Lefkosa, 2011 ~erife AKKOR

EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTOSO

<;EVRE EGiTiMi VE YONETiMi ANABiLiM DALI

KUZEY KIBRIS TORK CUMHURiYETi'NDEKi iLKOGRETiM 4. VE 5. SINIF OGRENCiLERiNiN <;EVRE BiLiN<;i VE <;EVRE EGiTiM DOZEYLERiNiN

BELiRLENMESi

YOKSEK LiSANS TEZi

Ovsun

AKKOR

Darusman: Yrd. Doc. Dr. ~erife GONDOZ

Egitim Bilimleri Enstitusu MOdOrlOgO'ne

Bu calrsma

jOrimiz tarafmdan, Cevre Egitimi ve Yonetlml Anabilim Dalmda

YOKSEK LiSANS TEZi olarak kabul edilrnistir.

I

OGRENCiLERiNiN (;EVRE BiLiNc;i VE (;EVRE EGiTiM DOZEYLERiNiN BELiRLENMESi

Ovsun AKKOR

YOksek Lisans, Cevre Egitimi ve Yonetimi Anabilim Dair Darusrnan: Yrd. 009. Dr. Serife GONDOZ

Subat 2011, 98 sayfa

Bu cahsma Kuzey Krbns Turk Cumhuriyeti ilkogretim 4. ve 5. srruf ogrencilerinin

cevre

bilgileri ile

cevreye yonenk bilinc

ve alqrlarnalanru belirlemek arnacr ile ger9ekle~tirilmi~tir. Nicel

arastirma yonteml

ile tarama modelinin uyguland191 bu calrsrna, bilgi toplama arac: olarak kullarnlan anketlerin yeterli zaman verilerek ogrencilere doldurtulmast ile ger9ekle~tirilmi~tir. Bu calismanm _ evrenini KKTC'nde okuyan ilkokul ogrencileri olusturrnaktadir. (;alr~marnn=orneklemi ise, 2009-2010 ogretim yrlmda GOzelyurt ilcesine bagh OzgOrlOk ilkokulu ile Aydrnkoy ilkokulu, l.efkosa ilce merkezinde bulunan 9- EylOI ilkokulu ve Girne ilcesine baglr Karstyaka Merkez ilkokulu ile 23 Nisan~ ilkokulu ve bu okullarda ogrenim goren 4. ve 5. srruf ogrencileridir. Arasnrmada tarama yonterm ile elde edilen veriler ogrencilerinin

simf

dOzeylerine (4. ve 5. siruf), cinsiyetlerine ve okullanna gore kar~1la~tinlm1~t1r.

Orneklemdeki 4. srruf ogrencilerinin toplam

sayrsi

121, 5. siruf ogrencilerinin toplam

sayrst

ise 179'dur. Arastrrrnaya katilan 4. ve 5. strut, toplam 300 ogrencinin 149'u

krz (%

49,7), 151'i erkektir

(%

50,3). Bu cahsrnarun Kaiser- Mayer-Olkin (KMO) orneklern olcum yeterliligi deqeri 0, 763 olarak belirlenrnlstlr. Cevre tutum ol9eginin guvenirligi ile ilgili Cronbach alfa guvenirlik katsayrsi a=0,714 olarak bulunrnustur. Eide edilen sonuclar doqrultusunda, ogrencilerin cevre dOzeylerinin yuksek oldugu (X = 3,97 => % 79,40) belirlenmistlr. Tum maddelerin genel ortalamalanna bak1ld191 zaman, krzlarin

bihnc

dOzeylerinin 3.98 (% 79,60), erkeklerin ise 3.95 (% 79,00) olduqu, aynca gruplar arasmda istatistiki acidan anlamlr bir fark olmad191 tespit edilmistir. Ayru sekilde 4. siruf (X = 3,943) ve 5. srruf (X = 3,987) ogrencilerinin

cevre bilinclen

arasinda anlamll bir fark belirlenrnernlsnr, Gruplar arasmdaki en anlamll farkllllgm okullar arasmda olduqu yapilan cahsrnalar ile bel'rlenmistir.

Anahtar kelimeler:

ilkogretim, cevre egitimi, cevre bilinci, cevre bilgisi ve cevre tutum ol9egi

EDUCATION LEVELS OF ELEMENTARY CLASS 4. AND CLASS 5. STUDENTS IN TURISH REPUBLIC OF NORTHERN CYPRUS

Ovsun

AKKOR

Master of Science, Institute of Environmental Education and Management Supervisor: Assist. Prof. Dr. $erife GONDOZ

February 2011, 98 pages

This study conducted to determine the environmental knowledges, consciousness levels and perceives of class 4 and class 5 primary school students in Turkish Republic of Northern Cyprus. Quantitative research method was applied within this study to collect information with questionnaires where enough time was give to students to answer the questionnaires. The universe of this stdy was the primary school students in

-,

.

TRNC. The samples are the class 4 and class 5 primary school students of season 2009-2010 of Ozgurluk Primary School (located in Guzelyurt), Aydrnkoy Primary School (located in Guzelyurt), 9 Eylul Primary School (located in Lefkosa) Karsryaka Merkez Primary School (located in Girne) and 23 Nisan Primary School (located in Girne). The data of this study was compared among class (4 and 5), sex and schools.

Total number of the sampled class 4 students was 121 where the number of sampled class 5 students was 179. Total number of the samples were 300 with 49,7% girls (N 149) and 50,3% boys (N 151). Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) value of this study was found to be 0, 763 and the Cronbach alfa reliability coefficient was determined as a=0,714. Results indicated that environmental consciousness level of students is high in general (X = 3,97 => % 79,40). No significal difference was determined between environmental consciousness levels of girls 3.98 (79,60%) and boys 3.95 (% 79,00). In the same way, there is no significal difference between the students' environmental consciousness levels of class 4 (X = 3,943) and class 5 (X = 3,987). The only significal difference among the groups was determined for the schools.

Key

words:

Primary school, environmental education, environmental consciousness, environmental knowledge ve environmental attitude scale

Sayfa No

J0Ri UYELERiNiN iMZA SAYFASI..

.

OZET...

ii

ABSTRACT...

iii

iCiNDEKiLER...

iv

TABLOLAR DiZiNi...

vi

BOLOM I

1. GiRi$...

1

1.1. Cevre ve Cevre Egitimi...

1

1.1.1. Cevre ve Cevre Sorunlari...

1

1.1.2. Cevre Bilincinin Tarihi Geli~imi...

3

1.1.3. Cevre Egitimi

:...

6

1.2.Problem...

10

1.3. Arna~...

10

1.4. Onem...

11

1.5. Varsay1mlar...

11

1.6. S1n1rhhklar...

11

BOLOM

11

2. KONU iLE

n.oiu

YA YIN VE ARA$TIRMALAR...

12

BOLOM Ill

3. YONTEM... 20

3.1.

Arastrrmarnn

Modeli...

20

3.2.

Arasnrma

Grubu...

20

3.3. Veri Toplama Ara~ ve Teknikleri...

21

3.4. Ol~egin Uyarlanmas1 ve Ge~erlilik-Guvenilirlik Cah~mas1..

22

3.5. Verilerin Toplanmas1...

25

3.6. Verilerin Analizi... 25

4. BULGULAR

VE YORUM...

26

4.1.

ilkogretim Ogrencilerinin Cevreye Yonellk Tutumlari...

26

4.2. ilkogretim Ogrencilerinin Cevre Bilgileri...

28

4.3. Tutum Maddelerinin Cinsiyete Gore Kar§ula§tmlmas,...

36

4.4. Cevre Bilgisi ile ilgili Maddelerin Cinsiyete Gore

Kar§1la§t1rmas1...

38

4.5. Tutum Maddelerinin

Srruflara

Gore Kar§1la§tmlmas1...

46

4.6. Cevre Bilgisi ile ilgili Maddelerin

Srrnflara

Gore

Kar§1la§t1rmas1...

48

4.7. Tutum Maddelerinin Okullara Gore Kar§1la§tmlmas1...

56

4.8. Cevre Bilgisi ile ilgili Maddelerin Okullara Gore

Kar§1la§t1rmas1...

70

BOLOMV

5. SONUCLAR VE ONERiLER...

81

5.1.

Sonu~lar ve Tart1§ma...

81

5.2. Oneriler

~...

84

5.3. KA YNAKLAR...

.

. . . .

.

86

5.4. OZGECMi$...

91

5.5. TE$EKK0R...

92

5.6. EKLER...

93

V

Tablo 3.1. Tablo 4.1. Tablo 4.2. Tablo 4.3. Tablo 4.4. Tablo 4.5. Tablo 4.6. Tablo 4.7. Tablo 4.8. Tablo 4.9. Sayfa No

Ankete Katilan Ogrencilerin Demografik Ozellikleri... 21 Maddelerin Ortak Faktor Varyans Degerleri... 23 Maddeler i9in Acrklanan Toplam Varyans Degerleri... 24 Ogrencilerin Cevre Tutum Sorulanna Verdikleri Yarntlann

Orta lamas 1...

26

"Sizce, cevre sorunlan kimin icin tehlike veya tehdit

olusturur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarntlann Dag1llm1... 28 "A~ag1dakilerden hangisi ornurqahdrrv'' Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi ¥arntlann Dag1llm1... 29 "A~ag1dakilerden hangisi dunyarruzm gelecegini tehdit

eden cevre sorunlanna ornek gosterilemez?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencil~rinin Verdigi Yarutlann Dag1llm1... 29 "A~ag1daki hava kirliliginden hangisine insanlar yol

acmaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarntlann Daqrhrm .

"A~ag1dakilerden hangisi dogal afet degildir?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarntlann Dag1llm1...

30

30

"Bir iklim degi~imi sonucunda, dunyadaki tom bitki ti.irlerinin yok olduqu du~unuldugunde, a~ag1dakilerden hangisi olmaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yarntlann Dag1llm1...

31

Tablo 4.10. "A~ag1dakilerden hangisi develerin yasarn alamdir?"

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann

Dag1llm1...

31

Tablo 4.11. "A~ag1dakilerden hangisi canh bir varhktrr?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarntlann Dag1l1m1... 32

Tablo 4.12. "(;evre kirliligi sonucunda a~ag1dakilerden hangisi olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarntlann

Dag1llm1. 32

a~ag1dakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarutlarrn Dag1llm1... 33

Tablo 4.14.

