tepav
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı
Türkiye Ekonomisinin
Dönüşümü ve Rekabet Gücü Üzerine Bazı Gözlemler
Esen Çağlar
Gaziantep, 26 Ekim 2007
Çerçeve
Türkiye ekonomisine dair birkaç gözlem
Î
Ekonomide dönüşüm? Kafa karıştıran noktalar
Î
Rekabet performansı?
Rekabet gücü politikası
Î
Türkiye genelinde
Î
Bölgesel ölçekte
• Kümelenme ve değer zinciri konusu
• Organize Sanayi Bölgeleri
performansı
Seçilmiş ülkelerde kişi başına düşen milli gelirin ABD’de kişi başına düşen milli gelire oranı (PPP, 1975-2005)
Kaynak:Dünya Kalkınma Göstergeleri
AB -15 / ABD
Türkiye / ABD Kore / ABD
Çin / ABD
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
Son dönemdeki büyüme performansı
% 3,2
% 3,6
% 4,0
% 7,1
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
1970-2001 1980-2001 1990-2001 2002-2006
%
%
GSMH yıllık ortalama büyüme oranı (%)
Kaynak:TÜİK
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Dec-98 May-00 Sep-01 Jan-03 Jun-04 Oct-05 Mar-07
makroekonomik istikrar sağlandı
Kaynak:TÜİK
Tüketici Fiyatları Endeksi (2000-2006)
İşletmeler daha verimli hale geliyor
-2%
-1%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
Türkiye ABD AB15 AB25
Yıllık verimlilik artışı (işçi başına düşen çıktı) (2001-2005)
Source:EU AmecoDatabase
Türkiye ekonomisi
Türkiye’nin Dış Ticaret Hacmi (milyar USD) ve ticaret/GSMH oranı: 2000-2006
0 50 100 150 200 250
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
40%
42%
44%
46%
48%
50%
52%
54%
56%
Dış Ticaret Hacmi (milyar USD) 58%
Dış Ticaret / GSMH (sağ eksen)
Kaynak:DTM ve TÜİK
Rekor seviyelerdeki cari açık
-10%
-8%
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Cari denge / Milli gelir
-35000 -30000 -25000 -20000 -15000 -10000 -5000 0 5000 10000
Cari denge (Milyon dolar)
Cari denge ve milli gelire oranı (1990-2006)
Kaynak: TÜİK
performansı
4 5 6 7 8 9 10 11 12
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
%
1.6 milyon kişi
1.7 milyon kişi
1.8 milyon kişi
1.8 milyon kişi
1.9 milyon
kişi 1.7
milyon
kişi 1.5
milyon kişi
1.6 milyon kişi
1.6 milyon kişi
1.8 milyon kişi
1.5 milyon kişi
2 milyon kişi
2.5 milyon kişi
2.5 milyon kişi
2.5 milyon kişi
2.5 milyon kişi
2.4 milyon kişi
Türkiye’de İşsizlik Oranları (1990-2006)
Kaynak: TÜİK
1999 2003 2006
Otomobil Satışları (1000 adet) - 359 622
BeyazEşya Satışları(milyon adet) 4 3 5,5
Havayollarını KullananToplam YolcuSayısı (milyon kişi) 30 34 59
Cep Telefonu Hattı Sayısı(Milyon Kişi) - 26,6 51,4
Konut Kredisi Kullanan Kişi Sayısı (bin kişi) 14 43 460
Tüketici kredileri + Kredi Kartları(milyar YTL) - 12,8 67,7
İyi veya kötü? Tüketim ve büyüyen orta sınıf
Kaynak: Otomotiv Distribütörleri Derneği (ODD);
Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TURKBESD);
Devlet Hava Meydanlarıİşletmesi Genel Müdürlüğü; Türkiye Bankalar Birliği (TBB)
