YUSUFELİ BARAJI VE HES

(1)

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI

DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EMLAK VE KAMULAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI

YUSUFELİ BARAJI VE HES

YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI

Çevre Danışmanlık Ltd. Şti.

Temmuz 2006 (Rev B), Ankara

EK M

YENİDEN YERLEŞİM YERİ SECİMİ VE

HAZIRLANMASI SÜRECİ

(2)

Dok. Adı: YUSUFELI BARAJI VE HES PROJESİ Dok. Kodu: ENC - YSF - YYP - 02 Ek M

YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 1 / 17

Tarih: Temmuz 2006

EK M

YENİDEN YERLEŞİM YERİ SEÇİMİ VE HAZIRLANMASI SÜRECİ

1. Yusufeli Projesi için Kentsel ve Kırsal Yeniden Yerleşim Yerleri Seçimi

Dünya Bankası Politikaları ve Rehberleri uyarınca yeniden yerleşim yeri seçimi, projeden etkilenerek yeniden yerleşecek halkın ve seçilecek yerde halen yaşayan halkın görüşleri alınarak yapılmalıdır. Bununla beraber, arazi kullanımı için gerekli kaynaklar ve planlar da incelenmelidir. Yeni alanlarda yer seçimi, temin edilecek sığınma ve altyapı seçenekleri, projeden etkilenecek nüfusun isteklerini ve en iyi hayat koşullarının zamanında geri kazanılabilmesi için gerekli imkanları sunmalıdır.

Yeniden yerleşim yeri seçimi sürecinin en önemli unsurları, yerleşim alanın yer seçimi ve etkilenen toplumun korunmasıdır. Sonuç olarak, yeniden yerleşim alanları etkilenen insanlara gerçekçi bir şekilde üretken kaynaklara ulaşım, çalışma imkanları ve iş olanakları sağlamalıdır. Etkilenen toplumun üyeleri yeniden yerleşim seçenekleri hakkında bilgilendirilmeli ve onların görüşleri, önerileri ve istekleri alınmalı ve kendilerine en uygun seçenekler sunulmalıdır. Her ne kadar Türk Mevzuatı Dünya Bankası’nın politika ve rehberlerinin isteklerini bire bir içermese de, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni temsilen Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Dünya Bankası gerekliliklerini sağlamak amacıyla aşağıda sunulan, yeniden yerleşim yerleri seçimi ve bu alanların kullanıma uygun hale getirilmesi için gerekli hazırlıkları yapmayı taahhüt etmektedir.

Yeniden yerleşim yer seçimi süreci iki çeşit alternatif alan seçimini içermektedir.

Bunlar kırsal yeniden yerleşim ve kentsel yeniden yerleşimdir. Raporun takip eden bölümlerinde, kırsal ve kentsel yeniden yerleşim yer alternatifleri seçimi ve bu alanların kullanıma hazırlanması süreci, Yusufeli projesi için bu süreçlerin birbirinden farklılıklar göstermesi nedeniyle ayrı ayrı anlatılmaktadır.

2. Kırsal Yeniden Yerleşim

2.1. Yeniden Yerleşim Seçimi Sırasında Göz Önüne Alınacak Hususlar

Kırsal yeniden yerleşim yerleri alternatiflerinin seçiminde, yeniden yerleşecek insanlar için yeni yerleşim yerlerinin seçilmesi konusunda kabul görmüş uluslararası gerekliliklerin yerine getirilebilmesi için aşağıda belirtilen hususlar göz önüne alınmalıdır:

• İnsanların yaşadıkları alanlarda kalmalarını yönlendirecek politikaların geliştirilmesi.

• Yeniden yerleşecek nüfusun karar verme sürecinde yer almalarını sağlayacak politikaların geliştirilmesi.

• Halkın katılımına önem vererek, kırsal alanlarda gelirin artırılmasına yönelik imkanlar yaratacak gelişim modellerinin hazırlanması.

(3)

• Kırsal yerleşime elverişli alanların planlanması ve kırsal alanlarda hizmet veren organizasyonların geliştirilmesi.

• Projeden etkilenecek alanlarda kültürel, doğal ve arkeolojik değerlerin korunması ve gerekli olduğu durumlarda bu değerlerin taşınması.

2.2. Kırsal Yeniden Yerleşim Yerleri Seçimi Unsurları ve Bu Alanların Hazırlanması Süreci

2.2.1. Genel

Kırsal yerleşim yerlerinin belirlenmesi, yeniden yerleşim sürecinin en önemli konularından birisidir. Bu öneme istinaden, yeniden yerleşim çalışmaları aşamasında halkın katılımı ve danışma mekanizması, şikayet çözüm mekanizması ve kırsal yerleşim yerleri seçimi süreci eşzamanlı olarak uygulanacaktır.

Kırsal yerleşim yeri seçimi ve bu alanların hazırlanması süreci; planlama, uygulama ve uygulama sonrası olmak üzere üç ana aşamadan oluşmaktadır. Kırsal yerleşim yeri seçimi ve bu alanların hazırlanması çalışmalarına ilişkin faaliyetler ve bunlara ait zamanlama bilgileri (ne zaman başlatılacak, ne kadar sürecek) ve sorumlu kurum/kuruluş hakkında bilgiler Tablo M.1’de sunulmaktadır. Bu sürece ait tüm harcamalar Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın (BAİB) Yusufeli Projesi için ayrılacak olan bütçesinden (yeniden yerleşim uygulama süreci harcamalarının karşılanacağı fon) karşılanacaktır. Kırsal yeniden yerleşim yerlerinin seçimi ve hazırlanması yöntemi hakkında genel bilgiler Tablo M.1’de verilmekte olup, detaylı bilgiler bu ekin takip eden kısımlarında verilmektedir.