"Bilic;siz avian ma nedenlyls a~ag 1dakilerden hangisi

ortaya cikar?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlann Dag1llm1... . 33

Tablo 4.15.

_{"A~ag1dakilerden hangisi koruma altrnda olan bir} bitkidir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlann Dag1l1m1. . 34

Tablo 4.16.

"A~ag1dakilerden hangisi bitki ortusunu yok eden bir etken degildir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yarutlann Dag1l1m1... 35

-r-,

Tablo 4.17.

"Sehirlerin ve sanayi kurutuslannm birc;ogunun verimli topraklar Ozerinde kurulrnasr a~ag1dakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlann Dag1l1m1... 35

Tablo 4.18.

Cinsiyet Degi~kenine Gore Cevre Tutumuna · Ait

Maddelerin Ortalama degerleri ve Kar~1la~t1rmasrna lliskin T-Testi Sonuc;lan... 37

Tablo 4.19.

Cinsiyet Deqiskenins Gore Ogrencilerin Cevre Bilgisi

DOzeylerinin Karsrlastrrrnasma ili~kin T-Testi Sonuclan.... 38

Tablo 4.20.

"Sizce,

cevre

sorunlan kimin icin tehlike veya tehdit

olusturur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlarm Cinsiyetler Arasrndaki Dag1l1m1... 39

Tablo 4.21.

_{"A~ag1dakilerden hangisi omurqahdrr?" Sorusuna}

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarutlann Cinsiyetler

Arasrndaki Dag1l1m1... 39 "A~ag1dakilerden hangisi dOnyamrzrn gelecegini tehdit

eden cevre sorunlanna ornek gosterilemez?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarutlann Cinsiyetler

Arasrndaki Dag1l1m1... 40

Tablo 4.22.

ac;maz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlann Cinsiyetler Arasrndaki Dag1l1m1... 40

\

"A~agrdakilerden hangisi doqal afet degildir?" Sorusuna

Tablo 4.24.

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann Cinsiyetler

Arasrndaki Dag1lrm1...

41

Tablo 4.25.

"Bir iklim degi~imi sonucunda, dunyadaki tom bitki

torlerinin yak oldugu dO~OnOldOgOnde, a~agrdakilerden

hangisi olmaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yanrtlann Cinsiyetler Arasrndaki Dag1lrm1... 41

"A,~agrdakilerden hangisi develerin yasarn alanrdrr?"

Tablo 4.26.

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann

Cinsiyetler Arasrndaki Dag1lrm1... 42

Tablo 4.27.

"A~agrdakilerden

· hangisi canlr bir varhktrr?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann Cinsiyetler

Arasrndaki Dag1l1m1... 42

Tablo 4.28.

"<;evre kirliligi sonucun a~agrdakilerden hangisi olur?"

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann

Cinsiyetler Arasrndaki Dag1l1m1... 43

Tablo 4.29.

"Havadaki

zehirli

gazlann

orarurun

artrnasi

a~agrdakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn Cinsiyetler

Arasrndaki Dag1lrm1... 43

Tablo 4.30.

"Bilinc;siz avlanma nedeniyle a~agrdakilerden hangisi

ortaya

crkar?"

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlann Cinsiyetler Arasrndaki Dag1l1m1... 44

Tablo 4.31.

"A~agrdakilerden hangisi koruma altrnda olan bir

bitkidir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlarin Cinsiyetler Arasrndaki Dag1lrm1... 44

Tablo 4.32.

"A~agrdakilerden hangisi bitki ortusunu yak eden bir

etken degildir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yanrtlann Cinsiyetler Arasrndaki Dag1l1m1...

45

neden olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlann Cinsiyetler Arasrndaki Dag1lrm1... 45 \

Tablo 4.34.

Srrnf Degi~kenine Gore Cevre Tutumuna Ait Maddelerin Ortalama Degerleri ve Kar~rla~trnlmasrna ili~kin T-Testi

Sonuc;lan... 47

Tablo 4.35.

Srnrf Degi~kenine Gore Cevre Bilgisine Ait Maddelerin

Kar~rla~trnlmasrna ili~kin T-Testi Sonuc;larr... 48

Tablo 4.36.

"Sizce, cevre sorunlan kirnin ic;in tehlike veya tehdit

olusturur>' Sorusuna ilkogretim_ Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlann Srnrflar Arasrndaki Daqrhrm ~:,... 49

Tablo 4.37.

_{"A~agrdakilerden hangisi omurqahdrr>' Sorusuna}

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann Srnrflar

Arasrndaki Dag1lrm1... .. . . .. .. . .. . . .. . . .. . . .. ... 49

Tablo 4.38.

"A~agrdakilerden hangisi dunyarruzm gelecegini tehdit

eden cevre sorunlanna ornek gosterilemez?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann Srnrflar

Arasrndaki Dagrlrmr... 50 "A~agrdaki hava kirliliginden hangisine insanlar yol

acrnaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlann Srruflar Arasrndaki Dag1lrm1... 50

Tablo 4.40.

"A~agrdakilerden hangisi dogal afet degildir?" Sorusuna

Tablo 4.39.

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlann Srruflar Arasrndaki Dagrlrmr...

51

Tablo 4.41.

"Bir iklim degi~imi sonucunda, dunyadakl tom bitki

torlerinin yok oldugu du~unuldOgunde, a~agrdakilerden hangisi olmaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yanrtlarrn Srnrflar Arasrndaki Dag1l1m1...

51

Tablo 4.42.

"A~agrdakilerden hangisi develerin yasarn alanrdrr?"

Sorusuna llkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn

Srnrflar Arasrndaki Dag1lrm1. .. . 52

Arasmdaki Dag1llm1... 52

Tablo 4.44.

_{"Cevre kirliligi sonucun a$ag1dakilerden hangisi olur?"}

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yamtlarm

Srruflar Arasmdaki Qag1l1m1... 53

Tablo 4.45.

"Havadaki zehirli gazlarm orarurun artrnasi

a$ag1dakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yarutlarm Srruflar

Arasmdaki Dag1llm1... 53

"Bilicsiz

avlanma nedeniyle asaqrdakilerdan hangisi

ortaya cikar?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlarin Srruflar Arasmdaki Dag1llm1... 54

Tablo 4.47.

"A$ag1dakilerden hangisi koruma altmda olan bir

Tablo 4.46.

bitkidir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarutlann Sirutlar Arasmdaki Dag1llm1... 54

Tablo 4.48.

"A$ag1dakilerden ha_ngisi bitki ortusunu yok eden bir

etken deqildir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yarutlarm Suuflar Arasmdaki Dag1llm1... 55

Tablo 4.49.

"Sehirlerin

ve sanayi

kuruiuslarrnm

bircoqunun verimli

topraklar uzerinds kurulmasi a$ag1dakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarntlarm Srruflar Arasmdaki Dag1l1m1... 55

Tablo 4.50.

Okul Degi$kenine Gore Cevre Tutumuna Ait Maddelerin

Kar$1la$tinlmasma lliskin ANOVA Degerleri... 57

Tablo 4.51.

Cevre Tutumuna Ait Maddelerin Ortalamalannm Okul

Degi$kenine Gore Arasmdakl Kar$1la$tinlmas1... ... 58

Tablo 4.52.

"Evde veya okulda gereksiz yere acrk birakrlan lambalan

kapatinm" Maddesine Verilen Yarutlann Okullara Gore

Kar$1la$tinlmas1... .. . . .. . . .. . . .. .. . .. 58

Maddesine Verilen Yarutlann Okullara Gore

Kar~1la~tinlmas1... 59 "Anne veya babamla alts verise gitt1gimizde hormonlu

Tablo 4.54.

sebze ve meyveleri almamalanm soylerirn" Maddesine

Verilen Yarutlarin Okullara Gore Kar~1la~tinlmas1... 59

Tablo 4.55.

"Bir gun kendi otomobilimi allrken cevreyi en az

kirleten1ni satin alacaqim" Maddesine Verilen Yarutlann

Okullara Gore Kar~1la~tinlmas1...

60

Tablo 4.56.

"Evimize arnpul ve elektrikli ev esyalan altrken en az

elektrik harcayanlanrn tercih etmeleri icin ailemi uyarmrn" Maddesine Verilen Yarutlarm Okullara Gore

Kar~1la~tinlmas1... .. .. .

60

Tablo 4.57.

"Bizi yonetenlerin cevre sorunlanna olan ilgisizlikleri beni

Ozer" Maddesine Verilen Yarutlann Okullara Gore

Kar~1la~tinlmas1...

61

Tablo 4.58.

_{"Piknik, plaj, orman gibi}

_cop

_{kutusu olmayan yerlerde,}

coplerlrnl mecburen herhangi bir yere atanm (OLUMSUZ)" Maddesine Verilen Yarutlarin Okullara

Gore Kar~1la~t1r1lmas1...

61

Tablo 4.59.

"Yasadiqrrn mahallede daha 90k cicek ve ye~il alan

olmast gerektigini dusunuyorurn" Maddesine Verilen

Yarutlann Okullara Gore Kar~1la~tinlmas1... 62

Tablo 4.60.

_{"Orrnanhk arazilerde veya piknikte ate~ yakmam"}

Maddesine Verilen Yarutlann Okullara Gore

Karstlastmlrnasr. ... ₆₂

Tablo 4.61.

_{"Okulda ve evimde su ve elektrigi tutumlu kullarurtrn"}

Maddesine Verilen Yarutlarm Okullara Gore

Kar~1la~tinlmas1... 63

Tablo 4.62.

"Sokaklarda ac veya yaraf dolasan sahipisiz kopeklere

aciyorurn" Maddesine Verilen Yarutlann Okullara Gore

Kar~1la~tinlmas1... .. 63

cynatilmas: beni Ozer" Maddesine Verilen Yanrtlarm

Okullara Gore Kar~1la~trnlmas1... .. . . . .. .

64

"Bitki ve hayvanlan koruyup, besleyebilmek beni mutlu

eder" Maddesine Verilen Yanrtlann Okullara Gore

Kar~1la~trnlmas1... .. . . .. . . .. . . .. . . .. .. . . .. . . .. . . .