Türkiye’de “facebook” kullanıcıları
Türkiye’de “facebook” kullanıcıları
10 bin
55 bin
100 bin
6500 7500 5000
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000
Şubat Mart Nisan Mayıs 15 Mayis
1 Eylul . . . .
kullanıcı sayısı, 2007
Kaynak: Facebook
Türkiye’de “facebook” kullanıcıları
10 bin 55 bin 100 bin
170 bin
260 bin
390 bin
600 bin
7500 5000 6500
0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000
Şubat Mart Nisan Mayıs 15 Mayis
1 Eylul 15 Eylul 1 Ekım 15 Ekım 25 Ekım
kullanıcı sayısı, 2007
Kaynak: Facebook
Dünya’da facebook kullanıcıları
1,52 milyon 600bin
586bin 482bin 153bin
98bin 52bin
0 500000 1000000 1500000 2000000
Yunanistan İspanya Almanya New York İsveç Türkiye Londra
kullanıcı sayısı,
Kaynak: Facebook
Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Yatırımlar (milyar dolar), 1996-2006
Kaynak:TCMB
yatırımlarda tarihi düzeyler
0,72 0,81 0,94 0,78 0,98
3,35
1,14 1,75
2,88
9,80
20,12
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Rekabet gücüne dair bazı gözlemler
toplam dis ticaret
Net kar / özkaynak
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000
1989 1990
1991 1992
1993 1994
1995 1996
1997 1998
1999 2000
2001 2002
2003 2004
2005
Toplam Dis Ticaret Hacmi (milyon USD)
0 5 10 15 20 25
Net Kar / Oz Kaynak
Türkiye’de Şirketlerin Karlılık Oranları ve Dış Ticaret: 1990-2005
Kaynak:TCMB
Dünyayla daha fazla iş yapılıyor; ancak
rekabet arttıkça karlar düşüyor
performansları farklılaşıyor
Verimlilik artışı (2002-2005)
Teknolojik yenilenme yapanların %'si
Büyüme (2002-2005)
Büro, Muhasebe ve Bilgiİşleme Makinaları %10.9 %35.62 %37
Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları %11.32 %80,61 %27
Tıbbi Aletler; HassasOptik Aletler ve Saat %7.31 %42.61 %15
Kimyasal Madde ve Ürünler %11.06 %52.63 %11
Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, imalatı %4.57 %17.66 %1
Tekstil Ürünleri %1.88 %25.78 %0
Tütün Ürünleri %3.85 %12.08 %0
Giyim Eşyası %-0.07 %21.93 %-1
Kaynak:TUİK
1 1 1
2 2 2 2 2 2
3 5
6 10
14 14 14
17
6
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Bahreyn Ürdrün
Umman
Bulgaristan İran Fas
S. Arabistan Tunus
Ukrayna Yunanistan
Slovenya Romanya
İsrail Türkiye
Macaristan Rusya
Çek Cum.
2000 2005
Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolar tutarından daha fazla ihracat yaptığı ürün sayısı (SITCrev2 sınıflandırması)
pazarlarında söz sahibi
Kaynak: COMTRADE 2006 veritabanı, BirleşmişMilletler
1 1 1
2 2 2 2
3
4
5 5 5
7 7
14
15
16
19
5
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Aze rbaycan
Ürd ün
Yem en
Hırvatistan Fas Um
man Tun
us
Bulgaristan Yunan
istan
İran Sloveny
a
Ukrayna İsrail Romany
a
Çek. C um.
Macaristan
Türkiye
Türkiye(2006)
2000 2005
Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolardan daha fazla ihracat yaptıkları ülke sayısı
Ve daha fazla sayıda pazarda söz sahibiyiz
Kaynak: COMTRADE 2006 veritabanı, BirleşmişMilletler
İhracatın teknolojik yapısında da önemli bir değişim gözleniyor
İhracatın teknolojik yapısı
Türkiye Çin
2000 2005 2000 2005
Yüksek teknoloji 8,9% 6,8% 24,37% 35,04%
Orta teknoloji 24,2% 35,4% 44,75% 33,09%
Düşük teknoloji 52,7% 42,4% 20,86% 22,75%
Kaynağa dayalı 14,2% 15,5% 10,02% 9,13%
Analiz, UNIDO’nunürünlerin teknolojik sınıflandırmasına göre yapılmıştır Kaynakk:UN COMTRADE
Hazır Giyim Taşıt Araçları
Tekstil Demir-Çelik
Sebze-Meyve Telekom ve Ses
Cihazları (TV) Elektrikli Makineler
Metal Dışı Mineraller Metal Ürünleri
Diğer Taşıtlar Genel Sınai Makinalar
Petrol ve Petrol Ürünleri
Kauçuk Ürünleri
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
0% 1% 2% 3% 4% 5% 6%
2005'de dünyadaki pazar payı Ortalama yıllık ihracat büyüme hızı, 2000-2005
Türkiye’de Sektörlerin Rekabet Gücü:
Olumlu ama zorlu..
