noou UNiVERSiTE

EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTUSU

EGiTiM YONETiMi VE DENETiMi YUKSEK LiSANS

PROGRAMI

KONU

0-5 Yas Donemt Oziirlii <;ocuklar1n Ozel Egitim

Hizmetlerinden yararlanma Orannu Etkileyen

Faktdrler.

HAZIRLAYAN

KERiME <;ELEBi

Ders odevi

Dan1~man: Yard. Do~. Dr. Erdal GURYAY

111)!1]!1!~]~111111

NEU

Ekonomi Boliimii

Lefkosa - 2003

Te§ekkur

Oncelikle, engin bilgi ve tecrubesi ile bu ve bundan sonraki cahsmalanma 1~1k

tutan, sabir ve hosgoruyle cahsmalannu inceleyip, en iyisini yapmaya motive eden

yard. D09. Dr. Erdal GORY

A

Y hocama;

Ozet

Bu calisma 0-5 yas donemi ozurlu 9ocuklann ozel egitim hizmetlerinden

yararlanma oramm etkileyen faktorleri arastirrnayi hedeflemi~tir.

Yapilan arastirmalarda KKTC'de 0-5 yas donerni ozurlu 9ocuklann ozel egitim

hizmetlerinden vararlanma orammn yok denecek kadar dusuk oldugu saptanm1~ttr.

Cah~mamn I. Bolumunde ozur kavrarm uzerinde durulmus, 0-5 yas donemi

eocuklarm gelisimi ve ozurun bu donem cocuklann gelisirnine etkileri taranrmstir.

Cah~mamn II. Boliimiimde ozel egitime muhtac cocuklar, ozel egitim ve

rehberlik hizmetleri konulan islenmistir. Bazi ulkelerde ve KKTC' deki ozel egitirn ve

rehberlik hizmetleri irdelenmis, KKTC'deki ozel egitime muhtac 9ocuklarla ilgili veriler

sunulmustur.

0-5 yas donemi ozurlu 9ocuklarm ozel egitim hizmetlerinden yararlanma oramm

etkiledigi dusunulen, ozurlu tamsi konulma sureci, ailenin ozuru kabullenme sureci,

erken mudahale, egitimsel inceleme hizmetleri ve uygun egitim ortamlanna

yonlendirme, 0-5

yas

ozel egitim hizmetlerinin yaygmla~ttrma ve uygun egitirn

.ortamlan, konu ile ilgili meslekler, kurum ve kuruluslar arasmdaki ekip cahsmasi ve

ozurun bireysel ve toplumsal boyutu gibi faktorler III. Bolumde onemleri vurgulanarak

irdelenmis ve KKTC'deki durum ortaya konulmaya 9ah~1lm1~ttr.

IV. bolumde ise, KKTC Milli Egitim ve Kultur Bakanligt tlkogretim Dairesi'ne

baglr Ozel Egitim hizmeti veren okullar icerisinden secilen uc ozel egitim okulu ve uc

kaynak smifma 2002-2003 egitim ve ogretim yilmda kaytth 58 ogrenci ve ailesinden

olusan arastirma grubuna uygulanan anket sonucunda elde edilen bulgular incelenmis ve

yorumlanm1~ttr.

Elde edilen veriler neticesinde oneriler eklenmistir.

Cah~mamn sonucunda gorulmustur ki, KKTC'de Sistemsiz ozel egitim

hizmetlerinden kaynaklanan, ozurlu tamsi konulma sureci; ailelerin ozuru kabullenme

sureci ve rehberlik hizmetleri; erken mudahale, egitimsel inceleme ve uygun okula

erlestirme hizmetleri; 0-5 yas donemi ozel egitim hizmetlerini yaygmla~ttrma ve uygun

ll1

egitim ortamlan; Konu ile ilgili meslekler, kurum ve kuruluslar arasindaki ekip calrsmasi; ozuriln bireysel ve toplumsal boyutu gibi faktorlerin olumsuz etkileri sonucunda; 0-5 yas donemi ozurlu cocuklann ozel egitim hizmetlerinden yararlanma oram yok denecek kadar dusuktur.

Ozurlu cocuklar 0-5 yas doneminde ozel egitim hizmetlerinden vararlanmayrp, yeterince olgunla§madan okula ba§lad1klanndan, ileri duzeydeki akademik ve is egitimi

programlannda basanh sonuc alamamaktadtrlar. Bu nedenlerle, erken yaslarda destek alamayan, yeterince gelismeyen 9ocuklann aileleri hem gitgide umitsizlige kap1lmakta, okul organizasyonlannm etkisi tartrsilmakta ve sonuc olarak meslek ve bag1ms1zhk kazanmam1§ bireyler topluma zaman icerieinde daha 90k yuk olmaktadirlar.

KKTC' de erken tam ve erken mudahale hizmeti verecek olusurnlan bulmak olanaks1zdrr. Erken mi.idahale, inceleme ve kaynak merkezleri kurulmanus oldugundan ozel egitirn hizmetlerinde kopukluk vasarulmakta, ilgili birimler ve meslekler arasmda sinerji yaratilamamaktadrr. Bu sebeple daha iyi organize edilmis, bilimsel ger9eklere dayali, uygun ve cagdas tekniklerin kullamldigi bir egitim zinciri modelinin olu~turulmas1 artik zorunlu bir duruma gelmistir. Olusturulacak yeni uygulamalar yeniden yaratma degil bir sisteme oturtma calismasi oldugundan 90k fazla bir finansman

K1saltmalar

D.A. l: Dr Fazil Ki.i9uk ilkokulu Kaynak Snufi 1. Anket (2.,3.,4., anket) H.A.1: Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu·l. Anket (2.,3.,4., anket)

i.A. l: i~itme Engelliler Okulu 1. Anket (2.,3.,4., anket) KKTC: Kuzey K1bns Turk Cumhuriyeti

M.E.B: Turkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanltg1

N.A.1: Necati Ta~km [lkokulu Kaynak Srmfi 1. Anket (2.,3.,4., anket)

S.A.1: Spastikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi 1. Anket (2.,3.,4., anket) TC: Turkiye cumhuriyeti

UNESCO: The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UN1CEF: United Nations Children's Fund

V

Tablolar

Tablo I. l Isitme Kaybi Dereceleri ₅

Tablo

I.2

Zihin Engellilerin Suuflandirmasi 6 Tablo 1.3 2-6 Yas Psiko-motor Gelisim Asamalan ve

Gozlenmesi

Beklenen Yaslar 13

Tablo 1.4 2-6 Ya~ Dil Gelisimi 18

Tablo II. l Ozel Egitim ve Ogretim Hizmetleri 33

Tablo II.2 Ozel Egitim Ortamlan 34

Tablo II.3 Turkiye' de Ozel Egitim Okullan, Ogrenci ve Ogretmen

Sayilan 39

Tablo II.4 Danimarka'daki Ozurlu Cocuklann Egitim Aldiklan

Kurumlara Gore Dagihrm 41

Tablo II.5 KKTC 'de Belgelenen Ozurlulerin Genel Gorunumu 45 Tablo II.6

Ozel Egitimin Yillara

Gore

Gelisimi

46 Tablo II.7 Milli Egitim Bakanhgi Ilkogretim Dairesine Bagh

Ozel Egitim Okullan ve Ogrencilerin Durumu 47 Tablo II.8

Ozel

istihdam

Subesine

Gore

Ogrencilerin

(0-18

Yas )

Ozur Turune Gore Dagihrru 48

Tablo II.9 Ozel istihdam Subesinin Verilerine Gore 18 Yas Alti

Ozurlulerin Ozur Turu ve Bolgelere Gore Dagihmi 49

Tablo II.10 Nakdi Yardun Alanlar 53

Tablo II.11 Nakdi Yardim Almayanlar 53

Tablo II.12 i~

Istegiyle

Bekleyen

Ozurlulerin

Ogrenim Durumlanna

Gore Dagihrm f ₅₄

Tablo lV.1.1.A Tablo lV.1.1.B Tablo lV.1.2.A

Ozel Egitim Okullarmdaki Ogrencilerin Yas Dagihmi 76 Kaynak Simflanndaki Ogrencilerin Yas

Dagrlrmi

76 Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Ozur Dagilimi 77

Tablo IV.1.2.B Kaynak Simflanndaki Ogrencilerin

Ozur

Dagihnu 78 Tablo IV.1.3.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrenciler Dunyaya Geldigi

Zaman Ebeveynlerin Yas Dagilirm 80 Tablo IV.1.3.B Kaynak Snuftaki Ogrenciler Dunyaya Geldigi Zaman

Ebeveynlerin Yas Dagihmi 81

Tablo IV.1.4.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Ebeveynlerinin

Ogrenim Durumu 82

Tablo IV.1.4.B Kaynak Smiflanndaki Ogrencilerin Ebeveynlerinin

Ogrenim Durumu 83

Tablo IV.1.5.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Meslek Dagilnm 85 Tablo IV.1.5.B Kaynak Simflanndaki Ogrencilerin Ebeveynlerinin

Meslek Dagihnu 86

Tablo IV.1.6.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin ikametlerinin

Ilcelere Gore Dag1hID1 87

Tablo IV.1.6.B Kaynak Sirnflanndaki Ogrencilerin ikametlerinin Ilcelere

Gore

Dagrhmi

88

Tab lo IV. l. 7.A Ozel Egitim Okullarmdaki Ogrencilerin Ailenin Cocuk

Sirasma Gore Y eri 90

Tablo IV.1.7.B Kaynak Smtfmdaki Ogrencilerin Ailenin Cocuk Sirasina

Gore Yeri 90

Tablo IV.1.8.A Ozel Egitim Okullanndaki Velilerin Cocuk Sayisi

Dagilmu 91

Tablo IV.1.8.B Kaynak Sirufi

Ogrenci

Ailelerinin Cocuk Sayisi Dagihmi 92 Tablo IV.1.8.C 1. Cocugun Ozurlu Oldugu Ailelerde Cocuk Say1S1

Dagihmi 92

Tablo IV.1.9.A Ozel Egitim Okullan Ogrencilerinin Ailelerinde Baska

Ozurlu Olma Durumu 93

Tablo IV. I. 9.B Kaynak smifi Ogrencilerinin Ailelerinde Baska Ozurlu

Vll

Tablo IV.2.1.A _{Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Ozurlu Oldugunu} ilk Olarak Fark Edenlerin Dagilrrrn ₉₅ Tablo IV.2.1.B _{Kaynak Smiflanndaki Ogrencilerin Ozurlu Oldugunu ilk}

Olarak Fark Edenlerin Dagihmi ₉₆

Tablo IV.2.2.A _{Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Problemleri Fark}

Edildiginde Ya~ Durumlan ₉₇

Tablo IV.2.2.B _{Kaynak Srmfi Ogrencilerinin Problemlerinin Fark Edilme}

Ya~ Dagihrm ₉₈

Tablo IV.2.3.A _{Spasikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi} Ogrencilerine Ozurlu Tarusi Koyan Ekipte Bulunan