64

"Bazt grda maddeleri, ilac; ve silahlan hayvanlar Ozerinde

deneyen firmalar kapat1lmalrd1r" Maddesine Verilen

Yanrtlann Okullara Gore Kar~1la~trnlmas1...

65

Tablo 4.66."'

"Evimde kedi, kopek veya kus gibi hayvanlardan birini

Tablo 4.64.

Tablo4.65.

beslemek ve onlarla _{ilgilenmekten mutlu olurum"} Yanrtlann Okullara Gore Maddesine Verilen

Kar~1la~trnlmas1...

65

Tablo 4.67.

"Butun ev ve i~ yerlerinde su ve elektrik tasarrufu

yapurnas: gerektigini dO~OnOyorum" Maddesine Verilen

Yanrtlann Okullara Gore Kar~1la~trnlmas1...

66

Tablo 4.68.

"Satm ald1g1m mallann c;evreye zarar verip vermedigine

dikkat ederim" Maddesine Verilen Yanrtlann Okullara

Gore Kar~1la~trnlmas1...

66

Tablo 4.69.

"Konutlann isrtrlrnasmda odun ve kornurun yerine dogal

gaz kullamlmahdrr" Maddesine Verilen Yanrtlann

Okullara Gore Kar~1la~trnlmas1... .. . . .. . . . .. .

67

Tablo 4.70.

"Erozyon ve orman yangmlannrn, Olkemizde ciddi cevre

sorunlanna yol acacaqrru dusunmuyorum" Maddesine

Verilen Yanrtlarm Okullara Gore Kar~1la~trnlmas1...

67

Tablo 4. 71.

"Yanan, kuruyan ve kesilen ormanlann yerine yeterli

agac;landrrma cahsrnalan yap1ld1g1nr zannetmiyorum" Maddesine Verilen Yarutlann Okullara Gore

Kar~1la~trnlmas1.. .. . . .. . . .. . . ... . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .

68

Tablo 4.72.

"insanlann bazen gereksiz yere otomobil kullanarak

sorumsuzca enerji tokettiklerini dusunuyorum" Maddesine Verilen Yanrtlann Okullara Gore

Kar~1la~trnlmas1....

68

Maddesine Verilen Yanrtlarrn Okullara Gore

Kar~rla~trrrlmasr... 69 "~brrs'taki enerji kaynaklarrnrn hesapsrzca kullanrlmasr,

Tablo 4.74.

gelecegimiz acismdan beni kaygrlandrrrr" Maddesine

Verilen Yarutlann Okullara Gore Kar~rla~trrrlmasr... 69

Tablo 4.75.

"Krbrrs'ta yeterince hayvan vardrr bu nedenle bazr

torlerin yak olmasr beni endi~elendirmez (OLUMSUZ)" Maddesine Verilen Yanrtlarrn Okullara Gore

Kar~rla~trrrlmasr... 70

Tablo 4.76.

"Bazr fabrikalarrn cevreye zarar veren enerji ile

causrnalan beni kaygrlandrrrr" Maddesine Verilen

Yanrtlarrn Okullara Gore Kar~rla~trrrlmasr... 70

Tablo 4.77.

Okullar Arasrnda Cevre Bilgisine Ait Maddelerinin

Kar~rla~trrmasrna ili~kin ANOVA Degerleri... 71

Tablo 4.78.

"Sizce, cevre sorunlarr kimin ic;in tehlike veya tehdit

olusturur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlarrn Okullara Gore Dagrlrmr... 72

Tablo 4.79.

_{"A~agrdakilerden hangisi omurgalrdrr?" Sorusuna}

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn Okullara Gore

Dagrlrmr... 72

Tablo 4.80.

"Asaqrdakiterden hangisi dOnyamrzrn gelecegini tehdit

eden cevre sorunlarrna ornek gosterilemez?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn Okullara Gore

Dagrlrmr... 73

Tablo 4.81.

"A~agrdaki hava kirliliginden hangisine insanlar yol

acmaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlarrn Okullara Gore Dagrlrmr... 74

Tablo 4.82.

"A~agrdakilerden hangisi dogal afet degildir?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn Okullara Gore

Dagrlrmr... 74

hangisi olmaz?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdig;, Yanrtlarrn Okullara Gore Dag1llm1...

75

"A~ag1dakilerden hangisi develerin yasarn alarudrr?"

Tablo 4.84.

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn

Okullara

l Gore Dag1l1m1...

76

Tablo 4.85.

"A~ag1dakilerden hangisi canh bir varhktrr?" Sorusuna

ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn Okullara Gore

Dag1l1m1...

76

Tablo 4.86.

_{"<;evre kirliligi sonucunda a~ag1dakilerden hangisi olur?"}

Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn

Okullara Gore Dag1llm1...

77

Tablo 4.87.

"Havadaki zehirli gazlarrn orarurun artmasi

a~ag1dakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi Yanrtlarrn Okullara Gore

Dag1lrm1...

77

Tablo 4.88.

_{"Bilincsiz avlanma nedeniyle a~agrdakilerden hangisi}

ortaya cikar?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlann Okullara Gore Dag1lrm1... 78 "A~agrdakilerden hangisi koruma altinda olan bir

bitkidir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yarntlarm Okullara Gore Dag1l1m1... 79

Tablo 4.90.

"A~ag1dakilerden hangisi bitki ortusunu yok eden bir

Tablo 4.89.

etken degildir?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin

Verdigi Yanrtlarrn Okullara Gore Dag1lrm1... 79

Tablo 4.91.

"Sehlrlerin ve sanayi kuruluslartrun bir9ogunun verimli

topraklar Ozerinde kurulmasr a~agrdakilerden hangisine neden olur?" Sorusuna ilkogretim Ogrencilerinin Verdigi

Yanrtlarrn Okullara Gore Dag1l1m1...

80

BOLOM I

1. GiRiS

Bu bolumde arasttrmarun temelini olusturan problem durumu, problem cOmlesi, arastrrrnarun amacr, arastrrmarun onemi, varsayrmlar ve srnrrlrlrklar sunulrnustur.

1.1.

Cevre ve Cevre Egitimi

1.1.1.

Cevre ve Cevre Sorunlan

Cevre, canlrlarrn yasayabilrnesl ic;in gerekli olan tom biotik ve abiotik faktorlerin bir arada bulunduqu ortamlara verilen isimdir. <;ogu insanlar, kendilerinin de "canlrlar" srnrfrnda yer aldrklarrnr unuturak, cevre sorunlarrnrn onemsiz konular olduklarrnr varsaymaktadrrlar. Boyle bir varsayrm yanhs olmakla birlikte, dunyarnrzda geri donulrnez cevre felaketlerinin olusrnasrna neden olabilecek dOzeyde tehlikelidir. Egitimin tarihine bakrldrgr zaman 1970'1i yrllara kadar cevreye yonetik "ozqun" bir egitim bulmak 90k guc;tor. Yine de, Antik <;ag Yunan Filozoflarr, ilk cevre egiticileri olarak gorOlebilir (Arrnaqan, 2006).

Cevre egitiminin doqusu, insanoqlunun cevre Ozerindeki olumsuz etkilerinin, yine msanoqlu tarafrndan fark edilmesine dayanmaktadrr. ilk ve en gec;erli tanrmlardan birisi, 1970 yrlrnda International Union for Conservation of Nature (IUCN) tarafrndan yaprlan su tanrmdrr:

Cevre egitimi; insanoqlu, insanoqtunun kulturu ve biyo-fiziksel cevresi arasrndaki ili~kiyi ve bu ili~kinin onemirn anlayabilmek ic;in gerekli beceri ve davraruslan geli~tirebilmek ic;in gerekli kavram ve degerleri tanrma surecidir. Cevre egitimi ayrrca, cevre kalitesini ilgilendiren meselelerde karar alma ve

kendini ifade etme konularmda uygulama gerektiren bir konudur (IUCN, 1970).

"Cevre sorunlan" kavrammm acrk bir tarurrn olmamasma karsrn, kirlilik, dogal kaynaklarm verimli kullanrlamamas,, biyo9e§itliligin yok olrnasr, ormanlann, deniz ve k1y1 kaynaklannm zarar

qormesi

vs. birer cevre problemi olarak karstrruza cikrnaktaorr. Yel ve digerleri, (2004)'ne gore de kirlilik, hava kirliligi, su kirliligi, toprak kirliligi, radyoaktif kirlilik ve gurulto kirliligi olarak <;e§itlilik gostermektedir. Doga ve doga kaynaklannrn asm ve yanhs kullarurm ile doqarun temel fiziksel ogeleri olan hava, su ve toprak kirlenmesinin dogal cevre Ozerinde meydana getirdigi bozulmaya cevre sorunu denir (Guler ve Cobanoqlu, 1997). Bir iliskiler butunt; olan cevrenin soruna donusrnss! insandan kaynaklanan etkilerin doqarun dengesini zorlamasr sonucu ornaktadrr. Doqal dengeler karsrlastiklan yeni yukleri kaldrrarnaz hale geldiklerinde "kirlenme" diye adlandinlan dengesizlikler ortaya crkmaktadrr,

Cevre

problemlerinde oncelikle olaylara kesin bir tanrmlama koymak, daha sonra bunun onlemlerini almak gereklidir. insan eger doga ic;indeki yerinin bilincine vanrsa, ondan almaya hakkt olan veya olmayan seylerin de neler olduqunu kolayhkla fark edecektir. Ekosisteme rnudanala edilirken cok dikkatli olmak gerekmektedir. Olkelerin yasanablllr bir dunyaya sahip olmak ve fakirlikten kurtulmak istemelerinin kendi dogal kaynaklannr kalkmmalannm temeli olarak kabul etmelerine baglr oldugu bilinmelidir (Cepel 1998).