Not. Balon büyüklükleri sektörlerin 2005 ihracat hacimlerini göstermektedir.
Yıldız Sektörler Yükselişteki
Sektörler
Geleneksel Sektörler Zor Durumdaki
Sektörler
Kaynak: COMTRADE 2006 veritabanı, BirleşmişMilletler
Ort=%1,75
Ort=%25
Büro Makineleri Telekom ve Ses (TV)
Hazır Giyim Elektrikli Makineler
Tekstil Metal ürünleri
Genel Sınai Aletler
Taşıt Araçları
Demir-Çelik
Mobilya Bilimsel Ekipman
Metal-Dışı Ürünler
Kömür ve kümür ürünleri
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%
2005'de dünya pazar payı Ortalama yıllık ihracat büyüme hızı, 2000-2005
değil: Çin’de Sektörlerin Rekabet Gücü
Yıldız Sektörler Yükselişteki
Sektörler
Geleneksel Sektörler Zor Durumdaki
Sektörler
Kaynak:United NationsCommodityTrade
Ort:%14,3
Ort:%29,6
Rekabet gücü için politika çerçevesi?
Türkiye’nin rekabet gücü politikası
Bugünün temel sorusu:
Î
Dünyayla bütünleşen bir ekonomide rekabet gücünü nasıl artırabiliriz?
Değişik politika araçları / tercihleri
Î
Makroekonomik istikrar
Î
Kur (?)
Î
Faiz (?)
Î
Başka ne yapılabilir?
reformlar
Ekonomimin kurumsal altyapısı
Î Yargı, vergi, kamu yönetimi
Finansmana erişim
Î KOBİ kredileri; kayıtdışılıkla mücadele
Girdi maliyetleri
Î Fiziki altyapı (enerji, ulaştırma, haberleşme)
Î Nitelikli işgücü (eğitim reformu)
Firmalara stratejik destekler
Î Devlet yardımı, AR-GE (proje bazlı, sektörel değil)
Î Kümelenmelerin güçlendirilmesi
Î Doğrudan yabancı yatırım stratejisi (istihdam yaratan+
yüksek katma değerli)
Sonuçlar
Farklı bir dönemdeyiz…
Î Hem durumu tespit etmek, hem de doğru politika tercihlerini yapmak zorlaşıyor
Büyümeyi başlatmayı ve hızlandırmayı başarabildik
Peki, AB düzeyine yakınsayabilmek için, tempolu büyümeyi uzun yıllar sürdürebilecek miyiz?
Î mevcut çerçeve yeterli gözükmüyor
Î Riskler: İşsizlik ve cari açık
Î Rekabet gücü nasıl arttırılacak?
Daha karmaşık, daha zorlu, sonuçları daha uzun
zamanda görülecek reformları yapmamız gerekiyor
Rekabet gücünü bölgesel ölçekte nasıl düşünebiliriz?
Î Türkiye’de olan: Organize Sanayi Bölgeleri
Î Türkiye’de olmayan: Kümelenme Yaklaşımı
yakından bakmakta fayda var
İlk OSB 1962’de Bursa’da kuruluyor
Î Sanayi politikasından ziyade, kentleşme politikası aracı
Türkiye’de özel sektörün rolü arttıkça, OSB’ler sanayi politikasının parçası haline geliyor
Î Sanayi faaliyetlerinin Türkiye geneline yayılması
Bugün, 241 adet OSB tüzel kişilik kazanmıştır.
Î 70 adedi tamamen faal konumdadır
Î İktisadi yapılabilirlik her yerde ön planda değil
OSB’lerin işleyişini düzenleyen 4562 sayılı Kanun
2000’de çıkarılmıştır.
Bölgesel Kalkınma ve OSB’ler
Bölgesel Kalkınmanın en önemli unsurlarından biri yerel yatırım ortamıdır.
Î Yatırımların önünde dizi dizi engellerin olduğu bir bölgede kalkınmadan ne kadar bahsedilebilir?
