genel Bir Bakış...1
I.1. KKTC Ekonomisi’nin Gelir Kaynakları...10
I.1.1. KKTC’de Turizm...10
I.1.2. KKTC Üniversitelerinin Gelişimi ve Öğrenci Sayıları...13
I.1.3. KKTC’de İthalat ve İhracat...19
I.1.4. YDÜ’nün Tarihçesi...22
Bölüm II ARAŞTIRMA BULGULARI...25
II.1 Öğrenci Harçları...27
II.2 Kiralar...36
II.3 Amortismanlar...37
v
II.4 Öğrencilerin Barınma Giderleri...38
II.4.1 Hane İçin Satın Alınan Eşyalar...44
II.4.2 Hane İçin Sürekli Yapılan Tadilatlar...48
II.5 Öğrencilerin Beslenme Giderleri...49
II.6 Öğrencilerin Ulaşım Giderleri...52
II.6.1 Yabancı Uyruklu Öğrencilerin KKTC’ye Ulaşım Giderleri.61 II.6.1.1 Öğrencilerin Yurt Dışına Giderken Aldıkları Hediye Giderleri ………67
II.7 Öğrencilerin Kırtasiye Giderleri...72
II.7.1 Öğrencilerin Gazete ve Dergi Giderleri...79
II.8 Resmi Kurumlara Yapılan Ödemeler...81
II.8.1 İkametğah İzni Giderleri...81
II.8.2 Temizlik ve Aydınlatma Giderleri...82
II.8.3 Elektirik ve Su Giderleri...84
II.9 Öğrencilerin Sağlık Giderleri...85
II.9.1 Öğrencilerin Doktor Giderleri...85
II.9.2 Öğrencilerin İlaç Giderleri...88
II.9.3 Öğrencilerin Diğer Sağlık Giderleri...91
II.10 Öğrencilerin Kişsel Giderleri...93
II.10.1 Kişisel Bakım Giderleri...93
II.10.2 Temizlik Malzemesi Giderleri...94
II.11 Öğrencilerin İletişim Giderleri...95
II.12 Öğrencilerin Giyim Giderleri...96
II.13 Öğrencilerin Eğlence Giderleri...100
II.14 Yabancı Öğrencilerin Ailelerinin KKTC’ye Ziyareti...101
II.14.1 Ailelerin Yol Giderleri...103
II.14.2 Ailelerin Barınma Giderleri...107
II.14.3 Ailelerin Hediye Giderleri...107
Bölüm III YDÜ VE KKTC ÜNİVERSİTELERİ’NİN KKTC EKONOMİSİNE KATKISI...112
III.1. YDÜ’nün KKTC Ekonomisine Katkısı...112
III.2. KKTC Üniversitelerinin KKTC Ekonomisine Katkısı...114
SONUÇ VE ÖNERİLER...115
Sonuç...115
Öneriler...121
EK1...124
Kaynakça...128
vı Tablolar Listesi
Tablo 1 Sanayi Sektörünün Gelişimi (%)...4
Tablo 2 KKTC’de Dış Ticaret Açığı ve GSMH (Mil. $)...4
Tablo 3 Son 20 Yılın GSMH’sı ve Ekonominin Büyüme Hız %’si...6
Tablo 4 GSMH’da Sektörel Gelişmeler (1977 Fiyatlarıyla milyon TL)...8
Tablo 5 KKTC’ye Verilen Dış Yardım ve Kredilerin Dağılımı (Mil$)...10
Tablo 6 KKTC’nin Net Turizm Gelirleri ...13
Tablo 7 YDÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı...14
Tablo 8 DAÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı...16
Tablo 9 GAÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı...17
Tablo 10 LAÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı...17
Tablo 11 UKÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı...18
Tablo 12 Son Üç Yıl İtibarı İle KKTC’deki Beş Üniversitenin Toplam Öğrenci Sayısı ... ...18
Tablo 13 Dışsatım Kalemleri Dağılımı (%)...20
Tablo 14 Yıllara Göre KKTC’nin Dışalımı ve Dışsatımı (milyon$)...21
Tablo 15 Ankete Katılan Öğrencilerin Uyruklara Göre Dağılımı...25
Tablo 16 Ankete Katılan Öğrencilerin Uyruklarına ve Cinsiyetlerine Göre Dağılımı..25
Tablo 17 Ankete Katılan Öğrencilerin Uyruklarına ve Yaşlarına Göre Dağılımı...26
Tablo 18 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin I Dönemlik Harç Dağılımı...27
Tablo 19 TC Vatandaşı Öğrencilerin I Dönemlik Harç Dağılımı...28
Tablo 20 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin I Dönemlik Harç Dağılımı...28
Tablo 21 2002-2003 Akademik Yılında KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Harç Dağılımı...29
Tablo 22 2002-2003 Akademik Yılında TC Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Harç Dağılımı...30
Tablo 23 2002-2003 Akademik Yılında III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Harç Dağılımı...30
Tablo 24 2003-2004 Akademik Yılında KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Harç Dağılımı...31
Tablo 25 2003-2004 Akademik Yılında TC Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Harç Dağılımı...32
Tablo 26 2003-2004 Akademik Yılında III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Harç Dağılımı...32
Taplo 27 Öğrencilerin Yaz Okuluna Katılım Dağılımı...33
Tablo 28 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Yaz Okulu Harç Ücretleri Dağılımı...34
Tablo 29 TC Vatandaşı Öğrencilerin Yaz Okulu Harç Üçretleri Dağılımı...34
Tablo 30 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencinin Yaz Okulu Harç Ücretleri Dağılımı ... ...34
Tablo 31 2003-2004 Akademik Yılında KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Yaz Okulu Harç Dağılımı...35
Tablo 32 2003-2004 Akademik Yılında TC Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Yaz
Okulu Harç Dağılımı...35
vıı Tablo 33 2003-2004 Akademik Yılında III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Ödedikleri Yaz Okulu Harç Dağılımı...36
Tablo 34 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Barınma Yerlerinin Dağılımı...38
Tablo 35 TC Vatandaşı Öğrencilerin Barınma Yerlerinin Dağılımı...39
Tablo 36 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Barınma Yerlerinin Dağılımı...39
Tablo 37 KKTC’de Ev Kiralayan YDÜ Öğrencilerinin Kişi Başına Düşen Aylık Kira Dağılımı...40
Tablo 38 YDÜ Öğrencilerinin Depozit Verme Dağılımı...40
Tablo 39 YDÜ Öğrencilerinin Hane Başına Düşen Depozit Ücreti Dağılımı...41
Tablo 40 Kirada Kalan TC Vatandaşı Öğrencilerin Bir Evde Kaç Kişi Kalıdıkarının Dağılımı...41
Tablo 41 Kirada Kalan III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Bir Evde Kaç Kişi Kaldıklarının Dağılımı...42
Tablo 42 Yurtta Kalan YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Yurt Kirası Dağılımı...42
Tablo 43 Yurtta Kalan TC Vatandaşı Öğrencilerin Oda Arkadaşı Sayısı Dağılımı...43
Tablo 44 Yurtta Kalan III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Oda Arkadaşı Sayısı Dağılımı...43
Tablo 45 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Satın Aldığı Ev Dağılımı...43
Tablo 46 TC Vatandaşı Öğrencilerin Satın Aldığı Ev Dağılımı...44
Tablo 47 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Hane İçin Eşya Satın Alma Dağılımı...44
Tablo 48 TC Vatandaşı Öğrencilerin Hane İçin Eşya Satın Alma Dağılımı...44
Tablo 49 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Hane İçin Eşya Satın Alma Dağılımı...45
Tablo 50 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Hane İçin Aldıkları Eşyaların Çeşit Dağılımı ... ...45
Tablo 51 TC Vatandaşı Öğrencilerin Hane İçin Aldıkları Eşyaların Çeşit Dağılımı....46
Tablo 52 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Hane İçin Aldıkları Eşyaların Çeşit Dağılımı...47
Tablo 53 YDÜ Öğrencilerinin Hane İçin Aldıkları Eşyaların Üretim Yeri Dağılımı...47
Tablo 54 YDÜ Öğrencilerin Sürekli Tadilat Yapma Dağılımı...48
Tablo 55 Sürekli Tadilat Yapan YDÜ Öğrencilerinin Harcama Yaptıkları Yer Dağılımı ...48
Tablo 56 Sürekli Tadilat Yapan YDÜ Öğrencilerinin Harcama Yapma Dağılımı...49
Tablo 57 YDÜ Öğrencilerinin Aylık Sebze- Meyve Harcaması Dağılımı...50
Tablo 58 YDÜ Öğrencilerinin Aylık Et - Balık Harcaması Dağılımı...51
Tablo 59 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Aylık Sigara - Alkol Harcaması Dağılımı....51