Gunumuzds cevre sorunlan baglammda modern toplumun endustrilesrna, bOyOme, strursrz tOketim, Oretim ve ekonomi anlayrsi elestirilrnektedlr. Cevreciler endustrilesmenin cevre Ozerinde olumsuz etkilerde bulunduqunu soyleyerek ekonomik buyurnenin de dogal cevrenin tahribatma katkrda bulunduqu fikrindedirler (Macionis, 1995). Yrldrz ve digerleri (2000) cevre sorunlannr bes bashk altmda toplamtslardrr:

• NOfus Artisrrun Durdurulmas]

• Dogal Kaynaklarm Surdurulebihr Kultarurru • Sosyal Giderlerin Hukuksal DOzenlenmesi • Biyolojik <;e~itliligin Korunrnasi

• Cevre Egitimine Onem Verilmesi

Artrk gOnOmOz insaru da i9inde bulunduqu cevre sorunlannm farkmdadrr. Ulkernlzds 409 ki~i ile yaprlan bir arastrrmada, arastrrrnaya katrlanlann %26's1 gOnOmOz dOnyasmm temel sorunlan arasrnda 2. srrada cevre sorunlanru gormektedir. Bu sorunlann cozurnu icin ise grubun %42'si devletin bu konuda sorumluluk sahibi olmasi gerektigini, %29'u kisilerfn sorurnluluqurum onernf olduqunu dusunmekts, %18'1ik bir grup ise cevreci kuruluslarin onemine inanrnaktadir (Ak,~, 2000).

1.1.2. Cevre Bilincinin Tarihi Gelislm]

Doqarur: savunulmas,, yasarn kalitesinin ve kosullanrun korunmas,, cevrecili- gin ozunu olusturur. Bu konulara duyulan ilginin ge9mi~i 19. yuzyrlm sonlanna kadar uzarur. Diger bir deyisle, Haeckel (1866) ile bastar. Donya ekosisteminin bir bOtOn olarak kirlenmesi, baz: canhlarrn yok olmasi, dogal kaynaklann azalrnasi, ucuncu dOnya Olkelerindeki aclrk sorunu vb. ekolojik sorunlardan sadece bazi orneklerdir. Buna gore sanki insan bindigi dah kesmektedir. Bunun onlenmesi, insanm ya~ad1g1 cevreyi, akilc: bir bicirnde kullanmasma diger bir deyisle cevre bilincine ve bunun Orono olan bifincli cevreciiik eylemine bagl1d1r. Dolayrsiyla bu biunclenrna, bireyleri dogaya karsi olmaktan cikanp onlan doqaya yoneltmls bulunrnaktadrr (Spurgeon, 1997).

Cevrenin ilk kez uluslararas, gOndeme yerlesmesi ve ekonomik geli~me ile cevre Ozerindeki etkilerinin tartrsrlmaya baslanrnasi, 5 Haziran 1972 tarihinde lsvec'in baskenf Stockholm'de yapilan Birlesrnis Milletler insan ve Cevresi Konferansi'na dayanrr. Bu yrltar, cevre konusunda kurumsal bazda bir takim giri~imlerin yap1ld1g1 ve gerekli onlemlerin almrnasiru onqoren bir dizi konferanslann yap1ld1g1 yrltar olarak kabul edilmektedir. Bunlar kronolojik olarak ~oyle ozetlenebilir:

• 1971 yrunda sulak alanlann korunmas, icin yapilan Ramsar Anlasmasr. • 1972 yrhnda Birlesmis Milletler tarafmdan dOzenlenen ve 113 Olkenin

katihrruyla Stockholm'da yapilan "lnsan Cevresi'' adh toplantr. Bu toplantida cevre sorunlan ilk kez esash bictrnde ele almrrus ve tom uluslar

cevrenin korunmasi konusunda i~birligine 9agnlm1~tir (Dogan, 2000). <. Toplanti sonunda yaymlanan· Stockholm Bildirgesi'nin onsozunds soyle denilmektedir: Bu onsoz gelecek kusaklar icin beslenen ve arzu edilen bir duyarllllg1 vansrtmakta olmasi nedeniyle onem tasrmaktarnr

• 1973'te yapilan turleri tehlikede olan bitki ve hayvan ticaretinin onlenmesine yonelik CITES Washington Antlasrnasi.

• 1977 ytlmda Nairobi'de sercekresen Dunya Collesrne Konferansr.

• 1977

yrhnda

Tiflis'te

yaprlan

Hukurnetler Arasi Konferans. Bu konferansta cevre egitimi konusunda uluslar arasi i~birliginin gerekliligine isaret edilmis ve Birlesrnis Milletlerin cevreye ili~kin giri~imlerinin tum uluslan kapsayacak sekitde geni~letilmesi kabul edilrnis, bu arada cevre egitiminin arnaclan belirlenrnistir,

• 1978'de yapilan Akdeniz'in kirlilige kars: korunmasi arnach Barselona Antlasrnasi.

• 1979'da Avrupa dogal hayatrm ve yasarn alanlanru koruma amac, ile turleri tehlikede olan bitki ve hayvanlann doqal ortamlannda rnuhafazasrru onqoren Bern Antlasrnasi ve yine ayru y1I, soyu tukenen goc;men turlerin korunrnasrru onqoren Bonn Antlasmasi (Karaca, 1998).

• 1992 yrlrnda Rio de Janerio'da Birlesrnis Milletler Cevre ve Kalkmma Konferans, diger adryla

"Rio

Dunya

Cevre Zirvesi" yapumrstrr.

Bu zirve, cevre problemlerinin ustesinden gelebilmek ic;in kuresel bir eylem plam olan "Gundem 21"in ortaya 91kt191 ve benimsendigi onernf bir toplantrdrr (Karaca, 1995).

"Surdurulebilir Kalkmma"

stratejisinin tum dunya devletleri icin bir hareket plam oldugu bu konferansta onaylanrmstrr (Mamedov, 1998)."Surdurulebilir Kalkmma" kavram, ilk kez 1972'de Stockholm'deki Birlesrnis Milletler Konferansi'nda ortaya atrlrrustrr. Daha sonra, 1987 yrlinda hazrrlanan Bruntland Raporu'nda ~oyle tarumlanrrustrr: "Gelecek kusaklann kendi ihtiyaclanru karsrlarna hakkma zarar vermeden gunumuz thtiyaclanru karsilayan kalkmma" (World Commission on Environment and Development, 1987).

• 1994 yihnda Bahama'da duzenlensn ve 170 ulkenin kat1ld191 biyolojik zenginligin korunmasma dair imzalanan Biyolojik <;e~itliligi Koruma Konferansr.

• 1994 yrlmda BM tarafrndan dOzenlenen "Collesmeyls MOcadele Antlasmasr''ru 90 Olke imzalarrustrr. 1994

yrhnda

yaprlan Donya Notus Konferansr'nda nOfus

artrstrun

ve bu

artrsrn

getirdigi problemlerin cozumuns cevaplar aranrrustrr.

• 1996 yrlrnrn Haziran ayrnda istanbul'da yaprlan ve sehir ve insan yerlesimlerinin sorunlarrnrn ele alrndrgr "Habitat 2" adh konferans (Karaca, 1998).

• 6-8 EylOI 2000 tarihleri arasrnda Birlesrnis Milletler'in New Yorktaki Gene! Merkezi'nde, 189 Olkenin Devlet ve HOkOmet Baskanlarirun katrlrmryla, "yeni bir

binyrhn

baslanqrcmda" yaprlan liderler zirvesinde, gOnOmOzOn en g09IO ve oncelikli kOresel taahhOt belgelerinden biri olarak kabul edilen Birlesmls Milletler Binyrl (Millennium) Bildirgesi irnzaianrmsnr. Bu zirvenin kalkrnma hedeflerinin 7. sirasmda "cevresel sOrdOrOlebilirligi saqlarnak" yer amaktadrr.

• BM S0rd0r0lebilir Kalkrnma Zirvesi. 21. yuzyihn ilk kOresel konferansr olan BM Donya S0rd0r0lebilir Kalkrnma Zirvesi, 26 Agustos - 4 EylOI 2002 tarihleri arasrnda Goney Afrika'nrn Johannesburg kentinde duzenlenrnistir, "S0rd0r0lebilir kalkrnma" ba~lrgrnrn ilk kez kOresel bir konferansa adrnr verdigi bu Zirve, kendisinden 10 y1I once dOzenlenen 1992 Rio Zirvesi sonrasrnda dOnyada GOndem 21 uygulamalarrnrn degerlendirilmesini hedeflemesi nedeniyle, "Rio+1 O" adryla da anrlmaktadrr.

Bilim ve teknolojideki qelisrnelerm ruzma ayak uydurabilmek icin sOrekli htzunrz:

artrrmaya

9al1~t191m1z gOnOmOzde, artrk yasarna kosullanrmzrn son srrurlanna geldigimiz gOnden gone daha anlasihr bir hal almaya baslarrnstir. Ozellikle son yrllarda, bir zamanlar "qercek d1~1" olarak gorOlen kullanrlabilir su kaynaklarrnrn azalmasr konusu, Olkemizde acrkca kendini gostermeye baslarmstrr. Cevre sorunlarr bu gOnlerde su kesintileri seklinde kendini qercektestirrneys baslayinca, insanlar harekete qecrne zorunluluqu hissetrnistir. Yazih ve gorse! medyanrn; kOresel rsrnma, hava kirliligi, nesli tokenen hayvanlar, kimyasal maddeler, nOkleer santraller ve elektromanyetik kirlilik gibi cesitli cevre konulanna toplumun dikkatini cekmesi bilimsel

okuryazarliqa katkrda bulunrnustur ve boylece "cevre" konusu en 90k konusulan konulardan biri haline gelmi~tir. Cesitli kuruluslar bu konuyla ilgili kampanyalar hazrrlarruslardrr. Bu sekrlde insanlarrn cevreye duyarlrl191 artrmstrr, Bazen okullarda ogrenilmemi§ olsa da her yastaki insanrn cevre bilinc ve algrlamalarrnda birtakrm degi~iklikler meydana gelmi~tir.

1.1.3. Cevre Egitimi

Cevre egitimi; toplumun tum kesimlerinde cevre bilincinin geli~tirilmesi, cevreye duyarlr kalic: ve olumlu davrarus degi~ikliklerinin kazandrrrlmasr ve dogal, tarihi, kultOrel, sosyo-estetik, deqerlerin korunmasr, aktif olarak katrlrmrn saqlanrnasi ve sorunlarrn cozumunds qorev alrnmasr bicirninde tanrmlanabilir (TC Cevre Bakanhqr, 1997). <;evreyle ilgili olarak, tom bireylerin hak ve gorevleri bakrmrndan 90k bOyOk onerni olan cevre bilincinin ve duyarhhqrmn geli~tirilmesi icin, cevre egitiminin 90k ciddi bir sekilde ele alrnrp uygulanmasr gerekmektedir. Bugon ortaya cikan sorunlarrn ana nedenlerinden birisi, bilgi edinme ve bilmclenmeda karsilasuan eksikliklerdir. Bilinclenmernls ve egitilmemi~ bir toplum, ya~ad191 dOnyayr kendinden sonra baskalarrrun da kuflanacaquu idrak edemez. Halbuki cevre, bize qecrnisten brrakilan bir miras degil, korunmasr, qelistirilmesi ve gelecek nesillere en gOzel sekilde devredilmesi gereken bir emanettir. Cevre egitimi konusunda ilgili kamu kurumlarr, sivil toplum orgOtleri ve toplum olarak Ozerimize bOyOk qorevler dusmektedir. Ozellikle de cocuklara yonelik cevre bilinclendirilrnesi yaprlmalr ve bu sayede daha duyarlr bir toplumun temeli saqlarn yaprlar Ozerine olusturulrnus olmalrdrr.