Tablo M.1. Kırsal Yeniden Yerleşim Yerleri Seçimi ve Bu Alanların Hazırlanması Sürecinde Yapılacak Faaliyetler

Faaliyet

No Aşama Yapılacak Faaliyet İşin Başlangıcı Süre

(gün) Sorumlu Birim 1 Planlama Kırsal yerleşim yeri

seçenekleri için YYEP çalışmalarının incelenmesi

Baraj inşaat çalışmaları başlamadan 7 ay önce

15 DSİ, BAİB

2 Planlama Kırsal yerleşim yeri seçimi için ön fizibilite çalışmaları

30 DSİ, BAİB

3 Planlama Tanımlanan paydaşlara bilgi verme ve danışma süreci

30 Yeniden Yerleşim Birimi

(YYB), DSİ, BAİB 4 Uygulama Ön bilgilendirme

toplantıları için ilan verme

15 YYB

5 Uygulama Ön bilgilendirme

toplantıları Baraj inşaat çalışmaları başlamadan 2 ay önce

30 YYB, BAİB

(4)

Faaliyet

(gün) Sorumlu Birim 6 Uygulama Köy halkı katılım

toplantıları için ilan verme

Baraj inşaat çalışmaları başlamadan 2.5 ay önce

15 YYB

7 Uygulama Köy halkı katılım

toplantıları Baraj inşaat çalışmaları başlamadan 1 ay önce

30 YYB, BAİB

8 Uygulama Kırsal yerleşim yerleri alternatiflerinin belirlenmesi

Baraj inşaat çalışmaları başladıktan 1 ay sonra

30 DSİ, MPWS

9 Uygulama Resmi yeniden yerleşim anketleri için ilan verme

Baraj inşaat çalışmaları başladıktan 2 ay sonra

30 YYB

10 Uygulama Resmi yeniden

yerleşim anketleri Baraj inşaat çalışmaları başladıktan 3 ay sonra

30 DSİ, BAİB

11 Uygulama Hak sahibi ailelerin

belirlenmesi Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 4. ayda

90 Yerel Yeniden Yerleşim

Komisyonu 12 Uygulama Kırsal yerleşim

hususunda etkilenen nüfusun tercihlerinin alınması

Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 4. ayda

90 BAİB

13 Uygulama Belirlenen kırsal yerleşim alanlarında teknik fizibilite çalışmalarının yapılması

90 BAİB

14 Uygulama Halkın katılımı (Köy Toplantıları) toplantıları için ilan

15 YYB

15 Uygulama Köy Toplantıları (teknik fizibilite çalışmaları sonuçlarıyla ilgili danışma) ve yer seçimi sürecinin tamamlanması

30 YYB, BAİB

16 Uygulama Taslak gelişme planlarının hazırlanması

30 BAİB

(5)

Faaliyet

(gün) Sorumlu Birim 17 Uygulama Taslak gelişme

planları hususunda halka danışma için ilan

15 YYB

18 Uygulama Halkın katılımı (kırsal yeniden yerleşim yerleri taslak gelişme planları hususunda halka danışma)

30 YYB, BAİB

19 Uygulama Gelişme planlarının

nihai hale getirilmesi Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 7. ayda

15 BAİB

20 Uygulama Taslak harita (topografik haritalar ve yerleşim) ve yapısal planların hazırlanması

30 BAİB

21 Uygulama Taslak haritalar ve yapısal planlar için köy halkı katılımı toplantıları ilanları

15 YYB

22 Uygulama Taslak haritalar ve yapısal planlar için köy halkı katılımı toplantıları

30 YYB, BAİB

23 Uygulama Yapısal (inşaat) planların nihai hal alması

70 BAİB

24 Uygulama İnşaat için ihale

ilanları Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 12. ayda

200 BAİB

25 Uygulama Kırsal yeniden yerleşim yerlerinin hazırlanması

270 BAİB

26 Uygulama İnşaat aşaması Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 20. ayda

1,414 BAİB

27 Uygulama Taşınma aşaması Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 40. ayda

1,000 BAİB / Artvin Valiliği

(6)

2.2.2. Planlama Aşaması

Faaliyet 1: Kırsal yeniden yerleşim yerlerinin seçimi sürecinin birinci planlama aşaması olarak, YYEP raporu BAİB uzmanları tarafından (baraj inşaatı başlamadan 7 ay önce) değerlendirilecek ve bu çalışma 15 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Bu kapsamda, 2005 yılında proje alanında yürütülen saha çalışmalarında (Nüfus ve sosyo-ekonomik araştırma ve etkilenen halk ile düzenlenen forum ve katılım toplantıları) etkilenen nüfusun kırsal yeniden yerleşim yerleri alternatifleri hakkında görüşleri alınmış ve alternatif alan olarak önerileri sorulmuştur. Halkın kırsal yerleşim yerleri olarak önerdikleri yerler göz önüne alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Halkın katılımı vasıtasıyla belirlenen görüş ve önerileri çerçevesinde 24 aday alternatif saha önerilmektedir. Bu konuya ilişkin detaylı bilgiler YYEP raporunda 6. Bölüm’de sunulmaktadır.

Belirlenen alternatif alanlar daha sonra BAİB uzmanları tarafından yapılacak halka danışma ve teknik çalışmalara baz teşkil etmek üzere bu raporda verilmektedir.

YYEP raporunda verilen bilgiler ışığında BAİB uzmanları tarafından yapılacak bu incelemede paydaşlar ve öngörülen alternatif kırsal yerleşim alanları belirlenecektir. Bu çalışmaların sonuçları aşağıda verilen faaliyetler için temel teşkil edecektir.

Faaliyet 2: Bu faaliyet, YYEP raporunda verilen sonuçlar çerçevesinde çalışmalarını yürütecek olan BAİB uzmanları tarafından yürütülecek kırsal yerleşim yerlerinin seçimi için gerekli ön-fizibilite çalışmalarını içermektedir.

Bahse konu fizibilite çalışmalarında alanlarda eğim ve alansal büyüklük çalışmaları yapılacak ve tarım amaçlı kullanım için bu alanların uygunluğu konusunda karakteristik bilgileri belirlenecektir. Bu faaliyetin gerçekleşmesi sırasında alternatif alanların orman, mera ve diğer tarım alanlarına uzaklıkları da değerlendirilecektir. Bu aktiviteler baraj inşaatı başlamadan 4 ay önce başlayacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır. Bu kapsamda yürütülecek faaliyetlerde masa başı çalışmaları ve alternatif alanlarda arazi çalışmaları yapılacaktır.