Uzmanlarm Dagrhmi

₉₉

Tablo IV.2.3.B _{Zihinsel Engelliler Okulu Ogrencilerine Ozurlu Tamsi}

Koyan Ekipte Bulunan Uzmanlann Dagilmu ₁₀₀ Tablo IV.2.3.C _{Isitme Engelliler Okulu Ogrencilerine Ozurlu Tamsi}

Koyan Ekipte Bulunan Uzmanlann Dagrhnu 100

Tablo IV.2.3.D _{Hisarustu Ozel}

_Egitim

_{Merkezi ve Anaokulu}

Ogrencilerine Ozurlu Tarusi Koyan Ekipte Bulunan

Uzmanlann Dagihmi 101

Tablo IV.2.3.E Necati Taskin ilkokulu Kaynak Sirufi Ogrencilerine Ozurlu Tanrsi Koyan Ekipte Bulunan Uzmanlarm

Dagihrm 101

Tablo IV.2.3.F Dr. Fazil Kucuk Ilkokulu Kaynak Sirufi Ogrencilerine Ozurlu Tarusi Koyan Ekipte Bulunan Uzmanlann

Dagihmi 101

Tabla IV.3.1.A Ozel Egitim Okullarmdaki Ogrencilerin Ozurlu Oldugu

Anlasildrgmda Doktorun Ailelere Bilgi Verme Durumu 103 Tablo IV.3.1.B Kaynak Smiflarmdaki Ogrencilerin Ozurlu Oldugu

Tablo IV.3.2.A Ozel Egitim Okullan Ogrencilerinin Ailelerine Doktorun Verdigi Bilgilerin Y eterli Gel me Dururnu 106 Tablo IV.3.2.B Kaynak Sm1f1 Ogrencilerinin Ailelerine Doktorun

Verdigi Bilgilerin Y eterli Gelme Dururnu 106 Tablo IV.3.3.A Spasikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi

Ogrencilerinin Ebeveynlerinin Gosterdigi Davraruslann

Dagihnu 108

Tablo IV.3.3.B Zihinsel Engelliler Okulu Ogrencilerinin Ebeveynlerinin

Gosterdigi Davranislann Dagihrm 109 Tablo IV.3.3.C Isitrne Engelliler Okulu Ogrencilerinin Ebeveynlerinin

Gosterdigi Davranislann Dagilirm 110 Tablo IV.3.3.D Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu

Ogrencilerinin Ebeveynlerinin Gosterdigi Davramslann

Dagilnm 110

Tablo IV.3.3.E Necati Taskm Ilkokulu Kaynak Srrufi Ogrencilerinin

Ebeveynlerinin Gosterdigi Davraruslann Dagrhmi 111 Tablo IV.3.3.F Dr. Fazil Kucuk ilkokulu Kaynak Srmfi Ogrencilerinin

Ebeveynlerinin Gosterdigi Davramslann Dagihrm 111 Tablo IV.3.4.A Ozel Egitim Okulu Ogrencilerinin Bakrmim Y apan

Kisilerin Dagihmt 113

Tablo IV.3.4.B Kaynak Snufi Ogrencilerinin Bakmum Yapan Kisilerin

Dagilum 114

Tablo IV.3.5.A Ozel Egitim Okulu Ogrencilerine Ailenin Ihtiyaci

Oldugunda Bakabilecek Birini Bulabilme Durumu 115 Tablo IV.3.5.B Kaynak Sm1f1 Ogrencilerine Ailenin Ihtiyaci

Oldugunda Bakabilecek Birini Bulabilme Durumu 115 Tablo IV.3.6.A Ozel Egitim Okullarmdaki Ogrencilerin Ozurlu

Tablo IV.3.6.B Kaynak Simfi Ogrencilerinin Ozurlu Olmalanmn

Anne-Babanin Iliskilerini Etkileme Durumu 118 Tablo IV.3.7.A Ozel Egitim Okulu Ogrencilerinin Ozurlu Olmasmm

Kardeslerini Etkileme Durumu 119 Tablo IV.3.7.B Kaynak Sirufi Ogrencilerinin Ozurlu Olmasimn

Kardeslerini Etkileme durumu 120 Tablo IV.3.8.A Ozel Egitim Okulu Ogrencilerinin Annelerinin

i~

Y

asannsim

Etkileme Durumu 121

Tablo IV.3.8.B Kaynak smiflanndaki Ogrencilerin Annelerinin

t~

Y asantrsim Etkileme Durumu 121

Tablo IV.3.9.A Ozel Egitim Okullanndaki Ozurlu Cocuklarm Ailelerinin Cevreyle Olan Iliskilerini Etkileme Durumu 122 Tablo IV.3.9.B Kaynak Simfr Ozurlu Cocuklann Ailelerinin Cevreyle

Olan Iliskilerini Etkileme Durumu 123 Tablo IV.4.1.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Erken Mudahale

Hizmeti Alma Durumlan 124

Tablo IV.4.1.B Kaynak Sirufi Ogrencilerinin Erken Mudahale Hizmeti

Alma Durumlan 125

Tablo IV.4.2 Tum okul Ogrencilerinin ve Ailelerinin Aldigr Erken

Mudahale Hizmetlerinin Icerik

Dagihmi 127 Tablo IV.4.3.A Spastikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezindeki

Ogrencilerin Ailelerinin Erken Mudahale Hizmetlerinin

Y ararlan ile ilgili Dusuncelerinin Dagilmu 129 Tablo IV.4.3.B Zihinsel Engelliler Okulu Ogrencilerinin Ailelerinin

Erken Mudahale Hizmetlerinin Y ararlan ile ilgili

Dusuncelerinin Dagihrru 130

Tablo IV.4.3.C Isitrne Engelliler Okulu Ogrencilerinin Ailelerinin Erken Mudahale Hizmetlerinin Y ararlan ile ilgili

Dusuncelerinin Dagihmi 130

Table IV.4.3.D Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu

Ogrcncilcrinin Ailelerinin Erken Mudahale Hizmetlerinin Yararlan ile ilgili Dusuncelerinin Dagihrm

Necati Taskin Ilkokulu Kaynak S1111fi Ogrencilerinin Ailelerinin Erken Mudahale Hizmetlerinin

Y

ararlan ile ilgili Dusuncelerinin Dagilirm

Dr. Fazil Kucuk Ilkokulu Kaynak S1mf1 Ogrencilerinin Ailelerinin Erken Mudahale Hizmetlerinin

Y

ararlan

131 131 Tabla IV.4.3.E

Tabla IV.4.3.F

ile ilgili Dusuncelerinin Dagihrm 132 Tablo IV.4.4.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Egitimsel

Yonden Incelenme Durumu

135

Table IV.4.4.B Kaynak smiflanndaki Ogrencilerin Egitimsel

Y onden incelenme Durumu

135

Table IV.4.5.A Ozel Egitim okullan Ogrencilerini Incelenmek i.Jzere

Yonlendiren Kurum ve Kisilerin Dagilmu 137 Tablo IV.4.5.B Kaynak Simf Ogrencilerini Incelenmek Uzere

Yonlendiren Kurum ve Kisilerin Dagihrm 137 Tabla IV.4.6.A Inceleme Yapildigi Zaman Ozel Egitim Okullanndaki

Ogrencilerin Yas Dagilmn 138

Table IV.4.6.B Inceleme Yapildigi Zaman Kaynak Suuflanndaki

Ogrencilerin Yas Dagilmu 139

Tabla IV.4.7.A Spastikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi

Ogrencilerini Inceleyen Ekipteki Uzmanlarm Durumu 140

Tab)o

1\T

.4.7 .B

Zihinse) Engeiiiier Okuiu Ogrenciierini

Inceieyen

Ekipteki Uzmanlarm Durumu 141

Table IV.4.7.C Isitme Engelliler Okulu Ogrencilerini Inceleyen

Ekipteki Uzmanlann Durumu 141

Tablo IV.4.7.D Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu

Tablo IV.4.7.E Necati Taskm Ilkokulu Kaynak S1111ft Ogrencilerini

Inceleyen Ekipteki Uzmanlann Durumu 142 Tablo IV.4. 7.F Dr. Fazil Kucuk Ilkokulu Kaynak Snufi Ogrencilerini

Inceleyen Ekipteki Uzmanlann Durumu 143 Tablo IV.4.8.A Spastikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi

Ogrenci ailelerinin Inceleme Merkezlerinin

Y

aran

ile ilgili Dusunceleri 144

Tablo lV.4.8.B Zihinsel Engelliler Okulu Ogrenci Ailelerinin Incelenme Merkezlerinin Y aran ile ilgili Dusuncelerinin dagihnu 145 Tabio IV.4.8.C

Isitme

Engelliler Okulu Ogrenci Ailelerinin Incelenrne

Merkezlerinin Y aran ile ilgili Dusuncelerinin dagihmi 145 Tablo lV.4.9.A Ozel Egitim Okullan Ogrencilcrinin Egitirn Kurumlanna

Yonlenmesini Saglayan Kurum veya Kisilerin Dagihmi 146 Tablo IV.4.9.B Kaynak Smif Ogrencilerinin Egitim Kurumlanna

Y onlenmesini Saglayan Kurum veya Kisilerin Dagihrm 147 Tablo IV.5.1.A Ozel Egitim Okullan Ogrencilerinin Ozel Egitime

Baslama Y a~n 149

Tablo IV.5.1.B Kaynak Sm1f1 Ogrencilerin Ozel Egitime Baslama Ya~1 150 Tablo IV.5.2.A Spastikler Ozel Egrtim ve Rehabilitasyon Merkezi

Ogrencilennin Egitim Alma Durumu ve Egitim Ald1g1

Kurumlann Dagilmu 151

Tablo IV.5.2.B Zihinsel Engelliler Okulu Ogrencilerinin Egitim

Alma

Durumu ve Egitim Aldigi Kurumlarm Dagihrm 152 Tab lo IV. 5 .2. C Isitme Engelliler Okulu Ogrencilerinin Egitim Alma

Durumu ve Egitim Aldigi Kurumlann Dagihrru 153 Tablo IV.5.2.D Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu

Ogrencilerinin Egitim Alma Durumu ve Egitim Aldig:

Kurumlann Dagihmi 153

Tabla IV.5.2.E Tablo IV.5.2.F Tabla IV.6.3.A Tablo IV.6.3.B Tablo IV.6.4.A Tablo IV.6.4.B Tablo IV.6.4.C Tablo IV.6.5.A Tablo IV.6.5.B Tablo IV.6.5.C Tablo IV.6.5.D

Necati Taskin Ilkokulu Kaynak Simfi Ogrencilerinin Egitim Alma Durumu ve Egitim

Aldigr

Kurumlann Dagrhrm

Dr. Fazil Kucuk ilkokulu Kaynak

S1mf1

Ogrencilerinin Egitim Alma Durumu ve Egitirn Aldig: Kurumlann Dagihrm

154

155

Ozel Egitim okullanndaki Ogrencilerin Ailelerinin Aldiklan Hizmetleri Y eterli Bulma Durumlan Kaynak Simflarmdaki Ogrencilerin Ailelerinin Aldiklan Hizmetleri Y eterli Bulma Durumlan Ozel Egitim okullanndaki Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Derneklerinden Hizmet Alma Durumu Kaynak Smrflarmdaki Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Derneklerinden Hizmet Alma Durumu