Tablo 60 YDÜ Öğrencilerinin Aylık Lokanta – Fast foot Harcaması Dağılımı...52
Tablo 61 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Ulaşım İhtiyaçlarını Karşılama Yöntemleri Dağılımı...52
Tablo 62 TC Vatandaşı Öğrencilerin Ulaşım İhtiyaçlarını Karşılama Yöntemleri Dağılımı...53
Tablo 63 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Ulaşım İhtiyaçlarını Karşılama
Yöntemleri Dağılımı...53
vııı Tablo 64 KKTC’de Araba Satın Alan TC Vatandaşı Öğrencilerin Harcama Dağılımı ... ...54
Tablo 65 KKTC’de Araba Satın Alan III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Harcama Dağılımı...54
Tablo 66 Arabası Olan TC Vatandaşı Öğrencilerin Stopaj Vergisi Dağılımı...54
Tablo 67 TC vatandaşı Öğrencilerin ZZ Plaka için Yaptıkları Harcama Dağılımı...54
Tablo 68 YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Araç Sigortası Harcaması Dağılımı...55
Tablo 69 YDÜ Öğrencilerinin Araç Muayenesi Harcaması Dağılımı...55
Tablo 70 YDÜ Öğrencilerinin Trafik Suçu İşleme Dağılımı...56
Tablo 71 YDÜ Öğrencilerinin Ödedikleri Trafik Cezası Dağılımı...56
Tablo 72 YDÜ Öğrencilerinin Araç Ruhsatı Harcaması Dağılımı...57
Tablo 73 YDÜ Öğrencilerinin Bir Yıllık Ödedikleri Araba Servisi Ücretleri Dağılımı ... ...57
Tablo 74 YDÜ Öğrencilerinin Aylık Asgari Petrol Harcaması Dağılımı...58
Tablo 75 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Arabalarına Yaptığı Diğer Harcamaların Dağılımı...58
Tablo 76 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Otobüsle Seyehat Dağılımı...59
Tablo 77 Ücretli Otobüsle Seyehat Eden YDÜ Öğrencilerinin Aylık Otobüs Harcaması Dağılımı...59
Tablo 78 Taksiyle Seyehat Eden YDÜ Öğrencilerinin Aylık Taksi Harcaması Dağılımı...60
Tablo 79 YDÜ Öğrencilerinin Ulaşım İhtiyaçlarını Karşılamak İçin Aylık Toplam Harcamalarının Dağılımı...61
Tablo 80 YDÜ Öğrencilerinin Yurt Dışına Çıkış Dağılımı...61
Tablo 81 YDÜ Öğrencilerinin Yurt Dışında Kalış Süreleri Dağılımı...62
Tablo 82 TC Vatandaşı Öğrencilerin Yurt Dışına Çıkış Sıklığı Dağılımı...62
Tablo 83 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Yurt Dışına Çıkış Sıklığı Dağılımı...62
Tablo 84 TC Vatandaşı Öğrencilerin Yurtdışı Seyahatlerinde Kullandıkları Ulaşım Araçları Dağılımı...63
Tablo 85 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Yurtdışı Seyahatlerinde Kullandıkları Ulaşım Araçları Dağılımı...63
Tablo 86 TC Vatandaşı Öğrencilerin Kullandıkları Hava Yolu Şirketleri ve Acentelerinin Dağılımı...63
Tablo 87 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Kullandıkları Hava Yolu Şirketleri ve Acentelerinin Dağılımı...64
Tablo 88 TC Vatandaşı Öğrencilerin Kullandıkları Feribot Şirketleri ve Acentelerinin Dağılımı...64
Tablo 89 Uçak Seferi İle Seyahat Etmeyi Tercih Eden TC Vatandaşı Öğrencilerin Bilet
Harcaması Dağılımı...65
Tablo 90 Uçak Seferi İle Seyahat Etmeyi Tercih Eden III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Bilet Harcaması Dağılımı...65
Tablo 91 Feribot Seferi İle Seyahat Etmeyi Tercih Eden TC Vatandaşı Öğrencilerin Bilet Harcaması Dağılımı...66
ıx Tablo 92 YDÜ Öğrencilerinin Havalimanına Ulaşmak İçin Yaptığı Taksi Harcamasının Dağılımı...66
Tablo 93 TC Vatandaşı Öğrencilerin Deniz Limanına Ulaşmak İçin Yaptığı Taksi Harcamasının Dağılımı...67
Tablo 94 YDÜ Öğrencilerinin Yurtdışına Çıkarken Hediye Alma Dağılımı...67
Tablo 95 Hediye Alan YDÜ Öğrencilerinin Aldıkları Hediyelik Eşya Çeşidi Dağılımı...68
Tablo 96 Züccaciye Eşyası Alan YDÜ Öğrencilerinin Harcama Dağılımı...68
Tablo 97 Züccaciye Alan YDÜ Öğrencilerinin Üretim Yeri Dağılımı...69
Tablo 98 Elektirikli Alet Alan YDÜ Öğrencilerinin Harcama Dağılımı...69
Tablo 99 Elektirikli Alet Alan YDÜ Öğrencilerinin Üretim Yeri Dağılımı...70
Tablo 100 Sigara-Alkol Alan YDÜ Öğrencilerinin Harcama Dağılımı...70
Tablo 101 Sigara-Alkol Alan YDÜ Öğrencilerinin Üretim Yeri Dağılımı...70
Tablo 102 Diğer Çeşit Hediyelik Eşya Alan YDÜ Öğrencilerinin Harcama Dağılımı..71
Tablo 103 Diğer Çeşit Hediyelik Eşya Alan YDÜ Öğrencilerinin Üretim Yeri Dağılımı ... ...71
Tablo 104 YDÜ Öğrencilerinin Kitap Alım Dağılımı...72
Tablo 105 Kitap Alan YDÜ Öğrencilerinin Kış Dönemi Kitap Harcamaları Dağılımı.72 Tablo 106 Kitap Alan YDÜ Öğrencilerinin Bahar Dönemi Kitap Harcamaları Dagılımı...73
Tablo 107 Kitap Alan YDÜ Öğrencilerinin Yaz Dönemi Kitap Harcamaları Dağılımı ... ...74
Tablo 108 YDÜ Öğrencilerinin Fotokopi Alma Dağılımı...74
Tablo 109 Fotokopi Alan YDÜ Öğrencilerinin Kış Dönemi Fotokopi Harcamaları Dağılımı...75
Tablo 110 Fotokopi Alan YDÜ Öğrencilerinin Bahar Dönemi Fotokopi Harcamaları Dağılımı...75
Tablo 111 Fotokopi Alan YDÜ Öğrencilerin Yaz Dönemi Fotokopi Harcamaları Dağılımı...76
Tablo 112 YDÜ Öğrencilerinin Kırtasiye Alma Dağılımı...76
Tablo 113 Kırtasiye Alan YDÜ Öğrencilerinin Kış Dönemi Harcaması Dağılımı...77
Tablo 114 Kırtasiye Alan YDÜ Öğrencilerin Bahar Dönemi Harcaması Dağılımı...77
Tablo 115 Kırtasiye Alan YDÜ Öğrencilerinin Yaz Dönemi Harcaması Dağılımı...77
Tablo 116 YDÜ Öğrencilerinin Diğer Alım Dağılımı...78
Tablo 117 YDÜ Öğrencilerinin Kış Dönemi Diğer Harcama Dağılımı...78
Tablo 118 YDÜ Öğrencilerinin Bahar Dönemi Diğer Harcama Dağılımı...79
Tablo 119 YDÜ Öğrencilerinin Yaz Dönemi Diğer Harcama Dağılımı...79
Tablo 120 YDÜ Öğrencilerin Gazete ve/veya Dergi Alma Dağılımı...80
Tablo 121 YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Yerli Gazete ve/veya Dergi Harcaması Dağılımı...80
Tablo 122 YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Yabancı Gazete ve/veya Dergi Harcaması Dağılımı...81
Tablo 123 YDÜ Öğrencilerinin İkametğah İzni Çıkartma Dağılımı...82
Tablo 124 YDÜ Öğrencilerinin İkametğah İzni Harcaması Dağılımı...82
x
Tablo 125 YDÜ Öğrencilerinin Temizlik ve Aydınlatma Harcaması Yapma Dağılımı ... ...83
Tablo 126 YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Temizlik ve Aydınlatma Harcaması Dağılımı..83
Tablo 127 YDÜ Öğrencilerinin Elektirik ve Su Harcaması Yapma Dağılımı...84
Tablo 128 YDÜ Öğrencilerinin Aylık Elektirik ve Su Harcaması Dağılımı...84
Tablo 129 YDÜ Öğrencilerinin Doktora Gitme Dağılımı...85
Tablo 130 Doktora giden YDÜ Öğrencilerinin Tercih Ettiği Kurum Dağılımı...86
Tablo 131 Devlet Adına Çalışan Doktora Giden YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Harcama Dağılımı...86
Tablo 132 Özel Kurum Adına Çalışan Doktora Giden YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Harcama Dağılımı...87
Tablo 133 Her İki Kurum Adına Çalışan Doktora Giden YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Harcama Dağılımı...87
Tablo 134 Her İki Kurum Adına Çalışan Doktora Giden TC Vatandaşı Öğrencilerin Yıllık Harcama Dağılımı...87
Tablo 135 Her İki Kurum Adına Çalışan Doktora Giden III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Yıllık Harcama Dağılımı...88
Tablo 136 YDÜ Öğrencilerinin İlaç Alma Dağılımı...88
Tablo 137 İlaç Alan YDÜ Öğrencilerinin Tercih Ettiği Kurum Dağılımı...89
Tablo 138 Sadece Devlet Eczanelerinden İlaç Alan YDÜ Öğrencilerinin Yıllık İlaç Harcaması dağılımı...89