Faaliyet 3: Bu aşamada Faaliyet 2’de yapılan çalışmaların sonuçlarında belirlenen alternatif kırsal yerleşim yerleri hakkında görüşmek üzere tüm paydaşların (detaylı bilgi Bölüm 2’de sunulmaktadır) yer alacağı ön danışma çalışmaları yapılacaktır. Bu çalışmalar BAİB tarafından yürütülecektir.

Yeniden Yerleşim Birimi (YYB), bu kapsamda yapılacak paydaşlara kırsal yerleşim yer alternatifleri hakkında detaylı bilgilerin ve katılım mekanizmalarının sunulduğu danışma faaliyetlerinin koordinasyonundan ve uygulanmasından sorumludur. Bu faaliyet kapsamında etkilenen alanlarda yürütülecek çalışmalar baraj inşaatı başlamadan 3 ay önce başlatılacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır.

(7)

2.2.3. Uygulama Aşaması

Faaliyet 4: Her bir halkın katılımı toplantısı ve danışma faaliyeti öncesinde tüm paydaşların katılımını sağlamak amacıyla gerekli ilan ve duyurular yapılacaktır. Yapılacak duyuru ve ilanlar YYB tarafından yapılacak olup, bu duyurular baraj inşaatı başlamadan 3 ay önce başlatılacak ve ilan ve duyuruların halka ulaşması için en az 15 gün süre tanınacaktır.

Faaliyet 5: Yusufeli İlçe merkezi ve etkilenen köylerde (kırsal yeniden yerleşim tercih edecek PEİ için), önerilen kırsal yeniden yerleşim alternatifleri hakkında yapılacak bilgilendirme toplantıları baraj inşaatı başlamadan 2 ay önce başlatılacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır. Bu faaliyet kapsamında yapılacak toplantılar BİB tarafından gerçekleştirilecektir. YYB’nin rolü bu toplantıların organizasyonu olup, resmi anketleri takiben yapılacak bu toplantıların organizasyonu YYB tarafından gerçekleştirilecektir. Bu toplantıların amacı, kırsal yeniden yerleşim alternatifleri için yapılan ön-fizibilite çalışmaları hakkında paydaşların görüş ve önerilerini almak ve bilgi alışverişini gerçekleştirmektir.

Faaliyet 6: Bu kapsamda yapılacak köy halkı katılım toplantıları duyuruları ve ilanları baraj inşaatı başlamadan 2 ay önce başlatılacak ve toplantı öncesinde 15 gün süre tanınacaktır. Bu duyurular ve anonslar, tüm paydaşlara ve PEİ’lere ulaşarak yeniden yerleşim yerlerinin seçiminin halkın görüş ve önerileri doğrultusunda sonuçlandırılabilmesini sağlamak amacıyla YYB tarafından yapılacaktır.

Faaliyet 7: Yukarıda belirtilen, kırsal yeniden yerleşim yerleri alternatiflerinin belirlenmesi için yürütülen çalışmalar hakkında projeden etkilenecek insanların görüş, öneri ve isteklerini almak amacıyla, YYB ve BİB tarafından köy toplantıları gerçekleştirilecektir. Bahse konu toplantılar baraj inşaatı başlamadan 1 ay önce başlatılacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 8: Kırsal yeniden yerleşim yer alternatifleri projeden etkilenecek insanların ihtiyaç, istek ve görüşleri ile resmi anket ve fizibilite çalışmaları sonuçları çerçevesinde belirlenecektir. BAİB, YYB ile birlikte baraj inşaatı başlangıcını takiben bir ay içerisinde bu işlemi yürütecek ve 30 gün içerisinde karar alacaktır.

Faaliyet 9: Yeniden Yerleşim Birimi, EK L’de belirtilen kapsamda (gerekli anons ve duyuru teknikleri) gerekli duyuruları baraj inşaatı başlangıcını takiben 2 ay içerisinde bu işlemi başlatacak ve 30 gün içerisinde tamamlayacaktır. BAİB tarafından yapılacak resmi anket ve araştırmalar özellikle etkilenen ailelerin hak sahipliği durumlarının ve yeniden yerleşim seçeneklerinin belirlenmesi açısından önem arz etmektedir.

Faaliyet 10: Resmi anketler BAİB ve DSİ yetkilileri tarafından baraj inşaatı başlangıcını takiben 3 ay içerisinde başlatılacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır. Yeniden yerleşim süreci ve halkın bu konuda seçimi

(8)

hakkında gerekli bilgiler hane bazında yapılacak bu araştırma ve anket çalışmaları ile elde edilecektir. Hedef grup toplantıları ve kilit bilgilendirici/köy muhtarları anketleri de kullanılarak hem bilgilendirme yapılacak hem de hak sahipliği hususunun açıklığa kavuşturulması ve projeden etkilenen insanların görüşlerinin alınması sağlanacaktır.

Faaliyet 11: Kırsal yeniden yerleşim isteyen hak sahibi aileler Yerel Yeniden Yerleşim Komisyonu (YYYK) tarafından belirlenecektir. Bu işlemler baraj inşaatı başlangıcını takiben 3 ay içerisinde başlatılacak ve 90 gün içerisinde tamamlanacaktır Sonuç olarak, kırsal yeniden yerleşim tercih edebilecek ailelerin tahmini sayıları hakkında bilgi bu aşamada elde edilecektir.

Faaliyet 12: Projeden etkilenecek insanların yeniden yerleşim tercihleri resmi anketler yardımıyla belirlenecek ve bu bilgiler bir veri tabanı oluşturacaktır.

Bunun sonucunda devlet eliyle kırsal yerleşim isteyen ailelerin sayıları tahmini olarak belirlenecektir.

Faaliyet 13: Belirlenen alternatif kırsal yeniden yerleşim yerleri için yürütülecek teknik fizibilite çalışmaları BAİB tarafından yürütülecektir. Bu çalışmalarda yürütülecek teknik fizibilite çalışmaları aşağıda belirtilen hususları içerecektir.