Cevre egitimi, tabii veya insanlar tarafrndan insa edilen cevreler hakkrnda duyarlr ve bilgili bir vatandaslik anlayistru geli~tirmeyi hedefleyen disiplinler arasr bir calisma alanrdrr. Cevre egitimi cevresel olarak sagl1kl1 davrarus ger9ekle~tirme amacrnr saqlarnada bilginin, bilincin, tutumlarrn, becerilerin, eylemin ve motivasyonun onemli roller oynadrgr bir surectir (Erjem, 2005). Cevre egitimi, insanlarda sorgulama, problem cozrne ve karar verme becerilerini geli~tirmeyi arnaclamahdir (Mrazek, 1993). Cevre bilimi, biyoloji,

kimya ve jeoloji gibi dogal bilimler ve ekonomi, politika ve ahlak gibi sosyal bilimlerden olusan ve dcqa nasil causrr ve dogadaki nesnelerin birbirine nasrl bagl1 oldugu gibi fikirleri birlesttren disiplinler arasi bir calrsmadrr (Cobb, 1998).

Cevre egitiminin bili$sel ve duyussal alanda arnaclan vardrr. Bili$sel alandaki amaclan, ki$ileri cevre okuryazan yapmaya yonelik iken, duyussal alandaki amaclan, cevreye ve cevre sorunlanna kars: deqer ve tutumlan olusturrnaktrr (Tosuncqlu, 1993). Cevre egitiminde hedef kitleler; okuloncesl cocuklar, ilkokul, ortaokul, lise, universite ogrencileri, anne-babalar, ogretmenler ve teknik cevre personelidir. Egitim programlan ise hedef kitleye gore degi$mektedir (Nazhoqlu, 1993). Cevre egitimi, cocuqun ailesinde ve yakin cevresinda baslar. Evde verilen egitim, cocuqun gelecekteki bilissel, duyussal, devinissel ve ahlaki davraruslarirun temelini olusturur. Kurumsal anlamda okuloncesi egitim kururnlanrun, cocuklara cevre bilincinin temellerinin atilmasmda veya ahlak bicirnlenrnestnln tohumlanrun atrlmasrnda onernf islevleri bu'unrnaktadrr.

Geli$im psikologlan, cocuklarda dogal cevreye ili$kin zihinsel duyarl1llgm yaklasik 9-10 yaslannda geli$meye basladiqm: soylemektedirler. Cocuklar, insan ile doga arasmdaki etkilesirni bu donernde degerlendirebilmektedir. Bu donemin hemen her Olkede cocuqun ilkogrenim 9ag1 olduqu bilinmektedir. Bu nedenle egitimin bu kademesi formal ve orqun bicimde cevre egitiminin verilmesi gereken bir egitim kademesidir. Orqun cevre egitimi, bazi Olkelerde ilkogretim kademesinde ozel bir ad altrnda verilirken, bazi Olkelerde

saqlrk

bilgisi, tabiat bilgisi, fen bilgisi ve nufus bilgisi gibi dersler icerisine serpistirilrnis konular bicirninda verilmektedir.

ilkogretimde cevre i9in egitimin amacr: egitim ve ogretim surecinden qecen kisflerin, cevre konulannda sorumlu davraruslar sergileyebilmelerini saglayan ve tesvik eden bilgi, beceri ve deger varqrlan ile donanmis vatanoaslar olarak yetistirilrnelerine yardrrnci olrnaktrr. Temel ekoloji bilgisi, cevre konulannda bilincin olusmasi, arastirma ve degerlendirme, bilgiyi kullanma ve cozurn

tekniklerini kullanma, sorunun cozums ulastrnlmasr gibi temel konularda temel cevre bilgileri kazancnnlablur

KKTC Milli Egitim Bakanl191'na bagl, ilkokullardaki cevre egitiminde, konulardan bazrlan a§ag1daki gibi islenebitlr, Bu derslerin ve konulann belirlenmesinde Milli Egitim Bakanl191'na bag II ders kitaplan kullarulmrstrr (1) Hayat Bilgisi unitelerinde cevre ve sagl1kla ilgili konular, (2) Soysal Bilgiler unitelerinde cevre ile ilgili olanlar, (3) Fen Bilgisi unitelerinde cevre ve saglikla ilgili olanlar.

(1) Hayat Bilgisi unitelerinde cevre ve saghkla ilgili konular:

1.Smif:

Canhlarm Ortak Ozellikleri

Cevremizde Canlilardan Yarartarunz Onlara. lhtiyaclan Var

Canlilan Koruyalim Yasadrqrrruz Dunya

2. Sm1f:

Canlilarm Yuvalan Dunya'run Hareketleri

Doqadaki Hareketler ve Dogal Afetler insanlann Cevreye Olan Etkisi

Dunya'da Neler Oluyor Canlrlar ve Cansrzlar Hayvanlar

Hayvanlann Yararlan Bitkiler

Bitkilerin Faydalan

Canlrlann Ortak Ozellikleri Canhlan Koruma

Dunyada Sagl1k ve Beslenme Madde

Dogadaki Su Dongoso

3. Sm1f:

Beslenme ve Yasarn Sagllk ic;in El Ele Bilincli TOketici

Savurganlrk Yapmayrnrz Yasanablhr Bir Donya ic;in Canlrlann Ortak Ozellikleri Birey Toplum ve Cevre Su Dongoso

Yaqrnur Kar ve Sis Felaketlere Karst Daha Az Cop

(2) Fen Bilgisi unitelerinde cevre ve saghkla ilgili konular: 4. Srruf:

Canlrlar DOnyas,

Cevremizdeki Varlrklan Taruyahrn Yasadrqmuz Cevre

Maddeleri Taruyalrm Kuvvet ve Hareket Yasarntrmzdaki Elektrik Gezegenimiz Donya

DOnyamrzrn Yapisrru inceleyelim

Yer Kabuqunda Neler Var? Neler Yasaruyor?

5. Sm1f:

Saglrga Zararlr Maddeler

Maddenin Degi~imi ve Tarunrnasi Yaserrurruzdakt Elektrik

Canlrlann Srruflandmlmast

Yasadrqrmrz

Cevre

(3)

Sosyal Bilgiler unitelerinde cevre ve saghkla ilgili konular:

4.Sm1f:

Yakrn Cevrerniz

Temel lhtivactanrruz (Tuketirn, Tuketirnde Sorumluluk, Biiincli Tuketici)

Bilim ve Teknoloji (Teknoloji ve Cevre, Teknoloji Harikalan, Bilimsel Dusunce)

Hep Birlikte (Hayvanlan Koruma Derneqi, Cevreciler Dernegi )

5.Smif:

insanlar, Verier ve Cevreler Orettiklerimiz

Bilim Teknoloji Ve Toplum Toplumsal Kuramlar

Hepimizin Dunyasi ( Ortak Miras )

1.2. Problem

"Kuzey Krbns Turk Cumhuriyeti ilkogretim 4. ve 5. siruf ogrencilerinin cevreye yonelik bilin9 ve alquarnalan ne duzeydedir ve bu alqilar cinsiyet ve okul faktorlerine bagll olarak nasrl bir degi~im gostermektedir?" sorulan bu arastrrrnarun problem curnlesini olusturmaktadrr.

1.3.Amac

Bu cahsrnarun arnacr, Kuzey Krbns Turk Cumhuriyeti'ndeki ilkogretim 4. ve 5. srruf ogrencilerinin cevre bilincini ve tuturnlanru ortaya koyrnaktrr. Bu arnac cercevesinde asaqrda yer alan hipotezler test edilmistlr.

• Ost sosyo-ekonomik duzeydekt ogrencilerin cevresel bilgi ve duyarlrlrklan, alt sosyo-ekonomik duzeydeki ogrencilere gore daha yuksektir.

• K1z ogrencilerin cevreye kars: olan bilincleri, erkek ogrencilere gore daha yuksektir.

• Cevre bilgisi yuksek olan ogrencilerin, cevreye kars: olan tutum ve duyarhlrklan daha yuksektir.

1.4.0nem

ilgili literatur tarand1gmda, KKTC'de bu torde bir cahsrnarun yap1lmad191 anlastlrmstrr. Bu yonOyle cahsrnanm, cevre egitimi alanmdaki eksiklikleri kapatacaqi ve diger cahsrnalara brnek olacaq: dO!?OnOlmO!?tOr. Ogrencilerin cevre bilgisi ve cevre tutumu acismdan yeterli dOzeyde olmadiklan dusunumektedir. Bu cahsrna ile ogrencilerin cevre egitimine ili!?kin farkmdallk dOzeylerinin artacaqi tahmin edilmektedir.

1.5. Varsay,mlar

• Bu arastirmada katrhrncrlann samimi cevap verdigi varsayrlrrusnr.

• Kontrol edilemeyen degi!?kenlerin, arastrrmaya katrlan butun bgrencileri ayru olcude etkiledigi varsayrlrrustrr.

• Gelistirilen anket sorulanrun bu arastrrma icin gerekli verileri saqlayacaq: varsayi lrrustt r.

1.6.

Srmrlrhklar

Bu calrsrna, 2009-2010 ogretim yrhnda GOzelyurt ilcesine bagl1 OzgOrlOk ilkokulu ile Aydmkby ilkokulu,

Lefkosa ilce

merkezinde bulunan

9

EylOI ilkokulu ve Girne ilcesine bagll Karsryaka Merkez ilkokulu ile 23 Nisan llkokullarrnda bgrenim gbren 4. ve 5. sirnf bgrencileri ile yurutulmustur.