Tablo 139 Sadece Özel Eczanelerinden İlaç Alan YDÜ Öğrencilerinin Yıllık İlaç Harcaması dağılımı...90
Tablo 140 Her İki Kurumdan İlaç Alan KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Yıllık İlaç Harcaması Dağılımı...90
Tablo 141 Her İki Kurumdan İlaç Alan TC Vatandaşı Öğrencilerin Yıllık İlaç Harcaması dağılımı...90
Tablo 142 Her İki Kurumdan İlaç Alan III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Yıllık İlaç Harcaması dağılımı...91
Tablo 143 YDÜ Öğrencilerinin Tıpbi Kontrol Yapma Dağılımı...91
Tablo 144 Tıpbi Kontrol Yapan YDÜ Öğrencilerinin Tercih Ettiği Kurum Dağılımı...92
Tablo 145 Özel Kurumlarda Tıpbi Kontrol Yaptıran YDÜ Öğrencilerinin Yıllık Harcama Dağılımı...92
Tablo 146 YDÜ Öğrencilerinin Kişisel Bakım Yapma Dağılımı...93
Tablo 147 Kişisel Bakım Yapan YDÜ Öğrencilerinin Aylık Harcama Dağılımı...93
Tablo 148 YDÜ Öğrencilerinin Temizlik Malzemesi Harcaması Yapma Dağılımı...94
Tablo 149 YDÜ Öğrencilerinin Aylık Temizlik Malzemesi Harcaması Dağılımı...95
Tablo 150 YDÜ Öğrencilerin İletişim Araçlarını Kullanma Dağılımı...95
Tablo 151 YDÜ Öğrencilerinin İletişim Harcaması Dağılımı...96
Tablo 152 YDÜ Öğrencilerinin Giyim Harcaması Yapma Dağılımı...96
Tablo 153 KKTC Vatandaşı Öğrencilerin Aldığı Giyim Çeşitleri Dağılımı...97
Tablo 154 TC Vatandaşı Öğrencilerin Aldığı Giyim Çeşitleri Dağılımı...98
Tablo 155 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Öğrencilerin Aldığı Giyim Çeşitleri Dağılımı.98 Tablo 156 YDÜ Öğrencilerinin Giyim Harcamaları Dağılımı...99
xı Tablo 157 Giyim Alan YDÜ Öğrencilerinin Üretim Yeri Dağılımı...100
Tablo 158 YDÜ Öğrencilerinin Eğenceye Çıkma Dağılımı...100
Tablo 159 Eğlenceye Çıkan YDÜ Öğrencilerinin Aylık Harcama Dağılımı...101
Tablo 160 Ailelerinin Çocuklarını Ziyarete Gelişlerinin Dağılımı...102
Tablo 161 Çocuklarını Ziyarete Gelen Ailelerinin KKTC’ye Geliş Dağılımı...102
Tablo 162 Çocuklarını Ziyarete Gelen Ailelerinin KKTC’de Kalış Süreleri Dağılımı ... ...103
Tablo 163 Çocuklarını Ziyarete Gelen Ailelerinin Toplam Yurtdışı Seferi Dağılımı..103
Tablo 164 Çocuklarını Ziyarete Gelen Ailelerinin Seyahatlarda Kullandıkları Ulaşım Araçları Dağılımı...104
Tablo 165 TC Vatandaşı Ailelerin Kullandıkları Hava Yolu Şirketleri Dağılımı...104
Tablo 166 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Ailelerin Kullandıkları Hava Yolu Şirketleri Dağılımı...104
Tablo 167 TC Vatandaşı Ailelerin Kullandıkları Deniz Yolu Şirketleri Dağılımı...105
Tablo 168 Uçak Seferi İle Seyahat Etmeyi Tercih Eden Ailelerinin Bilet Harcaması Dağılımı...105
Tablo 169 Feribot Seferi İle Seyahat Etmeyi Tercih Eden TC Vatandaşı Ailelerin Bilet Harcaması Dağılımı...105
Tablo 170 Ailelerinin Hava Limanından Konaklayacağı Yere Kadar Yaptığı Taksi Harcaması Dağılımı...106
Tablo 171 TC Vatandaşı Ailelerin Deniz Limanı Konaklayacağı Yere Kadar Yaptığı Taksi Harcaması Dağılımı...106
Tablo 172 TC Vatandaşı Ailelerin Barınma Yerleri Dağılımı...107
Tablo 173 III. Dünya Ülkesi Vatandaşı Ailelerin Barınma Yerleri Dağılımı...107
Tablo 174 Ailelerinin Hediye Alma Dağılımı...108
Tablo 175 Hediye alan Ailelerinin Aldıkları Hediye Çeşitleri Dağılımı...108
Tablo 176 Züccaciye Alan Ailelerinin Harcama Dağılımı...108
Tablo 177 Züccaciye Alan TC Vatandaşı Ailelerin Üretim Yeri Dağılımı...109
Tablo 178 Elektirikli Alet Alan Ailelerinin Harcama Dağılımı...109
Tablo 179 Elektirikli Alet Alan Ailelerinin Üretim Yeri Dağılımı...110
Tablo 180 Sigara ve Alkol Alan TC Vatandaşı Ailelerinin Harcama Dağılımı...110
Tablo 181 Sigara ve Alkol Alan TC Vatandaşı Ailelerin Üretim Yeri Dağılımı...110
Tablo 182 Diğer Hediyelik Eşya Alan Ailelerinin Harcama Dağılımı...111
Tablo 183 Diğer Hediyelik Eşya Alan Ailelerinin Üretim Yeri Dağılımı...111
Tablo 184 YDÜ Öğrencilerin Bir Yılda Toplam Harcama Yapma Dağılımı...112 Tablo 185 YDÜ Öğrencilerinin Bir Yıllık Toplam Harcama Dağılımı...112 Tablo 186 YDÜ’nün Bir Yılda KKTC Ekonomisine Katkısının Dağılımı(2003-04)...113 Tablo 187 KKTC’de Öğrenim Gören Öğrencilerin KKTC Ekonomisine Katkısı...114
xıı Kısaltmalar
KKTC Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
TC Türkiye Cumhuriyeti
GKRY Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ABD Amerika Birleşil Devletleri
AB Avrupa Birliği
ODÜ Orta Doğu Ülkeleri
UDÜ Uzak Doğu Ülkeleri
III.D.Ü. Üçüncü Dünya Ülkesi
AAD Avrupa Adalet Divanı
ABAD Avrupa Birliği Adalet Divanı
OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı GSMH Gayri Safi Milli Hasıla
GSYİH Gayri Safi Yurt İçi Hasıla DPÖ Devlet Planlama Örgütü
MEKB Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı ÖSYM Öğrenci Seçme Yerleştirme Merkezi
YÖK Yüksek Öğrenim Kurumu
ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi YDÜ Yakın Doğu Üniversitesi DAÜ Doğu Akdeniz Üniversitesi GAÜ Girne Amerikan Üniversitesi LAÜ Lefke Avrupa Üniversitesi
UKÜ Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi UAÜ Uluslararası Amerikan Üniversitesi UCNC University College at Nortern Cyprus
YDK Yakın Doğu Koleji
Öğr. Öğrenci
Ort. % Yüzde Üzerinden Ortalama
sy. Sayısı
xııı Tanımlar
Ekonomi: Kıt üreti faktörlerinin çeşitli mal ve hizmetlerin üretimde kullanılmak üzere nasıl seçileceğinin ve üretilen malların tüketim amacıyla toplumun bireyleri arasındaki dağıtımın incelenmesidir. (Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük,1992)
Dış Ticaret: Bir ülkedeki kamu kuruluşlarının, özel kişi ve kuruluşların diğer ülkelere yaptıkları mal ve hizmet alım ve satımıdır. (Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük,1992)
İhracat: Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin yabamcılara satılarak, başka ülkelere gönderilmesine ilişkin bir dış ticaret işlemi. (Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük,1992)
İthalat: Dış ticaret ilişkileri çerçevesinde, bir ülkenin diğer ülkelerden satın aldığı mal ve hizmetlere ithalat adı verilir. (Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük,1992)
Gayri Safi Milli Hasıla: Bir ülkede bir yıl içerisinde üretilen bütün mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla toplam değerini ölçmeye yarayan bir kurumdur. Tüketim ve yatırım
amacı ile kurulan nihayi malları kapsar. Ara mallrı ile stokta mevcut, eskiden üretilmiş malları kapsamaz. (Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük,1992)
Amortisman: Bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya , aşınmaya veya değerden düşmeye maruz bulunan taşınmazlar gibi değerlenen gayri maddi haklar, gemi ve diğer taşınmaz alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filimlerinin ekonomik bakımdan yok edilmesine amortisman denmektedir. (Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük,1992)
xıv GİRİŞ:
Amaç
Bu araştırmanın temel amacı hizmetler sektöründe önemli bir yer tutan, yüksek öğretim sektörü içerisinde bulunan ve KKTC’nin en büyük üniversitelerinden olan YDÜ’nün KKTC ekonomisine bir yıl içerisinde ne kadar katkı sağladığıdır. Bu temel amaca ulaşmak için aşağıda sunulacak olan alt amaçlardan yola çıkılacaktır.