Ozurlu Derneklerinden Hizmet Alanlann Aldiklan Hizmet

Dagihmi

Spastikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyan Merkezi Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Derneklerinden Almayi

Arzuladiklan Hizmetlerin Dagthrm 165 160

161

162

162

163

Zihinsel Engelliler Okulu Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Derneklerinden Almayi Arzuladiklari Hizmetlerin Dag1hm1

Isitme Engelliler Okulu Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Derneklerinden Almayi Arzuladtklan Hizmetlerin

Dagrhmi 166

165

Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Derneklerinden Almayi Arzuladrklan

Tablo IV.6.5.E. Tablo IV.6.5.F Tablo IV.7.2 Tablo IV.7.3 Tablo IV.7.4 Xlll

Necati Taskin ilkokulu Kaynak Snufi Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Demeklerinden Almayi Arzuladiklan Hizmetlerin -

Dagihmi 167

Dr. Fazil Kucuk ilkokulu Kaynak Smifi Ogrenci Ailelerinin Ozurlu Demeklerinden Almayi Arzuladiklan Hizmetlerin Dagihrm

Tum Ogrencilerin Ozur Ti.irlerine Gore Yas Dagihmi Ogrencilerin Ozur Turlerine Gore Ozuru ilk Fark Edenlerin Dagihrm

Ogrencilerin Ozurunun Fark Edilmesinde Ozur Turunun Etkisi

167 169

170

171 Tablo IV.7.7 Ogrencilerin Ozur Turlerine Gore, Egitim Kurumlanna

Y onlendirenlerin Dagihrru 174

Tablo IV.7.8 Ozur Turlerine Gore Ogrencilerin Egitim Alma Durumu

ve Egitim Aldig: Kurumlann Dagihrm 178 Tablo IV.7.9.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrencilerin Ailelerine Gore

Toplumun Ozurluye Bakis A91s1 179 Tablo IV.7.9.B Kaynak Smiflarmdaki Ogrencilerin Ailelerine Gore

Toplumun Ozurluye Bakis A91s1 179 Tablo IV.7.10.A Ozel Egitim Okullanndaki Ogrenci Ailelerinin

Toplumun Davramslanndan Rahatsiz Olma Durumu 181 Tablo IV.7.10.B Kaynak Smiflanndaki Ogrenci Ailelerinin Toplumun

Davramslanndan Rahatsiz Olma Durumu 181 Tablo IV.7.12 Ailelere Gore Toplumun Ozurlulere Yaklasmum

Olumlu Y apabilmek icin Almmasi Gerekli Onlemlerin

Tablo IV.8.1.A Spastikler Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi Ogrencilerinin Ailelerine Gore, 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oranmi

Etkileyen Faktorlerin Etki Dereceleri Dagihmi 186 Tablo IV.8. lB Zihinsel Engelliler Okulu Ogrencilerinin Ailelerine

Gore, 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oramm Etkileyen

Faktorlerin Etki Dereceleri Dagihrm 187 Tablo IV.8.1.C Isitme Engelliler Okulu Ogrencilerinin Ailelerine

Gore, 0-5 Yas Donerni Ozurlu Cocuklann Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oramm Etkileyen

Faktorlerin Etki Dereceleri Dagilirm 188 Tab lo IV. 8.1.D Hisarustu Ozel Egitim Merkezi ve Anaokulu

Ogrencilerinin Ailelerine Gore, 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Egitirn Hizmetlerinden Y ararlanma Oramm

Etkileyen Faktorlerin Etki Dereceleri Dagihmi 189 Tablo IV.8.1.E Necati Taskin Ilkokulu Kaynak Smifi Ogrencilerinin

Ailelerine Gore, 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oramm Etkileyen

Faktorlerin Etki Dereceleri Dagrhmi 190 Tablo IV.8.1.F Dr. Fazil Kucuk Ilkokulu Kaynak Srrufi Ogrencilerinin

Ailelerine Gore, 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Orarum Etkileyen

xv

Grafikler

Grafik IV.1.1 Ogrencilerin Ozur Turlerine Gore Yas Dagilirrn 79 Grafik IV. 1.2 Ozurlu Cocuk Dunyaya Geldiginde Annelerin Yas

Dagihmi 81

Grafik IV. 1. 3 Ozurlu Cocuk Dunyaya Geldiginde Babalann Yas

Dagihrm 82

Grafik IV.1.4 Annelerin Ogrenim Dag11Im1 84

Grafik IV. 1. 5 Babalann Ogrenim Dagihmi 84

Grafik IV.1.6 Annelerin Meslek Dagilmu 86

Grafik IV. 1. 7 Babalarm Meslek dagihnu 87

Grafik IV.1. 8 Ogrencilerin Ozur Turlerine Gore ikametlerinin Ilcelere

Dagihrm 89

Grafik IV. 1. 9 Ozurlu Cocugun Ailenin Cocuk Sirasma Gore Y eri 91 Grafik IV.2.1 Cocuktaki Ozuru ilk Fark edenlerin Yi.izdelik Dagihnu 96 Grafik IV.2.2 Cocuklardaki Problemin Fark Edilme Yas dagilirm 98 Grafik IV. 3 . 1 Doktorun Ailelere Bilgi Verme Durumu 105 Grafik IV.3.2 Ozurlu Cocukla ilgili Olarak Doktorun Vermis

Oldugu Bilginin Yeterli Olup Olmadigmm Yuzdelik

Dagihmi 107

Grafik IV.3 .3 Cocugun Ozurlu Oldugunu Ogrenen Ailenin Gostermis

Oldugu Davramslann Dagihmi 112

Grafik IV. 3 .4 Cocugun Bakmum Ustlenenlerin Yuzdelik Dagilmn 114 Grafik IV.3.5 Ihtiyac Oldugunda Cocuga Bakacak Birini Bulma

Grafik IV.3. 6 Ozurlu Cocugun Dogumunun Eslerinin Iliskilerini

Etkileme Durumu 118

Grafik IV.4.1 Ailelerin Erken Mudahale Hizmeti Alma Durumu 126 Grafik IV. 4 .2 Erken Mudahale Hizmetlerinin Icerik Dagilmu 128 Grafik IV.4. 3 Ogrencilerin Egitimsel Yonden Incelenme Durumu 136 Grafik IV.5.1 Ogrcncilerin Erken Egitim Alma Durumu ve Bu

Egitimi Aldiklan Kurumlann Dagihrm 155 Grafik IV.5.2 Ogrencilerin Okuloncesi Egitim Alma Durumu ve Bu

Egitimi Aldiklan Kurumlann Dagilirm 156 Grafik IV. 5. 3 Ogrencilerin Ilkokul egitimini Almaya Basladiklan

Kurumlann Dagilimi 157

Grafik IV. 6. 1 Ozurlu Tamsi Koyan Ekipte Bulunan Uzman Sayismm

Dagilmu 158

Grafik IV. 6 .2 Egitimsel Inceleme Ekibinde Bulunan Uzman Sayismin

Dagihrm 159

Grafik IV. 6 .3 Ailelerin Derneklerden Hizmet Alma Durumu 163 Grafik IV. 7. 1 Ogrencilerin Okullara Gore Ozur Dagihmi 168 <Jratik 1-V- .1-. 2 !irken Mudahale Hizmeti Almada 0zur +ilruniln !itkisi 11-2 Grafik IV. 7. 3 Ozur Turlerine Gore Egitimsel Yonden Ogrencilerin

Incelenme Durumu 173

Grafik IV. 7.4 Ozurlu Cocuklan Egitime Yonlendirenlerin Yuzdelik

Dagihnu 175

Grafik IV.7.5 Ozur Turune gore Ozel Egitime Yonlenme Yas Dagihmi 176 Grafik IV.7.6 Toplumun Ozurlulere Yaklasrmlannm Yuzdelik

Gosterimi 180

Grafik IV.8.1 Ailelere Gore, Doktorlann Ozurlu Tamsim Ge9

Koymalannm 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Ozel Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oranma Etki

Grafik IV. 8. 2 Grafik IV. 8. 3 Grafik IV. 8. 4 Grafik IV. 8. 5 Grafik IV.8.6 Grafik IV. 8. 7

Ailelere Gore, Ailelere Rehberlik Hizmetlerinin Verilmemesinin 0-5 Yas Donemi Ozurlu

Cocuklann

Ozel Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oramna

Etkisinin Dagihmi 193

Ailelere Gore; Ailenin Ozuru Kabullenme Surecinin 0-5 Yas Donemi Ozurh; Cocuklann Ozel Egitim

Hizmetlerinden Yararlanma Oranma Etkisinin Dagihrm 194 Ailelere Gore; Erken Mudahale Hizmetlerinin

Vetilmemesinin0-5

Yas Donemi Ozurlu

Cocuklann Ozel Egitim Hizmetlerinden

Y

ararlanma Oranma

Etkisinin

Dagilrmi

195

Ailelere Gore; Egitimsel inceleme ve Uygun Okula Yerlestirme Hizmetlerinin Olmamasmm 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann Ozel Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oranma Etkisinin Dagilirm

Ailelere Gore; Mevcut Ozel Egitim Okullannm 0-5 Yasa Hizmet Vermemesinin 0-5 Yas Donemi Ozurlu Cocuklann

Ozel

Egitim Hizmetlerinden Y ararlanma Oranma Etkisinin Dagihmi

.Ailelere

Gore; Konu ile ilgili Meslekler, Kurum ve Kuruluslar Arasmda Ekip Cahsmasmm Olmamasmm 0-5

Yas Donemi

Ozurlu Cocuklann Ozel Egitim

Hizmetlerinden Yararlanma Oramna Etkisinin Dagihrru 198

XVII

196

iCERiK

Tesekkur Ozet

ii

Krsaltmalar rv

Taplolar

v

Grafikler

xv

lcerik

xviii

Girls

xx

Solum I

Ozur ve 0-5 Ya~ Donemi <;ocuk Geli~imi

I. I. Ozur ve ozurlu kavrami

1.2 Bebeklik ve ilk Cocukluk Doneminde Gelisim

I.3. Ozurlu cocuklarda Gozlemlenen Gelisimsel Gerilikler

Solum II

Ozel Egitim ve Rehberlik Hizmetleri

II. I Ozel Egitime Muhtac Cocuklar ve Ozel Egitim 28 II.2 0-5 Yas Donerni Ozurlu Cocuklarda Ozel Egitim ve Rehberlik

Hizmetlerinin Onemi

II.3 Bazi Ulkelerde Ozel Egitim ve Rehberlik Hizmetleri 36 II.4 KKTC'de Ozurlulerin Durumu, Ozel egitim ve Rehberlik Hizmetleri 44 I

