B tk ler n gün uzunluğuna bağlı olarak gel ş m göstermes olayı fotoper yod zm olarak adlandırılır. B tk ler n gel ş m gösterd kler evreye de fotoper yot den r.
Fotoper yot, b tk lerde büyüme, gel şme, ç çeklenme, yaprakların dökülmes ve durgunluk dönem n n başlaması g b f zyoloj k olayları etk lemekted r.
Fotoper yod zm (Uzun, Kısa ve Nötr Gün B tk ler )
Bazı b tk ler n yıl ç ndek gel ş m evreler n n başlamasında, ışık alma süres n n etk s büyüktür. B tk ler normal gel ş mler n gerçekleşt rmek ç n günlük bel rl b r süre ışığa ht yaç duyar.
Işık alma süres ne göre b tk ler, uzun gün b tk ler , kısa gün b tk ler ve nötr b tk ler olarak gruplandırılab l r.
Uzun Gün B tk ler
Gündüzün (ışık alma süres n n) geceye oranla daha uzun olduğu günlerde, genell kle lkbahar ve yaz aylarında ç çeklenen b tk lerd r.
Uzun gün b tk ler n n ç çeklene b lmes ç n, günde en az 12-14 saat ışık alma süres ne ht yacı vardır. Ekvator’dan uzak bölgelerde yaşayan b tk türler genell kle uzun gün b tk ler d r.
Bu bölgelerde yet şen kültür b tk ler , yalnız gün ışığının yoğun olduğu yaz mevs m nde ç çeklen r. Aks durumda ç çeklenme gec k r.
Uzun gün b tk ler ne örnek olarak arpa, buğday, dere otu, şeker pancarı, turp, çavdar ve ıspanak ver leb l r.
Kısa Gün B tk ler
Geceler n gündüzden daha uzun olduğu mevs mlerde ç çek açıp gel şen b tk lerd r. Ç lek, sütleğen, kazayağı, soya fasulyes , tütün, patates ve kasımpatı g b b tk ler, kısa gün b tk ler ne örnek ver leb l r.
Nötr Gün B tk ler
Gün uzunluğundan etk lenmeyen b tk türler ne nötr gün b tk ler den r. Bu b tk lerde ç çeklenme ve gel şme fotoper yottan etk lenmez.
Bu nedenle nötr gün b tk ler , uzun gün ve kısa gün b tk ler nden daha avantajlıdır. Pamuk, tütün ve ayç çeğ nötr gün b tk ler ne örnek olarak ver leb l r.
Konuyu pek şt rmek ve daha y anlamak ç n b rkaç örnek soru çözel m.
Örnek Soru;
B tk ler n kökler yle aldıkları su ve m neral madde m ktarını ölçen b r düzenek aşağıdak şek lde göster lm şt r.
t süres boyunca haznedek su sev yes n n, X1 den X2 ye düştüğü görülmüştür.
Buna göre, su sev yes n n X1 den, X2 ye gelmes nde hang graf klerdek değ ş kl kler etk l olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Çözüm ..
B tk lerde terleme yapraklardak stomalardan yapılır. Terleme aşağıdak olaylarında gerçekleşmes n sağlar. Vücutta b r ken fazla ısının uzaklaştırılması.
Topraktan su ve m neraller n alınması ç n kohezyon kuvvet n n oluşturulması
Işık m ktarı ve karbond oks t yoğunluğunun artırılması fotosentez hızlandırır. Bu durumda b tk n n su ht yacı artacağından terleme m ktarı artırılarak, su alma oranı da artırılır.
Ortamın nem oranının artması, yaprak yüzey nde su tabakası oluşturacağından terleme oranını azaltır. Çünkü yüzeyde b r ken su stomalardan yen suyun çıkmasını engeller. Bu durumda b tk h datotlarından sıvı su atab l r.
Cevap C
ÖRNEK SORU:
Gel şm ş yapılı b tk lerde;
I. ışığa yönel m (fototrop zma), II. sarsıntı le kapanma (s smonast ),
III. k myasal maddeden uzaklaşma (kemotaks ) şekl ndek hareketlerden hang ler görülür?
A) Yalnız I B) Yalnız II
Çözüm ..
Gel şm ş yapılı b tk ler, kökler le toprağa bağlı durumdadırlar. Bu nedenle b r yerden kalkıp başka b r yere g tmey fade eden taks s hareketler n gerçekleşt remezler. Bu çeş t hareketler b r hücrel canlılar ç n geçerl d r.
Örneğ n am p veya paramesyum g b b r hücrel ler n k myasal maddelerden uzaklaşmaları poz t f kemotaks adını alır.
B tk lerde trop zma (yönel m) ve nast (ırganım) g b bazı hareketler gözleneb l r. Işığa yönel m, yerçek m ne yönel m veya suya yönel m g b çeş tl trop zma hareketler vardır. Bunlardan ışığa yönel me fototrop zma den r
Nast hareketler se b tk ler n daha hızlı olarak gerçekleşt rd kler b r tepk çeş t d r. Küstüm otunun yapraklarına dokununca kapanması s smonast d r.
Laleler n sıcaklığa bağlı olarak ç çekler n açıp kapatması termonast ye veya akşam sefası ç çekler n n ışığa bağlı olarak açılıp kapanması se fotonast ye örnek olarak ver leb l r.
Cevap D
ÖRNEK SORU:B r b tk n n farklı dokularında, farklı metabol k olayların gerçekleş yor olması, aşağıdak lerden hang s yle açıklanab l r?
A) Her hücredek kromozom sayısının farklı olması
B) Dokuları oluşturan hücreler n farklı büyüklükte olması C) Her hücredek gen sayısının ve yapısının aynı olması
D) Dokuları oluşturan hücreler n DNA m ktarlarının farklı olması
Çözüm ..
B r b tk n n vücudundak bütün canlı hücreler (üreme hücreler har ç) aynı sayıda ve özell kte kromozomlara sah pt r. Dokuları oluşturan hücreler n farklı büyüklükte olmasının metabol zma le doğrudan b r l şk s yoktur. B r b tk n n dokularındak bütün hücrelerde aynı genler bulunur. Ancak her dokunun hücreler ndek farklı genler akt f oldukları ç n, her dokunun metabol k olayları da farklı olur.
Cevap E