Alt Amaçlar:
1. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin, uyruklarına göre, bir yılda toplam ne kadar okul harcı ödedikleri,
2. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin barınma ihtiyaçlarını gidermek için bir ayda ne kadar harcama yaptıkları,
3. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin beslenme ihtiyaçlarını gidermek için bir ayda ne kadar harcama yaptıkları,
4. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin ulaşım ihtiyaçlarını gidermek için bir ayda ne kadar harcama yaptıkları,
5. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin kırtasiye ihtiyaçlarını gidermek için bir dönemde ne kadar harcama yaptıkları,
6. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin devlet dairelerine bir yılda ne kadar harcama yaptıkları,
7. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin sağlık problemlerini gidermek için bir yılda ne kadar harcama yaptıkları,
8. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin kişisel bakım ihtiyaçlarını gidermek için bir ayda ne kadar harcama yaptıkları,
9. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin iletişim ihtiyaçlarını gidermek için bir ayda ne kadar harcama yaptıkları,
10. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin kıyafet ihtiyaçlarını gidermek için bir yılda ne kadar harcama yaptıkları,
xv
11. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin eğlence giderleri için bir ayda ne kadar harcama yaptıkları,
12. YDÜ’de öğrenim gören öğrencilerin ailelerinin çocuklarını ziyaret için KKTC’ye geldiklerinde nerelere ne kadar harcama yaptıkları,
13. YDÜ’nün Amortismanlar
Önemi
KKTC ekonomisi “küçük ada ekonomisi” özellikleri taşıyan bir ülkedir. Küçük ada ekonomilerinin özelliklerinden biri de ithalatın fazla, ihracatın az olması yani dış ticaret açığının bulunmasıdır. KKTC de buna benzer bir haldedir. KKTC ekonomisinde meydana gelen dış ticaret açığının kapanmasında yüksek öğrenim sektörünün yani üniversitelerin, yüksek potansiyelde katkısı vardır. Yaptığım araştırmalarda bu konuya az sayıda makalede yer verildiğini gözledim. Ayrıca böyle bir çalışmaya yer veren herhangi bir literatür bulunmamasından dolayı, çalışma büyük önem taşımaktadır. Çalışmanın konusunda ilk olması ile birlikte, istatistikçilerin yararlanabileceği bir kaynak olması da çalışmaya önem katmaktadır.
Sınırlılıklar
Bu araştırma 2003–2004 akademik yılında YDÜ’de eğitim gören öğrencilerle sınırlıdır. 2003-2004 akademik yılında YDÜ’de öğrenim gören öğrencileri temsilen 300 YDÜ öğrencisine anket uygulanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümündeki bilgiler tamamen öğrencilerin, anket sorularına verdiği kişisel cevaplarla oluştu. Çalışmanın birinci bölümündeki istatistiki bilgilerin tamamı KKTC Devlet Planlama Örgütünün her yıl hazırlamış olduğu ekonomik göstergeler ile sınırlıdır.
xvı
Araştırma Modeli
Bu çalışmada 2003–2004 akademik yılında YDÜ’de eğitim gören öğrencilerin yaptığı harcamalar incelenmektedir. DPÖ’nün hazırlamış olduğu istatistiki bilgilere ve 2003–2004 akademik yılında YDÜ’de eğitim gören öğrencilere uygulanan anket verilerine dayanmaktadır. Öğrencilerin anket çalışmasına verdiği yanıtlar gerçeklik çerçevesinde doğru kabul edilerek uygulandı.
Evren
YDÜ, 1988-89 akademik yılında KKTC’nin başkenti Lefkoşa’da kurulmuş özel bir üniversitedir. YDÜ 2003-04 akademik yılında toplam 8,106 öğrenciye eğitim verdi.
Bu öğrencilerin 2,108’i KKTC vatandaşı, 5,166’sı TC vatandaşı ve 830’u ise diğer ülke vatandaşı öğrencilerden oluşturmaktadır. Araştırmanın yapıldığı dönemde YDÜ önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim veren 10 fakülte ve bu fakültelere bağlı 24 bölümle eğitim sektöründe hizmet vermekteydi.
Örneklem
Çalışma popülasyonu 2003-04 akademik yılında YDÜ sahasında eğitim alan 8,106 kişilik gruptan, bireylerin vatandaşlığına bakılmaksızın rastgele seçilen 300 YDÜ öğrencisinin yanıtları baz alınarak oluşturuldu. Ayni zamanda yaş, cinsiyet, eğitim yılı vb. ayırım uygulanmadı.
xvıı Sayıltılar
Bu araştırmada benimsenen temel sayıltılar şunlardır;
1. Örneklem grubu evreni temsil edecek sayıda ve niteliktedir.
2. Veri toplama aracı olan anket ilgili uzman görüşlerine sunulduğundan gerekli geçerlilik ve güvenilirliğe sahiptir.
3. Araştırmada kullanılan istatistiksel çözümleme tekniklerinin araştırmanın amacına ve yapısına uygun olduğu düşünülmektedir.
Verilerin Toplanması
Çalışmanın verilerinin toplanmasında ilk adım olarak KKTC Devlet Planlama Örgütü’nün yayınlamış oldugu, yıllık ekonomik ve sosyal göstergelerden yararlanıldı.
İkinci adım olarak KKTC’de hizmet veren tüm üniversiteler hakkındaki kaynaklar tarandı. Bunun ardından YDÜ’nün kuruluşundan itibaren hizmet veren fakülte ve bölümleri araştırıldı. Dördüncü adım olarak hem YDÜ’nün hem de KKTC’deki diğer üniversitelerin vatandaşlıklarına göre öğrenci sayıları elde edildi. Bir sonraki adımda YDÜ’de öğrenim gören öğrencilere anket çalışması uygulandı. Altıncı ve son adım olarak çalışmanın ana verileri olan anket sonuçları istatistiki bilgilerle birleştirilerek yorumlandı.
Verilerin Çözümü ve Yorumlanması
KKTC Devlet Planlama Örgütü’nün istatistiksel bilgileri ve 300 kişi kapsamlı YDÜ öğrencileri anket verileri birleştirilerek, excel bilgisayar programında taplolaştırıldı.
Veriler, yüzdelikli değerler olarak sonuçlandırılıp , yorumlandı.
BÖLÜM I: KKTC EKONOMİSİNE GENEL BİR BAKIŞ
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) 15 Aralık 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre 188,622 kişilik nüfusu ve 3,355 kilometrekarelik alanı ile küçük, hatta mini devlet özelliği gösteren ve literatürlerde mini ada ekonomisi olarak adlandırılan, çok sınırlı bir ekonomiye sahip bir ülkedir. Bunun yanında Türkiye Cumhuriyeti (TC) 20 Temmuz 1974’de, on yıla aşkın bir süre adada meydana gelen siyasi ve askeri olaylardan dolayı, garantörlük haklarını kullanarak adaya askeri müdahale gerçekleştirir. 14 Ağustos 1974’de TC hükümetinin adaya yaptığı II. Barış Harikatı sonucunda 1976’da Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD), 15 Kasım 1983’de ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu.
(Yürükoğlu, AB ve Kıbrıs, 2002)
1974 Barış Harikatından sonra KKTC’ye uygulanan ekonomik ambargo ve 1994 yılının Temmuz ayında Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) almış olduğu, KKTC çıkışlı tarım ürünlerini almama ve sanayi ürünleri ithalatına vergi koyma kararı, KKTC ekonomisini bir okadar daha zor duruma soktu. Kıbrıs’ın kuzeyinde kurulan KKTC devletine ekonomik ambargo uygulanmaya başlandı. Bu ekonomik ambargo günümüze kadar devam etmektedir. Bu olgulardan dolayı KKTC ekonomisi çok özel bir yapıya sahiptir. (Yürükoğlu, AB ve Kıbrıs, 2002)
KKTC ekonomisi gerek küçük ada ekonomisi özellikleri taşımasından dolayı, gerek üretim yapmak için, özellikle tarım sektöründe, su kaynaklarının yetersizliği,
gerekse ABAD’ın 1994 yılında yukarda belirtilen kararlarından dolayı KKTC’de mal üretimi zordur. Dolayısı ile KKTC ekonomisi hizmetler sektöründe yoğunlaşmıştır.