9

21

XlX

Boli.im Ill

0-5 Ya§ Donernl Ozurli.i ~ocuklarm Ozel Egitim Hizmetlerinden

Yararlanma Oramm Etkileyen Faktorler ve KKTC'deki Durum

III.1 0-5 yas Donemi Ozurlu cocuklann ozel Egitim Hizmetlerinden Yararlanma Oramm Etkileyen Faktorler

III.1.1 Ozur Tanisi Konulma Surecinin Etkisi III.1.2 Ailenin ozuru.kabullenme surecinin Etkisi

III.1.3 Erken Mudahale, Egitimsel inceleme ve Uygun Okula

Yerlestirme Hizmetlerinin Etkisi 58

III.1. 4 0-5 Yas Donemi Ozel Egitim Hizmetlerini Yaygmlastirma ve

55 55

56

Uygun Egitim Ortamlannni Etkisi 62

UL 1. 5 Konu ile ilgili Meslekler, Kurum ve Kuruluslar Arasindaki Ekip

Cahsmasmm Etkisi 67

Illl.6 Ozurun, Bireysel ve Toplumsal Boyuttaki Etkisi 70 III.2 KKTC'de 0-5

yas

donemi ozurlulerin ozel egitim hizmetlerinden

yararlanma oram ve bu oram etkileyen etmenler 71

Boli.im

IV

Bulgular ve onerller

75

GiRi~

Ozurlulerin egitim ve rehabilitasyonlannda, basanli olmak icin, erken teshis ve erken mudahale 90k onemlidir. 0-5 yasi kapsayan bu donemde, ahnacak ozel egitim hizmetleri, ileride cocugun bagrmsizhgim kazanmasmda, yasitlanyla birlikte ve ya ayn olarak en uygun egitimi almasmda ve en iyi potansiyele ulasmasmda buyuk bir etkendir. Ozurluleri tuketen degil ureten, kendi kendine yeterli, bagimsiz, sosyal ve mutlu konumuna getirmenin yolu, egitimde gecer. Bu egitim surecinin temel tasi da, cocukta gelisimsel geriliklerde buyuk farkhliklar olusmadan erken yasta egitime baslamaktir. Fakat ne yaziktir ki, gelismekte olan ulkelerin cogunda,

aile, 0-5 yas doneminde, cocuguna egitim alabilecegi olusumlan bulmakta zorlanmaktadir. Bu donemde, ozurlu cocuklann ozel egitim hizmetlerinden yararlanma orarum, hizmetleri sunan kurum ve cahsanlarmdan kaynaklanan faktorler yamnda, ailenin kendisinden ve cevreden kaynaklanan faktorlerde etkilemektedir. Bu faktorlerin olumlu yone donusturulmesi egitirnde erkenlilik ilkesine olumlu katki saglayacaktir. Bunu saglamak icin de, yapilmasi gereken en onemli ilk is, Erken Mudahale, inceleme ve Kaynak Merkezi gibi hizmet sunacak olusumlara islevselik kazandirarak, ozel egitim hizmetlerinin, cocuk dogar dogmaz baslayacak ve kendine yeterli olacak seviyeye gelinceye kadar si.irecek sekilde, bir sisteme oturtulmasidir.

Arna~:

Bu cahsma, 0-5 yas donerni ozurlu cocuklann ozel egitim hizmetlerinden yararlanma oramm etkileyen faktorleri arasnrmayi hedeflemektedir.

Bu cahsmam alt amaclan, 0-5 yas ozurlu cocuklarm ozel egitim hizmetlerinden yararlanma oranma,

1. Ozurlu tarusi konulma surecinin etkisi,

2. Ailenin ozru kabullenme sureci ve rehberlik hizmetlerinin etkisi, 3. Ozurun tur ve derecesinin etkisi,

4. Erken mi.idahale, egitimsel inceleme ve uygun okula yerlestirme hizmetlerinin etkisi,

XXl

5. Yaygmlastirma ve uygun egitim ortamlarmm etkisi,

6. Konu ile ilgili meslekler, kurum ve kuruluslar arasmdaki kordinasyonun etkisi, 7. Bu faktorlerin olumlu yonde etkili olabilmesi icin almmasi gereken onlernler ve

maliyetinin, arastmlmasi olarak belirlenmistir.

Sm,rhhklar:

Bu arasurma Arahk 2002 - Mayis 2003 tarihleri arasmda yapilnustir. 1. Arastirma; 2002-2003 Egitim ve ogretim yili ile;

2. Orneklem grubundaki ailelerinin anket sorulanna verdikleri yanrtlarla;

3. Okul yetkilileri, Cahsma Dairesi Ozel istihtam Subesi ve llkogretim Dairesi'nden alman bilgilerle;

4. Taranan kaynaklarla simrhdir.

Sayrltr:

Orneklemi olusturan cocuklann okula gitme imkarum bulmalanna ragmen, arastmlan faktorler 0-5 yas donemde ozel egitim alma oranlanni olumsuz yonde etkilemisse, egitim olanagi olan veya olmayan ulke genelindeki ozurluleri de en asgari olcude etkilemis olabilecegi sayilti olarak kabul edilmistir.

Varsaysmlar:

1. Tam konma surecinde doktorlann gerekli hassasiyeti gostermemeleri ve ailelere yeterli bilgi vermemelerinin,

2. Erken mudahale hizmetlerinin olmamasi, ailelere rehberlik hizmetlerinin verilmemesi ve dolayisi ile sorunu ile bas basa kalan ailenin care bulmak icin caba harcarken bosa zaman kaybetmesinin;

3. Konu ile ilgili meslekler, kurum ve kuruluslar arasmda kordineli calisma sisteminin olmamasinm;

4. inceleme ve kaynak merkezleri kurulmamis olmasmdan dolayi, ozurlulerin incelenip egitim kurumlanna gecikmeli ve

yanlts

yerlestirilmelerinin; ve

5.

Mevcut ozel egitim kurumlarmda (Spastikler okulu Haric ) 6 yasm altmdaki cocuklara hizmet sunulmamasmm; olumsuz etkilerinden dolayi KKTC'de 0-5 yas donemi ozurlu cocuklann ozel egitim hizmetlerinden yararlanma oram yok

denecek kadar dusuktur,

KAPSAM:

Yapilan arastirmalar ve nufus sayimi sonuclannm 2002 yilma projeksiyonu sonucunda elde edilen verilere gore ulkemizde yaklasik olarak 0-5 yas doneminde 16.000 cocuk vardir. Nufus sayimlannda ozurlulerin sayisi saptanmadigmdan kesin bir veri yoktur. Cahsma dairesininde ozurluleri ise yerlestirrne ve cahsamayacak durumda olanlara maas baglama amach yapilan calismalarda yaklasik 2815 belgelenmis ozurlu mevcuttur. Fakat bu sayi da ozel egitime ihtiyaci olanlan gostermemektedir. Cunku sadece belirgin ozuru olanlan kapsamaktadrr. Hafif ozuru olanlan, ozuru oldugunun farkmda olmayanlan veya kabullenmeyenleri kapsamamaktadir. 0-5 yas donemi ozel egitim hizmetleri hafif veya

agrr

ozuru olan ve risk tasiyan tum cocuklan kapsamma almahdir.

Dunya saghk teskilati gelismis ulkelerde nufusun % 1 Onun, gelismekte olan ulkelerde % 12 sinin ozurlu kapsamma girdigini kabul etmektedir. Turkuye' de yapilan cesitli arastirmalarda bu varsayimdan hareket ederek ozurlu sayisi belirlenmeye cahsilmaktadrr. Ozurlr; olunma sebeplerine bakildigmda tum ulkelerde benzerlilikler gorulmekte ve dunya saghk teskilatr'mn belirledigi oranlar gecerli kabul edilmektedir .Dunya saghk teskilati'run belirledigi oranlarm ulkemizdeki ozurlu sayisim belirlemek icin uygun olup olmadigi kesin olarak bilinmemekle birlikte, bu oranlamaya gore, genel nufus sayimma gore 16.000 olan 0-5 yas donemindeki cocuk sayisimn %12'si hesaplandiginda, 1920 dolaylannda 0-5 yas doneminde cocuk olmasi gerektigi ortaya cikmaktadir. Bu oranlamya Dunya Saglik Teskilati, her turden.agir veya hafif ozuru olanlan, korunrnaya muhtac cocuklan ve

XXlll

suregen hastahgi olanlan da dahil tutrnaktadir. Cahsma dairesinden alman verlere gore, KKTCdeki ozurlu oraru genel nufusa gore %1.4 olarak gorulmektedir.

Goruldugu gibi ozurlu sayrsmi mevcut bilgilerle belirlemek oldukca zordur. Bu nedenle, ulke genelindeki ozurlulerle ilgili 90k net bilgiler vermemekle birlikte sayilan kesin olarak bilinen ve 1976 yilmda ilk kurulan Isitme Ozurluler okulundan baslanilarak, Milli Egitim ve Kultur Bakanhgi Ilkogretim Dairesine bagh olarak hizmet sunan ozel egitim kurumlannda gunumuze kadar, ozel egitim hizmeti alan ogrenciler, arastirma grubu olarak kabul edilmistir. Arastirma grubu icerisinden kademeli olarak

orneklem secme

yoluna

gidilmis oncelikle 2002-2003 ogretim

yilmda

ozel egitim

kurumlanndan hizmet alan

210 ogrenci

ahnmis ve bunlar icerisinden tum ozur grublarma -6mek olabilecek degisik okullardan raslantisal yontemlerle orneklemler secilmis ve ailelerine anket uygulannustir.

Arastirmanm orneklemini

• Spastikler ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezi, • Zihinsel Engelliler Okulu,

• Isitme Engelliler,

• Hisarustu Ozel Egitim ve Anaokulu,

• Dr. Fazil Kucuk ilkokulu Kaynak Suufi, ve

• Necati Taskm Ilkokulu Kaynak Smifmda okuyan cocuklann ailelerinden rastlantisal olarak anket doldurrnayi kabul eden aileler olusturrnustur.

1.1

Ozur ve O;zurli.i Kavrarm

"Degum oncesinde veya degum sirasmda, annenin ve cocugun gecirdigi kaza ve

hastahklar, degum travmasi, krornozom anornalileri, rnetabolik bozukluklar, kahtim v.b.

sebepler ile dogumdan sonra gecirilen hastahk ve kaza, cocugun bedensel, zihinsel veya

ruhsal ozurlu yada birden 90k ozurlu olmasma sebep olabilmektedir"(Usta,1992).

Ozurlu kavrarru ve tamrm konusunda bir kavram kargasasi vardir. Ozur terimi

90k degisik anlarnlarda kullaruldigi icin tammi oldukca zordur. Ozurlu kavrami bazen

sakat, engelli, yetersiz gibi sozcuklerle de ifade edilrnektedir (U

sta, 1992:

17;

Bilir, 1986:

1 ).