Yerleşime uygunluğu (genişlemeye yetecek şekilde) Arazi kullanım durumunun belirlenmesi

Tarımsal uygunluk Ulaşılabilirlik

Etkilenen alana yakınlığı

Belirlenen alanın herhangi bir koruma alanı içinde olup olmadığı Eğim ve yükseklik analizi

Yeraltı suyu ve sulama potansiyeli Toprak araştırmaları ve analizleri Mera alanlarının mevcudiyeti Pazar ve iş imkanlarına yakınlığı Tarıma yönelik meteorolojik analizler Sismik analizler

Yapılacak bu teknik araştırma ve çalışmalar baraj inşaatı başlangıcını takiben 2. ay içerisinde başlatılacak ve 90 gün içinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 14: Projeden etkilenen insanlarla ve paydaşlarla birlikte, hazırlanan fizibilite çalışmalarının ışığı altında halkın katılımı toplantıları düzenlenerek kırsal yerleşim yer alternatifleri seçimi yapılacaktır. Bu toplantılara ilişkin duyuru ve anonslar Yeniden Yerleşim Birimi tarafından yapılacak olup, çalışmalar baraj inşaatı başlangıcını takiben 5. ay içerisinde başlatılacak ve 15 gün içinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 15: Teknik fizibilite çalışmalarının sonuçlarını halkla paylaşmak, onların görüş, öneri ve isteklerini alarak kırsal yeniden yerleşim yer

(9)

alternatifleri seçimini tamamlamak amacıyla, baraj inşaatının başlamasını müteakiben, 5 ay sonra başlamak üzere 30 gün sürecek köy toplantıları yapılacaktır. Bu toplantılar YYB tarafından organize edilecek olup, BAİB uzmanları tarafından gerekli bilgiler temin edilecek ve sorulabilecek sorulara cevaplar verilecektir. Sonuç olarak, kırsal yeniden yerleşim yer alternatifleri teknik çalışmalar ve projeden etkilenen halkın kaygı, görüş ve istekleri doğrultusunda sonuçlandırılacaktır.

Faaliyet 16: Seçilen kırsal yerleşim yer alternatifleri için taslak gelişme planları BAİB tarafından hazırlanacaktır. Bu gelişme planları baraj inşaatının başlamasından sonra 6. ay içerisinde başlatılacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 17: Taslak gelişme planları tamamlanmadan önce projeden etkilenen insanların plan hakkında görüşleri köy toplantıları aracılığıyla alınacaktır. Bu nedenle, gerekli anons ve duyurular YYB tarafından baraj inşaatının başlamasından 7 ay sonra yapılacaktır. Planlanan toplantıların yapılması için ilan tarihinden itibaren 30 gün süre tanınacaktır.

Faaliyet 18: Kırsal yeniden yerleşim yer alternatifleri için hazırlanan taslak gelişme planları için yapılacak halkın katılımı faaliyetleri köy toplantıları vasıtasıyla gerçekleştirilecektir. Bu toplantılar YYB ve BAİB tarafından organize edilecek ve baraj inşaatının başlatılmasını müteakip 7 ay sonra başlatılacak ve 15 gün içerisinde ilgili yerleşimlerde tamamlanacaktır.

Faaliyet 19: Taslak gelişme planları, BAİB uzmanları tarafından projeden etkilenen insanların ve ilgili paydaşların görüş ve istekleri doğrultusunda nihai hale getirilecektir. Gelişme planları baraj inşaatının başlatılmasından 7 ay sonra başlatılacak ve 15 gün içerisinde nihai hale getirilecektir.

Faaliyet 20: Gelişme planlarının tamamlanmasını takiben detaylı çalışmalar yapılacaktır. Belirlenen alanlar için bina ve altyapı (yollar, sulama tesisleri vb.) inşaatlarının yapılabilmesi için gerekli taslak yerleşim ve yapı planları BAİB tarafından yapılacaktır. Daha sonra, bu yerleşim ve yapı planları projeden etkilenecek insanların ve ilgili paydaşlara sunulacak ve onların görüş, öneri ve istekleri göz önüne alınarak gerekli olabilecek değişiklikler yapılacaktır.

Faaliyet 21: Yeniden Yerleşim Birimi vasıtasıyla organize edilecek halkın katılımı ve danışma toplantıları için duyurular 15 gün önceden tamamlanmak kaydıyla baraj inşaatının başlamasından 10 ay sonra başlatılacaktır. Bu toplantılar ile, projeden etkilenecek insanların taslak yerleşim planları, inşaat şekilleri için belirlenen planlar ve ihtiyaç duydukları altyapı hakkında fikirleri alınacaktır. Hazırlanan dokümanlar, yapılacak toplantılarda halka sunulacak, gerekli açıklamalar yapılacak ve paydaşlarla ve projeden etkilenen insanlarla tartışılacaktır.

Faaliyet 22: Gerçekleştirilecek halkın katılımı ve danışma toplantılarında inşaat planları hakkında ilgili bilgiler BAİB uzmanları tarafından temin edilecek

(10)

ve katılımcıların soruları cevaplanacaktır. Katılımcıların yorumları kaydedilecek ve planların nihai hale getirilmesi aşamasında göz önüne alınacaktır. Bu toplantılar baraj inşaatının başlamasından 10 ay sonra ilgili tüm yerleşimlerde başlatılacak ve 30 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Not: Projeden etkilenen insanların, BAİB tarafından yapılacak resmi anketlerde belirtecekleri yeniden yerleşim alternatiflerini (devlet eliyle kentsel veya kırsal iskan veya kendi olanaklarıyla iskan) değiştirme imkanları mevcut olup, kentsel yerleşim yerine veya kırsal yerleşim yeri alternatiflerine göre fikirlerini baraj inşaatının başlamasından sonra yaklaşık 25. aya kadar değiştirebileceklerdir.