BOLOM 11

2. KONU iLE iLGiLi YA YIN VE ARA~TIRMALAR

Lacey ve Longman (1993), yaptiklan calrsrna ile dort y1I boyunca farkh

gazeteJerdeki cevre ile ilgili yaymlarr takip etmislerdtr. Sonuc olarak da cevre ile ilgili yazrlann, magazin basrrunda fikir gazetelerine nazaran daha az sayrda ve kapsamh olarak ele almmadrqrm, bunlarrn bircoqunun da cevre karsrt: olan yaymlardan bile daha olumsuz etki olusturduqunu tespit etrnislerdir.

Bonnett ve Williams (1998), "Cevre Egitimi ve ilkogretim Ogrencilerinin

Cevre

ve Doqaya Kar~1 Tutumlarr" adh calrsmalarmda 5. ve 6. simf ogrencilerinin cevre ve doqaya kars: tuturnlanrn incelemi~lerdir. Yapilan calrsrnalar sonucunda elde edilen bulgular, bu yaslardaki ogrencilerin cevre tutumlarrnm olumlu olduqunu, konuyla ilgili strurhhklarin ve ikilemlerinin egitimle duzeltiteceg: ve geli~tirilebilecegini qostermistir. Ogrencilerin cevre problemlerinin farkmda olduklarr, geri donusurn konusunda (ozellikle kag1tlarrn geri donusurnu) bilgi sahibi olduklarr gorOlmO~tor. Ogrenciler, geri donusurnu olan maddeleri bilmelerine raqrnen geri donusurnun cevreye ne tor bir fayda saglad1gmdan eek fazla haberdar deqildirler,

Ayhan (1999), Ankara'da gerc;ekle~tirdigi cahsmas: ile ilkogretim okullarrnm

ilk uc siruf duzeylerindeki derslerde cevre korunrnas, ve geli~tirilmesi ile ilgili hedef ve davraruslarm kazandrrtlmasmda, aile, ogretmen ve okul yonetiminin etkilerini belirlemeyi amaclarmsnr, Sonucta ise Milli Egitim Bakanliqr, ilkogretim Programmm arnac, ilke, hedef ve onerdigi ogrenme etkinlikleri bakrmmdan cevre egitimini destekleyen niteliklere sahip olduqunu, ogrencilerin cevre sorunlarrna duyarll olduqunu fakat ogrendiklerini her durumda uyqulayarnadiklanm saptarrustrr,

Aki~ (2000),

Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti'nde gerc;:eklel?tirdigi cahsrnasi ile cevre bilincinin duzeyinl arasttrrmsnr. Bu maksatla 409 kil?iye cevreye kars: tutum anketi uyqularrustrr. Arastrrmaya katilanlar kendilerini cevreye duyarf olarak tarnmlamakta, fakat gundelik hayatta cevreyi korumak icin hemen hemen hie caba gostermemektedirler. Calismanm sonucuna gore, Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti'nde gelil?mil? bir cevre bilincinden soz edilemez. Doganm gelil?mekte olan pek 90k Olkeye oranla daha el degmemil? olusu, ulkenin coqraf ve politik olarak tecrit edilrnis olmasmdan kaynaklanmaktad,r. Giderek bozulan cevrenln korunabilmesi, devlete bu yonde bask, yapabilecek duzeyds bir kamu bilincinin ve gu9IO bir talebin yarantmasma bagl1dir. Bu sonuc, cevreci gorul?e sahip olanlarm, pratikte 9ogu kez cevreye duyarh davranmadiktanm sergileyen pek 90k arastrrrnarun sonuclanrn destekler niteliktedir.

Cingor (2000),

yapt191 calrsrna ile dogal mirasm herhangi bir parcasrnm bozulrnasmm ya da yak olmasirun butun insanl1ga zarar verecegini ve bunun telafisinin murnkun olamayacaqrm vurgulamaya cahsmrstrr. Ogrencilerin bizzat haztrladtklan projelerle cevre egitimi konusunda bilin9lendirilebilecegini savunmustur,

Bahar (2000),

yapt191 cahsrna ile universite ogrencisi 200 kislden olusan bir grupla, ogrencilerin ozon tabakasi ve sera etkisi gibi konulardaki bilgi duzeylenni arastrrrmstrr, S0nu9 olarak da bu ogrencilerden 9ogunun "Cevre Bilimi" dersini almadan once ozon tabakasmm delinmesi ve sera etkisi gibi dunya kamuoyunu en 90k ilgilendiren konulardan ya hi9 haberdar olrnadrqrn: ya da yanhs bilgilere sahip olduqunu gostermil?tir. Bu ogrencilerden bir krsrrurun lisede "<;evre

ve

insan" dersini alrrus olmalanm ise daha da sasrrtrcr bulrnustur.

Pooley ve O'Connor (2000),

"Cevre Egitimi ve Tutumlar" adh calrsrnalannda gelil?tirdikleri cevresel tutum ol9egini onceden ders verdikleri

18-55

yas arasmdaki cesitli ogrenim ge9mil?leri olan 92 kisiye uyqularmslardrr. Ders programlan ile elde edilen bulgulan karstlastrrrruslardrr. Ders programlannda

tutum ve davrarus boyutunun ihmal edildiqini: ag1rlrkl1 olarak cevresel bilgilere yer verildigini qormuslerdtr Arastrrrna, hedef grubun cevreye kars: olan manclan, duygularr ve tutumlarr uzerine yogunla§ml§tir. Eide edilen program bilgileri ve arastrrrna sonuclanna gore; cevre egitiminde arnac, ag1rllkl1 olarak bilgi vermek olmamalr, cevreyle dost insanlarrn yetistirilmesi icin egitim programlarrnrn tutum ve davrarus boyutuna oncellk verilmelidir.

Bozkurt (2001),

yapt191 cahsrna ile ilkogretim ogrencilerinin (6., 7. ve 8. srnrflar) bazr cevre problemleri hakkrnda sahip olduklarr yanhs kavramlarr tespit etmeye calrsrrustrr. Bu calismada cevre egitimi ile ilgili kavramlarrn ogrenciler tarafrndan anlasrlma ve algrlanma duzeylenm arasttrrrustir. Sonuc olarak ise ogrencilerin; ozon tabakasrnrn yeri, ic;erigi ve qorevi ile ozon tabakasrnrn incelmesine sebep olan olaylar ve incelmesi durumunda karstlastlabilecek olaylar hakkrnda, sera etkisini artrran ve azaltan olaylar ile sera etkisinin artmasr durumunda gerc;ekle~ecek olaylar hakkrnda ve asit yagmurlarrnr olusturan etkenler ve asit yagmurlarr sonucu olusabilecek olaylar hakkrnda yanhs fikirlere sahip olduklarrnr saptarrustrr.

Kilbourne ve digerleri (2001),

cahsmatanm Amerika Birteslk Devletleri, ingiltere ve Danimarka universitelerinden 386 ogrenci uzerinde gerc;ekle§tirmi~lerdir. Arastrrrna sonuclan ve ileri surulen goru~ler sunlardrr: Baskin sosyal paradigmanrn ekonomik, politik, teknolojik boyutu ile ogrencilerin cevresel tutumlarr arasrnda anlamlr bir iliski bulunmaktadrr. Baskin sosyal paradigmaya ili~kin puanlar yuksek ise cevre sorunlarrna lllskin alqilarda dO§O~ qorulmektedrr. Olkelerin cevresel tutum puanlarr degi~iklik gostermektedir. Bu durum, ulkelerin farklr sosyo-kulturel yapilan ile aciklanabilir.

Ozturk (2001),

yapt191 tez cahsrnasmda ilkogretim okullarr I. kademedeki hayat bilgisi, fen ve sosyal bilgiler dersleri lcertsinde yer alan cevre ile ilgili konularr zenqinlestirmek, ogrencilerin cevre bilinci ve sorurnluluqu kazanmalarrna yardimci olmak icin paket bir cevre egitimi program, hazirlarmstrr. Yapilan qorusrne ve pilot uygulamalar sonunda ogretmenlerin

hazirlanan cevre egitimi proqrarmru uygulama konusunda egitime ihtiyac duyduklarrrn tespit etrnistir.

Legault ve Pelletier (2002),

yaptrklan cahsrnalannda 8 ayuk bir cevre egitimi programmdan sonra Kanadaf ogrencilerin ekolojiye kars: tutum, motivasyon ve davraruslanndaki degi$imi ile cevre egitimi programma katilrrus ogrencilerin ailelerinin ekolojik olaylara kars: tutum, motivasyon ve davramslanndakl degi$iklikleri qelistirrneye yonelik olasi etkileri incelernislerdir. Calisma sonucunda ogrencilerin ekolojik tutumlan arasmda anlamll bir fark bulunarnarnrs, cahsmarun cocuklar ve aileleri Ozerindeki etkileri ise oldukca zayif crkrrustrr.

Morgil ve digerleri (2002),

"Fen Egitiminde Cevre ve Cevre Koruma Projesi Haztrlarnasma Yonelik Cahsrna" adh arastrrrnatannda, 30 ilkogretim 6. Srruf ogrencisinin cevre egitimi konusunda bilgi duzeylennl ve fen derslerinde cevre egitimi ile ilgili yaprlabtlecek cahsrnalann neler olabilecegini arastrrrruslardrr. Bu cahsrnada toprak kirliligi, su kirliligi, hava kirliligi, cevre kirliligi ve enerji tasarrufu konulanrn iceren bir test hazirtanarak ogrencilerin konu hakkmdaki on bilgileri saptanrrustrr. Daha sonra ogrenciler gruplara bolunrnus ve her gruba bir konu verilerek bu konuda proje haztrlarnalan istenrnistrr. S0nu9 olarak ise ogrencilerin proje tabanu ogrenme yaklasrrm modeli ile cevre egitimi konusundaki bilgi duzeylermin artt191 befirtitmlstlr.