Bazi yazarlann tammma gore ozur, normal buyume, gelisme ve hayata uyurnu

kalicr veya gecici bir sure etkileyen bir sakatlrktir. Sakathk belli bir fonksiyon kusuru,

normalden saprna olmakla beraber bireyin normal yasantisnu her zarnan etkilernez.

Ozur, bir bireyin gunluk hayata tam anlami ile istirak ve uyum derecesini bozan,

engelleyen kronik bir dezavantaj gibidir. Boyle dezavantajlar kisisel (intrensek) veya

disandan ( ekstrensek) gel

en bir olumsuzluk olabilir. Intrensek bir ozur; kisinin kendi

ozelliklerinden kaynaklanan dezavantajdir. Ekstrensek ozur ise; bireyin cevresinden

kaynaklanan bir dezavantajdir (Fakirlik, anne yoksunlugu, geri kalrms bir bolgeden

'-' gelrne, irk ayinrm gibi). Aynca depresyon nedeni ile de insan ozurlu olabilir ve isini

goremez hale gelir (akt.Bilir,1986: 1).

Ozsoya (1983: 196) gore; "Ozur, bireyin belirli bir zamanda, belirli durumda

yapmasi istenilenleri yetersizlik yuzunden yerine getirememe durumuna dusmesi ya da o

durumda kalmasi halidir."

2

Ozel Egitim sozlugu ise; engelliligi, gerek dogustan, gerekse hastahk ya

da kaza

sonucu bagimsizhgi, ogrenimi ya da

i~

tutmasi gecici yada surekli olarak engellenmis

olan bedensel, anbksal yada hem bedensel hem de anliksal engelli durumda olanlar

olarak tammlanmaktadir (akt. Usta, 1992:1

Dunya Saglik Teskilati; "gelismis ulkelerde toplam nufusun %10'unu, gelismekte

olan ulkelerde %12'sini, engellilerin olusturdugunu kabul etmekte, engellilerin

%0.2'sinin gorme, %0.6'slll1Il isitme, %1.4'uniin ortopedik, %3.S'inin konusma

ozurluler, % l 'ini surekli hastahgi olanlar, %2' sini egitilebilirler, %0.

3 'unu ogretilebilir

zihinsel ozurlulerin, %2'sini de korunmaya ve bakima muhtac cocuklann olusturdugunu

var saymaktadir" (akt. Donmez, 1992:13; akt. Usta,1992:14).

Ozurluleri snuflandmrken cesitli gorusler ve smiflandirmalar mevcuttur.

Usta'ya (1992) gore; Ozurluler genel olarak bedensel, zihinsel ve ruhsal olmak uzere iki

gurupta ele almmaktadir.

1- Bedensel ozurluler

a) Gorrne ozurluler

Az

gorenler

Kor

b)

Isitme

ozurluler

Agir isitenler

Sagtr

c) Ortopetik ozurluler

d) Konusma ozurluler

-

e) Surekli hastahgi olanlar

2- Zihinsel ve ruhsal ozurluler

a) Zihinsel ozurluler

Ogrenme guclugu olanlar

-

1

Egitilebilir

zihinsel ozurluler

Ogretilebilir zihinsel ozurluler

Klinik bakima muhtac olan ozurluler

Dunya Saghk Teskilatnun sirnflandirmasma gore; . • Davranis ozurleri

• Iletisim ozurleri · • Ki$isel beceri ozurleri

• Lokomotor sistem ozurleri • Pozisyon bozuklugu ozurleri

• Beceri ozurleri, olarak belirtilmistir (M.E.B., 1991:91).

I. Ozel Egitim Konseyinde ise(l 992); 1. Ortopedik ozurlu cocuklar

2. Gorrne ozurlu cocuklar 3 . Isitme engelli cocuklar 4. Zihinsel engelli cocuklar 5.

D

stun yetenekliler

6. Suregen Hastahgi olan cocuklar 7. Dil ve konusma sorunlu cocuklar 8. Uyum sorunu olan cocuklar

U

yumsuz cocuklar

Suclu ve suca yonelmis cocuklar Ogrenme guclugu olan cocuklar Cocuk istisman ve ihrnali

.)

Otistik Cocuklar, olarak sirnflandmlrmsur.

1. Ortopedik Ozurlu Cocuklar

Sak:atlan Koruma Milli Koordinasyon Kurulu; Ortopedik Ozurluleri "Butun duzeltmelere ragmen iskelet, sinir sistemi, kas ve eklemleri normal yasam ve

calismalannda yeteri kadar yararlanamayacak olcude sakatlanmis olan kisiler" biciminde tanrmlanmaktadir (M.E.B.,1991:92).

Beyin Ozurlu (Cerebral Palsy) <;ocuklar

Spastik beyin ozurunun (Cerebral Palsy) bir tipini olusturur. Degum oncesi, degum ve degum sonrasi donemlerde, merkezi sinir sisteminin kafatasi ici yapilanrun zedelenmesinden kaynaklanan, ilerleyici nitelikte olmayan, kalici, norolojik bozukluktur. Bunun sonucu olarak kol, bacak ve govde kaslannda gevseklik, sertlik, istemsiz hareketler, denge bozuklugu gorulebilir.

Cerebral Palsy soyle gruplamak mumkundur: • Spastik tip (kaslarda tonus artmu)

0~ • Ataksik tip (Denge bozuklugu)

0

• Atetoid tip (istem d1$1 kasilmalar) • Hipotonik tip (kaslarda tonus azhgi)

• Miksed tip (tiplerin birkacinm bir arada bulunmasi (M.E.B., 1991: 112,113).

2. Gorrne Ozurlu Cocuklar

• Kor : butun duzeltmelere ragmen iki gozle gorrne keskinligi 1/1 O dan ve gorus a91s1 20 dereceden asag: olan, egitim-ogretim cahsmalannda gorme gucunden yararlamlmasma imkan olmayan kisi;

• Az goren: butun duzeltrnelere ragmen iki gozle gormesi 1/1 O ile 3/1 O arasmda olan ve ozel bir takim arac ve yontemler kullanmadan egitim, ogretim5ah$malar1nda gorme gucunden yararlanmasi mumkun olmayan kisi olarak tannnlanmaktadir (M.E.B., 1991: 123).

3.

lsitrne

Engelli Cocuklar

"Isitme engeli, isitme duyarhligmm, kisinin gelisim, uyum, ozellikle iletisimdeki gorevlerini yeterince yerine getiremeyis halidir." Diye tarumlanmaktadir (M.E.B.,1991: 142).

Tabla 1.1: lsitme Kayb: Dereceleri

i~iTME KAYBI dB MUHTEMEL ENGEL VE GEREKENLER

Normal 0-20 dB

Isitmede zorluk, konusmada bozukluklar, Hafif 21-35 dB

smifta tercihli oturma ve isitme cihazi Karsihkli konusmayi anlamada gucluk Orta 36-55 dB Isitme cihazi, isitrne egitimi ve tercihli oturma

Cihazsiz snufta konusulanlan takipte zorluk

Orta siddetli 56-70 dB Yukandakilere ilaveten her gun isitme

kayipli

cocuklar icin ozel egitim

Yuksek sesleri 35cm uzakhktan duyabilir, cevre gurultulerini Siddetli 71-90 dB ayirt edebilir, seslileri anlar ama sesizleri anlamaz.

Konusma egitimi, ozel egitim gerekir.

Cok yuksek sesleri duyar, iletisimde isitrnesini kullanamaz. Cok siddetli 90 dB ve Ozel egitime gereksinim var.

yukansi

Kaynak: T.C. M.E.B. I. Ozel Egitim Konseyi. (1991). Ankara

4. Zihinsel Engelli Cocuklar

Egitilebilir cocuklar ilkokul programmda; "Dogumdan once, degum sirasmda ve dogumdan sonraki gelisim surecinde, cesitli nedenlerle, zihin, psiko-devimsel, sosyal olgunluk.gelisim ve fonksiyonlarda surekli yavaslama, duraklama ve gerileme sonucu olarak akranlanndan dortte bir ve daha yuksek oranda gerilik olusturan surekli bir durumdur." Seklinde tarumlannustir (M.E.B.,1991: 177).

Zihinsel engelliler alamnda onemli bir organizasyon olan AAMI)'nin (American Associantion Mental Deficiency) benimsedigi tamm ise "Gelisim sureci icerisinde genel zihinsel islevlerde normallerden onernli derecede gerilik, bunun yamnda uyumsal

6

davraruslarda yetersizlik gosterme durumudur." Seklindedir. Zihinsel engelli cocuklar homojen bir grup degildir. Kendi iclerinde onemli bireysel farklihklar gosterir. Bu nedenle zihinsel engelli cocuklann siniflandmlmasma ihtiyac duyulmaktadir (M.E.B.,

1991: 178).

Tabla 1.2: Zihin Engellilerin Srruflandmlmasi

DERECE

ZEKABOLUMU

Hafif 70-55 Psikolojik Orta 55-40

Agtr

40-25 Cok aglf 25-5 Egitilebilir 75-50

Egitsel Ogretil ebilir 50-25

Agtr

25-5

Kaynak: T.C. M.E.B. I.

Ozel

Egitim Konseyi. (1991). Ankara

5. Ustun Yetenekliler

Ustun yetenekliler; genel ve/ veya ozel yetenekleri acismdan, yasitlarma gore yuksek duzeyde performans gosterdigi konunun uzmanlan tarafindan belirlenmis kisilerdir (M.E.B., 1991:225).

6. Suregen Hastal1g1 Olan Cocuklar

Suregen hastaliklar, kalitsal ya da edinimsel bir nedenle meydana gelen, uzun sureli tibbi izleme ve denetim gerektiren durumlardir. Bu tur hastahgi olan cocuklar kahci bir hastahga ragrnen uygun destek saglarursa normal bir yasam surdurebilirler (M.E.B.,

Suregen hastahklann sm1flandirmas1: • Kan hastahklan

• Kronik romatizmal hastaliklar • Konjenital ve akkiz kalp hastaltklan • Metabolik hastahklar (diabet v.b.) • Kronik enfeksiyonlar

• Kronik norolojik hastaliklar (epilepsi v.b.) • Kronik kalp- iskelet sistemi hastahklan • Kronik bobrek hastahklan

• Agir malnutrisyon- malabsorbsiyon sendromlan • Kronik akciger hastahklan

• Genetik gecisli hastaliklar • Malign hastaliklar

• Allerjik hastahklar (M.E.B., 1991:250).

Not: KKTC'de Talasamia ve Orak hucre de ozurlu kapsammdadir.

7. Oil ve Konusma Sorunlu Cocuklar

Konusma ozurluler, konusmamn akismda, ritminde, tizliginde, vurgulannda, ses birimlerinin cikanlismda, artikulasyonunda bozukluk bulunanlar olarak rammlanmastadir (M.E.B., 1991: 259).