(Aker, AB ve Kıbrıs, 2002)
KKTC ekonomisi, gerek ekonomik ambargo, gerekse küçük bir ada ekonomisi olmasından kaynaklanan sorunlardan dolayı, 1974 yılından bu yana önemli çapta ve istikrarlı bir büyüme trendi izleyememiştir. Ekonomisinin büyük ölçüde Türkiye’ye ve kamu sektörünün ekonomideki etkinliğine bağlı olması, kırılganlığı artırmış, Türkiye’de yaşanan ekonomik krizlerden dolayı milli gelirde büyük dalgalanmalar yaşanmasına sebeb olmuştur. (Bayar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi ve Kalkınma Önerileri, 2003)
Küçük ekonomilerin, özellikle de küçük ada ekonomilerinin başlıca sorunları arasında iç pazarın çok küçük olması dolayısı ile ölçek ekonomilerinin gerçekleştirilmesinin güçlüğü, ulaştırma ve üretim için gerekli alt yapıların yetersizliği, uzlaşma imkanlarının kısıtlı olması, iş gücünün sanayi üretimi için gerekli bilgi-beceriden yoksun olması yer almaktadır. Bu tabloya bir çok ada ekonomisinde hammadde yetersizlikleri ve hammadde ara malları ve yatırım mallarında dışa bağımlılık da eklenmelidir. Bu sorunlar ekonomide büyük sanayilere dayalı bir kalkınmayı neredeyse imkansız hale getirmektedir. (Bayar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi ve Kalkınma Önerileri, 2003)
Küçük ada ekonomilerinde ithalatın büyük rakamlara ulaşması yoğun bir olgudur.
Küçük ada ekonomilerinde kaynakların kısıtlı ve piyasaların dar olması, yerli mal ve hizmet üretiminde çeşitliliğin yakalanamamasına yol açmaktadır. Bundan dolayı ithalat gereksinim doğmaktadır. KKTC’de üretim kaynaklarının eksikliği, ki bunlar su gibi doğal kaynaklar, emek, girişimci vb. faktörlerin kıt olması mal üretimine ve ihracatın gelişmemesine yol açmakta ve üretim sıkıntısı yaratmaktadır. (Aker, AB ve Kıbrıs, 2002)
KKTC ekonomisi küçük bir ekonomi olması nedeniyle özel niteliklere sahiptir.
Toptan ve perakente ticaret sektörü, yarattığı katma değer, istihdam ve diğer sektörlerle olan ilişkilerinde, ülke ekonomisinin oluşturduğu şartlar gereği önemli bir yer
tutmaktadır. KKTC jeolojik yapısı nedeniyle doğal yeraltı kaynaklarına sahip değildir.
Bunun bir sonucu olarak, üretim, yatırım ve kaynak yaratılması açısından ve bunların optimum düzeyde kullanılarak optimum bir verim alınabilmesi için yüksek bir ithalatın yaratılması gereği doğmaktadır. Bu nedenle, ülke ekonomisinin gelişmesinde dış ekonomik ilişkilerin, dolayısıyla ticaret sektörünün büyük önemi ve ağırlığı vardır.
Bununla beraber ticaret sektörünün turizm nedeniyle çok büyük ölçüde dış talebe bağlı olmasından dolayı sektörde darboğazlar ve sorunlarla karşılaşılmaktadır. (Akkoç, İGEME Dergisi, 2004)
Küçük ada ekonomilerinde gerek üretimde, gerekse pazar açısından ölçeğin küçük olması yine bir sorun olarak ortaya çıkmakta, rekabet ve ihracat olanaklarını etkilemektedir. Küçük ada ekonomilerinde iç pazar küçüktür ve talep yetersizligi söz konusudur. KKTC’nin yüzölçümü 3,355 kilometrekare ve nüfusu 200 bin kişidir.
Dolayısıyla , iç pazara dönük üretim yapan bir şirketin fazla büyük ölçekli üretim teknolojilerine yönelmesi gerekmez. Şirketler küçük pazar için üretim yaptıklarından dolayı kendileri de küçük kalmakta ve orta ölçekli işletmele iç pazara yetecek kadar üretim yapacak durumdadır. Hatta bir iki şirket iç talebi karşılar ve birçok sektörde rekabet koşullarını yaratacak sayıda üretici de bulunmaz. Bu durumda pek rekabetin bulunmadığı küçük bir piyasada faliyet gösteren üreticiler, ihracatta gereken yüksek kalite ve ucuz fiyat koşullarını yerine getirememekte ve dünya pazarlarına açılamamaktadırlar. KKTC’de ihracat yapan ve başarılı olan üreticiler bulunmaktadır. Bu tür üreticiler istisnadır. KKTC’nin ihracatı düşüktür ve yıllar içinde üreticiler bir atılım yapmamıştır. (Aker, AB ve Kıbrıs, 2002)
KKTC Türk Lirası’nı resmi para birimi olarak kabul ettiğinden, Türkiye’de yaşanan enflasyon ekonomiyi direk olarak etkilemektedir. Kendi para birimi olmayan KKTC’de enflasyon, yerel para politikalarından kaynaklanan bir olğu değildir.
KKTC’deki enflasyon, Türkiye’deki enflasyona paralel bir seyir izlemektedir. Ancak KKTC ekonomisinin küçük ölçekli olması nedeni ile yerel üretim yapısının yetersizliği, enflasyon oranında büyük dalğalanmalara neden olmaktadır.
KKTC’de sanayi sektörü, ülkenin fiziki yapısı nedeniyle, çok küçük, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler şeklinde kurulmuştur. Sanayi faaliyetleri, küçük kuruluş sermayesi gerektiren, tüketim payı daha büyük olan ve ilk yatırımı daha çabuk geri ödeyen hafif sanayi, özellikle gıda ve tekstil sanayiinde gelişmiştir.
(www.foreigntrade.gov.tr, Ekonomik Durum)
Tablo 1 Sanayi Sektörünün Gelişimi (%)
Yıllar 2000 2001 2002 2003
Büyüme Hızı 4.0 -6.5 5.0 7.7
Kaynakça: KKTC Başbakanlık DPÖ. (2004). Ekonomik ve sosyal Göstergeler 2003. Lefkoşa: Devlet Basımevi.
Tablo 1’de görüleceği gibi sanayi sektöründe oldukça sabit bir gelişme görülmektedir. 2000 yılında %4’lük bir büyüme gerçekleştiren, bu rakam 2001 yılı sonunda -6.5%’ye kadar gerilemiş ve 2002 yılında tekrar %5 artış göstermiştir. Büyüme 2003 yılında devam etmiş ve sanayi sektörü 2003 yılı sonunda %7.7 rakamına ulaşmıştır.
Ve her yıl GSMH’nın yaklaşık dörtte bir oranında bir değer ulaşmaktadır.
KKTC ekonomisinin iç pazarının ölçek ekonomilerini sağlamasına izin vermeyecek derecede küçük olmasının dezavantajlarını yaşamaktadır. Bu, bir çok ada ülkesinin karşı karşıya kaldığı bir sorundur. İç pazarı küçük ada ekonomilerinin kalkınmalarında ihracata dayalı büyüme modelini benimsemesi zorunlu olmaktadır.
Ancak KKTC’de bu güne kadar önemli sanayileşme hamlesinin gerçekleştirilememiş olması, mevcut sanayi yapısının tekstil ve gıda gibi sınırlı birkaç sektördeki birkaç endüstri işletmesini geçmiyor olması, ihracata dayalı bir endüstiriyel temel oluşturulmamış olması, ihracatın ithatın çok gerisinde kalmasına yol açmaktadır. (Bayar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi ve Kalkınma Önerileri, 2003)
Tablo 2 KKTC’de Dış Ticaret Açığı ve GSMH (Mil. $)
1999 2000 2001 2002 2003
GSMH
(milyon $) 963.9 1,039.9 908.8 941.4 1,283.7
İhracat
(milyon $) 52.4 50.4 34.6 45.4 50.8
İthalat (milyon $)
412.7 424.9 272.0 309.6 477.8
Dış Ticaret Açığı (milyon $)
-360.3 -374.5 -237.4 -264.2 -427.0
Net Turizm Gelirleri (milyon $)
192.8 198.3 93.7 114.1 178.8
Kaynakça: KKTC Başbakanlık DPÖ. (2004). Ekonomik ve sosyal Göstergeler 2003. Lefkoşa: Devlet Basımevi.
Tablo 2’de görüleceği gibi, GSMH 1999 yılında 963.9 miyon dolarken, bu rakam 2000 yılında 1,039.9 milyon dolara yükselmiş, fakat 2001 yılında 908.8 milyon dolara gerilemiştir. 2002 yılında ise bu rakam 941.4 milyon dolara yükselmiş ve büyüme 2003 yılında devam ederek yaklaşık %37 artış göstererek 1,283.7 milyon dolara ulaşmıştır.
Tablo 2’de görüleceği gibi, ithalat 1999 yılında 412.7 miyon dolarken 2000’de bu rakam 429.9 milyon dolara yükselmiş fakat 2001 yılında 272 milyon dolara gerilemiştir.