Erten (2002),

yapt191 calrsma ile iki temel problemi cozrneyt hedeflernistir. Bunlardan birincisi, dersler aracihq: ile ogrencilerin cevreye yararh davraruslanrun nasil olusacaqr; ikincisi de Ajzen (1985; 1991 )'in Planlanrrus Davrarus Teorisinin cevre

ve

biyoloji egitiminde uygulanabilirliginin test edilmesidir. Teorinin ongordugu standart anket 7.

ve

8. Siruf ile lise 1. srruftan 970 ogrenciye uygulanm1$tir. Arastrrma sonucunda; ankette sunulan onermelerin davrarusa yonelik tutumlar uzerinde fazla bir etkisi oldugu gorulmemi$tir. Normatif inanclara ili$kin onermelere ait bilgilerin okuldan edinildigi, buna karsihk bilgilerin davrarusa donusrne ihtimalinin zayrf olduqu gorulm0$tlir.

Yrldrz

ve digerleri (2002),

sulak alanlar ve onerni ile habitat kavramlarryla ilgili bir anket haztrlarrustardrr. Bu anketi Bitki ve Hayvan Ekolojisi ile Limnoloji derslerini alan 3.sirnf ogrencileri, Cevre Biyolojisi dersini de alan

4.

srruf ogrencileri ve bu konularda alan bilgisi tam olmayan 2. S1n1f ogrencilerine uygulam1~lard1r. 3. ve 4. srruf ogrencileri c;ogunlukla kendilerinden beklenen cevaplar verirlerken 2. siruf ogrencilerinin c;ogu, -kesinlik tasrrnayan cevaplar vermislerclr. 2. siruf ogrencilerine arazi cahsrnasr yaptmlarak anket yinelendtqinde cevaplar arasmda farkhhklar qozlenrnlstir. Sonuc olarak arazi cahsrnas: yaprhnasi ogrencilerin cevre konularim daha iyi alqrlarnalanm saqlarrustrr.

GorOmlO (2003),

yapt191 tez cahsmasi ile lise ogrencilerinin kendilerine yoneltilen cevre, cevre sorunlarr ve cevre ile ilgili kavram sorularma yeterli cevaplar veremedikleri, cevre duyarhlrklannm orta seviyede olduqu ve cevreye yonelik tutumlarrnm cinsiyete gore

farklrlrk

gostermedigi sonuclarina varrmstrr,

$ama (2003),

yapt191 calrsma ile ogrencilerin cevreye yonelik tutumlarrnm, cinsiyet, ogrenim gordukleri bolurn ve srruf dOzeyi, yasadrklan yer, ailelerinin egitim dOzeyi ve geliri ile ili~kili olup olmadiqin: arastirrrustrr. Yapt191 causmalar sonucunda k1z ve erkek ogrencilerin cevre sorunlarrna yonelik tutum puanlarrnda

krz

ogrencilerin cevresel tutumlarr lehine anlarnh bir fark bulunrnustur.

$ahin ve digerleri (2004), "

YOksek Ogretimde Ogrenci Merkezli Cevre Egitimi Dersine Yonelik Bir Uygulama" adf cahsmalarinda egitim kademelerinin tom dOzeylerinde tespit edilen kavram yarulqtlartrun cevre egitiminin istenilen dOzeyde etkili olmadrqrrn ve dersin ezberden kurtanlmasr gerektigini vurqulamaktadrnar. Bu da cevre egitimi verecek ogretmenlerin yOksek ogretim dOzeyinde iyi bir egitim almasi gerektigini on plana crkarmaktadrr.

Semerjian ve digerleri (2004),

yaptrklarr cahsrnalar ile cevre muhendishq! ve cevre biliminde disiplinler arast yaklasrmrn gerekliligini ve yararlarrn, vurqularruslardrr. Beyrut Amerikan Oniversitesinde yaprlan cahsrnada fakulteler arasi cevre bilimleri program, duzenlenmis, yaprlan yeni egitim programrnda ogrenci tutumlarr incelenrnlstrr. S0nu9 olarak cevre

muhendlsten

ve bilim adamlarrnrn sosyal ve politik konularda kendi alanlarryla ilgili cevre politikalarrnrn belirlenmesinde yardrmc, olmalarr gerektigi belirtitmistir.

Ozmen ve digerleri (2005),

yaptrklan calrsrna ile universite ogrencilerinin cevre sorunlarrna ybnelik tutumlarrnr ve tutumlarr etkileyen etmenleri saptarnay, amaclarnrslardrr. Manisa Celal Bayar Oniversitesi Saqhk Yuksekokulu, Sagl1k Hizmetleri Meslek Yuksekokutu (SHMYO) ve Tip Fakultesi ogrencilerinde tarumtayrc: tipte yaprlan bu arastrrmada, orneklern secirnine gidilmeyip; ogrencilerden (N:742); ulasrlan n:410 ogrenci ile arastrrrna yurutulmustur. Verilerin toplanrnasmda arastrrrnacrlar tarafrndan olusturulan 24 soruluk anket formu ve "<;evresel Tutum Ol9egi" kullarulrrustrr. Ogrencilerin %65,0'i cevre ile ilgili konulara duyarlr olduqunu belirtmesine karsin, bu grubun %84,9'unun herhangi bir cevre kurulusunun cevre ile ilgili etkinliklerine katrlrnadrqr belirlenrnistir. Ogrencilerin taruticr ve ailesel ozellikleri ile "Cevresel Tutum Ol9egi" puan ortalamalarr arasrnda yapilan analizlerde; Tip Fakultesi ve Saglrk Yuksekokutu'nda ogrenim goren, 20 yas ve uzeri, krz ogrencilerin cevre ile ilgili konulara duyarlr olduqunu belirten ve lisede cevre egitiminin verilmesinin gerekli olduqu goru~unu bildiren ogrencilerin "<;evresel Tutum Ol9egi" puan ortalamalarr daha yuksek bulunrnustur (p<0,05). Aynca ogrencilerden 3'ten daha az kardesi olan ve ebeveyni universite mezunu olanlarrn "Cevresel Tutum Ol9egi" puan ortalamalarr daha yuksek bulunmustur (p<0,05). S0nu9 olarak cevre konularrna duyarh olan gruplarr eyleme ge9irecek egitimler planlanmahdrr.

Gezer ve digerleri (2006),

yapt191 bu cahsrna ile 2006-2007 egitim ogretim yrlrnrn basrnda, Buldan ilce merkezindeki uc lisede okuyan birinci struf ogrencilerinin cevreye yonelik tutumlarrnrn belirlenmesi ve karstlastmlmasrru

amaclamrstrr. Cevreye yonelik tutumlar, Ozkan (2001) tarafmdan geli§tirilen be§li Likert tipi bir olcekle belirlenmistlr. Kullarulan ol9egin Cronbach alfa degeri 0.79'dur. Akm Lisesi ogrencilerinin cevreye yonelik tutum puanlanrun A.T. Anadolu Lisesi ve A.T. METEM ogrencilerinden daha yuksek olduqu ve

krz

ogrencilerin erkek ogrencilerden daha olumlu cevre tutumuna sahip olduklan befirlenrrustir

Asian ve digerleri (2008),

yaptrklan arastirma ile daha once Leeming ve dig. (1995) tarafmdan geli§tirilen "Cevreye Yonelik Tutum ve Bilgi Ol9egi"nin Turkceye uyarlanmasm, amaclarnrstardrr Ge9erlilik ve guvenirlik cahsrnalan yaprlarak olcek yeniden duzenlenrnls ve ilkogretim ogrencilerinin cevreye yonelik tuturnlanru degerlendirilmi§tir. 2006-2007 egitim-ogretim yrhrun birinci donerninde, Amasya ili'ndeki farkh sosyoekonomik duzeydeki bolqelerden 1 O merkez ilkogretim okulunda ger9ekle§tirilmi§tir. Yansiz atama yoluyla belirlenen okullarda 7. ve 8. struflarda ogrenim goren 525 ogrenci arastrrmarun orneklemini olusturmaktadrr. Ol9egin guvenirlik

katsayrsi

a=0,860 olarak bulunrnustur. Arastrrmadan elde edilen verilerin degerlendirilmesinde betimsel ve yordamsal istatistik teknikleri

kullanrlmrstrr.

Analizler sonucunda 7. ve 8. struflann toplam cevre tutumlan arasmda istatistiksel acidan anlamh bir fark bulunmazken, bazi alt boyutlarda anlamll farkhliklar gozlenmi§tir.

Atasoy ve Erturk (2008),

yaptrlan calismada, ilkogretim 6. 7. ve 8. srruf ogrencilerinin cevresel tutum ve bilgilerinin tespit edilmesini arnaclanuslardrr. Arastrrma grubunu Bursa kentinde yer alan alt, ilkogretim okulundan secilrnls 6. 7. ve 8. srruflardakl 1118 ogrenci olusturrnustur. Cahsrnada veri toplama araclan olarak Cevre Bilgi Testi ve Cevre Tutum Ol9egi kullarulrrus ve ogrencilerin cevre bilgisi ile cevre tutumu acismdan yeterli duzeyde olrnadrklan behrlenmistir.

Kaya ve digerleri (2009),

yaptrklan cahsrna ile lise ogrencilerinin cevreye karsi tutumlarm, cinsiyet acrsmdan incelemeyi amaclarmslardrr, Arasnrrnanm orneklemini Erzurum ilinde farkll liselerde ogrenim goren ogrenciler

olusturmaktadrr. Cahsrna kapsammda ogrencilerin cevreys

karst

tuturnlanm

belirlemek arnacryla, guvenirlik katsayrsi 0,72 olarak hesaplanmis olan

"Cevresel Tutum

Olceqi"

kullarulrrustir Bu olcek "cevresel davrarus" ve

"cevresel dusuncs" alt clceklertnden olusrnaktadrr.

Olcek

Erzurum'daki yedi

liseden toplam 450 ogrenciye uyqulanrrustrr. Sonucta krz ogrencilerin

cevreye yonelik tutumlan erkelere oranla daha iyi olarak belirlenmlstlr

Bununla birlikte en onemf tespitlerden birisi de adaylann cevresel

dusuncelerinl davrarusa donusturme konusunda yetersiz olmalarrdrr.

Yurnaz (2009),

yaptiklan

arastrrrna ile Turkiye'nin Avrupa'ya acrlan

kaprsmda

yer alan ve farkll cevre sorunlannm gozlemlendigi Edirne kentindeki cevresel

bilinc duzeylerinin belirlenmesini hedeflemislerdir. Bu arnac i9in hazrrlanan

anket formu ile bireylerin cevre sorunlanna iliskin gorO§leri ve tutumlanru

erastrrrrustardrr.