8. Uyum Sorunu Olan <;ocuklar

pyumsuz 9ocuklar

Uyum; bireyin ait oldugu toplumun deger yargilanm ve toplumun kendisinden beklentiJerini anlayarak, kendi istek ve ihtiyaclan cevresiyle dengeli etkilesimde bulunabilmesi surecidir. Zaman, zaman cesitli etkenlerden dolayi cevresiyle dengeli iliski kurma ve surdurmede gucluk ceken cocuklar "uyumsuz cocuklar" olarak tammlanabilir. Bu gucluk cocuklarm performansim olumsuz yonde etkileyebilir.

..,

8

Cocuklann uyumsuzluklan dort ana kumede toplanabilir: • Davrams bozukluklan

Surekli hrrcmhk, sinirlilik, gecimsizlik, kavgacilik, okuldan kacma, hirsizhk, yangm cikartma, surekli bas kaldirma ve kurallan 9igneme gibi davraruslar bu kumede toplanir.

• Duygusal bozukluklar

Bu grupta yer alan sorunlar, cocugun cevresinden 90k kendisini tedirgin eden ruhsal belirtilerdir. Korkular, kuruntular, saplantili dusunceler, uyku bozukluklan, kekemelik, tikler ve benzer sorunlardir.

• Ahskanlik bozukluklan

Parmak emme, tirnak yeme, masturbasyon, gece isemeleri, diski kacirma gibi aliskanhklann duzensizligiyle ilgili belirtilerdir.

• Agn: ruhsal bozukluklar

Coougun uyumunu ve gercegi degerlendirmesini her alanda ve surekli olarak bozan ruhsal hastahklar da bu kumede yer alirlar (M.E.B.,1991:290,291).

Sw;;lu veya sw;;a ybnelmi~ s,ocuklar

Tum ozurlu cocuklar gibi suclu cocuklar da farkli acilardan degerlendirildiginde, genel saghkli cocuk kriterlerinden sapmalar gosterdikleri ve cevrelerine uyumda da zorluk cektikleri gorulmektedir. "Suclu cocuk" yururlukte bulunan ceza yasalanna gore, sue sayilan bir harekette bulunan 18 yasmi doldurmamis kisidir (M.E.B., 1991: 304).

Ogren.me guc;liigii olan s,ocuklar

"Ogrenme guclugu" zekasi normal veya normalin ustunde olmasina ragmen bir cocugun, okuma-yazma, aritmetik ve sozel dili kullanmada dusuk performans gostermesi, yeterince basan gosteremernesi, zorluk cekmesi seklinde tanimlamr

Otistik 9ocuklar

Otizimde cocuk dis dunyanm ger9eklerinden uzaklasip kendine ozgu

gercekler dunyasi yaratrrustir. Otistik durumda olan cocuk

cevresindekilere

ve burada

olup bitene ilgisiz gorulur. insanlan algilamadigi izlenimi birakabilir. Tepkileri,

davranislari cevreden gelen uyanlardan 90k, . kendi icsel uyanlanna gore

bi9imlendiginden, cevreden acayip, tuhaf olarak degerlendirilebilir.

Otizmin temel ozellikleri:

1. Karsiliklr sosyal iliskide bozukluk

2. Sozel ve sozel olmayan iletisim ve hayal gucune dayalr etkinliklerde

vetersizlik

3. Davranis ve ilgi alamnda kisrthhk olarak ifade edilmektedir (M.E.B., 1991:

320).

UNICEF'in (1980); cocuk sakathklarmm onlenmesi ve rehabilitasyonu ile ilgili

toplant1smda;

"En az on cocuktan birinin, bedensel veya zihinsel ozurlu olarak dogdugu

veya dogduktan soma sakatlandigi, dunyada 140 milyon olarak hesaplanan ozurlu

9ocugun %80'inin hicbir rehabilitasyon servisi olmayan ve hicbir duzeltici tedbir

almmayan, geli~mekte olan ulkelerde ya~ad1gi

belirtilmistir" (Cev. Karatepe,1983).

1.2

Bebeklik ve ilk ~ocukluk Doneminde

Geli~im

Gelisim, bir organizmada dollenmeden olume kadar olan surecte ortaya cikan

sistemli ve birbirini izleyen degi~melerdir. Gelisim, fiziksel, bilissel ve psiko-sosyal

gelisim alanlannda ger9ekle~mektedir. Bir gelisim alanmdaki degismeler diger

alanlardaki degismeleri etkilemektedir. Kalitim ve cevre gelisimi etkilemektedir.

(Ceyhan,2003:3,4).

insan gelisimini tammlamada bircok genel oruntu veya ilkeler bulunmaktadir. Bu

ilkeler bireyin geli§iminin bicimini ve derecesini belirlemektedir.

10

1. Gelisim sureklidir. 2. Gelisim birikimlidir.

3. Gelisimin her bir donerninde; cesitli gelisim ozellikleri farkh oran ve hizlarda gerceklesmektedir.

4. Gelisim duzenli ve birbirini izleyen ilerlemelerdir. 5. Gelisimin belirli yonelimleri bulunmaktadir.

• Gelisim, bastan ayaga dogru olusur.

• Gelisim icten disa, merkezden uzaga dogru olusur, • Gelisim genelden ozele dogru olusur.

6. Gelisim bir butundur,

7. Gelisimde bireyler arasmda farkhliklar vardir (Ceyhan,2003: 12,13).

Gelisim, donemler halinde meydana gelir. Bu donemler herkesin aym sirada ilerledigi farkh adimlardir.

Gelisim donemleri sunlardir: • Degum oncesi donern • Bebeklik donemi • ilk cocukluk donemi • Ikinci cocukluk donemi • Ergenlik donerni

• Gene yetiskinlik donerni • Orta yetiskinlik donemi • ileri yetiskinlik donemi

(0-2 yas) (2-5,6 yas) (6-11 yas) (11,13-18,20 yas) (20-30 yas) (30-60

yas)

( 60, 70-oliime kadar) (Ceyhan,2003: 14, 15).

Cocugun gelisim basamaklan soyle bir sira izler: 1. Cocugun motor gelisimi

2. Cocugun duyusal gelisimi 3. Cocugun bilissel gelisimi 4. Cocugun dil gelisimi

5. Coougun kisilik gelisirni

6. Cocugun pisiko-sosyal gelisimi (Oz,

1997).

Bullin bu gelisim.donemleri, bir butunluk icerisinde dusunulmelidir. Tum gelisim donernleri bir birini etkiler ve cocuk herhangi bir gelisim donemini tamamlamadan, digerine gecmez. Dogumunu izleyen ilk yilda butunuyle bir yetiskine bagimh olan insan yavrusu, gelisen yetenekleriyle kendi kabugundan 91k1;1r ve bir birey olarak bagimsizhgim ifade eden davramslara yonelir. Icinde bulundugu sosyallesme surecinde bundan boyle hep bagimsizhgma sahip cikmak istercesine rnucadele verir. Bu mucadele, onun kisilik profilinin sekillenmesi demek oldugundan cok degerlidir (Oz,

1997).

Bebek yasammm ilk iki yilmda eek hizli bir fiziksel gelisim gosterir. Bedensel ozelliklerin gelisimi, agirhk boy uzunlugu, beden oranmdaki degismelerle vucut sistemlerinde gerceklesen degismeleri icerir (Ceyhan,2003:48).

Bedensel ozelliklerin gelisimi okul oncesi yillarda yavaslar, ancak duzenli bir bicimde artmaya devam eder. Cocuklann beden kaslanmn kuvveti ve dayarnkhhgi, ilk cocukluk yillan suresince onemli olcude artar (Ceyhan,2003:54,55).

1. Motor Gelisirn

Hareket gelisimi (motor gelisim), fiziki buyume ve merkezi sinir sisteminin gelismesine paralel olarak, organizmamn isteme bagh hareketlilik kazanmasidir,

Cocugun motor gelisiminde u9 onemli evre vardir. Bunlar: • Cocugun el becerileri

• Cocugun lokomotor becerileri • Cocugun non-lokomotor becerileri

Cocugun el becerileri, elleriyle yaptigi deneme yarnlrnalar yoluyla edindigi tecri.ibelerdir

"Tutma, sikma, rmnciklama, atma, vurma, cekme, bir elden diger ele herhangi bir esyayi gecirme, uzanma, eldeki bir seyi agza goturme gibi davramslar cocugun el becerileridir.

12

Lokomotor beceriler; cocugun elleriyle, kollanyla ayak ve bacaklanyla kazandtgi becerilerdir. Cocugun emeklemesi ve yurumesi, onun motor gelisiminin, lokomotor becerileridir.

Non-lokomotor beceriler ise, cocugun kendi bedenini oynatabilmesi, istedigi gibi hareket ettirebilmesi ile ilgili kazandigi becerilerdir (Oz, 1997).

Motor gelisim hareketlerin gelisimini ifade eder. Motor gelisim bebegin, gelisen hareket becerisine bagh olarak, bedenini gittikce artan bir bicimde kontrol altma almasi demektir. Y eni dogan bebekler, dogustan getirdikleri refleksleriyle motor etkinliklerde bulunurlar. Bebeklik donerninde, ilerideki yasam icin 90k onemli olan motor beceriler gelisir (Ceyhart,2003:51).

Bebek dogdugu andan itibaren yuksek bir ogrenme potansiyeline

sahip olmakla birlikte, yapabildikleri, ogrendiklerine oranla azdir (Yavuzer,1997:

15).

Y

asamm ilk iki yihnda cocugun kazandigi hareketler ileride kazanilacak

hareketlerin temelini olusturur. Normal gelisim gosteren cocuklar dogumdan itibaren iki

yasa kadar nesnelere uzanma, yakalama, basuu dik tutma, donme, oturma, emekleme,

sicrama, yurume, bagirsaklan ve sidik torbasmi kontrol etme davramslanm iceren

gelisimsel sirayi izlemektedirler (Oz, 1997).

ilk iki

yil

suresince bebeklerin yurume becerisine iliskin motor gelisim

asamalan:

• ilk hareketler

• Oturma

• Emekleme

• Destekle yurume

• Bagimsiz yurumedir (Ceyhan,2002: 103).

ilk cocukluk donemi icerisinde bedensel gelisimin hizi ya da buyume degeri,

bebeklik donemine oranla azalirken, hem kaba hem ince motor becerilerin gelisimi hizh

bir bicimde gerceklesir (Ceyhan,2003:54).

Table 1.3: 2-'6 Yas Psiko-rnotor Gelisirn Asamalan ve Gozfenmesi Beklenen

Yaslar.

HAREKET Bi<;iMi _{OZELLiGiN GOZLENDiGi YAKLASIK YAS}

Yurume _{2-3 yas}

Kosma _{18 ayhk-S yas}

Herhangi bir yere tutunmaksizm kisa bir sure kosabilir,

Atlama _{18 ayhk-5 yas}

Atlama iii; asamadan olusur.

1. uzaga atlama 2. Yuksege atlama 3. Yuksekten atlama

Ziplama _{3-6 yas}

Bir ayagim havada tutarak diger ayagi ile ziplamadir.