Yatırım ortamının en kritik unsurları OSB’ler tarafından temin edilebilmektedir:
Î Tek-durak ofis (kamusal hizmetler) Î Nitelikli ve ucuz altyapı
Î Kaliteli arsaya erişim
Î Çevre standartlarına uyum
Dünyada ve Türkiye’de OSB’ler yatırım ortamını iyileştirme araçları olarak kullanılmaktadır.
Î Tek biz değiliz. “daha eşit” bölgeler her yerde var.
Î Çin’in Özel Ekonomik Bölgeleri (Special Economic Zones)
Türkiye’de OSB’lerin performansı
0 5 10 15 20 25
Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB
Ana Telef on Bağlantısı Elektrik Bağlantısı Su Bağlantısı
İzin ve Ruhsat Alma Süreleri (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler Altyapı Bağlantı Süresi (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler
Kaynak: TEPAV –Dünya BankasıYOD Anketi 2005
0 20 40 60 80 100 120
Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB
İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma Ruhsatı
İşletme Belgesi İşyeri Açma/Çalışma Ruhsatı
katkısını arttıracak adımlar
OSB’lerin tek durak ofis ve yatırım promosyonu alanlarında üstlenebileceği önemli işlevler
bulunmaktadır.
Î İnşaat ruhsatı ve yapı kullanma ruhsatı verme yetkisi OSB’lere verildi ve sonuçları görüldü
Î Verilebilecek diğer ruhsatlar: “işletme belgesi”, “kurma izni”, “ÇED olumlu görüşü”, “enerji müsadesi”,
“doğalgaz proje ve tesisat onayı”
Î OSB yönetimlerinde kamusal yetkilere uygun yönetişim yapısı ve kapasite inşaası
Î İşgücünün niteliğini arttırmaya yönelik programlar;
müfredatın bölge ihtiyaçlarına göre belirlenmesi
Î Yatırım promosyonu faaliyetleri
Î Kamu-özel diyalog mekanizmaları
Neden kümelenmeler önem kazanıyor?
Kümelenme Yaklaşımı
Kümelenme nedir?
Î Alıştığımız “sektör” kavramından farklıdır
Î Sektörel yoğunlaşma
Î Nihai ürünün üretilmesindeki “değer zinciri”nin tümünü kapsar
• Hizmetler sektörü + sanayi sektörü
Î Birbirine değer yaratma zinciri ile bağlı olan
• Karşılıklı bağımlı firmalar
• Bilgi üreten kurumlar
• Destekleyici kurumlar
• Alıcılar, müşteriler
Rekabet gücü – kümelenme ilişkisi
Î Dünya’da moda. Özellikle küçük ülkelerde.
Gelişmiş bir kümelenmenin unsurları
Î Nihai ürün sanayisi üreticileri
Î Girdi üreticileri ve özelleşmiş tedarikçileri
Î Ham madde üreticileri
Î Özelleşmiş hizmet sağlayıcıları
Î Bağlantılı sanayiler (önemli ortak faaliyetleri, teknolojileri, dağıtım kanallarını, kullanan endüstriler)
Î Mali Kurumlar
Î Altyapı sağlayıcıları (elektrik, telekom, su)
Î Lojistik desteği
Î Bilgi üreten kurumlar (eğitim, araştırma ve standart belirleyici kuruluşlar
Î Diyalog mekanizmaları kuran STK’lar
Geli Geli Geli şşmi ş mi mi şş ş bir k bir k bir k üümelenmenin unsurlar ü melenmenin unsurlar melenmenin unsurlar ıı ı Örnek bir televizyon kümelenmesi
Î Nihai ürün sanayisi üreticileri
Î Girdi üreticileri ve özelleşmiş tedarikçileri
Î Ham madde üreticileri
Î Özelleşmiş hizmet sağlayıcıları
Î Bağlantılı sanayiler (önemli ortak faaliyetleri, teknolojileri, dağıtım kanallarını, kullanan endüstriler)
Î Mali Kurumlar
Î Altyapı sağlayıcıları (elektrik, telekom, su)
Î Lojistik desteği
Î Bilgi üreten kurumlar (eğitim, araştırma ve standart belirleyici kuruluşlar
Î Diyalog mekanizmaları kuran STK’lar
Ö Televizyon üreticileri
Ö Elektronik devre üreticileri, tüp üreticileri