2002 yılında bu rakam tekrar yükselmiş ve 309.6 milyon dolara çıkmıştır. 2003 yılında ise en yüksek değere ulaşmış ve %54 artışla 477.8 milyon dolara yükselmiştir. Yine Tablo 2’de görüleceği gibi, ihracat 1999 yılında 52.4 miyon dolarken 2000’de bu rakam 50.4’e milyon dolara düşmüştür. 2001 yılının sonunda ihracat 34.6 milyon dolara gerilemiştir. 2002 yılında ihracat yükselmeye başlar ve 2002 yılı sonunda 45.4 milyon dolara ulaştı. 2003 yılında ihracattaki yükseliş devam ederek 2002 yılına göre %11’lik artış göstererek 50.8 milyon dolara yükselmiştir.
Dış ticaret açığı yıllar içinde artar ve Tablo 2’de görüleceği gibi yalnızca 2001 yılında dış ticaret açığında bir azalma görülür. 1999 yılında 360.3 milyon dolar olan dış ticaret açığı 2003 yılı sonunda %-18’lik artış göstererek 427.0 milyon dolara değerine ulaştı. Yine Tablo 2’de görüleceği gibi dış ticaret açığını kapayan en önemli sektör turizm sektörüdür. 1999 yılında 192.8 milyon dolar olan net turizm gelirleri, 2003 yılı sonunda
%10 ivme kaybederek 178.8 milyon dolara geriledi.
Tablo 3’de görüleceği gibi, KKTC’nin kurulmasından sonra görülen yüksek büyüme 1990’lı yıllara kadar devam etmiştir. 1983 yılının Kasım ayında KKTC’nin kurulmasından sonra ekonominin büyüme hızında belirgin bir artışla birlikte 1990’lı yıllara kadar istikrar da gözlenmeye başlanmıştır. 1986 yılında Türkiye ile yapılan protokolden sonra KKTC’nin serbest piyasa ekonomisine geçişi hızlanmıştır. Kamu hizmetleri ve ulaştırma, haberleşme sektörlerinin yanısıra imalat sanayine de önemli yatırımların yapılması ekonomik aktiviteyi canlandırmıştır. 1987 -1990 döneminde ortalama büyüme hızı %7’ye yükseldi.
Tablo 3 Son 20 Yılın GSMH’sı ve Ekonominin Büyüme Hız %’si
Yıllar GSMH (milyar TL) Büyüme Hızı
Cari Sabit (1977 Fiyatlar ile)
1985 127 5.1 7.5
1986 195 5.3 4.8
1987 289 5.7 6.8
1988 486 6.1 7.0
1989 910 6.6 8.5
1990 1,548 7.0 5.7
1991 2,273 6.6 -5.3
1992 4,038 7.1 7.8
1993 6,941 7.5 5.9
1994 16,582 7.3 -3.7
1995 35,179 7.5 2.6
1996 63,577 7.7 2.9
1997 117,683 8.0 4.1
1998 233,661 8.5 6.0
1999 407,070 9.1 7.4
2000 651,380 9.0 -0.6
2001 1,070,424 8.5 -5.4
2002 1,418,703 9.1 6.9
2003 1,907,071 10.1 11.4
Kaynakça: KKTC Başbakanlık DPÖ. (2004). Ekonomik ve sosyal Göstergeler 2003. Lefkoşa: Devlet Basımevi.
1990 Körfez Krizi, Kıbrıs ekonomisinde bir dönüm noktası olmuştur. Yılın ilk yarısındaki hızlı büyüme nedeniyle 1990 yılının büyüme hızı %5.7 olarak gerçekleşmiş
ise de, 1991 yılıyla beraber krizin etkileri daha da ağır olarak hissedilmiştir. Ayni zamanda, 1991 yılındaki Polly Peck davası ve yatırımlarının durması, büyümeyi neredeyse Körfez Krizi kadar olumsuz yönde etkilemiştir. 1990 yılının ardından 1991 yılı da tarım sektörü açısından kuraklık nedeniyle kötü geçmiştir. Sonuç olarak ekonomi 1991 yılında %5.3 küçülmüştür. 1992 ve 1993 yıullarında ulaştırma, haberleşme ve ticaret sektöründe yapılan yatırımlarla toparlanmış ve sözkonusu yıllarda sırasıyla %7.8 ve %5.9 oranlarında büyüme yaşanmıştır. (TÜSİAD, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi:
Sorunlar ve Çözüm Önerileri, 1998)
1991 yılında ekonomideki daralmaya neden olan en önemli etken Körfez Krizi’dir. Diğer daralma yılı olan 1994 için ise ABAD’ın aldığı kararlar sonucu KKTC’ye uygulanan ambargo ile tarım sektörünü etkileyen kuraklık ve döviz kurlarında yaşanan yüksek artışlardır. (www.foreigntrade.gov.tr, Ekonomik Durum)
1994 yılında Türkiye’nin yaşadığı ekonomik kriz KKTC’yi de derinden sarsmıştır. Ayni yıl içinde tarımda yeniden ciddi bir kuraklık sorunu yaşanmış ve tarım sektöründe %12’yi bulan üretim gerilemesini de beraberinde getirmiştir. Bunların yanında, 1994 yılının Temmuz ayında Avrupa Topluluğu Adalet Divanı’nın almış olduğu bir karar, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri KKTC’de üretilen tarım ürünleri ithalatını durdurmuş, sanayi ürünlerine de ortak gümrük vergisi uygulamaya başlamıştır. Böylece 1991 yılından sonra birkez daha ekonomide daralma gözlenmiştir. 1994 krizi, kamu ağırlıklı ekonomideki yapısal sorunlarla birleşince, kriz sonrası toplanma süresi güçlenmiştir. (TÜSİAD, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, 1998)
1999 yılının sonlarında Türkiye’de doğan banka krizine paralel olarak KKTC’de de ağır bir banka krizi meydana gelmiş ve ekonomnide bir kez daha daralmaya gidilmiştir. (Dağdeviren, KKTC Ekonomisi’nin Aktüel sorunları )
2000 yılında mali sektörde başlayan ve tüm sektörleri olumsuz etkileyen sorunlar, 2001 yılında ise ortak para birimini kullandığı TC’nin dalğalı kur sistemine geçmesiyle yaşanan fiyat artışlarının yarattığı olumsuz gelişmelerin yansıması sonucu,
sırasıyla %0.6 ve %5.4 oranlarında daralma yaşanmıştır. 2002 yılının sonunda Annan Planı’nın gündeme gelmesi ile ekonomi yeniden büyüme sürecine girer ve %6.9 oranında büyüme gerçekleşir. (Akkoç, İGEME Dergisi, 2004)
2002 yılının Aralık ayında adada Annan Planı ile siyasi hareketlenme başladı.
Adadaki siyasi hariketlenme özellikle turizm ve inşaat sektörlerinde hissedilir derecede hareketlenmeye neden oldu. Sonuç olarak ekonomi 2003 yılı sonunda %11.4 oranına yükselerek, KKTC ekonomisindeki büyüme hızında rekor seviyeye ulaştı. (DPÖ, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003, 2003)
2002 yılının Aralık ayında Kıbrıs’ın bir bütün olarak AB topluluğuna girmesi için BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından, kendi ismini taşıyan bir anlaşma metni hazırlanır ve müzakere için taraflara sunulur. Annan Planı ile Kıbrıs Türk Toplumu ve Kıbrıs Rum Toplumu içte iki farklı devlet, dışta ise Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti olarak AB’ye girmesi için ilk adım atılmış oldu. Meydana gelen bu siyasi gelişmeler sonucunda adada esen barış rüzgarları ekonomiyi de olumlu yönde etkiledi. (DPÖ, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003, 2003)
Tablo 4 GSMH’da Sektörel Gelişmeler (1977 Fiyatlarıyla milyon TL)
Sektörler 1999 2000 2001 2002 2003
1 Tarım 822.0 713.5 824.4 985.3 1,057.5
2 Sanayi 1,054.2 1,096.0 1,025.0 1,075.9 1,159.0
3 İnşaat 708.6 841.4 669.6 776.0 1,015.0
4 Ticaret –
Turizm 1,558.7 1,474.6 1,246.4 1,420.0 1,597.9
5 Ulaştırma
-Haberleşme 1,043.3 1,113.6 1,108.2 1,149.4 1,197.9
6 Mali Müesseseler
568.4 529.6 434.3 390.3 416.3
7 Konut Sahipliği
451.7 461.7 475.8 485.1 496.8
8 Serbest Meslek ve Hizmetler
784.0 700.0 800.1 807.0 853.3
9 Kamu Hizmetleri
1,438.6 1,483.3 1,461.7 1,454.3 1,514.6
10 İthalat vergisi
584.4 604.5 486.2 519.0 710.5
11 GSYİH 9,013.9 9,018.2 8,535.7 9,062.3 10,018.8 12 Net Dış
Alım Faktör Gelirleri
76.9 19.7 10.2 70.8 158.3
GSMH 9,090.8 9,037.9 8,545.9 9,133.9 10,177.1
Kaynak: KKTC Başbakanlık DPÖ.(2004).Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003.Lefkoşa: Devlet Basımevi.