Dortnala Kosma (at kosusu) _{4-6 yas}

Yurume ile kansik dortnala kosmadan, duzgun bir bicimde dortnala kesmaya dogru gelisim gosterir,

Sicrama _{4-6 yas}

Adim atma ile kansik sicramadan duzgun ritmik sicramaya, hoplamaya dogru gelisim gosterir.

Atma _{2-6 yas ve sonrasi}

Nesneleri, duzensiz bir bicimde atmadan, amach, dogru yone atmaya dogru bir gelisim gosterir,

Yakalama _2-3y~

Buyuk nesneleri biiliin vii.cuduyla sert bir bicimde yakalamadan baslayarak, daha kucuk nesneleri elleriyle yumusak bir bicimde vakalamava dozru gelisir. Tekme ile Vurma

I

18 ayhk-e yas

Objeye amacsiz, hafif vurmadan, objeyeayagivla vurmaya dozru gelisir,

TT ~

-·

- -

.,._ - - - ~ --- - - _- -

Gelisim! ve Psikolojisi.(edt. Esra Ceyhan). Eskisehir: Anadolu universitesi yayim,

Y asamm ikinci yihndan yedi yasina kadar olan donemde de cocuk temel becerileri kazanir. Bu temel beceriler kosma, sicrarna, atlama, yakalama, flrlatma topa tekme atma gibi hareketlerdir. Bu beceriler tum cocuklarda bulunan ortak ozellikler ve

14

yasam 19m gerekli beceriler oldugundan "temel beceriler" olarak isimlendirilirler (Oz,1997).

Oz bakim aktiviteleri cocugun gunluk temel ihtiyaclanndan olan beslenme, giyinme- soyunma, tuvalet egitimi ile dis fircalama, sac tarama, el-yuz yikama, burun temizleme ve silme gibi aktiviteleri iceren ceki-duzen verme aktivitelerinden meydana gelir. Bu oz bakim aktiviteleri ile ilgili becerilerin gelisimi cocukta motor yeteneklerin gelisimiyle paralellik gosterir,

2. Duyusal Gelisirn

Bebek motor gelisimini surdururken, onu yeni bir gelisirn sureci daha bekler. Bebek dogal olarak bu gelisim asamasimn basamaklannda ilerlemeye baslar.

Motor gelisim, bebegin dt~ dunyayla tarusmasi anlamma gelirken, duyusal gelisim de onun ii; dunyasiyla ilgili ilerlemesi ve ii; dunyasim tarumasidir. Bu tamma bebegin dissal etken ve faktorleri algilamasi ile gerceklesir.

"Duyusal Geli$im" diye adlandinlan bu surec, Bebegin duyulanni, yasam icinde provalamasiyla gerceklesir. Bebek duyusal gelisim surecinde dokunarak, hissetme duyusunu; koklayarak, koku alma duyusunu; gorerek, gorme duyusunu; isiterek, duyma duyusunu ve cesitli seylerin tadma bakarak, tat alma duyusunu tamr ( Oz, 1997). Dogumla birlikte bebek duymakta, gormekte, hissetmekte ve her an ogrenrnektedir (Yavuzer,1997: 15).

Gorme Duyusu: yeni dogan bebeklerin gorme duyulan, en gelismis duyulanndan biri olmakla birlikte, yetiskinlerin duzeyinde degildir. Y eni dogan gorrne alam icindeki parlak cisimleri fark eder. Bebegin gorme duyusu yasamm ilk birkac aymdan itibaren artmaya baslar -, 4 haftahk bebek basimn ustunde asih duran bir objeyi fark etmez, ama obje cocugun gorme cizgisinin uzerinde hareket ettirilirse onu smirh bir alan icinde bas ve goz hareketleri ile izler. Ikinci ayda annesinin yuzunu diger yuzlerden ayirt edebilir. Y aklasik 2-4 ayhk olmadan nesneleri net bicimde goremez. Dort ayhk bebeklerin farkli duygusal ifadeler gosteren yuzlerle, mavi, yesil, san, kirmizi gibi temel renkler arasmda

aymm yapabilmektedirler. 10-12 aylardan itibaren oldukca gelismis uzaklik algisma sahip olmaktadirlar (yavuzer,1997:19; Ceyhan, 2003: 50).

i~itme Duyusu: Y eni dogan bebekler isitme sistemine sahiptirler. Dogduklan andan isitebilirler.

Y

eni dogan yetiskinlere yakm bir kesinlikte duyabilmektedir.

Y

eni doganm duyma alanmdaki algisal kesinligi gormesine oranla daha iyidir. Arastirmalar, bir haftahk yeni dogarun anne sesini diger kadm seslerinden ayirabildigini ve diger seslere tercih ettigini ortaya koymustur. Bebekler, bas ve goz hareketleriyle seslerin geldigi yonu belirleyebilmektedirler. Seslerin yerini belirleme, sesin kaynagim arama ve izleme, bir sesi digerinden ayirarak dinleme yeterliliklerinin, ilk bes ay gibi erken bir zamanda edinilmektedir. Isitme duyusuna iliskin yeterliliklerin gelisimi, bebeklik donemi suresince hizh bir gelisim gosterir (Ceyhan, 2003:50; Yavuzer, 1997: 19, 20).

Koku Duyusu: Yeni dogan bebekler, dogduklan zaman cesitli kokulan ayirt edebilmektedirler. Yeni dogan bebekler kokunun geldigi yonunde tayin edebilmektedirler (Ceyhan,2003: 50).

Tat Alma Duyusu: Yeni dogan bebekler, temel tatlan (tath, eksi, aci, tuzlu) ayirt edebilmektedirler. 1-2 gunluk yeni dogan bile tat farklthklanni ayirt edebilmektedir. 1-2 haftaliktan itibaren annesinin ten kokusunu diger kokulardan ayirt edebilir ve annesinin tenini hissedebilir. Zamanla, bebeklerin tat alma duyusu

iyice geliserek

daha da keskinlesir (Ceyhan,2003: 50).

Dokunma Duyusu: Y eni dogan bebeklerde, dokunma duyusu son derece gelismistir ve bu

duyu, yasami boyunca insanm gelisiminde onemli bir rol oynar (Ceyhan,2003:51). 3.

Cocuqun

Bilisse] Gelisirni

Insani, diger canltlardan ayiran en onernli ozelliklerinden birisi dusunuyor olmasidir.

Bilissel gelisim, bilginin kazammi, bellekte islenmesi ve tutulmasi, akil yurutme, gerektiginde bilginin bulunup kullamlmasi, kisaca dusunme ve bu ogelerin nasil gelistigi gibi konulan ele alir (Turkum,2003:71).

16

Cocugun bilissel gelisimi, daha once edindigi bilgileri ozumseme, anlarna, uyarlarna ve turn bunlarm 1~1gmda bir denge kurrna asamasidir. Cocuk bu donemde daha cok uyarana, daha 90k algrya ve daha degisik deneyirnlere gereksinin duyar (Oz, 1997).

Bilissel gelisimi aciklayan cesitli gorusler bulunmakla birlikte, Piaget'in bilissel gelisim kurarni halen gunceligini korumaktadir.

Piaget'e bilissel gelisim donemleri: 4. Duyusal-rnotor donem (0-2 yas)

5. Sezgisel veya Islem oncesi donem (2- 7 yas) 6. Sornut islemler donemi (7-12 yas)

7. Soyut islemler donemi (12 yas-yetiskinlik) (Turkum, 2003:76).

Duyusal- motor donemdeki bilissel etkinlikler, oncelikle duyulan yoluyla, yakm cevrede yasanan deneyirnlere dayahdir. Donemin temel zihinsel etkinligi, cevreyle duyular arasmdaki etkilesimdir. Etkinlik uygulamahdir. Y asamm ilk on sekiz aymda bebegin ogrenmesi, algi ve hareketlerini organize hareket bicimi seklinde duzenlenmekten ibarettir. Bilssel gelisim asamasi, cocugun bilissel yonden atihmlar yaptigi donemdir. Cocuk yurumeye basladiktan sonra kesif alanlanm genisletiyor. Y epyeni algilar pesinde kosuyor. Zihinsel gucunu her gecen gun daha da artmyor. Sozleri ve eylemleri algihyor. Ogrendiklerini bicimsellestirmeye bashyor (Oz, 1997; Turkum, 2003:77; Yavuzer, 1997:23).

Islem oncesi donemde, dusunmenin niteligi degisir. Artik cocuklar bir onceki gelisim donemindeki gibi yakin duyusal cevreye bagimh degildir. Bir onceki donemde, gelisimi ivme kazanan nesnenin surekliligi kavrarnmm yanmda, zihinsel imgeler gelismeye baslar, cocuklar hoplayip ziplama, uzanma, tirmanma, kapah kutulan acma gibi becerileriyle smrrlanru genisletir (Turkum, 2003:78).

Uc;

yasma geldiginde , cevresi ve ogrendikleri ile ilgili sorular sormaya baslar. Aklmm erdigi ve dilinin dondugunce, bilincindeki soru isaretlerini dogru ifade etmeye ve bu sorulara cevaplar bulmaya cahsir. Surekli buyuklerine damsma istegi duyar. Bildiklerini buyuklere onaiatmak ister (Oz, 1997).

Cocuk dort-bes yas dolaylanna geldiginde artik smiflamalar yapmayi ogrenir. Takim ruhu tam olmasa da gelismeye baslar. Buyuk-kucuk, kizlar-erkekler gibi insan ve esyalan gruplastmr.

4.

Cocuqun

Oil Gelisim:

Yer yuzundeki tum canhlarda gelisim donemleri sureci vardir. insan dismda bir cok hayvanda motor gelisim sureci cok hizhdtr. Yine bazi hayvanlarda duyusal gelisim de eek hizlidir. insam diger canhlardan ayiran tek bir gelisim asamasi vardir, o da dil gelisimidir. Bu asamada hicbir canh insam yetisememistir. Dil gelisimi sadece insana ozgudur. Dil, insanlann birbirleri ile etkilesimlerini ve sosyal davrarusmi organize bir mekanizmadir (Oz, 1997; Ceyhan,2002: 111 ).

Toplumsal bir varhk olarak, hepimizin birbirimizle iletisim kurmaya ve etkilesime ihtiyaci vardir. Iletisim kurmanm yolu konusarak duygu ve dusuncelerimizi net ve acik bir sekilde karsmuzdakilere ifade etmektir.

Dil gelisiminin asamalan:

• Bebek duygu ve dusuncelerini henuz cumlelere dokmeden once ses iletisimi kurar Aglayarak ve ya sesler cikararak isteklerini iletmeye cahsir.

• Bebek ikinci ayma girdiginde, gulucukle ve sevinc cighklan atmaya baslar. • Bebegin ilk bes ay icinde yaptigr is, sadece cesitli seslerle baskalanna

ulasmaktir.

• Bebek yaklasik altmci aydan itibaren heceleme denemelerine baslar. (bab- bab, at-at gibi).

• Bebek ilk bir yil icinde oldukca sik beden dilini de kullamr.

• Bebekler 13. Aylanna girdiklerinde algi dili denilen soylenilenleri anlama becerisine yavas yavas ulasmaya baslarlar. 13 ayhk bir bebek yaklasik olarak elli civannda kelimeyi algilamaktadrr.