Faaliyet 23: Tüm inşaat çizimleri ve planları, paydaş ve projeden etkilenecek insanların görüşleri göz önüne alınarak BAİB uzmanları tarafından nihai hale getirilecektir. Bu çalışmalar 70 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 24: BAİB kırsal yeniden yerleşim yerleri inşaat işlerini nihai hale getirilen plan ve tasarımlar çerçevesinde ihale edecektir. İhale süreci baraj inşaatının başlamasından bir yıl sonra başlatılacak ve 200 gün içerisinde sonuçlanacaktır.

Faaliyet 25: Projeden etkilenen tüm insanların ve paydaşların görüşleri alınarak hazırlanan inşaat planlarının (nihai tasarım) tamamlanmasını takiben, bu alanlar BAİB tarafından (veya ihale sürecinde belirlenecek müteahhit(ler) tarafından, Faaliyet 24) inşaat çalışmaları için hazırlanacaktır. Saha hazırlama çalışmaları aşağıda verilen konuları içerecektir.

Kaya ve diğer kazılar (seçilen alanlarda gerekmesi durumunda) Kaya dolgu (seçilen alanlarda gerekmesi durumunda)

Malzemelerin taşınması

İstinat duvarlarının inşaatı (seçilen alanlarda gerekmesi durumunda) Ana yollara bağlantılar

Arazi iyileştirme faaliyetleri (toprak taşıma ve serme, gübreleme ve bunun gibi toprak iyileştirme uygulamaları vb.)

Bütün bu hazırlık süreci baraj inşaatının başlamasından 16 ay sonra başlatılacak ve 270 gün içerisinde tamamlanacaktır. Hazırlık faaliyetleri tamlandıktan sonra tüm kırsal yerleşim alanları evler ile diğer binaların ve altyapıların inşaat faaliyetleri için hazır hale gelecektir.

Faaliyet 26: Alanların hazırlanmasını inşaat faaliyetleri takip edecektir. Bütün yapıların (altyapı dahil) inşaatı, projeden etkilenen ve bu alanlara yerleşecek insanların fikirleri, ihtiyaçları ve istekleri yansıtılarak gerçekleştirilecektir. Yer seçiminden inşaat planlarının ve projelerinin hazırlanmasına kadar tüm aşamalara ait karar verme süreçlerinde, projeden etkilenecek halkın ve tüm paydaşların katılımı sağlanacağından bu mümkün olacaktır. (bkz. faaliyetler 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23). Bahse konu tüm inşaat faaliyetleri BAİB (veya ihale sonucunda belirlenecek yüklenici) tarafından yürütülecek olup, 1414 gün

(11)

içerisinde tamamlanacaktır. İnşaat aşaması aşağıda sunulan hususları içerecektir.

Kamu, ev ve sulama altyapılarının inşaatı

Arazi seviye düzeltmelerinin yapılması ve tarım alanlarının hazırlanması

Ortak malların inşaatı Bütün binaların inşaatı

Faaliyet 27: Yeniden yerleşecek halk BAİB ve Artvin Valiliği’nin koordinasyonu ve yardımlarıyla bu alanlara taşınacaktır. Taşıma ve taşınma için gerekli masraflar projeden etkilenecek insanlara taşınma başlamadan temin edilecektir. Bu aşama baraj inşaatı başladıktan 40 ay sonra başlatılacak ve 1,000 gün içerisinde tamamlanacaktır.

2.2.4. Uygulama Sonrası Aşaması

Uygulama sonrası aşamasında, hak sahiplerinin kırsal yerleşim yerlerine taşınmasının ardından katılım ile şikayet ve mağduriyet giderme mekanizmaları izleme çalışmalarıyla paralel olarak çalıştırılacaktır. Bu faaliyetler gelişmeleri takip etme ve gerçekleşen gelişmelerin plan ve beklentilerle uyumlu olup olmadığını kontrol etme fırsatını verecektir. Bu sayede, beklenmedik problemler için ve/veya mümkün oldukça yaşam kalitesinin geliştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması sağlanacaktır.

3. Kentsel Yeniden Yerleşim

3.1. Kentsel Yeniden Yerleşim Seçimi Sırasında Göz Önüne Alınacak Hususlar Kentsel yeniden yerleşim yeri (yeni ilçe merkezi yeri seçimi için) seçimi için yürütülen çalışmalarda, Dünya Bankası rehberlerinin gerekliliklerini sağlamamak amacıyla aşağıda belirtilen konular göz önüne alınmıştır.

Alternatif olarak seçilen alan yeniden yerleşim için (uzun vadede genişlemeyi de içeren) yeterli midir?

Alternatif alan etkilenen alana yakın mıdır?

Alternatif alan relokasyon yollarının tamamlanmasından sonra ana yollara yakın mıdır?

Alternatif alan relokasyon yollarının tamamlanmasından sonra şehir merkezine yakın mıdır?

Alternatif alan pazar ve/veya iş imkanlarına yakın mıdır?

Yeniden yerleşim gerçekleştikten sonra gelir artırıcı kaynaklardan faydalanabilecek midir?

Yeniden yerleşim yeri, kültürel değerlerin (eğer varsa) korunması ve sergilenmesi için uygun mudur?

Alternatif yerleşim alanında arazi eğimi yerleşime uygun mu?

Alternatif yeniden yerleşim yeri, proje alanında yaşayan projeden etkilenen insanlar tarafından tercih edilmekte midir?

(12)

Alternatif alan ilçe merkezi olarak görev yapacağı için ilçe sınırlarının merkezinde yer almakta mıdır?

Alternatif alan herhangi bir koruma alanının içinde yer almakta mıdır?

Alternatif yerleşim yeri sismik olarak güvenli bir yerde midir?

Yeterli su kaynağı mevcut mudır?

3.2. Kentsel Yeniden Yerleşim Yerleri Seçimi Unsurları ve Bu Alanların Hazırlanması Süreci

3.2.1. Genel

Yusufeli projesi kapsamında kentsel yer seçimi sürecinin başlangıcı oldukça eski bir geçmişe sahiptir. Bu süreçte yukarıda belirtilen hususlar göz önüne alınmış ve yeni yerleşim yeri seçimi bu kapsamda sonuçlandırılmıştır. Aşağıda sunulan bu sürece ait aşamalarda, projeden etkilenen halkın ve tüm paydaşların katılımının sağlanması amacıyla, halkın katılımı ve danışma, şikayet ve mağduriyet giderme ve yeniden yerleşim yeri seçimi/hazırlanması aşamaları eş zamanlı olarak yürütülecektir.