Arastrrmada bireylerin sosyo-kulturel ve ekonomik durumlan

da degerlendirmi~lerdir. Anket, Ocak-Haziran 2005 tarihleri arasmda 400

bireye kar§1l1kll qorusrne yontemiyte uygulanm1§t1r.

Arastrrma sonucunda,

Edirne halkrmn cevre bilincinin 70,84 puan olarak hesaplandrq: bildirtlrrustir.

Keleg ve digerleri (2010), "lhlara Vadisi (Aksaray) ve cevresinde doga

egitimi" projesinin cevre bilinci, cevreye

vonenk

tutum cevrenin dusunce ve

davrarus uzerindeki etkililigini ve kal1c1l1gm1 belirlemek amac, ile bir cahsma

ger9ekle§tirmi§lerdir. Cahsrna sonucunda, doqa egitimi programmm bireylerin

cevre bilincine, tutumlanna ve davraruslanna onernli olcude etki ettigi ve

kallc1llgm1 saglad1g1 tespit edilmistir.

BOLOM 111

3. YONTEM

3.1.Ara~tirmanm Modeli

Arasnrmada survey yonterni ve tarama modeli kullarulrrustrr. Survey terimi anket veya mOlakatlan iceren arastrrrnalan tanrmlamada kuliamhr. Survey arastrrmasmm amac, secilen bir gruptan anket veya gor0$melerle elde edilinen bilgilerin analizinden genellemeye gitmektir (Gall ve digerleri, 2003). Arastrrrnada tarama yonterni ile elde edilen veriler ogrencilerinin srruf dOzeylerine ( 4. ve 5. srruf), cinsiyetlerine ve okullarma gore karstlastrnlrrustrr.

3.2. Arastrrma Grubu

Bu cahsmarun evrenini KKTC'de okuyan ilkokul ogrencileri olusturmaktadrr. Calrsmarun orneklemi ise, 2009-2010 ogretim yrlmda GOzelyurt ilcesine bagl1

Ozqurluk

ilkokulu ile Aydrnkoy ilkokulu, Lefkosa

tlce

merkezinde bulunan 9 EylOI llkokulu ve Girne ilcesine bagl, Karsiyaka Merkez ilkokulu ile 23 Nisan ilkokulu ve bu okullarda ogrenim goren 4. ve 5. srruf ogrencileridir. Bu bolqeler sosyolojik acrdan incelendiqt zaman GOzelyurt Bolqesi'ndeki Aydrnkoy ilkokulu'nun bir

koy

okulu, bzgOrlOk ilkokulu'nun ise ilceler arasmda en az geli$en GOzelyurt Bolqesi'nde olduqu gorOlmektedir. Lefkosa ilcesi baskent olmast acrsrnda en geli$mi$ ilce, Girne il9esi ise en hrzh qelisen ve turistik ozellikleri nedeni ile farkll kOltorlerde insanlan bOynesinde ihtiva eden bir ilcedir. Bu farkhlrklardan delay, Girne Bolqesi'ndeki okullar arasmda da cnemli farkhlrklar mevcuttur.

brneklemdeki 4. srruf ogrencilerinin toplam sayrsi 121, 5. srruf ogrencilerinin toplam sayrsi ise 179'dur. Arastrrmaya katrlan 4. ve 5. srruf, toplam 300 ogrencinin 149'u krz (

%

49,7), 151'i erkektir (

%

50,3). Buna gore 4. ve 5.

siruf ogrencilerinin sayrlari, okullara ve cinsiyete gore daqrhrm Tabla 3.1 'de verilrnistir.

Tablo 3.1.

Ankete Katilan Ogrencilerin Demografik Ozellikleri

CiNSiYET _SINIF

OKUL

Erkek K1z Top lam 4. S1n1f 5. S1n1f Top lam

Aydmkoy ilkokulu 16 14 30 16 14 30 Ozgurluk ilkokulu _45 45 90 46 44 90 9 EylOI ilkokulu 34 26 60 30 30 60 Karsiyaka M. ilk. 26 34 60 29 31 60 23 Nisan ilkokulu 30 30 60 0 60 60 TOP LAM 151 149 300 121 179 300

3.3.

Veri Toplama Arac ve Teknikleri

<;all~mada veri toplama araci olarak 3 demografik (cinsiyet, srruf ve okul) ve 39 belirleyici sorudan olusan Cevre Egitimi Testi kullarulrrustrr (Ek 1 ). Cevre Egitimi Testi, Cevre Bilgisi Testi ile Cevre Tutum Olceqinden olusmaktadir. ilkogretim 4. ve 5. sirufmda ogrenim qoren ogrenciler icin hazirlanrrus olan

Cevre

Bilgi Testi; fen bilgisi, hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde islenen konulann icerikleri doqrultusunda, ogrencilerin bilissel dOzeylerine uygun olarak hazrrlanrmstrr. 14 soru cevre bilgisini belirlemek arnact ile, mOfredatta yer alan konular dikkate alarak, uzman gorO~lerine dayarularak 4 secenekli (1 doqru 3 yanhs cevap) olarak hazrrlanrrustrr.

Cevreye yonenk

tutumlann belirlenmesi icin, onceki kaynaklara dayarularak qelistirilen Tutum Ol9egi ise 25 sorudan olusrnaktadrr ve 5'1i Likert tipi idafeler kullarulrrusnr. Ol9egin degerlendirilmesinde olumlu maddeler (23 adet) i9in kesinlikle katrlryorum 5, katihyorurn 4, kararsrzrrn 3, katilrruyorum 2, kesinlikle katumryorurn 1 ve olumsuz maddeler i9in (2 adet) kesinlikle katilrmyorum 5, kesinlikle katrhyorum 1 seklinde puanlama yaptlrmsnr.

Hazirlanan ol9egin on cahsmasi

60 ki~ilik orneklerne uyguland1ktan sonra

faktor analizi ve gUvenirlik analizi SPSS 13,0 program, ile yapurmstrr. Madde

faktor yUkleri 0,300'ten dusuk olan maddeler atilarak toplam madde sayrsi

25+14'e dusurulrnustur.

3.4. Olcegin Uyarlanmas1

ve Gecerlilik-Guvenilirlik Cah~mas1

Gelistirilen ol9egin ge9erlilik calrsmasi hem yap, hem kapsam ge9erliligi

olarak yapilrmstrr. Kapsam ge9erliligi cercevesinds olcekte yer alan

maddelerin say, ve nitelikce yeterli olup olmadiqrrun belirlenmesinde uzman

gorU~leri

alrnrrus ve buna gore dUzenlemeler ger9ekle~tirilmi~tir.

Yap, ge9erliligi, sonuclan ve sonuclann ne ile baqlantih olduqunu acrklar.

Hazirlanan bir olc;egin

yap, ge9erliliginin arastmlmasmda, Kaiser-Mayer-Olkin

(KMO) ve Barlett testi sonuclannm anlarnu ve yUksek olrnasi gereklidir

(Buyukozturk, 2002). KMO orneklern olcurn yeterliligi degeri=0,763 olarak

bulunmustur. Bu sonuclar, faktor analizinin uygulanabilirligini ve maddeler

arasmda yUksek korelasyon

olduqunu

gostermektedir. Faktor analizi

sonuclanna gore maddelerin ortak faktor varyans degerli Tablo 4.1 'de

verilmistir.

Tablo 4.1 incelendiqinde cevre tutum olc;eginde yer alan maddelerin ortak

faktor varyanslannm 0,697 ile 0,911 arasrnda degi~tigi gorUlmektedir. Bu

sonuclara gore maddelerin ortak faktor varyanslannm yuksek deqerde

olduqu soyleneblllr.

Tablo 4.2'de cevre tutum olc;eginde maddeler icin aciklanan toplam varyans

degerleri veriirnistir.

Tablo 4.1. Maddelerin Ortak Faktor Varyans Degerleri

Baslanorc _Ekstraksiyon Cinsiyet 1,000 _0,749 S1n1f 1,000 _0,844 Okul 1,000 _0,850 Cevre Tutum S.1. 1,000 _0,823 Cevre Tutum S.2. _1,000 0,791 Cevre Tutum S.3. _1,000 0,766 Cevre Tutum S.4. _1,000 0,733 Cevre Tutum S.5. _1,000 0,909 Cevre Tutum S.6. _1,000 0,712 Cevre Tutum S.7. _1,000 0,790 Cevre Tutum S.8. _1,000 0,834 Cevre Tutum S.9. _1,000 0,830 Cevre Tutum S.10. _1,000 0,745 Cevre Tutum S.11. _1,000 0,846 Cevre Tutum S.12. _1,000 0,911 Cevre Tutum S.13. _1,000 0,810 <;::evre Tutum S.14. _1,000 0,787 <;::evre Tutum S.15. _1,000 0,851 Cevre Tutum S.16. _1,000 0,777 Cevre Tutum S.17. _1,000 0,733 Cevre Tutum S.18. _1,000 0,766 <;::evre Tutum S.19. _1,000 0,775 Cevre Tutum S.20. _1,000 0,752 <;::evre Tutum S.21. _1,000 0,913 Cevre Tutum S.22. _1,000 0,839 Cevre Tutum S.23. _1,000 0,721 Cevre Tutum S.24. _1,000 0,731 Cevre Tutum S.25. _1,000 0,844 Cevre Bilgi S.1. _1,000 0,877 Cevre Bilgi S.2. _1,000 0,700 Cevre Bilgi S.3. _1,000 0,811 Cevre Bilgi S.4. _1,000 0,893 Cevre Bilgi S.5. _1,000 0,847 Cevre Bilgi S.6. _1,000 0,828 Cevre Bilgi S. 7. _1,000 0,916 Cevre Bilgi S.8. _1,000 0,823 Cevre Bilgi S.9. _1,000 0,883 Cevre Bilgi S.10. _1,000 0,868 Cevre Bilgi S.11. _1,000 0,697 Cevre Bilgi S.12. _1,000 0,846 Cevre Bilgi S.13. _1,000 0,759 Cevre Bilgi S.14. _1,000 0,862 Cevre Bilgi S.15. _1,000 0,848 <;evre Bilgi S.16. _1,000 0,854 -Cevre Bilgi S.17. _1,000 0,765 Cevre Bilgi S.18. _1,000 0,865