• iki ya$ civannda ilk sozcuklerini aktarmaya baslar. Y apilan arastirmalara gore bebeklerin %95inde ilk kelimeler yedi ile on altmci aylar arasmda ortaya cikar. ilk kelimelerden sonra dil gelisimi hizh bir ilerleme gosterir (Oz, 1997).

18

Table 1.4: 2-6 ya~ Oil Gelisirn:

GELiSiM BASAMAKLARI OZELIGiN GOZLENDi(;i Y AKLASIK Y AS

Tek sozcuk donemi 2 yas

iki sozcuk donemi 2 yas

Anlamli konusma 3 yas

Dogru fakat karmasik olmayan bir

dil

4

yas

Hizli bir sekilde yetiskin modellere benzeyen

5

yas bir dil

Y etiskin

modellere benzeyen bir dil 6

yas

Kaynak: Senemoglu.Nuray. (2002). Ilk cocukluk doneminde gelisim. Cocuk Geli~imi ve Psikolojisi.(edt. Esra Ceyhan). Eskisehir: Anadolu universitesi yayim

5. Cocuqun Ki§ilik Gelisimi

Kisilik kavrami bireylerin, inanclanmn, tutumlanmn, degerlerinin, gudulerinin, mizacsal ozelliklerinin, davrams oruntulerinin bir bilesimini kapsamaktadir (Ceyhan, 2003:89).

Cocugun kisiligi denildiginde, cocugun hem yapisal ozelikleri (genleriyle anne- babadan almis oldugu ozellikler), hem anne-baba olarak onu yetistirrne yonteminin

cocugun uzerindeki etkileri, hem de cevresel etkenler bir butunluk tasir (Oz,1997; Ceyhan,2003: 92).

Motor gelisim, duyusal gelisim, bilissel gelisim ve dil gelisimi kisilik gelisimini buyuk olcude yonlendiren gelisim asamalandir. Bu gelisim asamalan sayesinde cocuk once kendini tamr ve bu kendini taruma sureci, cocukta kisilik gelisiminin ilk ve temel basamaklandir. Bu gelisirn asamalan, cocugun kendi beceri ve yeteneklerini tammasma ve

gelistirmesine olanak saglayan sureclerdir.

Cocuklar dil gelisimlerini henuz

tamamlamadan bile kisilik gelismelerine yatmm yapmaya baslarlar. Cocukta kisilik gelisimi, uzun surede olusan bir surectir (Oz, 1997).

6. Cocuqun Psiko-Sosyal Gelisimi

Cocugun daha once gelistirdigi yetenekleriyle elde etmis oldugu bilgileriyle ve kendisiyle ilgili birikimi ile toplum karsisma cikar. Cocugun kendini gerceklestirme, yani kendini anlama ve degerlendirrne gelisimi ile cevreye uyum saglama gelisirnine psiko-sosyal gelisim adi verilir (Oz, 1997). Yasamm baslangicmda gorulen ilk sosyal davrarns, bebeklerin annelerine olan baghhgidtr (Yavuzer, 1997:22).

Cocugun sosyal gelisimi, butun cevresiyle kurdugu iletisim agmin daha da gelismesi demektir. Cocuk, Bebeklik doneminde baslattigi reflekssel iletisimini, motor gelisimiyle yani hareketleriyle cogaltir, duyulanyla gelistirir, bilissel gelisimiyle artmr ve dil gelisimi ile de zenginlestirir. Tum bu gelisim sureclerinde cocuk kendi ic dunyasim (psikolojisini) ve cevresini anlamaya cahsir. Baskalanru etkiler, psikolojik olarak baskalanndan etkilenir. Cevreye daha 90k acilmaya, kucuk sosyal bir varlik olmaya baslar. Dunyada · kendisi, anne-babasr disinda varhklannda oldugunu kavrar .Paylasmayi ogrenir. Cocuk cevreyle etkilesim kurdugu andan itibaren, yasammdaki rolleri ogrenir (Oz,1997).

Erikson'un pisiko-sosyal gorusunde, dogumdan yaklasik bir yasa kadar olan donemde bebegin temel guvene karsi guvensizlik karmasasi ile karsi karsiya kaldigim ve yasaminm kazamlan ilk olumlu duygusunun temel guven duygusu oldugunu belirtir. Bebeklik doneminin yaklasik bir bucuk veya ikinci yilmm sonuna dogru, cocukta ozerklik iceren sosyal gelisim ortaya cikar. Erikson'un psikososyal gelisim kurammda bu zaman diliminde karsilasilan karmasa, ozerklige karsi utanc ve kuskuyu icerir (Ceyhan, 2002: 118).

Bebeklik doneminde ternel guven duygusunu kazannus cocuk, 2-6 yas doneminde artik, kimseye bagimh olrnadan cevresini ozgurce kesfetrnek ve bazi isler yapmak ister.

20

ilk cocukluk doneminde gozlenebilecek sosyal beceriler: 2-3

yas

• Diger cocuklann yarunda oynarlar. (paralel oyun)

• Diger cocuklan izlerler, kisa sureli onlann oyunlanna katihrlar. • Kendi esyalanru korurlar.

• Evcilik oynamaya baslarlar.

• Kendi basma oynadigi oyunlarla objeleri sembolik olarak kullarurlar. • Basit grup etkinliklerine katihrlar.

• Cinsiyetlerini bilirler. 3-4

yas

• Diger cocuklarla birlesirler, etkilesim kurmaya baslarlar. • Oyuncaklanm paylasirlar, yardimla siraya girerler. • Dramatik oyun

baslar.

4-5

yas

• Diger cocuklarla oynarlar ve etkilesimde bulunurlar.

• Dramatik oyun zaman, mekan vb. acismdan daha aynntili, dikkatli bir bicimde gercege yakm olarak oynar.

• Giyinip suslenmeye ilgi duyarlar.

• Cinsiyet farkhhklanm kesfetmeye ilgi duyarlar.

5-6

ya~

• Kendi arkadaslanm secer. • Basit masa oyunlanm oynarlar. • Y ansmali oyunlar oynarlar.

• Diger cocuklarla isbirligine dayali oyunlar oynarlar, grup kararlan, rol dagitinnyla ilgilidirler. Adil davrarurlar (Ceyhan, 2002).

1.3

OzOrlO <;ocuklarda Gozlemlenen Geli~imsel Gerilikler.

Bebekler ilk dogduklannda yasamlanru birilerine bagimh olarak surdururler. Cocuk buyudukce ve gelistikce yeni yeni beceriler kazanmaya, daha once yapamadiklanru yaprnaya baslar. Y eni dogdugunda tamamen pasif olan bir bebek bir yasina dogru yavas yavas annesine yardimci olmaya baslar. Ozurlu cocukta bu gelisim ozurune, ozur nedenine ve diger faktorlere bagh olarak normalden farkhhk gosterrnektedir.

Her bir cocuk kendine ozgun bir probleme sahip olmakta ve kendi ozelikleri icerisinde engelli olma durumunu sergilemektedir.

Montgomery'e gore (1990); Cocuklann farkli ozelikteki engel durumlan bir bashk altmda toplanamayacagi rem, cocuklann engel turlerine gore simflandmlmasmdan kacimlmasi gerektigini belirtmistir (akt. San,2002:35).

1. Ortopedik ozurlu cocuklar

Bedensel (fiziksel veya Ortopedik) yetersizlik terimi, hafif derecede bir yetersizligi olan cocuktan tekerlekli sandalyede

gunluk

hayatmm pek cok kisrmnda yardima muhtac olan bir cocuga kadar eek genis durumlan kapsar. Aym zamanda bu kavram, gorme ve isitrne gi.iylugii olan cocuklan da icermektedir. Bedensel gucluge sahip olan cocuklar, akademik yeteneklerinde, normal cocuklann sahip oldugu yeteneklere sahiptir. Bazilan ogrenme gucluklerine sahip olabilirler. Ellerini kullanamayan cocuklara ayak veya agizlanru kullanarak akademik etkinliklerde basanli olmalan icin erken yasta egitim verilmesi gerekir. Baza bedensel engelli cocuklar tuvalet kontrolu kazanmayabilirler. Bu cocuklar genel olarak, sik sik bir seyleri yapmak yerine, kacmayi tercih edebilirler (San,2002:37, 111,112).

Cerebral Palsy (beyin Felci)

Beyin Felci (Cerebral Palsy) cocugun beyin fonksiyonlanm tam olarak yerine getirememesi ya da hareketi kontrol eden beynin belli bir bolumunun zedelenmesidir. En yaygm belirtileri dengesizlik, ani kontrolsuz hareket ve cirpmmalardir. Bu cocuklann

22

bir kismi yurume hatta oturma gibi fiziksel aktivitelere bile sahip

degildir

Serebral Palsy'li cocuklarda motor ozellikler bakirmndan bireysel farklihklar soz konusudur. Beyindeki hasardan dolayi eller ve kollarda sikhkla motor yetersizlikler gorulmektedir. Aynca beyin felcli bazi cocuklar normal zekaya sahip olurken bazilannda zihinsel engellilik durumu gorulebilir Cerabral Palsy'li cocuklarda birden 90k hasar ve ozur birlikte gorulur. Bu ozurlerin en onemlileri epilepsi, mental retardasyon, algisal bozukluk, gorme ve isitme bozukluklan ve motor bozukluklardir (San, 2002: 114).

Normalde beslenme, giyinme-soyunma ve temizlik gibi aktivitelerde cocuk bir

yas

civannda annesine

yardimcr

olmaya

baslarken,

C.P. cocuklarda bu beceriler daha gee ve zor kazarulmaktadir.

Spina Bifida

Bu rahatsizhk bir veya bircok birlesik olmayan omurga disklerindeki bir kusurdur.

-09 cesidi

vardir.

• Omurgadaki form bozuklugu seklinde ortaya cikabilir, • Meningocele cikmtuun

belkemigi

baglanni kapsamasi,

• Myelomenin gocele belkemigi baglanmn cikintryi kapsamasidir.

Son ikisinde enfeksiyondan kacinmak icin operasyon gereklidir. Belkemigi baglanru da kapsadiginda, cocugun bacaklan felce ugramis veya cocuk idranm tutamayabilir. Deri acr, 1s1 veya dokunmayi hissetmeyebilir. Cocuklar cilt hasarlanna bakmayi ogrenmelidirler. Bununla birlik:te bazi cocuklar koltuk degnekleri yardimiyla yuruyebilirler. Zihinsel engellilik, felc, duzensiz cikmnlara ve epilepsiye sebep olabilir (Sari, 2002: 118,119).

2. Gorrne Engelli Cocuklar

-09 cesit

gorme bozuklugu vurgulanmaktadir. • Nesneleri normal kisilerden az gorme durumu,

• Birinin gorebildigi acida gorus alani bozuklugu olma durumu, • Belli renkleri ayirmayi imkansiz kilan renk korlugt;