Tablo 4’de görüleceği gibi, 1977 fiyatlarına göre 2002 yılında 985.3 milyon TL olan tarım ürünleri geliri 2003 yılı sonunda %7.3’lük bir artış gösterip 1,057.5 milyon TL’ye ulaştı. 2002 yılında 1,075.9 milyon TL olan sanayi ürünleri geliri 2003 yılı sonunda %7.7’lik bir artış gösterip 1,159.0 milyon TL’ye ulaştı.
Hizmet sektörlerinin hepsinde 2003 yılında gelişme görülmektedir. Hizmet sektörü içindeki en büyük gelişme inşaat sektöründe gerçekleşir. Bu sektörde yaşana
%30.8 oranındaki büyümüştür. (Akkoç, İGEME Dergisi, 2004)
Annan Planı’nın gündeme gelmesinden sonra en hızlı sektörel gelişim inşaat sektöründe gerçekleşir. 2002 yılı sonunda 776.0 milyon TL olan inşaat gelirleri 2003 yılı sonunda %30.8’lik bir artışla 1,015.0 milyon TL’ye yükselir.
KKTC Ekonomisi’nin belkemiği olan Turizm ve Ticaret sektörleri de Annan Planın’nın etkisiyle 2002 yılına göre 2003 yılı sonunda %11.2’lik bir arış gösterir.
Tablo 4’de görüleceği gibi, tüm sektörlerde meydana gelen gelişmeden dolayı Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) 2002 yılına göre, 2003 yılı sonunda %10.5’lik, GSMH ise %11.4’lük bir atış gösterdi.
İhracatın canlanmaması ve ithalatın sürekli artması KKTC’de önemli bir dış ticaret açığına yol açmış ve KKTC ekonomisinin kalıcı bir özelliği olmuştur. Geldiğimiz bu nokta dikkatleri ödemeler dengesine çekmektedir. İthalat ve ihracat arasındaki bu büyük açığı hizmetler alanında Turizm ve Yüksek Eğitim sektörleri ile TC’den gelen yardımlar karşılamaktadır. (Aker, AB ve Kıbrıs, 2002)
Turizm ve Yüksek Öğrenim sektörleri buğün KKTC ekonomisinin lokomatifi konumundadır. Türkiye ve üçüncü ülkelerden gelen öğrencilerin bu alandaki ihtiyaçlarının karşılanması ülke ekonomisine önemli bir girdi sağlamaktadır. Yüksek
öğrenim sektörü oldukça canlı olup hızlı gelişmeye devam etmeltedir. Ancak, ülkenin temel sorunları ve konumu nedeni ile turizmde istenilen canlılık seviyesine ulaşılamamıştır. Bugün, KKTC’de turizm sektörünün yabancı öğrenciler ve bunların aileleri ile KKTC’de oldukça gelişmiş şans oyunları alanındaki tesislere gelen ziyaretçiler canlı tutmaktadır. (www.birebiriletişim.com, Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler)
KKTC’de üniversite eğitiminin başlaması ile, eğitim sektörü klasik niteliğini değiştirerek ekonomiye doğrudan kaynak yaratan ve ekonomik büyümeye katkıda bulunan bir sektör haline gelmiştir. Bundan dolayı ülkede akademik çalışmalar yoğunlaşmıştır. (Akkoç, İGEME Dergisi, 2004)
Tablo 5 KKTC’ye Verilen Dış Yardım ve Kredilerin Dağılımı (Mil$)
Yıllar 1999 2000 2001 2002 2003
TC (milyon$)
95.4 105.5 133.7 202.3 178.7
Diğer (milyon$)
1.1 - - - -
Kaynakça: KKTC Başbakanlık DPÖ. (2004). Ekonomik ve sosyal Göstergeler 2003. Lefkoşa: Devlet Basımevi.
KKTC, Türkiye’den önemli ölçüde hibe ve kredi biçiminde yardım almakta, bu kalem sermaye hariketleri dengesine olumlu bir etki yapmaktadır. Tablo 5’de görüleceği gibi 1999 yılında 95.4 milyon dolar olan bu kalem %87’lik artış göstererek 178.7 milyon dolara çıktı. KKTC hükümetine TC hükümeti yardım ve kredilerine kıyasla çok düşük, düzeyde kalmakla birlikte, diğer ülkelerden de yardım ve kredi almaktadır.
I.1. KKTC Ekonomisi’nin Gelir Kaynakları:
KKTC ekonomisinin gelir kaynakları turizm, ticaret, eğitim sektörü, tarım, yabancı sermaye, Rum tarafında çalışanlar, sanayi sektörü, inşaat sektörü, ulaşım, haberleşme, mali müesseseler, kamu hizmetleri, serbest meslek ve hizmetler, konut sahipliği ve ihracattır. Bunların yanında KKTC’ye TC tarfından belli miktarda yardım gelmektedir. KKTC ekonomisinin en önemli gelir kaynakları turizm ve yüksek eğitim sektörleridir. (DPÖ, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003, 2004 )
I.1.1. KKTC’de Turizm:
Dünya 20. yüzyılı geride bırakırken teknoloji, ulaştırma ve haberleşme alanında büyük değişimler gerçekleştirmiştir. Günümüz çağı bilgiye en kolay ulaşılabilme çağıdır.
Dünya ekonomisi global bir hal almış, bu da dünya üzerindeki her sektörde rekabeti artırmıştır. Örneğin Çin bugün Amerika pazarını bir hayli zorlamakta, Avrupa pazarında ise liderliğe oynamaktadır. KKTC’de dahi bugün bir çok Çin ve Uzakdoğu menşeli ürünler görülmektedir. (DPÖ, 2004 Geçiş Yılı Proğramı, 2003)
Buna bağlı olarak ülkelerin gelişmesi ve kalkınması politikalarında değişime uğramakta, sosyal ve ekonomik dengeler yanında çevre ve kültür öğeleride gelişme ve kalkınma stratejilerine olumlu yönde yansımaktadır. (DPÖ, 2004 Geçiş Yılı Proğramı, 2003)
Özellikle globalleşme sürecinde meydana gelen bütünleşme ve çözülme süreçleri uluslararası turizm sektörünü de hareketlendirmekte ve ülkeleri dünya turizm sektöründeki paylarını artırmak için amansız bir rekabet içine sokmaktadır. (DPÖ, 2004 Geçiş Yılı Proğramı, 2003)
Buna bağlı olarak dünya turizmindeki payı %35’lere ulaşan Akdeniz bölgesinde yer alan ülkemiz; ekonomik gelişmeyi yakalama, dünya turizm değerlerine ulaşma ve global çevre standartlarına ulaşmasındaki dengeyi oluşturacak, dünya ve çevremizdeki ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasi olaylara uyum sağlayacak, kendi öz kaynaklarımızı uzun vadede kendi çıkarlarımız doğrultusunda kullanacak ve dengeli, getirisi bol olan ve en önemlisi yabancı turistleri ülkemize çekecek, bir turizm politikasını hayata geçirilebilmesi bir amaç olarak benimsenmektedir. (DPÖ, 2004 Geçiş Yılı Proğramı, 2003)
1974 Barış Harekatı’na kadar olan dönemde Kıbrıslı Türkler turizm sektöründe hayli küçük bir rol almıştı. 1963 yılında inşa edilip işletmeye açılan Vakıflar İdaresi’ne ait 120 yatak kapasiteli Saray Hotel dışında Türklere ait otel türünde başka bir turizm işletmesine rastlanmamıştır. 1974 Barış Harekatından sonra KTFD’ne kalan toplam 14,493 yatak kapasiteli turistik tesislerin 10,000’i kapalı Maraş bölgesinde kalmıştır. Bu
bölge siyasi nedenlerden dolayı halen kapalı olmasından dolayı yatırım yapılamıyor.
Maraş dışında kalan yaklaşık 4,493 yatağın 24 turistik tesise ait olan 2,621 yatağı 1975 yılında işletmeye açılmıştır. 1978 yılından itibaren hem tesis sayısında, hem de yatak kapasitesinde gelişmeler gözlenmiştir. 1980’de 32 olan turistik tesis sayısı 1985’de 37’ye, 1990’da 55’e ve 1999’da ise 102’ye ulaşmıştır. 2003 verilerine göre KKTC’de toplam 128 turizm tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin 57’si otellerden, 13’ü pansiyon ve misafirhanelerden 58’i ise apart otel ve diğer konaklama merkezlerinden oluşmaktadır.
(Dayıoğlu, Akdenizde Bir Ada, 2002)
KKTC turiziminde yatırımlar 1988’den itibaren ivme kazanmaya başladı.