Kentsel yeniden yerleşim yeri seçimi ve bu alanın hazırlanması faaliyetleri Tablo M.2’de ilgili zamanlama (başlangıç zamanı ve gerekli uygulama süresi) sorumlu kurum/kuruluş verileri ile birlikte verilmektedir. Bu sürece ait tüm harcamalar BAİB’in, Yusufeli Projesi için ayrılacak olan bütçesinden (yeniden yerleşim uygulama süreci harcamalarının karşılanacağı fon) karşılanacaktır. Kentsel yeniden yerleşim yerinin seçimi ve hazırlanması yöntemi hakkında genel bilgiler Tablo M.2’de verilmekte olup, detaylı bilgiler bu ekin takip eden kısımlarında sunulmaktadır.

Tablo M.2. Kentsel Yeniden Yerleşim Yeri Seçimi ve Bu Alanın Hazırlanması Sürecinde Yapılacak Faaliyetler

Faaliyet

No Yapılacak Faaliyet İşin Başlangıcı Süre

(gün) Sorumlu Birim 1 Teknik ön-fizibilite çalışmaları Tamamlandı Tamamlan

dı YYEP 2001 yılı çalışmaları

2

Kentsel yeniden yerleşim alanlarının belirlenmesi

(Bakanlar Kurulu Kararı) Tamamlandı Tamamlan dı

DSI, BAİB ve Yeniden Yerleşim Yüksek Komisyonu (YYK) MENR ve Başbakanlık

(Bakanlar Kurulu Tarafından Onaylandı) 3 Taslak gelişme planının

hazırlanması Tamamlandı Tamamlan

dı

Danışman, DSI, BAİB, TOKİ ve YYK

4

Kentsel Yerleşim Yerine ait taslak gelişme planları hususunda halka danışma için ilan

Baraj inşaat çalışmaları başlamadan önce 2.

ayda 15 YYB

(13)

Tablo M.2. Kentsel Yeniden Yerleşim Yeri Seçimi ve Bu Alanın Hazırlanması Sürecinde Yapılacak Faaliyetler

Faaliyet

No Yapılacak Faaliyet İşin Başlangıcı Süre

(gün) Sorumlu Birim 5

Halkın katılımı (kentsel yeniden yerleşim yeri taslak gelişme planları hususunda halka danışma)

Baraj inşaat çalışmaları başlamadan önce sonra 1. ayda

30 YYB, DSİ ve BAİB

6 Gelişme planlarının nihai hale

getirilmesi Baraj inşaat çalışmaları

başladıktan sonra 1 ay 30 Danışman, DSİ ve BAİB

7 Kamu ve özele ait altyapı faaliyetleri için teknik fizibilite çalışmaları

Baraj inşaat çalışmaları

başladıktan sonra 1 ay 30 BAİB

8 Taslak harita (topografik haritalar ve yerleşim) ve yapısal planların hazırlanması

başladıktan sonra 2. ay 20 BAİB

9 Taslak haritalar ve yapısal planlar için halkı katılımı ve danışma toplantıları ilanları

başladıktan sonra 2. ay 15 YYB

10

Taslak haritalar ve yapısal planlar için halkın katılımı toplantıları (taslak harita ve planların sunulduğu ve tartışıldığı)

başladıktan sonra 3. ay 30 YYB ve BAİB

11 İnşaat planlarının nihai hale

getirilmesi (nihai tasarım) Baraj inşaat çalışmaları

12 İnşaat faaliyetleri için ihale Baraj inşaat çalışmaları

13 Kentsel yerleşim yerinin hazırlanması

Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 10.

ay 270 BAİB

14 İnşaat aşaması Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 17.

ay

1,733 BAİB

15 Taşıma ve taşınma aşaması Baraj inşaat çalışmaları başladıktan sonra 40.

ay 973 BAİB ve Artvin

Valiliği

(14)

3.2.2. Planlama ve Uygulama Aşaması

Faaliyet 1: Kentsel alternatif yerleşim alanları 2000-2001 yıllarında yapılan yeniden yerleşim çalışmalarında belirlenmiştir. Bu çalışmalar DSİ tarafından 2000 yılında ihale edilerek görevlendirilen Sahara Mühendislik tarafından yapılmıştır. Belirlenen alternatif kentsel yerleşim sahaları için teknik fizibilite çalışmaları bu danışman firma, DSİ ve BAİB uzmanları tarafından en uygun yerleşim yerinin belirlenebilmesi amacıyla yapılmıştır. Bu çalışmalarda yürütülen teknik fizibilite çalışmaları aşağıda belirtilen hususları içermektedir.

Yerleşime uygunluğu (genişlemeye yetecek şekilde) Arazi kullanım durumunun belirlenmesi

Tarımsal uygunluk Ulaşılabilirlik

Etkilenen alana yakınlığı

Relokasyon yollarının tamamlanmasından sonra ana yollara ve Pazar ve iş imkanlarına yakınlığı

Alternatif alan ilçe merkezi olarak görev yapacağı için ilçe sınırlarının merkezine yakınlığı

Belirlenen alanın herhangi bir koruma alanı içinde olup olmadığı Eğim ve yükseklik analizi

Yeraltı suyu potansiyeli

Arazi kullanım amaçlı toprak araştırmaları ve analizleri Mera alanlarının mevcudiyeti

Pazar ve iş imkanlarına yakınlığı Meteorolojik analizler

Sismik analizler

Bahse konu teknik uygunluk araştırmaları 2000-2001 yılları arasında gerçekleştirilen yeniden yerleşim çalışmalarda yapılmış olup tüm masraflar DSİ tarafından Sahara Mühendislik’e ihale edilen proje kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Faaliyet 2: Yukarıda belirtilen çalışmalar kapsamında belirlenen ve uygun bulunan kentsel yeniden yerleşim alternatif alanları DPT başkanlığında çalışan Yusufeli Yeniden Yerleşim Yüksek Komisyonu (YYK) tarafından 2001 yılında tekrar değerlendirilmiştir.