Ö Plastik üreticileri
Ö Yazılım, danışmanlık şirketleri
Ö Bilgisayar üreticileri, DVD üreticileri, uydu receiver üreticileri
Ö Bankalar, sigorta ve leasing
Ö Organize sanayi bölgeleri, internet servis sağlayıcıları
Ö Limanlar, dağıtım şirketleri
Ö Üniversiteler, meslek yüksek okulları, televizyon teknolojisi araştırma merkezleri
Ö Odalar, sektör dernekleri, bölgesel kalkınma ajansı
belirleyen unsurlar: Elmas
Faktör-girdi durumu
Î özelleşmiş girdiler, işgücü niteliği, sermaye, fiziki altyapı, bilgi altyapısı, bilim-teknoloji altyapısı, tedarikçiler, ara mallar, ham maddeler
Talep durumu
Î sofistike ürünler ve çözümler talep eden müşteriler, tüketici haklarını koruyan düzenlemeler, başka yerlerdeki müşterilerin taleplerini önceden talep edebilen bir müşteri yapısı
Şirket Stratejileri ve Rekabet Şartları
Î ilgili alanlarda yerel tedarikçilerin ve rakip şirketlerin etkin varlığı, birbirinden izole endüstriler yerine birbirleriyle güçlü bağlantıları olan şirketler
İlgili ve destekleyici endüstriler
Î önemli ortak faaliyetleri, teknolojileri, dağıtım kanallarını, müşteri ilişkilerini kullanan endüstriler
Kümelenmeye Dayalı Sanayi Politikaları - farklılıklar
Genel sorunların ötesine giderek, rekabet gücünün önündeki dar boğazlara çözümler üretebilir.
Kümelenme tartışmalarında sadece sorunlara değil, fırsatlara da odaklanılmasını gerektirir.
İş dünyası ve kamu sektörü arasında yapıcı bir diyalog mekanizması yaratır.
Sanayi politikalarını ve bu alanda geliştirilecek faaliyetleri yeniden düzenler.
Sanayinin rekabet gücü konusunda, devletin, özel sektörün, sivil toplum kuruluşlarının ve
üniversitelerin rollerini yeninden biçimler.
Her büyüklükte firmayı bir araya getirir.
Yeni politikalar yeni gereklilikler
Politikalar salt yükselişteki kümelenmelere değil, tüm kümelenmelere odaklanmalıdır
Sanayi politikaları sıfırdan kümelenme yaratmaya değil, mevut ve oluşmakta olan kümelenmeleri güçlendirmelidir.
Î Teşvik sistemi reformu
Yabancı yatırımlar çekilerek yeni kümelenmelerin tohumları atılabilir.
Î Yabancı yatırım stratejisi
Devletin kümelenme girişimlerindeki rolü sadece
kolaylaştırıcı ve katılımcı olmalıdır. Başka ülkelerdeki kümelenme girişimlerindeki başarılar özel sektör-kamu sektörü ortaklığı ile elde edilmiştir.
Î Diyalog mekanizmalarının kurulması ve işletilmesi
Dikkat edilmesi gereken konular
Sektörel ve bölgesel eksende diyalog mekanizmaları kurulması ve işletilmesi önem kazanıyor.
Î Diyalog mekanizmalarının çıktıları ve karar alıcıların gündemi arasındaki bağlar
Î Özel sektörün politika tasarım kapasitesi geliştirilmek zorunda
Kümelenme yaklaşımını ciddiye almak gerekiyor, ama aynı zamanda da dikkatli olmak gerekiyor
Î Yeni ve halen gelişmekte olan bir yaklaşım
Î Küçük ülkelerdeki başarılı uygulamaların Türkiye’ye aktarılması başarı getirmeyebilir
Î Rekabet gücünü ilgilendiren konularda
• karar alma mekanizmalarının yerelleşmesi - yönetişim
• koordinasyonun etkinliği
Teşekkürler
www.tepav.org.tr
Ek şekiller ve tablolar
Türkiye’de sektörel istihdam eğilimleri, 2000-2006 (2000 değerleri 100’e endekslenmiştir)
Tarım İstihdam Hizmetler İstihdam
İmalat istihdam
Toplam İstihdam
70 80 90 100 110 120 130
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Kaynak: TÜİK