Turizmdeki bu yükselişin önemli nedenlerinden biri 1987 yılında yürürlüğe giren Turizm Endüstüri Teşvik Yasası, bir diğeri ise 1980’lerin başında artmaya başlayan turist sayısıdır. Bu artışı açıklayıcı başka bir unsur ise İngiltere menşeli Polly Peck şirketinin 1980’li yılların ikinci yarısında adaya yapmaya başladığı büyük turizm yatırımlarıdır. Bu şirketin en büyük hissedarı olan Kıbrıslı işadamı Asil Nadir yaptığı yatırımlarla ekonomiye bir canlılık getirmiştir. Ancak Polly Peck şirketinin ekonomiye olan katkıları uzun soluklu olamamış, 1990’da şirketin çökmesiyle birlikte turizm sektöründe hissedilir bir sarsıntı yaşanmıştır. (Dayıoğlu, Akdenizde Bir Ada, 2002)
Diğer alanlarda olduğu gibi, turizme yeterli yatırımın yapılmaması, kamuya ait turizm işletmelerinin etkinlikten uzak çalışma tarzı, yanlış teşvik ve turizm politikaları, tanıtım eksikliği, tanınmanın yol açtığı ulaşım problemleri, organizasyon ve pazarlama eksikliği, KKTC ekonomisinin belkemiğini oluşturan bu sektörün yeterli gelişimi gösterememesine neden olmuştur. Yanlış turizm politikaları sonucu olarak Avrupalı turist sayısında azalma görülmekte, ülkenin çektiği turist profili değişmekte, az döviz bırakan turistlerin oranı yükselmektedir. (TÜSİAD, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi:
Sorunlar ve Çözüm Önerileri, 1998)
İsrali, Fransız ve Alman firmaları son zaanlarda KKTC’de başta turizm olmak üzere yatırım imkanlarını araştırmaya başladılar. Bu firmalar turizm’de öncelikli yöreleri tesbit edip fiziki planlama çalışmaları yapmaktadırlar. (TÜSİAD, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, 1998)
Turizm’de en önemli sorun ulaşımdır. Ada olmanın verdiği güçlüğün yanısıra, KKTC’nin diğer ülkeler tarafından tanınmamış olması, havayolu ile gelen yolcuların zorunlu olarak Türkiye’ye iniş yapma mecburiyetindedir. Deniz yolu ile gerçekleşen ulaşımda da mevcut şartalrın yetersiz kalması nedeni ile ciddi sorunlar yaşanmaktadır.
Ayrıca tur bağlantılarının uzun dönemli olmaması doluluk oranını etkilemektedir. Otel işletmecileri, otel işletmeciliği anlayışının yanısıra kumarhane geliri elde etmeye yönelik anlayışı ön planda tutmaya zorlamaktadır. (Akkoç, İGEME Dergisi, 2004)
Turizm’de kumarhaneler önemli bir gelir kalemi olmuştur. Bu sektörün ekonomideki boyutu bilinmemekle birlikte, kumarhane ekonomisinin kısa vadede karlı ve döviz kazandırıcı bir faliyet olduğu düşünülse bile bu sektörün rantların KKTC’nin ekonomin büyüklükleri içinde çok ciddi rakamlar oluşturması nedeni ile orta ve uzun vadede ekonomik ve sosyal hayatta olumsuz sonuçlarını görmek mümkündür. Dolayısı ile, kumarhane ekonomisinin büyümesinin önümüzdeki dönemlerde kontrol altına alınması gerekmektedir. (TÜSİAD, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ekonomisi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, 1998)
Tablo 6 KKTC’nin Net Turizm Gelirleri
Yıl 1999 2000 2001 2002 2003
Mil $ 192.8 198.3 93.7 114.1 178.8
Kaynakça: KKTC Başbakanlık DPÖ. (2004). Ekonomik ve sosyal Göstergeler 2003. Lefkoşa: Devlet Basımevi.
Tablo 6’da görüleceği gibi 1999 yılında Net Turizm gelirleri 192.8 milyon dolarken, bu rakam 2003 yılı sonunda %-7.3’lük bir azalma ile 178.8 milyon dolara geriledi. (DPÖ, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003, 2004 )
I.1.2. KKTC Üniversitelerinin Gelişimi ve Öğrenci Sayıları:
KKTC’de halen iki vakıf üniversitesi ile üç özel üniversite, Anadolu üniversitesine bağlı Açık Öğretim Fakültesi ve devlet eliyle yönetilen Atatürk Öğretmen Koleji ile Sağlık bakanlığına bağlı Hemşirelik Yüksek Okulu olmak üzere sekiz yüksek öğrenim kurumu faliyet göstermektedir. Türkiyenin önde gelen üniversitelerinden Orta
Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) belli bölümlerini eğitim çalışmalarını KKTC’de yapmaya başaldı.
KKTC’de şu an beş üniversite eğitim hızmetini sürdürmektedir. Bu üniversiteler başkent Lefkoşa, Gazi Mağusa, Lefke, Girne ve Haspolat olmak üzere beş değişik bölgede kampüslerini oluşturdular. 2004-2005 akademik yılının başında ODTÜ Güzelyurt’un Kalkanlı bölgesinde eğitim faliyetlerine başladı. Halen eğitim çalışmalarını sürdüren üniversitelerimiz şunlardır;
a) Yakın Doğu Üniversitesi (YDÜ) b) Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ) c) Girne Amerikan Üniversitesi (GAÜ) d) Lefke Avrupa Üniversitesi (LAÜ) e) Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi (UKÜ) f) Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)
Yakın Doğu Üniversitesi, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi ve Girne Amerikan Üniversitesi birer özel üniversitedir. Lefke Avrupa Üniversitesi ve Doğu Akdeniz Üniversitesi birer vakıf üniversitesidir. (DPÖ, 2004 Geçiş Yılı Proğramı, 2003)
Bu üniversitelerin yanında 1993-1994 akademik yılında eğitim faliyetlerine başlayan Uluslararası Amerikan Üniversitesi (UAÜ), küçük bir öğrenci sayısıyla eğitim vermeye çalışmış, fakat Yüksek Öğrenim Kurumu (YÖK) kitapçığından çıkarılmıştır.
Bunun üzerine KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı (MEKB), UAÜ’nün eğitim iznini iptal etmiştir. UAÜ 1998-1999 akademik yılından sonra yüksek öğretim faliyetlerini durdurmuştur. (Aker, AB ve Kıbrıs, 2002)
KKTC’de bulunan üniversitelerde Mühendislik, Mimarlık, İktisadi ve İdari Bilimler, Fen ve Edebiyat, İletişim, Denizcilik, Tıp, Güzel Sanatlar ve Hukuk Fakülteleri, ve buna bağlı bölümleri eğtim vermektedir. Ayrıca Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu, Bilgisayar ve Teknoloji Yüksek Okulu ve Beden Eğtimi ve Spor Yüksek Okulu
bulunmaktadır. (www.neu.edu.tr, www.emu.edu.tr, www.gau.edu.tr, www.lefke.edu.tr, www.ciu.edu.tr)
Tablo 7 YDÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı
Yıllar/ Uyruklar KKTC TC III. D.Ü. Toplam
2001-2002 1,851 3,980 947 6,778
2002-2003 2,120 4,251 1,047 7,418
2003-2004 2,108 5,168 830 8,106
Kaynak: KKTC Başbakanlık DPÖ.(2004).Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003.Lefkoşa: Devlet Basımevi.
YDÜ 1988-1989 akademik yılında eğitim faliyetlerine başlayan özel bir üniversitedir. 34 KKTC vatandaşı öğrenci, 9 TC vatandaşı öğrenci ile eğitim faliyetlerine başlamıştı. YDÜ’nün bünyesinde şu an İktisadi ve İdari Bilimler, Fen ve Edebiyat, Mimarlık, Mühendislik, Hukuk, İletişim ve Denizcilik fakülteleri olmak üzere yedi fakülte ile Turizim ve Otel Yüksek Okulu ile Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu ile İngilizce Hazırlık Okulu bulunmaktadır. YDÜ’nün eğitim dili İngilizcedir. YDÜ öğrencilerinin son üç yıl itibarıyla uyruklarına göre dağılımı Tablo 7’de görülmektedir.
(www.neu.edu.tr)
DAÜ, 1979 yılında Yüksek Teknoloji Enstitüsü adı altında İnşaat, Elektirik – Elektronik ve Makine Mühendislikleri bölümlerinde eğitim öğretim faliyetlerine başladı.
1985’de KKTC ve TC hükümetlerinin KKTC’de Doğu Akdeniz Üniversitesi adında bir üniversite kurulması konusunda görüş birliğine vardılar. 1986 yılında KKTC Meclisinin kabul ettiği bir yasa ile Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Doğu Akdeniz Üniversitesine dönüştürüldü. (www.emu.edu.tr)
DAÜ, Yüksek Teknoloji Enstitüsü olarak 1979-1980 akademik yılında 105 KKTC vatandaşı öğrenci ile eğitim faliyetlerine başladı. DAÜ 2003-2004 akademik yılında 5,152 KKTC vatandaşı öğrenci, 7,723 TC vatandaşı öğrenci, 1,063 III. Dünya Ülkesi vatandaşı öğrenci ve toplam 13,939 öğrenciye eğtim verdi. (DPÖ, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 2003, 2004)
1986 yılında Yüksek Teknoloji Enstitüsünün DAÜ’ye dönüştürülmesiyle Mühendislik, Fen ve Edebiyat, İşletme ve Ekonomi fakülteleri ve Bilgisayar ve Teknoloji