Daha sonra, 2005 yılı içerisinde yeniden yerleşim eylem planı çalışmalarına paralel olarak, Yusufeli İlçesi Yeniden Yerleşim Yeri seçimine karar verme sürecine destek verebilmek amacıyla ek çalışmalar yapılmıştır. Revize YYEP çalışmaları kapsamında halka danışma toplantıları düzenlenmiş ve bu kapsamda DSİ ve BAİB uzmanları ile birlikte ilave teknik çalışmalar yapılmıştır.

Sonuç olarak, yeniden yerleşim yerinin seçilebilmesi amacıyla Başbakanlık tarafından bir komisyon kurulmuş ve komisyonun son çalışmaları ışığında yeni ilçe merkezi (kentsel yeniden yerleşim yeri) seçilmiştir. Yürütülen bu

(15)

çalışmalar kapsamında Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) analizleri ve arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

Belirlenen bu alan 2001 yılı çalışmaları sırasında en yüksek oranda tercih edilen ve mevcut Yusufeli merkezine çok yakın olan ve ilçe sınırlarının merkezinde yer alan Yansıtıcılar alternatif alanını da içermektedir. Yapılan teknik çalışmalarda bu alan yeterli bulunmamıştır. Ancak, 2005 yılında YYEP çalışmaları kapsamında yapılan araştırmalar sonucunda, projeden etkilenen insanların tercihlerinde sunulan alternatif alanlar arasında belirgin bir sonuca ulaşılamamış ve halkın öncelikli isteğinin yeniden yerleşim alanının içle sınırlarının merkezi bir yerinde yer alması olduğu sonucu çıkarılmıştır. Bu nedenle, ETKB, İçişleri Bakanlığı ve Başbakanlık, Yusufeli Yeniden Yerleşim Yerinin ilçe merkezine yakın bir yer seçilmesi için ilave çalışmalar yürütmüştür.

Bu çalışmaların sonucunda “Yansıtıcılar ve Sakut Deresi Mevkii”nde yeterli alan olduğu ve fizibilite çalışmalarında göz önüne alınan kriterlerin çoğunu karşıladığı tespit edilmiştir. Alınan bu karar resmi olmasa da projeden etkilenen halka ve paydaşlara iletilmiş ve kısa bir süre önce Bakanlar Kurulu Kararı’nın yayımlanmasıyla resmi olarak duyurulmuştur. Bu kapsamda PEİ ve paydaşlar aşağıda belirtilen kapsamda halkın katılımı ve danışma planı çerçevesinde bilgilendirilecek ve danışılarak görüş öneri ve istekleri alınacaktır.

Faaliyet 3: Yansıtıcılar ve Sakut Deresi alternatif alanı için gelişme planı DSİ, BAİB ve TOKİ, ile Yeniden Yerleşim Yüksek Komisyonu uzmanları tarafından hazırlanmıştır. Bu taslak plan YYEP’in hazırlanmasında da kullanılmıştır.

Taslak plan PEİ ve tüm paydaşlara sunulacak ve yapılacak danışma toplantılarıyla birlikte görüş ve önerileri göz önüne alınarak nihai hale getirilecektir.

Faaliyet 4: Taslak gelişme planının nihai hale getirilebilmesi amacıyla PEİ’lerin ve paydaşların görüşlerini almak için halkın katılımı ve köy toplantıları gerçekleştirilecektir. Ayrıca, Proje Bilgilendirme Ofisi bu bilgilerin halka ulaşmasını sağlayacak ve onların görüş ve önerilerini kayıt altına alacaktır.

Yerel halkın bilgilendirilmesi amacıyla Yeniden Yerleşim Birimi tarafından yapılacak duyurular baraj inşaatının başlamasından 2 ay önce başlatılacak ve 15 gün süreyle devam edecektir.

Faaliyet 5: Halkın katılımı toplantıları ve danışma faaliyetleri PEİ’lere ve paydaşlara kentsel yeniden yerleşim yeri gelişme planları hakkında bilgi temin etmek ve planın PEİ’lerin görüşlerinin göz önüne alınarak son hale getirilebilmesi için onların görüş ve katkılarını elde etmek amacıyla yapılacaktır. Bu faaliyetler YYB tarafından yürütülecek olup DSİ ve BAİB uzmanları ile gelişme planının hazırlanmasında görev alan danışman PEİ’lerden veya paydaşlara gerekli bilgi ve belgeleri temin edecek, onlardan gelebilecek sorulara cevap verecek ve bunların kayıtlarını tutacaktır. Bu faaliyetler baraj inşaatı başlamadan 1 ay önce başlatılacak ve 30 gün sürecektir.

(16)

Faaliyet 6: Yukarıda belirtilen danışma faaliyetlerini takiben yeni yerleşim yeri için hazırlanan gelişme planları danışman DSİ ve BAİB uzmanları tarafından nihai hale getirilecektir. Bu çalışmalar 30 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 7: Kamu ve özel sektör tarafından kullanılacak altyapı faaliyetlerine ve inşa edilecek diğer yapılara ait teknik fizibilite çalışmaları BAİB tarafından nihai kentsel yerleşim gelişme planına göre yapılacaktır. Bu çalışmalar baraj inşaatını takiben 1 ay içerisinde başlatılacak, masa üstü ve arazi çalışmalarını içermek üzere 30 gün sürecektir.

Faaliyet 8: Tüm taslak inşaat planları (harita ve yerleşim planlarını, inşaat tiplerini, kamu, özel ve sulama altyapısını da içeren) BAİB tarafından baraj inşaatının başlamasını müteakip 2 ay içerisinde başlatılacak ve 20 gün içerisinde tamamlanacaktır. Taslak planlar görüş ve katkılarını almak üzere paydaşlara ve PEİ’lere sunulacaktır.

Faaliyet 9: Taslak inşaat planları hakkında ilgili paydaşların ve PEİ’lerin görüş ve katkılarını almak için yapılacak halkın katılımı ve danışma toplantıları hakkında duyurular YYB tarafından yapılacaktır. Bu duyurular halkın katılımı ve danışma planı çerçevesinde verilen yöntemler kullanılarak yapılacaktır. Bu faaliyetler baraj inşaatı başladıktan 2 ay sonra başlatılacak ve 15 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Faaliyet 10: İnşaat planları hakkında yapılacak halkın katılımı ve danışma süreci (toplantılar ve proje tanıtım ofisi aracılığıyla) baraj inşaatı başladıktan sonra 3. ayda başlatılacak ve 30 gün sürecektir. Bu faaliyetler gerçekleştirirken öncelikle PİE’lere ve paydaşlara ilgili bilgiler temin edilecektir. Daha sonra, onların soruları cevaplanacak ve katkıları alınacak ve daha sonra planların nihai hale getirilmesinde göz önüne almak üzere kaydedilecektir. Bu toplantılar ve danışma çalışmaları BAİB uzmanları tarafından YYB katılımı ve desteğiyle gerçekleştirilecektir.

Faaliyet 11: BAİB uzmanları taslak inşaat planlarını (tüm çizimler ve tasarımlar) yapılan katılım ve danışma toplantıları yoluyla topladığı geri beslemeleri göz önüne alarak nihai hale getirecektir. Planların nihai hale getirilmesi çalışmaları baraj inşaatının başlamasını takiben 3. ayda başlatılacak ve 15 gün içerisinde tamamlanacaktır.

Not: Projeden etkilenen insanların, BAİB tarafından yapılacak resmi anketlerde belirtecekleri yeniden yerleşim alternatiflerini (devlet eliyle kentsel veya kırsal iskan veya kendi olanaklarıyla iskan) değiştirme imkanları mevcut olup, kentsel yerleşim yerine veya kırsal yerleşim yeri alternatiflerine göre fikirlerini baraj inşaatının başlamasından sonra yaklaşık 25. aya kadar değiştirebileceklerdir.

Faaliyet 12: Nihai hale getirilen plan ve tasarımlara göre kentsel yerleşim yeri alanında yapılacak inşaat faaliyetleri için ihaleler BAİB adına TOKİ tarafından

(17)

yapılacaktır. İhale süreci baraj inşaatının başlamasını takiben 5. ayda başlatılacak ve yaklaşık 200 gün sürecektir.

Faaliyet 13: İnşaat planlarının ilgili tüm paydaşlar ve PEİ’lere danışılarak nihai hal getirilmesini takiben, bu alan inşaat faaliyetleri için BAİB tarafından (veya ihale sürecinde belirlenecek olan yüklenici tarafından, Faaliyet 12) hazır hale getirilecektir. Bu faaliyetler aşağıda belirtilen konuları içerecektir.

Kaya ve diğer kazılar (seçilen alanlarda gerekmesi durumunda) Kaya dolgu (seçilen alanlarda gerekmesi durumunda)

Malzemelerin taşınması İstinat duvarlarının inşaatı Ana yollara bağlantılar

Arazi iyileştirme faaliyetleri (toprak taşıma ve serme, gübreleme ve bunun gibi toprak iyileştirme uygulamaları vb.)

Bütün bu hazırlık süreci baraj inşaatının başlamasından 10 ay sonra başlatılacak ve 270 gün içerisinde tamamlanacaktır. Hazırlık faaliyetleri tamlandıktan sonra kentsel yerleşim alanı evler ile diğer binaların ve altyapıların inşaat faaliyetleri için hazır hale gelecektir.

Faaliyet 14: Alanların hazırlanmasını takiben inşaat faaliyetleri BAİB’in belirleyeceği yükleniciler tarafından başlatılacaktır. Bütün yapıların (altyapı dahil) inşaatı, projeden etkilenen ve bu alanlara yerleşecek insanların fikirleri, ihtiyaçları ve istekleri yansıtılarak gerçekleştirilecektir. Yer seçiminden inşaat planlarının ve projelerinin hazırlanmasına kadar tüm aşamalara ait karar verme süreçlerinde, projeden etkilenecek halkın ve tüm paydaşların katılımı sağlanacağından bu mümkün olacaktır. Bahse konu tüm inşaat faaliyetleri BAİB (veya ihale sonucunda belirlenecek müteahhit) tarafından yürütülecek olup, baraj inşaatının başlamasından sonra 17. ayda başlatılacak ve 1730 gün içerisinde tamamlanacaktır. İnşaat aşaması aşağıda sunulan hususları içerecektir.

Kamu, ev ve sulama altyapılarının inşaatı

Arazi seviye düzeltmelerinin yapılması ve tarım alanlarının hazırlanması

Ortak malların inşaatı Bütün binaların inşaatı

Bu sürece ait tüm harcamalar BAİB’in, Yusufeli Projesi için ayrılacak olan bütçesinden (yeniden yerleşim uygulama süreci harcamalarının karşılanacağı fon) karşılanacaktır.

Faaliyet 15: Yeniden yerleşecek halk BAİB ve Artvin Valiliği’nin koordinasyonu ve yardımlarıyla bu alana taşınacaktır. Taşıma ve taşınma için gerekli masraflar projeden etkilenecek insanlara taşınma başlamadan temin edilecektir. Bu aşama baraj inşaatı başladıktan 40 ay sonra başlatılacak ve 970 gün içerisinde tamamlanacaktır.

(18)

3.2.3. Uygulama Sonrası Aşaması

Uygulama sonrası aşamasında, kentsel yerleşim yerinin tamamlanması ve hak sahiplerinin Yeni Yusufeli İlçe Merkezi’ne taşınmasının ardından katılım ile şikayet ve mağduriyet giderme mekanizmaları izleme çalışmalarıyla paralel olarak çalıştırılacaktır. Bu bağlamda, bu faaliyetler gelişmeleri takip etme ve gerçekleşen gelişmelerin plan ve beklentilerle uyumlu olup olmadığını kontrol etme fırsatını verecektir. Bu sayede, beklenmedik problemler için ve/veya mümkün oldukça yaşam kalitesinin geliştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması sağlanacaktır.